Ukubuuka

Ubulondoloshi: A·naʹsta·sis, ishiwi lya ciGreek lyapilibulwa “ukubuuka,” mu kukonke shiwi lipilibula “ukwiminina kabinge” kabili lilosha ku kwima ukufuma ku bafwa. Inumbwilo yakumanina “ukubuuka kwa (ukufuma) ku bafwa” ibomfiwa mu kubwekeshabwekeshapo mu Malembo. (Mat. 22:31; Imil. 4:2; 1 Kor. 15:12) IciHebere ni techi·yathʹ ham·me·thimʹ, ilipilibula “ukupuupuutuka kwa bafwa.” (Mat. 22:23; ftn, NW Ukulembwa kwa Reference) Ukubuuka kwabimbamo ukucincimushiwa kwa cipasho ca bumi kabili ica muntu umo umo, ico cipasho ca bumi Lesa asunga mu cibukisho cakwe. Ukulingana ku kufwaya kwa kwa Lesa ku muntu umo umo, umuntu alabweshiwa atemwa mu mubili wa buntunse nelyo uwa mupashi kabili nalyo line ukubwesha ukwishibikwa kwa pa lwakwe, ukukwato buntu bumo bwine ne fibukisho pamo nga lintu afwile. Ukupayanya kwa kubuuka kwa bafwa ni numbwilo ikalamba iya cikuku ca pa fye ica kwa Yehova; ukulanga amano yakwe na maka kabili yaliba ni nshila ku yo imifwaile yakwe ya pa kutendeka ukulosha kwi sonde ikafikilishiwa.

Bushe ukubuuka kulundana cipya cipya ukwa mweo ushingekatwa no mubili wa munofu?

Pa kuti ici cicitikeko, kwena, abantunse kuti bakwata umweo ushingekatwa uyo uwingapaatuko kufuma ku mubili. Baibolo taisambilisha icintu ca musango uyo. Iyo mfundo yapokelwe ukufuma ku maele ya ciGreek. Isambilisho lya Baibolo ukulosha ku mweo lyalibikwa pa mabula 415-417. Ku bushinino ukukuma ku kutendeka kwa cisumino ca Kristendomu mu mweo uushingekatwa, umunshifwa, mona amabula 418, 419.

Bushe Yesu aimishiwe mu mubili wa munofu, kabili bushe akwato mubili wa musango uyo mu mulu nomba?

1 Pet. 3:18: “Kristu pamo aculile imembu umuku umo, uwalungama aculile pa mulandu wa bashalungama, ukuti atupalamike kuli Lesa; ku mubili wena aliipaiwe, lelo ku mupashi acitilwe uwa mweo [“ku Mupashi,” KJ; “mu mupashi,” RS, NE, Dy, JB].” (Pa kubuuka kwakwe ukufuma ku bafwa, Yesu aliletelwe mu kuba no mubili wa mupashi. Mu calembwa ca ciGreek amashiwi “umunofu” no “mupashi” yabikwa mu kucilanya kuli limo ne libiye, kabili yonse yabili yaba muli dative case (ukulangilila kwa kukanalungatika ukwa mibombele ye verbu); e co nga kapilibula abomfya ukwalula “ku mupashi” na kabili afwile mu kukonkesha ukusosa “ku mubili,” atemwa nga abomfya “mu mubili” na kabili afwile ukusosa “mu mupashi.”)

Imil. 10:40, 41: “Lesa amubuushishe [Yesu Kristu] pa bushiku ubwalenga shitatu, no kumusokolola, te ku Bantu bonse, lelo ku nte ishasontelwe kabela kuli Lesa.” (Mulandu nshi bambi bashamumwenene na bo? Pantu ali cibumbwa ca mupashi kabili lintu, nge fyo bamalaika bacitile mu nshita ya pa kale, amonekele mu mibili ya munofu ukuipango mwine ukumoneka, acitile ifyo lyeka fye mu kubapo kwa basambi bakwe.)

1 Kor. 15:45: “E fyo calembwa, aciti, Umuntu wa ntanshi, Adamu, aishilebo [mweo uumi], Adamu wa kupelelekesha [Yesu Kristu, uwali uwapwililika nga fintu Adamu ali lintu abumbilwe] aishilebo mupashi uupeelo [bumi].”

Cinshi cintu Luka 24:36-39 apilibula ukulosha ku mubili mu o Yesu abuushiwe?

Luka 24:36-39: “Ilyo [abasambi] balelande fintu ifi, wene aiminine mu lwalala lwabo, no kutila kuli bene, Umutende ube na imwe. Lelo batentuka no kuba no mwenso, bati mupashi balemona, Na o atile kuli bene, Nga cinshi mwasakamikilwa? Cinshi ico amatontonkanyo yaiminina mu mitima yenu? Moneni, indupi shandi na makasa yandi. Ni ne wine. Ntonyeni no kumona; ico umupashi tawakwata munofu na mafupa ifyo mulemona ine ndi na fyo.”

Abantunse te kuti bamone imipashi, e co abasambi mu cishinka batontonkenye ifyo balemono mulungulwa; nelyo icimonwa. (Linganyako Marko 6:49, 50.) Yesu abebekeshe ukuti tali mulungulwa; bamwene umubili wakwe uwa munofu kabili balimutoneshe, ukuumfwa amafupa; na kabili aliliile ica kulya ku kubapo kwabo. Mu kupalako, mu nshita sha pa kale, bamalaika balyalwike mu kutila bamonwe ku bantu; baliliile, kabili bamo no kuupa balyupile no kufyala abana. (Ukute. 6:4; 19:1-3) Ukukonka pa kubuuka kwakwe, Yesu lyonse talemoneka mu mubili umo wine uwa munofu (nakalimo ukukosha mu mintontonkanya yabo icishinka ca kuti ali lyene umupashi), e co pa kube fyo taleishibwa bwangu ku bakubishanya nabo abapalamisha. (Yoh. 20:14, 15; 21:4-7) Nangu cibe fyo, mu kubwekeshabwekeshapo kwakwe ukumoneka kuli bene mu mibili yaaluka kabili lyene ukulalanda no kulacite fintu ukuti bamwishibe mu kuba Yesu untu baishibe, akoseshe icitetekelo cabo mu cishinka ca kuti icine cine alibuukile ukufuma ku bafwa.

Nga abasambi mu cishinka balimwene Yesu mu mubili uo nomba akwata mu mulu, Paulo nga te kuti pa numa alosheko kuli Kristu wakatamikwa ngo “kubeeka kwa bukata bwa kwa Lesa, ne cipasho ca musango wakwe‚” pantu Lesa Mupashi kabili tabala aba mu munofu.—Heb. 1:3; linganyako 1 Timote 6:16.

Lintu tubelenga ifya kushimika fya kumoneka fya pa numa ya kubuuka kwa kwa Yesu, tulaafwiwa ukumfwikisha fyene mu kulinga nga twasunga mu muntontonkanya 1 Petro 3:18 na 1 Abena Korinti 15:45, ayambwilwe pe bula 298.

Mona na kabili amabula 435, 436 pe samba lya “Yesu Kristu.”

Ni bani bakabuushiwa ukwakana ubumi bwa ku mulu na Kristu, kabili cinshi bakacita kulya?

Luka 12:32: “Mwilatiina, mwe mukuni unono; ico Shinwe abekelwa ukumupeelo bufumu.” (Aba tabasanshamo bonse ababeleshe citetekelo; impendwa yalipelela. Ukuba kwabo mu mulu kwaliba mu mifwaile.)

Ukus. 20:4, 6: “Namwene ifipuna fya bufumu, na baikelepo, kuli abo kwapeelwe no bupingushi. . . . Alishuka kabili wa mushilo uukwete icakaniko mu kubuuka kwa ntanshi; pali abo imfwa ya cibili taikwete amaka, lelo bakaba bashimapepo ba kwa Lesa kabili ba kwa Kristu, kabili bakateka pamo nankwe imyaka ikana limo.”

Mona na kabili amabula 394-400, pe samba lya mutwe “Umulu.”

Bushe abo babuushiwa ku bumi bwa ku mulu mu kupelako bakakwata imibili yakatamikwa iya munofu mulya?

Fil. 3:20, 21: “Shikulu Yesu Kristu uukasangule mibili yesu iyasaaluka ibe iyapalana no mubili wakwe wa bukata, umwabelo kubomba kwa maka yakwe.” (Bushe ici cilepilibulo kuti mubili wabo uwa munofu e o mu kupelako ukacitwo wa bukata mu myulu? Bushe atemwa cilepilibulo kuti, mu cifulo ca kukwato mubili wasuulwa uwa munofu, bakafwikwa no mubili wa mupashi uwakatama lintu babuushiwa ku bumi bwa ku mulu? Ilembo lyakonkapo kalyasuke.)

1 Kor. 15:40, 42-44, 47-50: “Kuli ne mibili ya mu mulu ne mibili ya pano nse; lelo ubukata bwa wa mu mulu bwena bwaliibela, no bukata bwa wa pano nse na bo bwaliibela. . . . Ifyo fine no kwima kwa bafwa: cibyalwa mu kubola, cibuushiwa mu kukanabola. . . . Umuntu wa ntanshi [Adamu] wa pano nse, wa mushili; Umuntu walenga babili [Yesu Kristu] wa mu mulu. Ifyo aali uwa mushili, e fyo baba abena mushili; kabili ifyo aba uwa mu mulu, e fyo baba abena mulu. Kabili filya twakwete cipasho ca wa mushili, e fyo tukakwata ne cipasho ca Wa mu mulu. Awe ndemwebe ci, mwe ba bwananyina, ica kuti umubili no mulopa te kuti fipyane ubufumu bwa kwa Lesa.” (Tapali kusuminisha pano ukwa kutumbinkanya ukuli konse ukwa misango ibili iya mibili nelyo ukusenda umubili wa munofu ku mulu.)

Ni shani Yesu alangilile ico ukubuuka kukapilibula ku mutundu wa muntu mu cinkumbili?

Yoh. 11:11, 14-44: “[Yesu asosele ku basambi bakwe ukuti:] Lasaro umunensu nalaalo tulo; lelo ndeyamushibusha. . . . Yesu atile kuli bene pa mbilibili, Lasaro nafwa. . . . E ico Yesu pa kufika, amusangile [Lasaro] ali nomba mu nshishi inshiku shine. . . . Yesu atile kuli wene [Maria, nkashi ya kwa Lasaro], Ni ne kubuuka kabili umweo. . . . Abilikishe ishiwi likalamba, ati, We Lasaro, fumina kuno nse. No wafwile alifumine, nakakwa amakasa na maboko ku nsalu isho apombelwemo, na ku menso nakupombwa icitambala. Yesu atile kuli bene, Mukakuleni, mulekeni aye.” (Nga Yesu muli ifyo abweseshe Lasaro ukubwela ukufuma ku mibele ya nsansa shituntulu mu bumi bumbi, ico nga tacaali ica cikuku. Lelo ukwimya Lasaro kwa kwa Yesu ukufuma ku mibele yabulo bumi kwali cikuku ponse pabili kuli wene na ku nkashi shakwe. Na kabinge Lasaro abele umuntunse uwa mweo.)

Marko 5:35-42: “Baisa abafuma ku ŋanda ya mukalamba we sunagoge, abati, Umwana obe nafwa. Cinshi ico ulepamfisha kabili Kasambilisha? Lelo Yesu apushapushe cebo icasoswa, no kutila ku mukalamba we sunagoge, Witiina, tetekela fye. . . . Abuula Wishi wa mwana na nyina na bali nankwe, no kwingila umwali umwana. Na pa kwikata ku minwe ya mwana, atile, kuli wene Talita kumi; e calola mu kutila, We mukashana, ndekweba, nati, Buuka. Na po pene aliimine alaenda; pantu ali ne myaka ikumi na ibili. Kabili bapeshiwe amano nga nshi.” (Ilintu ukubuuka kwa cinkumbawile kwacitika pano isonde mu kati ka Kuteka kwa Myaka Ikana limo ukwa kwa Kristu, ukwabulo kutwishika amamilioni ayengi aya bafyashi no bufyashi bwabo bakacilapo ukuba aba buseko lintu bakalundana cipya cipya.)

Filolelo nshi fikapembelela abo bakabuushiwa ku bumi pano isonde?

Luka 23:43, NW: “Icine cine ndekweba ilelo, Ukaba na ine mu Paradise.” (Isonde lyonse likalulwo kuba paradise pe samba lya kuteka kwa kwa Kristu nge Mfumu.)

Ukus. 20:12, 13: “Namwene na bafwa, abakalamba na banono, nabeminina ku cinso ca cipuna ca bufumu; na mabuku yalikupukwilwe: ne buku limbi, ibuku lya Mweo, lyalikupukwilwe; na bafwa bapingwililwe ku fyalembelwe mu mabuku aya, umwabele milimo yabo. . . . Na bo bapingwilwe umo umo umwalole milimo yakwe.” (Ukwisulwa kwa mabuku mu kumonekesha kusonta ku nshita ya kusambilila mu kufwaya kwa bulesa, mu kuumfwana na Esaya 26:9. Icishinka ca kuti “ibuku lya mweo” nalisulwa cilangililo kuti kuliko ishuko ilya abo abakomfwila uko kusambilila ukukwata amashina yabo ukulembwa muli ilyo ibuku. Ku ntanshi yabo kuliko icilolelo ca bumi bwa muyayaya mu kupwililika kwa buntunse.)

Mona na kabili amabula 257-262, pe samba lya “Ubufumu.”

Bushe bamo bakabuushiwa fye ku kukwato bupingushi bwalumbulwa kabili lyene ukutumwa ku mfwa ya cibili?

Bupilibulo nshi ubwa kwa Yohane 5:28, 29? Asoso kuti: “Bonse aba mu nshishi bakomfwamo ishiwi lyakwe, no kufumamo; abalecite fisuma bakabuukila ku mweo, na balebombe fibi bakabuukila ku bupingushi.” Cintu Yesu asosele pano cilingile ukuumfwikwa mu lubuuto lwa kusokolola kwakonkelepo uko apeele kuli Yohane (Mona Ukusokolola 20:12, 13, ukwambwilwe pe bula 301.) Bonse abo akatanshi bacitile ifisuma na bo akatanshi babeleshe ifyabipa bakapingulwa “umo umo umwalole milimo yakwe.” Milimo nshi? Nga twali no kubuule mimwene ya kuti abantu bali no kusenukwa pa citendekelo ca milimo mu bumi bwa nshita yabo iyapita, ico kuti cabe capusana na Abena Roma 6:7: “Uwafwa nalungamikwa, naupwo mulandu wa lubembu.” Cingaba na kabili icabulo kupelulula ukubuusha abantu ukuti bonaulwe fye. E co, pali Yohane 5:28, 29a, Yesu alesonta ku ntanshi ku kubuuka; lyene, mu cikomo cashalako 29, alelumbulule ca kufumamo pa numa babe balimishiwa ku kupwililika kwa buntunse no kubikwa pa bupingushi.

Cinshi cintu Ukusokolola 20:4-6 alanga ukukuma kuli abo bakabuushiwa pano isonde?

Ukus. 20:4-6: “Namwene ifipuna fya bufumu, na baikelepo, kuli abo kwapeelwe no bupingushi: namwene ne mitima ya baputwilwe imitwe pa mulandu wa kushimika Yesu ubunte, na pa mulandu wa cebo ca kwa Lesa . . . kabili bali no mweo, batekele pamo na Kristu imyaka ikana limo. (Lelo abafwa abashelepo tabali na mweo yasuka yafishiwapo imyaka ikana limo.) (NW) Uku e kubuuka kwa ntanshi. Alishuka kabili wa mushilo uukwete icakaniko mu kubuuka kwa ntanshi; pali abo imfwa ya cibili taikwete amaka, lelo bakaba bashimapepo ba kwa Lesa kabili ba kwa Kristu, kabili bakateka pamo nankwe imyaka ikano limo.”

Ukwisalila kwalibikwa muli NW na Mo ku kwafwilisha kabelenga ukulundanya icilekonka pa mashiwi yaisalilwa ne cili pa ntanshi ya yako. Nga fintu calondololwa mu kulengama, te “bafwa abashelepo” abakwete icakaniko mu kubuuka kwa ntanshi. Uko kubuuka kwa yabo abateka na Kristu imyaka ikana limo. Bushe ico cilepilibula ukuti takuli bambi aba mutundu wa muntu abakekalako aba mweo mu kati ka myaka ikana limo kano fye abateka mu mulu na Kristu? Iyo; pantu, nga ico cali ifyo, cingapilibulo kuti takwingaba nangu umo uo bengabombapo nga bashimapepo, kabili ubuteko bwabo kuti bwaba cibulungwa ca mapopa.

Ni bani, lyene, abali “abafwa abashelepo”? Bali ni abo bonse aba mutundu wa muntu abafwile nge ca kufumamo ca lubembu lwa bwina Adamu na abo, nangula ni bakapusunsuka ba bucushi bukalamba atemwa abo limbi bafyelwe mu kati ka Kuteka kwa Myaka ikana limo, bakabila ukwilulukwa kwa fifumamo fya kulenge mfwa ifya lubembu lwa musango uyo.—Linganyako Abena Efese 2:1.

Ni mu mano nshi “tabali na mweo” yasuka yafishiwapo imyaka ikana limo? Ici tacipilibula ukubuuka kwabo. Uku ‘ukuba no mweo’ kwabimbamo ifingi ukucila ukubako fye nga bantunse. Cipilibula ukufika ku buntunse bwapwililika, ukulubuko kufuma kuli fyonse ififumamo fya lubembu lwa kwa Adamu. Mono kuti ukuloshako kuli ici Ukusokolola 20 cikomo 5 kumoneka mu kwangufyanya pa numa ya cikomo citangilile ici icisoso kuti abo abakaba mu mulu “bali no mweo.” Mu mulandu wabo cipilibula ubumi bwalubuka ku fifumamo fyonse ifya lubembu; balisenaminwa fye na mu kuibela mu kuba na bumunshifwa. (1 Kor. 15:54) Ku “bafwa abashelepo,” lyene, cifwile ukupilibula ukukumanina kwa bumi mu kupwililika kwa buntunse.

Ni bani bakasanshiwamo mu kubuuka kwa pano isonde?

Yoh. 5:28, 29: “Mwisunguka pali ici; pantu inshita ileisa, iyo bonse aba mu nshishi [sha cibukisho] bakomfwamo ishiwi lyakwe [ishiwi lya kwa Yesu] no kufumamo.” (Ishiwi lya ciGreek lyapilibwile “inshishi sha cibukisho” te musango wa kufula uwa taʹphos [inshishi, incende ya kushiikamo umuntu umo umo] nelyo haiʹdes [Imbo, inshishi yaseeka iya mutundu wa muntu uwafwa] lelo musango wa kukanalungatika uwa mibombele ya verbu uwa mne·meiʹon [ukwibukisha, inshishi ya cibukisho]. Libiko kwebekesha pa kubaka ukwibukisha kwa muntu uwafwa. Te yabo ukwibukisha kwashimine mu Gehena pa mulandu wa membu shishelelwa lelo abantu abebukishiwa na Lesa e bakabuushiwa mu kuba ne shuko lya kwikala kuli pe na pe.—Mat. 10:28; Marko 3:29; Heb. 10:26; Mal. 3:16.)

Imil. 24:15: “Pa kukwate citetekelo kuli Lesa . . . ica kuti kukabo kwima ku bafwa kwa balungama na bashalungama.” (Bonse abo baikele mu kuumfwana ne nshila shalungama isha kwa Lesa na bantu abo, pa mulandu wa bumbulu, bacitile ifintu fyalubana bakabuushiwa. Baibolo tayasuka amepusho yesu yonse nampo nga bantu bamo umo umo abafwa bakabuushiwa. Lelo kuti twaba abacetekela ukuti Lesa, uwaishibe ifishinka fyonse, akabomba ukwabulo musobolola, mu kuba no bulungi bwa mibele ya luse iishisuula ifipimo fyakwe ifyalungama. Linganyako Ukutendeka 18:25.)

Ukus. 20:13, 14: “Bemba alekelemo abafwa abalimo, ne Mfwa na ku Mbo fyalekelemo abafwa abali muli fyene; na bo bapingilwe umo umo umwalole milimo yakwe. E lyo imfwa na ku Mbo fyapooselwe muli bemba wa mulilo. . . . Iyi ni mfwa ya cibili, bemba wa mulilo.” (E ico, abo imfwa yabo yalengelwe ku lubembu lwa bwina Adamu bakabushiwa, nampo nga bashikilwe pali bemba nelyo ku Mbo, inshishi ya mwi sonde yaseeka iya mutundu wa muntu uwafwa.)

Mona na kabili umutwe ukalamba “Ipusukilo.”

Nga ca kuti amabilioni bali no kubuushiwa ukufuma ku bafwa, ni kwi bonse bakekala?›

Icipimo ca buntungwa nga nshi ica mpendwa ya bantu abaikalapo pe sonde ni 20,000,000,000. Nga fintu tumwene, te bonse aba aba abakabuuka. Lelo, nangu nga twatungo kuti bakabuushiwa, kuti kwabako incende iikalamba. Icibalabansa ca mpanga ice sonde pali nomba cili mupepi na mailosi monse monse 57,000,000 (147,600,000 sq. km). Nga ca kuti hafu wa iyo mpendwa yabikilwe pa mbali ku mifwaile imbi, nalyo line kuti kwaba ukucepako fye panono pali eka (mupepi na 0.37 ha) ku muntu umo, icingapayanya ica kulya ukucilisha na pa cingakabilwa. Pa cishinte ca kubulisha kwa ca kulya ukwa nomba te kubulwa amaka kwe sonde ukuletako icakumanina lelo, ukucila kutangana kwa bupolitiki no kufunuka kwa makwebo.

Mona na kabili ibula 217, pe samba lya “Isonde.”