Paradise

Ubulondoloshi: Mu bupilibulo bwa ciGreek ubwa Septuagint ubwa Baibolo bakapilibula babomfeshe mu kulinga ishiwi lya “paradise” (pa·raʹdei·sos) mu kulosha kwi bala lya Edene, pa mulandu wa kuti mu kumonekesha lyali ni parka yacingililwa. Pa numa ya bulondoloshi bwa mu Ukutendeka, amalembo ya mu Baibolo ayalanda pa lwa paradise yalosha ku (1) ibala lya Edene iline, nelyo (2) isonde lyonse lintu likalulwa ku ntanshi ku kupwishishisha imibele iyapala kuli iyo iya mu Edene, nelyo (3) imibele yatemfuma iya ku mupashi pa kati ka babomfi ba kwa Lesa pe sonde, nelyo (4) ukupayanya mu mulu ukucinkulako umo ulwa Edene.

Bushe “Icipingo Cipya” cilalosha kuli paradise wa pe sonde ku ntanshi nelyo bushe ico caba fye mu “Cipingo ca Kale”?

Ukulekanya Baibolo mu fiputulwa fibili, ukulinga ukukatama kwa bulondoloshi pa cishinte ca nampo nga fya mu lubali lwa “Kale” nelyo “Ulupya” te ca mu Malembo. Pali 2 Timote 3:16 twalyebwa ukuti: “Amalembo yonse yantu yapuutwamo kuli Lesa, kabili ya mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika, ku kufunda kwa mu bulungami.” Abena Roma 15:4 alosha ku Malembo yapuutwamo aya pa ntanshi ya buKristu lintu asoso kuti: “Fyonse ifyalembelwe kale fyalembelwe ku kutusambilisha.” E co, icasuko cituntulu ku cipusho cilingile ukulanguluka Baibolo yonse.

Ukutendeka 2:8 kulondololo kuti: “Yehova Lesa alimine ibala [“parka,” Mo; “paradise,” Dy; pa·raʹdei·son, LXX] mu Edene, ku kabanga; no mo e mo abikile umuntu [Adamu] uo abumbile.” Mwali ubumi bwafulisha ubwalekanalekana kabili ubwa kucincimusha ubwa fimenwa no bwa nama. Yehova apaalile abantunse ba kubalilapo babili no kusosa kuli bene ukuti: “Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde no kupanasha; kabili mube na bukateka kwi sabi lya muli bemba, na ku fyuni fya mu lwelele, na ku fya mweo fyonse ifyenda pe sonde.” (Ukute. 1:28) Imifwaile ya kwa Lesa iya kubalilapo kwi sonde lyonse ukuba paradise uwaikalwamo na abo abomfwila amafunde yakwe mu kubamo kutesekesha tayakabe iyabulwo kufikilishiwa. (Esa. 45:18; 55:10, 11) Uyo e mulandu Yesu asosele ukuti: “[Ba nsansa] abafuuka; pantu bakakwate calo.” Na kabili uyo e mulandu asambilishe abasambi bakwe ukupepa ukuti: “Shifwe wa mu mulu, ishina lyenu libelwe akatiina. Ubufumu bwenu bwise. Ukufwaya kwenu kucitwe pano nse nga mu mulu.” (Mat. 5:5; 6:9, 10) Mu kumfwana ne co, Abena Efese 1:9-11 alondolola imifwaile ya kwa Lesa “ku kulenga fyonse fya mu mulu ne fya pano nse fisonkanishiwe mu mutwe umo muli Kristu.” AbaHebere 2:5, NW alosha kwi “sonde lyaikalwamo ilili no kwisa.” Ukusokolola 5:10 kulumbula abo, pamo nge mpyani mbiye isha kwa Kristu, “bakaba no bufumu pe sonde.” Ukusokolola 21:1-5 na 22:1, 2 kulundapo ubulondoloshi bwa kucincimusha ubwa mibele iikabako mwi “sonde lipya” kabili iicinkulako umo pa lwa Paradise ya kubalilapo mu Edene mu kuba ne cimuti ca uko ica bumi.—Ukute. 2:9.

Mu kulundapo, Yesu abomfeshe inumbwilo ya ciGreek pa·raʹdei·sos lintu alelosha kuli Paradise wa ku ntanshi uwa pe sonde. “Atile kuli wene [kuli ncitatubi uwapampamikwe pamo na Yesu kabili uwalumbulwile icitetekelo mu bufumu bwaleisa ubwa kwa Yesu]: ‘Icine cine ndekweba ilelo, Ukuba na ine mu Paradise.’”—Luka 23:43, NW.

Ni shani twingashininkisha cintu Yesu apilibwile kuli Paradise muli uku kulondolola kwakwe kuli ncitatubi, pali Luka 23:43?

Bushe caali bwi kalo bwa nshita inono iya ‘myeo yafumapo iya balungama,’ ulubali lwa Hades?

Cinshi caba intulo ya iyo mimwene? The New International Dictionary of New Testament Theology ilondololo kuti: “Mu kuba no kwingililwa kwa cifundisho ca ciGreek ica bumunshifwa bwa mweo paradise asanguka icifulo ca balungama mu kati ka mibele ya pa kati.” (Grand Rapids, Mich.; 1976, ukulembwa kuli Colin Brown, Vol. 2, ibu. 761) Bushe iyo mimwene ishili ya mu malembo yaali iyaseeka pa kati ka baYuda lintu Yesu aali pe sonde? Dictionary of the Bible iya kwa Hastings ilangilila ukuti ici ca kutwishika.—(Edinburgh, 1905), Vol. III, amabu. 669, 670.

Nelyo nga ca kuti iyo mimwene yaali iyaseeka pa kati ka baYuda mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, bushe Yesu aali no kuikosha ku bulayo bwakwe kuli ncitatubi walapila? Yesu alisenwike mu kukosa abaFarise ba ciYuda na bakalemba pa kusambilisha ifishilano ifyapusene ne Cebo ca kwa Lesa.—Mat. 15:3-9; Mona na kabili umutwe ukalamba “Umweo.”

Yesu aliile ku Hades lintu afwile, nga fintu calangwa pa Milimo 2:30, 31. (Umutumwa Petro, lintu alelosha palya kwi Lumbo 16:10, ayambulwa ngo ulebomfya Hades pamo nge lyapalana na Sheol.) Lelo Baibolo ukuli konse tailondolola ukuti Sheol/Hades nelyo ulubali lwa iko ni paradise iiletela umuntu ukusekelela. Ukucila, Lukala Milandu 9:5, 10 asosa ukuti abo ababa mulya “bantu abashaishiba kantu nangu kamo.”

Bushe Paradise ya muli Luka 23:43 mulu nelyo ulubali lumo ulwa mulu?

Baibolo taisuminishanya ne mimwene ya kuti Yesu na ncitatubi baile ku mulu pa bushiku ubo Yesu alandile kuli wene. Yesu asobele ukuti, pa numa ya kwipaiwa kwakwe‚ taali nakubuushiwa ukufikila ubushiku bwalenga shitatu. (Luka 9:22) Mu kati ka iyo nshita ya nshiku shitatu taali mu mulu, pantu pa numa ya kubuushiwa kwakwe aebele Maria umwina Magadala ukuti: “Nshilanina nje kuli Tata. (Yoh. 20:17) Caali ni nshiku 40 pa numa ya kubuushiwa kwa kwa Yesu e lyo abasambi bakwe bamumwene ukusumbulwa ukufuma pe sonde no kukanamoneka kuli bene ilintu atendeke ukunina kwakwe ku mulu.—Imil. 1:3, 6-11.

Ncitatubi takumanishe ififwaikwa fya kuya ku mulu nelyo fye ni pa nshita imo pa numa. ‘Tafyelwe libili’—tabatishiwe mu menshi nelyo ukufyalwa ku mupashi wa kwa Lesa. Umupashi wa mushilo tawapongolwelwe pa basambi ba kwa Yesu ukufikila inshiku ukucila pali 50 pa numa ya mfwa ya kwa ncitatubi. (Yoh. 3:3, 5; Imil. 2:1-4) Pa bushiku bwa mfwa yakwe, Yesu acitile pamo na abo ‘abatwalilile na wene mu fya kwesha’ icipingo ca bufumu bwa ku mulu. Ncitatubi takwete icalembwa ca musango yo ica busumino kabili tasanshiwemo.—Luka 22:28-30.

Cinshi cisonta kuli uyu Paradise ukuba uwa pe sonde?

Amalembo ya ciHebere tayabalile ayatungulula abaYuda ba cishinka ukwenekela icilambu ca bumi bwa ku mulu. Ayo Malembo yasontele ku kubweshiwa kwa Paradise pano isonde. Daniele 7:13, 14 asobele ukuti lintu “ukuteka, no bukata, no bufumu” fyali no kupeelwa kuli Mesia, “abantu na bantu bonse, na bantu ba nko, ne ndimi, bamupyungile.” Abo batekwa ba Bufumu baali no kuba pano pe sonde. Ku cintu asosele kuli Yesu, ncitatubi mu kumonekesha alelumbulula isubilo lya kuti Yesu ali no kumwibukisha lintu iyo nshita yaishile.

Ni shani, lyene, fintu Yesu aali no kuba pamo na ncitatubi? Pa kumwimya ukufuma ku bafwa, ukucita ukupayanya kwa kukabila kwakwe ukwa ku mubili, no kutambulula kuli wene ishuko lya mu nshita ilya kusambilila no kwalukila ku fifwaikwa fya kwa Yehova ifya bumi bwa ciyayaya. (Yoh. 5:28, 29) Yesu alimwene mu mibele ya kulapila iya kwa ncitatubi kabili iya mucinshi icishinte ca kumusanshisha pa kati ka mabilioni abakabuushiwa ku bumi bwa pe sonde ne shuko lya mu nshita ilya kushininkisha ukulinga kwabo ukwikala ku ciyayaya mu Paradise.

Ni lilali lintu ncitatubi akaba mu Paradise

Ukumfwikisha kumo ukwa kwa Luka 23:43 kwasongwa ne fishibilo umwa kwiminina ifyabomfiwa na kapilibula. Takwali ifishibilo umwa kwiminina muli bamanyunsikripiti ba kubalilapo aba Baibolo aba ciGreek. The Encyclopedia Americana (1956, Vol. XXIII, ibu. 16) ilondololo kuti: “Takwaba kwesha kwa kubika ifishibilo umwa kwiminina ukwamoneka muli bamanyunsikripiti ba mu kubangilila ne filembo fya baGreek.” Tacaali ukufikila umwanda wa myaka uwalenga 9 C.E. e lintu ifishibilo fya musango uyo umwa kwiminina fyaishile mu kubomfiwa. Bushe Luka 23:43 alingile ukubelengwa ukuti, “Mu cine cine, ndekweba, ilelo uleba na ine mu Paradise” (RS), nelyo bushe cilinge ukuba, ‘Ndekweba icine cine ilelo, Ukaba na ine mu Paradise’? Ukusambilisha kwa kwa Kristu na Baibolo yonse iyashala fifwile ukuba icishinte ca kupiminako, kabili te koma yabikwamo mu calembwa imyanda ya myaka pa numa lintu Yesu asosele ayo mashiwi.

The Emphasised Bible iyapilibwilwe na J. B. Rotherham isuminishanya no kubika ifishibilo umwa kwiminina muli New World Translation. Muli futunoti pali Luka 23:43, kapilibula wa Baibolo umwina Germany L. Reinhardt asoso kuti: “Ukubika ifishibilo umwa kwiminina ukubomfiwa pali nomba [kuli bakapilibula abengi] muli ici cikomo mu kubulo kutwishika kwa bufi kabili kulapilikana ku nshila yonse iya kutontonkanya kwa kwa Kristu na ncitatubi. . . . [Kristu] mu kushininkisha taumfwile paradise ukuba iciputulwa cinono ica bufumu bwa bafwa, lelo ukucila ukuba ukubweshiwa kwa paradise pe sonde.”

Ni lilali lintu Yesu aali ‘no kwisa mu bufumu bwakwe’ no kufikilisha imifwaile ya kwa Wishi ku kucite sonde paradise? Ibuku lya Ukusokolola, ilyalembelwe mupepi ne myaka 63 pa numa ya bulondoloshi bwalembwa pali Luka 23:42, 43 bwacitilwe, lilangilila ukuti ifi fiponako fyali ficili ku ntanshi. (Mona amabula 95-98, pe samba lya “Inshiku” na kabili umutwe ukalamba “Inshiku sha Kulekelesha.”)