“Ikoli Lyandi Lyalyanguka, ne Cisendo Candi Calipepuka”
“Sendeni ikoli lyandi no kusambilila kuli ine.”—MATEO 11:29.
1, 2. (a) Cinshi wakumanya mu bumi icikuletela ukutuusha? (b) Cinshi cintu umuntu alingile ukucita pa kusango kutuusha uko Yesu alaile?
UKUSAMBA amenshi yatalala pa mubili pa numa ya bushiku bwa kasuba kalotoka kabili ubwacibako icipuki, nelyo ukusendama utulo tushaiwamina ubushiku pa numa ya lwendo lwalepa kabili ulwa kunasha—filaletako ukutuusha! E fyo ciba na lintu icisendo cafina catuulwa nelyo lintu imembu na mampuulu fyalekelelwa. (Amapinda 25:24b, 25; Imilimo 3:19) Ukutuusha kuletwako ne fya kukumanya fya kucincimusha ifya musango yo kulatusumbamo, kabili tulakoshiwa ku kutwalilila.
2 Bonse abayumfwa abafinininwa no kufunshika kuti baisa kuli Yesu, pantu e fyo fye abalaile—ukubapeela ukutuusha. Nangu cibe fyo, pa kusanga ukutuusha ukufwaikwa nga nshi, kuliko icintu cimo ico umo afwile ukuitemenwa ukucita. “Sendeni ikoli lyandi no kusambilila kuli ine,” e fyasosele Yesu, “e lyo mwalasango kutusha ku mitima yenu.” (Mateo 11:29) Nga ili koli line cinshi? Ni shani fintu liletako ukutuusha?
Ikoli Lyayanguka
3. (a) Musango nshi uwa makoli yalembwa mu Baibolo ayalebomfiwa kale? (b) Bupilibulo nshi ubwa mampalanya ubwalundana ne koli?
3 Apantu baleikala mu ncende yafulishemo abalimi, Yesu na bakomfwa bakwe balishibe bwino ikoli. Mu kwipifya, ikoli lyaba mwalo wakwata ifiputulwa fyasolomoka ku lutwe ku kulinga ukwikala pa mikoshi ya nama shibili ishakakilwa pamo, ilingi line iŋombe, ukushileta capamo pa kuti shitinte plao, icikocikala, nelyo icipe cimbi. (1 Samwele 6:7) Amakoli ya bantunse na yo yalebomfiwa. Yaleba mwalo wayanguka nelyo umulando uwalepindikwa pa mabeya mu kuba ne cipe ukubikwa ku lutwe lumo lumo. Ukubomfya amakoli, ababomfi balesenda ifipe fyafina. (Yeremia 27:2; 28:10, 13) Apantu lyalebomfiwa sana mu fisendo na mu mulimo wa lucu, ilingi Baibolo ibomfye koli mu mampalanya ku kucite cikope ukuteka no kulama.—Amalango 28:48; 1 Ishamfumu 12:4; Imilimo 15:10.
4. Cinshi cintu ikoli ilyo Yesu atambika bonse abesa kuli wene limininako?
4 Cinshi, lyene, caba ikoli ilyo Yesu alaalike abesa kuli wene ku kusango kutuusha ukuti bengasenda? Ibukisha ifyo asosele ukuti: “Sendeni ikoli lyandi no kusambilila kuli ine.” (Mateo 11:29) Uulesambilila ninshi musambi. E ico, ukusenda ikoli lya kwa Yesu kupilibula fye ukusanguka umusambi wakwe. (Abena Filipi 4:3) Nangu cibe fyo, ici cifwaikwa calicila pa kwishiba fye ifisambilisho fyakwe. Cifwaya incitilo mu kumfwana na fyene—ukubombo mulimo abombeleko no kwikala mu nshila aikalilemo. (1 Abena Korinti 11:1; 1 Petro 2:21) Cifwaya ukunakila ubulashi bwakwe mu kuitemenwa no kunakila abo abapeelako ubulashi. (Abena Efese 5:21; AbaHebere 13:17) Cipilibula ukusanguka Umwina Kristu waipeela, uwabatishiwa, ukupokelela amashuko yonse ne fishingamo ifiishila pamo no kuipeela kwa musango yo. Ili e koli ilyo Yesu atambika bonse abesa kuli wene ku kusansamushiwa no kutuusha. Bushe uli uwaitemenwa ukulipokelela?—Yohane 8:31, 32.
5. Mulandu nshi ukusenda ikoli lya kwa Yesu kushingabela ca kukumanya cakaluka?
5 Ukusanga ukutuusha pa kusende ikoli—bushe ico tacileipilika? Awe nakalya, apantu Yesu asosele ukuti ikoli lyakwe “lyalyanguka.” Ili shiwi lipilibula icanakilila, icisuma, icasenaminwa. (Mateo 11:30; Luka 5:39; Abena Roma 2:4; 1 Petro 2:3) Pamo nga kabasa waishibisha, mu kupalishako Yesu afwile alipangileko baplao na makoli, kabili afwile alishibe ifya kupanga ikoli pa kuti libe ilyalinga ica kuti umulimo ukalamba wingabombwa bwino bwino. Napamo aleshingulushako insalu nelyo impapa. Amakoli ayengi yalapangwa muli iyo nshila pa kuti tayalekuusa pa mukoshi mu kucishamo. Mu nshila imo ine, ikoli lya mampalanya ilyo Yesu atambika “lyalyanguka.” Nangu cingati ukuba umusambi wakwe kubimbamo ukukakililwako kumo ne fishingamo, takwaba ca kukumanya cakaluka nelyo ica mutitikisha lelo ica kulengo kutuusha. Amafunde ya kwa Wishi wa ku Muulu, Yehova, na yo yene tayaba cisendo.—Amalango 30:11; 1 Yohane 5:3.
6. Cinshi cintu Yesu afwile apilibwile lintu atile: “Sendeni ikoli lyandi”?
6 Kwalibako icintu na cimbi icilenga ikoli lya kwa Yesu ‘ukwanguka,’ pa kulisenda. Lintu asosele ukuti: “Sendeni ikoli lyandi,” afwile apilibwile icintu cimo pa fintu fibili. Nga ca kuti akwete mu muntontonkanya ikoli lya mbali shibili, e kutila, ilyo lisuntinkanya inama shakulikilwa capamo shibili ku kutinta icipe, lyene aletuulalika ukwisa pe samba lye koli lyakwe capamo na wene. Fintu ico cingaba lipaalo—ukuba na Yesu mupepi na ifwe ukulatintila capamo icipe cesu! Pa lubali lumbi, nga ca kuti Yesu akwete mu muntontonkanya ikoli lya mulando ilibomfiwa sana ku babomfi, lyene aletutambika inshila ya kulengelamo icipe icili conse ico tufwile ukusenda ukwangukako nelyo ukupindululwa bwino. Icili conse apilibwile, ikoli lyakwe lyaba ni ntulo ya kutuusha kwa cine cine pantu atwebekesha ukuti: “Ndi uwafuuka kabili uwapetama umutima.”
7, 8. Cilubo nshi bamo bapanga lintu bayumfwa abakanshika?
7 Cinshi, lyene, tulingile ukucita nga ca kuti twayumfwa ukuti icipe ca mpika sha mu bumi ico tusendele cilefininako kabili tuletitikishiwa ku cipimo ca kuti tulepana ukulepuka? Bamo kuti mu cilubo bayumfwa ukuti ikoli lya kuba umusambi wa kwa Yesu Kristu lili ilyakosa nga nshi nelyo ilyacishamo kupinda, nangu cingati amasakamika ya bumi bwa cila bushiku e filebafininina. Abantu bamo mu mibele ya musango yo balaleka ukusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu, nelyo tabakana mu butumikishi, ukuyumfwa ifyo napamo kuti bailulukwako. Nangu cibe fyo, ico cilubo cikalamba.
8 Tulatesekesha ukuti ikoli ilyo Yesu atambika “lyalyanguka.” Nga ca kuti tatulifwele bwino, kuti lilekwesa. Nga cabe fyo tulingile ukuceeceeta mu kusakamanishisha ikoli ilili pa mabeya yesu. Nga ca kuti, pa milandu imo, ikoli lilekabila ukulilungisha nelyo talikele bwino, talikabila fye ukubombesha kwalundwako lintu tulelibomfya lelo lilakalipa nge ca kufumamo. Mu mashiwi yambi, nga ca kuti imibombele ya teokrasi yatendeka ukumoneka nge cisendo kuli ifwe, tulingile ukuceeceeta no kumona nga ca kuti tulebomba yene mu nshila yalungama. Cinshi citukunta ukucita cintu tucita? Bushe tulaipekanya bwino lintu tuya ku kulongana? Bushe tulaipekanya lwa ku mubili na lwa mu muntontonkanya lintu twaibimba mu butumikishi bwa mwi bala? Bushe tulaipakisha ukwampana kwapalamisha kabili ukushaiwamina na bambi mu cilonganino? Kabili, pali fyonse, ni shani pa lwa kwampana kwa pa lwesu na Yehova Lesa no Mwana wakwe, Yesu Kristu?
9. Mulandu nshi ikoli lya Bwina Kristu lishilingile ukubela icipe cishingasendwa?
9 Lintu twapokelela ikoli ilyo Yesu atambika no mweo onse no kusambilila ukulisenda bwino, takufwile kubako umulandu uwa kumfwa ukuti nalifina pa kulisenda. Na kuba, nga twingelenganya—Yesu alaba na ifwe pe samba lye koli limo line—tacili icakosa ukumona uyo mu cine cine asendele iciputulwa cikalamba ica cisendo. Caba fye kwati mwana munono uushintilile ku ca kwenseshako pulemu, ukutontonkanya ukuti e uleensha pulemu, lelo mu cine cine, kwena, uuleensha mufyashi. Pamo nga Wishi wa kutemwa, Yehova Lesa alishiba bwino ukupelebela kwesu na mabunake, kabili alankula ku kukabila kwesu ukupitila muli Yesu Kristu. “Lesa . . . akamupeela fyonse ifyo mukabila umwabelo bucindami bwakwe mu Bukata, muli Kristu Yesu,” e fyasosele Paulo.—Abena Filipi 4:19; linganyako Esaya 65:24.
10. Cinshi cakumanya umuntu umo uwapokelela ubusambi mu kukatama nga nshi?
10 Abena Kristu baipeela abengi baliisa mu kutesekesha ici ukupitila mu ca kukumanya cabo abene. Ku ca kumwenako, kwalibako Jenny, uusanga ukuti ukubomba nga painiya wa kwafwilisha cila mweshi no kubomba inshita yonse ku ncito ya ku mubili iyakosa fimulenga ukukanshika nga nshi. Nangu ni fyo, ayumfwa ukuti umulimo wa bupainiya na kuba ulamwaafwa ukushikatala. Ukwaafwa abantu ukusambilila icine ca Baibolo no kubamona ukwalula ubumi bwabo ku kunonka ububile bwa kwa Lesa—ici e cimuletela ubuseko bwakulisha mu bumi bwakwe ubwaisulamo ifya kucita. Alasuminisha no mweo onse amashiwi ya pe pinda ayasoso kuti: “Ipaalo lya kwa Yehova lyene lilacindamika, kabili talundako ukulungulula.”—Amapinda 10:22.
Icisendo Icapepuka
11, 12. Cinshi cintu Yesu apilibwile lintu atile: “Icisendo candi calipepuka”?
11 Mu kulunda pa kutulaya ikoli ‘lyayanguka,’ Yesu atwebekesha ukuti: “Icisendo candi calipepuka.” Ikoli ‘lyayanguka’ kale kale lilenga umulimo ukwanguka; nga ca kuti icisendo na co cayangushiwa, mu cine cine umulimo ulawaminako. Nangu ni fyo, cinshi cintu Yesu akwete mu muntontonkanya kuli iyo numbwilo?
12 Languluka cintu shimafarmu engacita lintu alefwaya ukwalula umulimo wa nama shakwe, tutile ukufuma ku kulima na plao ukuya ku kutinta icikocikala. Intanshi akakulukulako plao kabili lyene ukukakilako icikocikala. Te kuti cibemo amano kuli wene ukukulikila fyonse fibili plao ne cikocikala ku nama. Mu kupalako, Yesu taleeba abantu ukubika icisendo cakwe pa muulu wa co bakwete kale kale. Aebele abasambi bakwe ukuti: “Takuli mubomfi uwingabombela bashikulu wakwe babili.” (Luka 16:13) Muli ifyo, Yesu alefwaya abantu ukusalapo. Bushe bali no kutwalilila ukusenda icisendo cafina ico bakwete, nelyo bali no kutuula cene no kupokelela ico aletambika? Yesu abacincishe mu kutemwa ukuti: “Icisendo candi calipepuka.”
13. Fisendo nshi abantu ba mu kasuba ka kwa Yesu basendele, kabili cinshi cali ica kufumamo?
13 Mu kasuba ka kwa Yesu, abantu baaleshomboka pe samba lya cisendo cafina icabikilwe pali bene kuli bakateka ba ciRoma aba mutitikisha na ku ntungulushi sha fya mapepo isha mwi shina fye, isha bumbimunda. (Mateo 23:23) Mu kwesha ukuilululako icisendo ca ciRoma, abantu baeseshe ukuwamya ifintu abene beka. Baibimbile mu fikansa fya bupolitiki, icafuminemo fye impela yabamo akayofi. (Imilimo 5:36, 37) Bambi bakongamine ku kuwamyako icakaniko cabo pa kuibimba mu kushika mu matukuto ya kufwaye fya ku mubili. (Mateo 19:21, 22; Luka 14:18-20) Lintu Yesu abatambike inshila ya kwilulukilwamo pa kubalaalika ukusanguka abasambi bakwe, te bonse baali abaitemenwa ukusumina. Baali abashimunuka pa lwa kutuula icisendo basendele, nangu cingati cali icafina, no kusenda icisendo cakwe. (Luka 9:59-62) Mwandi cilubo cabamo bulanda!
14. Ni shani fintu amasakamika ya bumi no lunkumbwa lwa fya ku mubili fingatufininina?
14 Nga tatucenjele, kuti twacite cilubo cimo cine ilelo. Ukusanguka abasambi ba kwa Yesu kulatulubula ku kutukuta ukufika pa mabuyo yamo yene ne fyakatamikwa nga fintu abantu ba ku calo bacita. Nangu cingati tukatwalilila ukubombesha pa kukwata ifikabilwa fya cila bushiku, tatulenga ifi fintu ukuba icintu cikalamba mu bumi bwesu. Lelo, amasakamika ya bumi no kubeleleka kwa musamwe wa fya ku mubili kuti fyatufyambata mu kukosa. Nga ca kuti twasuminisha cene, ulunkumbwa lwa musango yo kuti lwatushe cine ico twapokelela mu kuswatuka. (Mateo 13:22) Kuti twafimbilikishiwa no kufwaya ukwikusha ulunkumbwa lwa musango yo ica kuti ifishingamo fyesu ifya Bwina Kristu fyaba kukakililwako kwa kunasha ifyo tufwaya ukucita no kupusukako. Mu cine cine te kuti twenekele ukutuusha ukuli konse ukufuma mu mulimo wesu kuli Lesa nga ca kuti wabombwa muli uyo mupashi.
15. Kusoka nshi Yesu apeele ukukuma ku lunkumbwa lwa fya ku mubili?
15 Yesu alondolwele ukuti ubumi bwa kwikusha bufuma, te pa kutukuta ukwikusha ulunkumbwa lwesu, lelo pa kushininkisha ifyacilamo mu bumi. “Mwilasakamikilwe myeo yenu ico mwingalya ne co mwinganwa, nangu mibili yenu ico mwingafwala,” e fyo akonkomeshe. “Bushe umweo taucilile ifilyo, no mubili bushe taucilile ifya kufwala?” Lyene ayalwilile ukusakamana ku fyuni fya mu lwelele no kusoso kuti: “Tafitanda nangu kuseepa, nangu kututila ku matala, kabili Shinwe wa mu muulu alafilela.” Ukulosha kuli bacananika ba mu mpaanga, atile: “Tabacucutika nangu kupikula, lelo ndemweba, nati, nangu ni Solomone mu bukata bwakwe bonse tasaamikwe nga umo wa muli aba.”—Mateo 6:25-29.
16. Cinshi cintu twamona ukukuma ku fya kufumamo fya kusupila ifya ku mubili?
16 Bushe kuti twasambililako cimo kuli aya masambililo ya kubomfya ifintu fyayanguka? Caba cintu caseeka ukuti lintu umuntu acililako ukutulukusha ku kuwamyako icakaniko cakwe mu bumi lwa ku mubili, e lyo acililako ukutangalikwa mu fikonkelelo fya ku calo kabili e lyo icisendo cicililako kufina pa mabeya yakwe. Icalo caisulamo aba makwebo abo pa mulandu wa kutunguluka mu fya ku mubili, indupwa shabo shalibongoloka, ifyupo fyaliselenkana, ubutuntulu bwa bumi bwalyonaulwa, ne fyalundwapo. (Luka 9:25; 1 Timote 6:9, 10) Uwapokele icilambu ca Nobel Albert Einstein inshita imo asosele ukuti: “Ifikwatwa, ukutunguluka mu fya ku mubili, ululumbi, ifya muilemeno—kuli ine ifi fyonse fintu fyasuulwa. Nasumina ukuti imikalile yayanguka kabili iishili ya kuituntumba e yawamina uuli onse.” Ici cilekomaila fye pa kupanda amano kwayanguka ukwa mutumwa Paulo ukwa kuti: “Bukapepa pamo no kuteko mutima bunonshi bukalamba.”—1 Timote 6:6.
17. Mikalile nshi iyo Baibolo yatasha?
17 Kuliko ulubali lwacindama ulo tushilingile ukusuulako. Nangu cingati “imikalile yayanguka kabili iishili ya kuituntumba” yalikwato busuma ubwingi, mu ine yeka tailetako ukwikusha nakalya. Kwalibako abengi abo imikalile yabo yabe yayanguka pa mulandu wa mibele, lelo tababa abaikushiwa nangu panono nelyo ukuba aba nsansa. Baibolo taitucincisha ukukaana umusamwe wa ku mubili no kwikala ubumi bwa butukami. Ikomaila pa kuipeelesha kwa bukapepa, te kuikusha. Ciba fye lintu twakumbinkanya fibili e lyo tukwata “ubunonshi bukalamba.” Ubunonshi nshi? Mu kutwalilila kalata wakwe umo wine, Paulo alondolola ukuti abo ‘abashicetekele fyuma fya mulesha, kano Lesa bakalaitutile fyuma fisuma ifya bwikashi ubukesa, ukuti bekate ku mweo uwabo mweo wine wine.’—1 Timote 6:17-19.
18. (a) Ni shani fintu umuntu engasanga ukutuusha kwa cine? (b) Ni shani fintu tulingile ukumona ukwaluka uko pambi twingakabila ukucita?
18 Tukasango kutuusha nga ca kuti twasambilila ukutuula ifisendo fyesu ifyafina ifyo pambi twasenda no kusenda icisendo capepuka ico Yesu atambika. Abengi abateyanya bwino imibombele yabo pa kuti bengakanamo mu kukumanina mu mulimo wa Bufumu balisange nshila ya kukwatilamo ubumi bwa nsansa no kwikusha. Kwena, cikabila icitetekelo no bukose pa kuti umuntu apingulepo muli iyi nshila, kabili kuti pambi kwabako ifipindami mu nshila. Lelo Baibolo itucinkulako kuti: “Uulolekeshe mikuukile ya mwela takatande, no umone myendele ya makumbi takalobolole.” (Lukala Milandu 11:4) Ifintu ifingi mu cituntulu tafyaba ifyayafya nge fyo lintu twapingulapo fye ukuti tuficite. Ulubali lwakosesha, lumoneka ukuba, kupingulapo. Kuti twailenga fwe bene ukufunshika pa kushomboka ne tontonkanyo lya musango yo nelyo pa kucincintila lyene. Nga ca kuti twakosa fye no kupokelela uyo mulimo, kuti pambi twasunguka ukusanga fintu waisabe paalo. Kemba wa malumbo acincishe ukuti: “Sondeni no kumono kuti aliwama Yehova.”—Ilumbo 34:8; 1 Petro 1:13.
“Ukutusha ku Mitima Yenu”
19. (a) Cinshi twingenekela ilyo imibele ya calo iletwalilila ukubipilako? (b) Ilintu twatwalilila ukuba pe samba lye koli lya kwa Yesu, cinshi cintu tuli abaebekeshiwako?
19 Umutumwa Paulo acinkwileko abasambi ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ukuti: “Tuli no kwingilila mu bufumu bwa kwa Lesa mu bucushi ubwingi.” (Imilimo 14:22) Ico cicili ica cine ilelo. Ilyo imibele ya calo iletwalilila ukubipilako, ukutitikisha ukwisa pali bonse abalefwayo kwikala umwabelo bulungami no kuipeelesha kwa bukapepa kukakulilanako. (2 Timote 3:12; Ukusokolola 13:16, 17) Lelo, tuyumfwa mu nshila Paulo ayumfwililemo lintu atile: “Monse monse tuli abacushiwa lelo abashimaninkishiwa, tuli abasanswasanswa lelo abashipelelwa, tuli abapakaswa lelo abashilekeleshiwa, tuli abafuntulwa lelo abashonaika.” Ici cili ni pa kuti twashintilila pali Yesu Kristu ku kutupeela ubukose bwacila ubwa cifyalilwa. (2 Abena Korinti 4:7-9) Pa kupokelela ikoli lya kuba umusambi no mweo onse, tukaipakisha lintu ubulayo bwa kwa Yesu bwafikilishiwa ubwa kuti: ‘Muli no kusango kutusha ku mitima yenu.’—Mateo 11:29.
Bushe Kuti Walondolola?
◻ Likoli nshi ilyayanguka ilyo Yesu atambike?
◻ Cinshi tulingile ukucita nga ca kuti tuleyumfwa ukuti ikoli lyesu lilesanguka icisendo?
◻ Cinshi cintu Yesu apilibwile lintu asosele ukuti: “Icisendo candi calipepuka”?
◻ Ni shani fintu twingashininkisha ukuti icisendo cesu catwalilila ukuba icapepuka?