Abantu ba kwa Yehova Bakoshiwa mu Citetekelo
“Ifilonganino fyatwalilile ukukoshiwa mu citetekelo no kwingilishako mu mpendwa ubushiku no bushiku.”—IMILIMO 16:5, “NW.”
1. Ni shani fintu Lesa abomfeshe umutumwa Paulo?
YEHOVA LESA abomfeshe Sauli wa ku Tarsi nge “cipe icasalwa.” Ngo mutumwa Paulo, ‘acuulile ifintu ifingi.’ Lelo ukupitila mu mulimo wakwe no wa bambi, ukuteyanya kwa kwa Yehova kwaipakishe ukwikatana no kutanunuka kwa kupapusha.—Imilimo 9:15, 16.
2. Mulandu nshi cilebela ica bunonshi ukulanguluka Imilimo 13:1-16:5?
2 Abena fyalo balesanguka Abena Kristu mu mpendwa ishingi shalekulilako, kabili ukukumana kwacindama ukwe bumba litungulula kwacitile ifingi ku kusumbula ukwikatana pa kati ka bantu ba kwa Lesa no kubakosha mu citetekelo. Cileba ica bunonshi apakalamba ukulanguluka ifi ne fya kucitikako fimbi ifyalembwa pa Imilimo 13:1–16:5, pantu Inte sha kwa Yehova nomba balekumanya ukukula kwapalako na mapaalo ya ku mupashi. (Esaya 60:22) (Mu kusambilila kwa pa mbali ukwa fipande ifya Imilimo muli ulu ulwafuma, tuletubulula ukuti ubelenge imbali ukufuma mwi buku ishilangililwe mu musango wa filembo fyafita.)
Bamishionari Baingila Mu Ncitilo
3. Mulimo nshi wacitilwe na “bakasesena na bakasambilisha” mu Antioke?
3 Abaume batuminwe ne cilonganino ca mu Antioke, Suria, baafwile abatetekela ukuba abakoshiwa mu citetekelo. (13:1-5) Mu Antioke mwalimo “bakasesema na bakasambilisha” Barnaba, Sumeone (umu Nigere), Luki umwina Kurene, Manaene, na Sauli wa ku Tarsi. Bakasesema balondolwele Icebo ca kwa Lesa no kusobela ifya kuponako, ilintu bakasambilisha bapeele amakambisho ya mu Malembo na mu kwikala kwa bukapepa. (1 Abena Korinti 13:8; 14:4) Barnaba na Sauli bapokelele umulimo waibela. Ukuya capamo no mufyala wa kwa Barnaba Marko, baile ku Kupro. (Abena Kolose 4:10) Bashimikile mu masunagoge pa cabu cabela ku kabanga ka Salami, lelo takwabako icalembwa ica kuti abaYuda balyankwileko bwino. Apantu aba musango yo baali abakankaala lwa ku mubili, kukabila nshi uko bakwete ukwa kuli Mesia?
4. Cinshi cacitike ilyo bamishionari batwalilile ukushimikila mu Kupro?
4 Lesa alipaalile umulimo umbi uwa bunte mu Kupro. (13:6-12) Pa Pafu, bamishionari basangile umuYuda wa manga kabili kasesema wa bufi Bar-Yesu (Eluma). Lintu aeseshe ukucilikila Umulashi Sergi Pauli ukuumfwa icebo ca kwa Lesa, Sauli aiswilemo no mupashi wa mushilo no kusosa ukuti: ‘We waisulamo ubucenjeshi no bupulumushi, we mwana wa kwa [Ciwa, NW], we mulwani wa cintu conse icalungama, bushe tawakaleke ukupondamike nshila shaololoka isha kwa [Yehova, NW]?’ Pali ico, ukuboko kwa kukanda ukwa kwa Lesa kwapofwishe Eluma pa nshita imo, kabili Sergi Pauli “alitetekele, ico asungwike isambilisho lya kwa [Yehova, NW].”
5, 6. (a) Lintu Paulo alandile mwi sunagoge pa Antioke wa ku Pisidia, cinshi asosele pa lwa kwa Yesu? (b) Ca kufumamo nshi ico ilyashi lya kwa Paulo lyakwete?
5 Ukufuma ku Kupro, ibumba lyaile mu bwato ukuya ku musumba wa Perga mu Asia Minor. Paulo na Barnaba lyene baile ukulola ku kapinda ka ku kuso ukupula mu nshila sha mpili, mu kupalako mu ‘masanso ukufuma ku mimana na ku fipondo,’ ukuya ku Antioke, Pisidia. (2 Abena Korinti 11:25, 26) Kulya Paulo alandile mwi sunagoge. (13:13-41) Apitulwike mu mibombele ya kwa Lesa na Israele no kwishibisha intuntuko ya kwa Davidi Yesu pamo ngo Mupusushi. Nangula bakateka ba ciYuda bapindile imfwa ya kwa Yesu, icilayo ca ku fikolwe fyabo califikilishiwe lintu Lesa amubuushishe. (Ilumbo 2:7; 16:10; Esaya 55:3) Paulo asokele bakakutika bakwe ukukanapumya ica bupe ca kwa Lesa ice pusukilo ukupitila muli Kristu.—Habakuki 1:5, Septuagint.
6 Ilyashi lya kwa Paulo lyabimbwile ubuseko, nge ficita amalyashi ya pa cintubwingi ayapeelwa ne Nte sha kwa Yehova ilelo. (13:42-52) Isabata lyakonkelepo mupepi no musumba onse balilongene ku kuumfwa icebo ca kwa Yehova, kabili ici caiswishe abaYuda na kalumwa. Pantu, mu mulungu fye umo, bamishionari mu kumonekesha balyalwile Abena fyalo bafulilako ukucila bantu balya abaYuda bakwete mu bumi bwabo bonse! Apantu abaYuda mu miponto balipilike Paulo, yali ni nshita ku lubuuto lwa ku mupashi ukubalikila kumbi, kabili baebelwe ukuti: ‘Lelo apantu muletandula icebo ca kwa Lesa no kuipingula mwe bene ukukanawamina ubumi bwa muyayaya, twaalukila ku nko.’—Esaya 49:6, NW.
7. Ni shani fintu Paulo na Barnaba baankwile ku kupakasa?
7 Nomba Abena fyalo batendele ukusekelela, kabili na bonse abakongamine mu kulungama ku bumi bwa muyayaya babele abatetekela. Ilintu icebo ca kwa Yehova calebilwa mu calo conse, nangu cibe fyo, abaYuda basongele abanakashi bakankaala (mu kupalako ku kupatikisha abalume babo nelyo bambi) na bakalamba ku kupakasa Paulo na Barnaba no kubatamfisha ku nse ya mipaka yabo. Lelo ico tacaleseshe bamishionari. “Babakuntiile ulukungu lwa ku makasa yabo” fye no kuya ku Ikonia. (Konya wa muno nshiku), umusumba ukalamba mu citungu ca ciRoma ica Galatia. (Luka 9:5; 10:11) Cisuma, ni shani pa lwa basambi abashele mu Antioke wa ku Pisidia? Pa kuba nabakoshiwa mu citetekelo, “baisushiwamo ukusekelela no Mupashi wa mushilo.” Ici cilatwaafwa ukumona ukuti ukukaanya takulekabila ukucilikila ukulunduluka kwa ku mupashi.
Abakoshiwa mu Citetekelo Te Mulandu No Kupakasa
8. Cinshi cacitike pamo nge ca kufumamo ca kucitilo bunte kwatunguluka mu Ikonia?
8 Paulo na Barnaba abene bene bashininkishe abakoshiwa mu citetekelo te mulandu no kupakasa. (14:1-7) Mu kwankula ku kucitilo bunte kwabo mwi sunagoge mu Ikonia, abaYuda abengi na baGreek babele abatetekela. Lintu abaYuda abashatetekela basongele Abena fyalo ukulwisha abatetekele abapya, ababomfi babili balandile mu kushipa ukupitila mu bulashi bwa kwa Lesa, kabili alangile ukusuminisha kwakwe pa kubapeela amaka ya kucite fishibilo. Ici calekenye ibungwe, bamo ukuba aba ku baYuda na bambi aba ku batumwa (abatuminwe). Abatumwa tabali ba camwenso, lelo lintu baishibe ulwe pange lya kubapoola amabwe, mano mano bafuminepo ukuya ku kushimikila mu Lukaonia, icitungu ca Asia Minor ku kapinda ka ku kulyo aka Galatia. Pa kuba abacenjela, na ifwe bene ilingi line kuti twatwalilila abacincila mu butumikishi te mulandu no kukaanya.—Mateo 10:23.
9, 10. (a) Ni shani fintu abekashi ba mu Lustra baankwile ku kundapwa kwa mwaume icilema? (b) Ni shani fintu Paulo na Barnaba baankwileko mu Lustra?
9 Umusumba wa Lukaonia uwa Lustra mu kukonkapo wakwete ubunte. (14:8-18) Kulya Paulo aundepe umwaume walemana ukufuma ku kufyalwa. Ukukanaishiba ukuti Yehova e washingemwe ku cisungusho, amabumba yapundile kuti: “Imilungu yapalana na ʼbantunse yaisaikala na ifwe.” Apantu ici casoselwe mu lulimi lwa ciLukaonia, Barnaba na Paulo tabaishibe icalecitika. Apantu Paulo e wabuulile ubutungulushi mu kulanda, abantu bamumwene nga Herme (inkombe yalongoloka iya milungu) kabili batontonkenye Barnaba ukuba Seu, umulungu ukalamba uwa ciGreek.
10 Shimapepo wa kwa Seu aletele fye na bacilume ba ŋombe ne ntemba sha maluba pa kuti bengapeela amalambo kuli Paulo na Barnaba. Mu kupalako ukulanda mu lulimi lwa ciGreek ulwaleumfwika mu cinkumbawile nelyo ukubomfya kelula, abatandashi mu kwangufyanya balondolwele ukuti baali fye bantunse na bo bene aba myumfwile imo ine kabili balebilisha imbila nsuma pa kuti abantu baali no kupilibuka ukufuma “kuli ifi fintu fya fye” (imilungu yabulo bumi, nelyo ifilubi) ukuya kuli Lesa wa mweo. (1 Ishamfumu 16:13; Ilumbo 115:3-9; 146:6) Ee, Lesa kale asuminishe inko (lelo te baHebere) ukuya mu nshila ya shiko, nangu cingati tailekele fye ukwabulo bunte bwa kubako kwakwe no busuma ‘mu kubapeela imfula ne fiputulwa fya myaka ya kulobolole fisabo, ukwisusha imitima yabo ifilyo no kusangalala.’ (Ilumbo 147:8) Te mulandu no kupelulula kwa musango yo, Barnaba na Paulo baleseshe amabumba no bwafya ukubepaile lambo. Nalyo line, bamishionari tabapokelele ukushinshimunwa nge milungu, nelyo tababomfeshe ubulashi bwa musango yo ku kutendeka ubuKristu muli ilya ncende. Ica kumwenako cawama, ukucilisha nga ca kuti twakongamina ku kufuluka ukupepwa ku cintu Yehova atusuminisha ukupwishishisha mu mulimo wakwe!
11. Cinshi twingasambilila ukufuma ku bulondoloshi bwa kuti: “Tuli no kwingila mu bufumu bwa kwa Lesa mu bucushi ubwingi”?
11 Mu kupumikisha, ukupakasa kwalibipileko. (14:19-28) Ni shani fyo? Ukunashiwanashiwa ku baYuda ukufuma ku Antioke wa ku Pisidia na Ikonia, amabumba yapoolele Paulo amabwe no kumukulila ku nse ya musumba, ukutontonkanya ukuti nafwa. (2 Abena Korinti 11:24, 25) Lelo lintu abasambi bamushingulwike, aliimine no kwingila mu Lustra ukwabulo kumonwa, mu kucitikako ubushiku. Ubushiku bwakonkelepo, wene na Barnaba baile ku Derbe, uko abanono babele abasambi. Pa kutandalila cipya cipya Lustra, Ikonia, na Antioke, bamishionari bakoseshe abasambi, babakoseleshe ukutwalilila mu citetekelo, kabili basosele ukuti: “Tuli no kwingila mu bufumu bwa kwa Lesa mu bucushi ubwingi.” Pamo nga Bena Kristu, na ifwe bene twenekela ukupita mu macushi kabili tatulingile ukwesha ukufyuka yene pa kusuusuka mu citetekelo cesu. (2 Timote 3:12) Pali ilya inshita, baeluda balisontelwe mu filonganino kuli abo kalata wa kwa Paulo ku Bena Galatia alembelwe.
12. Lintu ulwendo lwa kubalilapo ulwa bumishionari ulwa kwa Paulo lwapwile, cinshi bamishionari babili bacitile?
12 Ukupula mu Pisidia, Paulo na Barnaba balandile icebo mu Perga, umusumba walumbuka uwa Pamfulia. Mu nshita, babwelele ku Antioke, Suria. Ulwendo lwa kubalilapo ulwa kwa Paulo pa kuba nalupwa nomba, aba bamishionari babili baebele icilonganino ulwa “fyonse ifyo Lesa acitile pamo na bo, ne fyo aiswilileko Abena fyalo umwinshi wa citetekelo.” Inshita imo yapooselwe pamo na basambi mu Antioke, kabili ici ukwabulo kutwishika cacitile ifyafula ku kubakosha mu citetekelo. Ukutandala kwa bakangalila benda ilelo kwakwata ifya kufumamo fyapalako ifya ku mupashi.
Icipusho Cacindama Capikululwa
13. Nga ca kuti ubuKristu tabwali na kwakanikana mu mabumba ya ciHebere na bashili baYuda, cinshi cakabilwe?
13 Ukushangila mu citetekelo kwafwaile ukwikatana kwe tontonkanyo. (1 Abena Korinti 1:10) Nga ca kuti ubuKristu tabwali na kwakanikana mu mabumba ya baHebere na bashili baYuda, ibumba litungulula lyakabile ukupingulapo nampo nga Abena fyalo balekonkolokela mu kuteyanya kwa kwa Lesa baali no kusunga Amalango ya kwa Mose no kusembululwa. (15:1-5) Abaume bamo ukufuma ku Yudea kale kale baali nabenda ukuya ku Antioke wa ku Suria kabili baali nabatendeka ukusambilisha Abena fyalo batetekele kulya ukuti kano basembululwa, te kuti bapusuke. (Ukufuma 12:48) E ico, Paulo, Barnaba, na bambi balituminwe ku batumwa na baeluda mu Yerusalemu. Nelyo fye ni kulya, abatetekele pa nshita imo baali abaFarise ba muntontonkanya wapampamina kwi funde bapampamine ukuti Abena fyalo baali no kusembululwa no kubaka Amalango.
14. (a) Nangu cingati ukukansana kwalicitike pa kukumana mu Yerusalemu, ca kumwenako nshi cisuma caimikwe? (b) Cinshi cali icishinka cikalamba ca kupelulula kwa kwa Petro pali kalya kashita?
14 Ukukumana kwalicitilwe ku kushininkisha ukufwaya kwa kwa Lesa. (15:6-11) Ee, ukukansana kwalicitike, lelo takwali kafindwe ilyo abaume bakwata ukushininwa kwakosa bailumbulwilile abene—ica kumwenako cawama kuli baeluda ilelo! Mu nshita Petro asosele ukuti: ‘Lesa asalile ukuti ukupitila mu kanwa kandi Abena fyalo [pamo nga Korneli] bomfwe imbila nsuma no kutetekela. Ashimike ubunte pa kubapeela Umupashi wa mushilo kabili tacitile muncishanya pa kati ka ifwe na bene. [Imilimo 10:44-47] E co mulandu nshi muleesesha Lesa pa kubike koli [ukukakililwako ku kusunga Amalango] pa mikoshi yabo ilyo nangu ni bashifwe nangu ni fwe tatwali na maka ya kulisenda? Ifwe [abaYuda ukulingana na ku mubili] twacetekela ukupusuka ukupitila mu kusenamina kwa cikuku ukwa kwa Shikulu Yesu mu nshila imo ine nga abo bantu.’ Ukupokelela kwa kwa Lesa ukwa Bena fyalo bashasembululwa kwalangile ukuti ukusembululwa no kusunga Amalango tafyalefwaikwa kwi pusukilo.—Abena Galatia 5:1.
15. Fishinka nshi ifya kutendekelako Yakobo apangile, kabili cinshi atubulwile ukulembela Abena Kristu ba mu Bena fyalo?
15 Icilonganino catalele tondolo lintu Petro asondwelele, lelo ifingi fyali no kusoswa. (15:12-21) Barnaba na Paulo bashimike ifishibilo Lesa acitile ukupitila muli bene pa kati ka Bena fyalo. Lyene ceyamani munyina citika wa kwa Yesu Yakobo, asosele ukuti: ‘Sumeone [ishina lya ciHebere ilya kwa Petro] nalondolola ifyo Lesa apempwile Abena fyalo ku kubuulilamo abantu ba pe shina lyakwe.’ Yakobo alangilile ukuti ukukuula cipya cipya ukwasobelwe ukwa “bwikalo bwa kwa Davidi” (ukwimikwa cipya cipya ukwa bumfumu mu mutande wa kwa Davidi) kwalefikilishiwa mu kulonganika kwa basambi ba kwa Yesu (impyani sha Bufumu) ukufuma pa kati ka bonse abaYuda na Bena fyalo. (Amose 9:11, 12, Septuagint; Abena Roma 8:17) Apantu Lesa afwaile ici, abasambi balingile ukucipokelela. Yakobo apandile amano ukulembela Abena Kristu Abena fyalo ukutaluka ukufuma ku (1) ifyakoweshiwa ku tulubi, (2) ubulalelale, na (3) umulopa ne fyatitilwa. Uku kuleshiwa kwali mu fyalembwa fya kwa Mose ifyo ifyalebelengwa mwi sunagoge ubushiku bwe Sabata ubuli bonse.—Ukutendeka 9:3, 4; 12:15-17; 35:2, 4.
16. Ni pa fishinka nshi fitatu apo kalata ye bumba litungulula ilya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo yapeela ubutungulushi ukufika kuli kano kasuba?
16 Ibumba litungulula nomba lyatumine kalata ku Bena Kristu Abena fyalo mu Antioke, Suria, na Kilikia. (15:22-35) Umupashi wa mushilo na bakalemba ba kalata baitile pa kutaluka ukufuma ku fyaipalwo tulubi; umulopa (uuliwa lyonse na bantu bamo); ifyatitilwa ifishafumishiwamo umulopa wa fiko (abasenshi abengi ukumona inama ya musango yo nge yawamisha); no ubulalelale (ciGreek, porneiʹa, ukupilibula ukwampana kwa bwamba ukwasekemuka ku nse ya cupo ca mu Malembo). Ku kutaluka kwa musango yo, baali no kulunduluka lwa ku mupashi, pamo nga fintu Inte sha kwa Yehova nomba bacita pantu balomfwana na “ifi ififwile ukucitwa.” Amashiwi “Ubutuntulu busuma bube na imwe,” (NW) yalingana no kusosa ukuti “Shalenipo,” kabili tacilingile ukusondwelelwa ukuti ifi fifwaikwa maka maka fyali no kubomba ne fipimo fya butuntulu bwa bumi. Lintu kalata yabelengelwe mu Antioke, icilonganino calisekelele pa kukoselesha yapayanye. Pali ilya nshita, abantu ba kwa Lesa mu Antioke na kabili balikoshiwe mu citetekelo ku mashiwi ya kukoselesha aya kwa Paulo, Sila, Barnaba, na bambi. Shi na ifwe bene natufwaye inshila sha kukoselesha no kukuulilila abatetekela banensu.
Ulwendo lwa Bubili ulwa Bumishionari Lwatendeka
17. (a) Ni mpika nshi yaimineko lintu ulwendo lwa bubili ulwa bumishionari lwatubulwilwe? (b) Ni shani fintu Paulo na Barnaba babombele pa kukansana kwabo?
17 Impika yalimine lintu ulwendo lwa bubili ulwa bumishionari lwatubulwilwe. (15:36-41) Paulo atubulwile ukuti wene na Barnaba batandalile cipya cipya ifilonganino mu Kupro na Asia Minor. Barnaba alisumine lelo afwaile ukuya pamo no mufyala wakwe Marko. Paulo alikeene pantu Marko alibashiile mu Pamfulia. E co, kwaponene “akafiisha mutima.” Lelo Paulo nelyo ni Barnaba tabafwaile ukwebelwa kwa pa lwakwe pa kwesha ukubimbamo baeluda bambi nelyo ibumba litungulula mu milandu yabo iya pa mbali. We ca kumwenako cawama!
18. Cinshi cafumine mu kupaatukana kwa kwa Paulo na Barnaba, kabili ni shani fintu twingamwenamo ukufuma kuli ici ca kucitika?
18 Uku kukansana kwalengele ukulekana, nangu cibe fyo, Barnaba asendele Marko pamo na wene ukuya ku Kupro. Paulo, pamo na Sila ngo wa kubishanya nankwe, “apitile mu Suria na Kilikia, alekonkomeshe [filonganino, NW].” Barnaba kuti pambi asongelwe ne fikakilo fya lupwa, lelo nga alisumine ubutumwa bwa kwa Paulo no kusalwa nge “cipe icasalwa.” (Imilimo 9:15) Kabili ni shani pa lwa ifwe? Ici ca kucitika cilingile ukutwebekesha ukukabila kwa kwishiba ubulashi bwa teokratiki no kubombela pamo mu kukumanina no “musha wa cishinka kabili uwashilimuka”!—Mateo 24:45-47.
Ukulunduluka mu Mutende
19. Ca kumwenako nshi imisepela ya Bwina Kristu iya kasuba ka lelo yakwata muli Timote?
19 Uku kukunsana takwasuminishiwe ukwambukila umutende wa cilonganino. Abantu ba kwa Lesa batwalilile ukukoshiwa mu citetekelo. (16:1-5) Paulo na Sila baile ku Derbe kabili ukutwalilila ukuya ku Lustra. Kulya e kwaikele Timote, umwana mwaume uwa muYuda watetekela Yunike no mulume wakwe uushatetekela uwa ciGreek. Timote aali umwaice, pantu nelyo fye ni pa numa ya myaka 18 nelyo 20, aali acili aleebwa ukuti: “Wileka muntu nelyo umo asuule ubulumendo bobe.” (1 Timote 4:12) Apantu “aleshimikwe cisuma ku ba bwananyina ba mu Lustra na [amakilomita yamo 29 ukutaluka mu] Ikonia,” alilumbwike pa mulandu wa butumikishi bwakwe bwawama ne mibele ya bukapepa. Imisepela ya Bwina Kristu iya lelo ilingile ukufwaya ukwaafwa kwa kwa Yehova ku kukuula ukushimikwa kwapalako. Paulo asembulwile Timote pantu baali no kuya ku mayanda na masunagoge ya baYuda abaishibe ukuti wishi wa kwa Timote aali Umwina fyalo, kabili umutumwa tafwaile icili conse ukucilikila inshila ya kuya ku baume ba ciYuda na banakashi abakabile ukusambilila pa lwa kwa Mesia. Ukwabulo ukutobe fishinte fya mu Baibolo, Inte sha kwa Yehova ilelo na bo bene bacita ukufika apo bengapesha ukulenga imbila nsuma ukupokelelwa ku misango yonse iya bantu.—1 Abena Korinti 9:19-23.
20. Ukumfwana na kalata we bumba litungulula ilya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo kwakwete ca kufumamo nshi, kabili ni shani uletontonkanya ici cilingile ukutwambukila?
20 Mu kuba na Timote pamo nga kapyunga, Paulo na Sila batwele ku basambi ifipope fya kubaka ifye bumba litungulula. Kabili cinshi cafuminemo? Mu kumonekesha ukulosha ku Suria, Kilikia, na Galatia, Luka alembele ukuti: “Ifilonganino fyatwalilile ukukoshiwa mu citetekelo no kwingilishako mu mpendwa ubushiku no bushiku.” (NW) Ee, ukumfwana na kalata we bumba litungulula kwafuminemo ukwikatana no lubanda lwa ku mupashi. We ca kumwenako cawama ku nshita shesu ishayafya, lintu abantu ba kwa Yehova balekabila ukutwalilila abaikatana kabili abashangila mu citetekelo!
Ni Shani Fintu Wingasuka?
◻ Ni shani fintu Paulo na Barnaba baankwile ku kupakasa?
◻ Cinshi twingasambilila ukufuma ku bulondoloshi bwa kuti: “Tuli no kwingila mu bufumu bwa kwa Lesa mu bucushi ubwingi”?
◻ Kufunda nshi tufumya mu fishinka fitatu ifyali muli kalata yatuminwe ne bumba litungulula ilya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo?
◻ Ni shani fintu ifya kusangwilako ifyo ifyakoseshe mu citetekelo inte sha kwa Yehova isha mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo fingabomba kuli ifwe ilelo?