Apolo—Inkolobwa mu Kubilisha Icine ca Bwina Kristu

NAMPO nga ababa mu cilonganino ca Bwina Kristu balimo ne myake ingi nelyo balimo fye ne inono, bakabilisha ba Bufumu bonse balingile ukusekelela mu kulalunduluka nga bakashimikila ba mbila nsuma. Ico cilepilibula ukulundako ukwishiba kwesu ukwa Cebo ca kwa Lesa na maka yesu aya kucisambilisha kuli bambi. Kuli bamo, kuti pambi capilibula ukulolenkana no kusonsomba, ukwansha amafya, nelyo ukuilenga ukubomfiwa mu mibombele yaingilishiwako.

Muli Baibolo mwabamo ifya kumwenako ifya baume na banakashi abaipeele mu nshita sha pa kale abo, mu nshila shalekanalekana, batungulwike mu kulunduluka nga nshi lwa ku mupashi kabili abakwetemo icilambu mu kubombesha kwabo. Umo wa bene aali ni Apolo. Lintu Amalembo yamulangilila kuli ifwe pa muku wa kubalilapo, ali muntu uuli no kumfwikisha kushakumanina ukwa fisambilisho fya Bwina Kristu; nangu cibe fyo, imyaka fye inono pa numa, alebomba nga umwiminishi wenda uwa cilonganino ca mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Cinshi camulengele ukulunduluka muli iyo nshila? Aalikwete imibele intu ifwe bonse cingawama ukuti tulepashanya.

“Uwa Maka mu Kwishiba Amalembo”

Mupepi no mwaka wa 52 C.E., ukulingana na kalemba wa Baibolo Luka, “ku Efese kwaishile umuYuda, ishina lyakwe Apolo, umwina Alekesandria ku kufyalwa, inkolobwa, uwa maka mu kwishiba amalembo. Uyu alisambilishiwe inshila ya kwa Shikulu; ne co ali uwapimpa mu mutima, alalanda no kusambilisha no mucetekanya ulwa kwa Yesu, nelyo aishibe ulubatisho lwa kwa Yohane lweka. Kabili uyo atendeke mwi sunagoge ukusosa nashipa.”—Imilimo 18:24-26.

Alekesandria, Egupti, wali e musumba wa cibili ku bukulu mu calo conse ukufumyako Roma kabili wali umo uwa fifulo fyacindamishe uwa fya ntambi pali ilya nshita kuli bonse abaYuda na baGriki. Mu kupalishako, Apolo anonkele ukwishiba kwakwe ukusuma ukwa Malembo ya ciHebere no kulongoloka ukufuma ku masomo apokelele mu bekashi abengi aba ciYuda aba muli ulya musumba. Kuti cayafyako ukutunganya uko Apolo asambilile pa lwa kwa Yesu. “Mu kushininkisha aali muyendo—nakalimo uwa makwebo uwaleenda,” e fitubulula uwasoma F. F. Bruce, “kabili afwile akumene na bakashimikila ba buKristu mu cili conse cimo ica fifulo fintu atandalile.” Te mulandu na fintu caali, nangu cingati alandile no kusambilisha no kucetekanya pa lwa kwa Yesu, cilemoneke fyo ashimikilwe pa ntanshi ya Pentekoste wa 33 C.E., apantu “aishibe ulubatisho lwa kwa Yohane lweka.”

Pamo nga uwatangilile Yesu, Yohane Kabatisha aali napeela ubunte bwa maka ku luko lonse ulwa bena Israele, kabili abengi balibatishiwe kuli wene pamo nge cilangililo ca kulapila. (Marko 1:5; Luka 3:15, 16) Ukulingana no kushimika kwa bakalemba bafulilako aba lyashi lya kale, pa kati ka baYuda baleikala mu Buteko bwa ciRoma, ukwishiba kwa bantu pa lwa kwa Yesu kwapelele fye pa co baumfwile pa lulamba lwa Yordani. “UbuKristu bwabo bwali fye pamo pene pantu bwali lintu Shikulu atendeke ubutumikishi bwakwe,” e fisosa W. J. Conybeare na J. S. Howson. “Tabaishibe ubupilibulo bwakumanina ubwa mfwa ya kwa Kristu; nakalimo tabaishibe fye ne cishinka pa lwa kubuuka Kwakwe.” Cilemoneke fyo Apolo na o taishibe ulwa kupongololwa kwa mupashi wa mushilo pa Pentekoste 33 C.E. Nangu ni fyo, aalinonkeleko ifyebo fimo ifyalungama pa lwa kwa Yesu, kabili tafisungile ku mwine eka. Na kuba, mu kushipa afwaile amashuko ya mu nshita aya kulanda pa cintu aishibe. Nangu cibe fyo, ukupimpa kwakwe no kucincimuka fyali ficili tafilaaba mu kumfwana no kwishiba kwalungikwa.

Uwapimpa Lelo Uwaicefya

Ubulondoloshi bwa kwa Luka butwalililo kuti: “Lelo Priskila na Akula pa kumuumfwa, balimubuulile bamutwele ku mwabo no kumukolobondelamo Inshila ya kwa Lesa ukwa kushikimikisho kucilamo.” (Imilimo 18:26) Akula na Priskila bafwile balishibe ukuti icitetekelo ca kwa Apolo calipalene sana ne cabo, lelo mano mano tabaeseshe ukulungikila ukumfwikisha kwakwe ukushakumanina pa cintubwingi. Nakalimo kuti twaelenganyo kuti balikwete ukulanshanya ukwingi ukwa pa mbali na Apolo, mu kuba no buyo bwa kumwaafwa. Ni shani fintu Apolo, umwaume “uwa maka . . . mu Malembo,” ayankwileko? (Imilimo 18:24, Kingdom Interlinear) Cilemoneke fyo, Apolo aaleshimikila ubukombe bwakwe ubushakumanina ku cintubwingi pa butali bwa nshita ilyo ashilakumana na Akula na Priskila. Umuntu wa cilumba nga alikeene mu kwangufyanya ukusumina ukulungikwa ukuli konse, lelo Apolo aali uwaicefya no wa kutasha pa kuti engakumanisha ukwishiba kwakwe.

Imibele ya mutima imo ine iyapetama iya kwa Apolo yalimonekela na mu kuitemenwa kwakwe ukupokelela kalata wa kumutasha uo bamunyina ba ku Efese balembeele icilonganino ca ku Korinti. Ubulondoloshi butwalilila ukuti: “Awe ilyo afwaile ukwabukila ku Akaya, aba bwananyina balimucincishe, balembele kalata ku basambi ku kumusengela.” (Imilimo 18:27; 19:1) Apolo tapindile ukuti bakayemupokelela pa mulandu wa cintu aali lelo mu bufuuke akonkele ukutantika kwa cilonganino ca Bwina Kristu.

Mu Korinti

Ifya kufumamo fya kubalilapo ifya butumikishi bwa kwa Apolo mu Korinti fyali ifisuma nga nshi. Ibuuku lya Imilimo lishimiko kuti: “Pa kufikako, ayafwile apakalamba abatetekele pa mulandu wa kusenamina kwa kwa Lesa; pantu alanasha abaYuda na maka pa bantu, pa kulangila mu malembo ukuti Yesu ali e Kristu.”—Imilimo 18:27, 28.

Apolo umwine aali uwaitemenwa ukubomfiwa ne cilonganino, ukukoselesha bamunyina ukupitila mu kuipekanya kwakwe no kupimpa. Cinshi cali e nkaama pa kuti atunguluke? Apolo mu kushininkisha alikwete ukulamuka kwa cifyalilwa kabili aali uwa bukose mu kukanawishikana pa kulanshanya na baYuda pa lwalaala. Lelo icacilapo kucindama, pa kupelulula alebomfya Amalembo.

Nangu ca kuti Apolo alikwete ukusonga kusuma pa bena Korinti, ku ca bulanda ukushimikila kwakwe kwaleteleko ifya kufumamo fyapusanako ifishaleenekelwa. Cali shani fyo? Bonse babili Paulo na Apolo balibombele ifisuma ifingi mu kulimba no kutapilila imbuto sha cine ca Bufumu mu Korinti. Paulo alishimikiilemo mupepi na 50 C.E., mupepi ne myaka ibili ilyo Apolo talafika. Pa nshita lintu Paulo alelembela abena Korinti kalata wakwe uwa ntanshi, mupepi na 55 C.E., ifyakaniko fyali nafitendeka. Bamo bamwene Apolo nge ntungulushi yabo, ilintu bambi baalebisha Paulo nelyo Petro nelyo ukwikatilila fye kuli Kristu epela. (1 Abena Korinti 1:10-12) Bamo baaleti: “Ine ndi wa kwa Apolo.” Mulandu nshi?

Ubukombe bwaleshimikila Paulo na Apolo bwali fye bumo bwine, lelo bapusene fye ubuntu. Pa kuilandilo mwine, Paulo aali “muntuuntu fye ku nsoso”; Apolo, lubali lumbi wene, aali “inkolobwa.” (2 Abena Korinti 10:10; 11:6) Alikwete ukulamuka ukwalemulenga ukulanda ku balefwaya ukumumfwa pa kati ka baYuda abaleikala mu Korinti. Alitungulwike mu ‘kunasha abaYuda na maka,’ ilintu Paulo, tapaalepele sana, alifumine mwi sunagoge.—Imilimo 18:1, 4-6.

Bushe ici kuti pambi cali e mulandu bamo balemenene kuli Apolo? Aba kulandapo abengi batunganyo kuti ukukuntwa kwa cifyalilwa ukwa baGriki ukwa kufwayo kulanshanya ifya mano ya buntunse napamo kwalengele bamo ukubishapo inshila sha kucincimusha isha kwa Apolo. Giuseppe Ricciotti atubululo kuti “imilandile [ya kwa Apolo] iyayemba ne milumbe yakwe iyatonaikwamo imilangwe yamunonkeele ukutemwikwa ku bengi abasoobwelepo wene ukucila Paulo, uushali na milangwe kabili injishikweba yabulo kukondenkana.” Nga ca kuti, mu cituntulu, bamo mu kuluba basuminishe uku kusoobolapo kwa pa lwabo ukupanga amalekano pa kati ka bamunyina, ninshi cili icayanguka ukumfwikisha umulandu uo Paulo mu kukosa asuushiishe ukusansabika “amano ya ba mano.”—1 Abena Korinti 1:17-25.

Ukusuusha kwa musango yo nangu cibe fyo, takulepilibule fyo paalipo ukushenkana pa kati ka kwa Paulo na Apolo. Nangu cingatila bamo mu kwelenganya fye balibulunga ukuti aba bakashimikila babili balecimfyanya icabipisha ukulwila ukutemwikwa ku bena Korinti, Amalembo tayalandapo icintu ca musango yo. Mu cifulo ca kwesha ukuibika umwine pamo nge ntungulushi ya cakaniko, Apolo alifumine mu Korinti, abwelele ku Efese, kabili aali na Paulo lintu alembele kalata wa ntanshi kuli cilya cilonganino cayakanikene.

Takwaliko ukukanaumfwana nelyo ukucimfyanya pa kati kabo; mu cifulo ca ico, aba babili baalebombela pamo ku kupwisha amafya ya mu Korinti mu kuba no kucetekelana. Nakalimo Paulo aletwishikapo bamo mu Korinti lelo mu cituntulu taletwishika Apolo. Umulimo wa aba baume babili waleumfwana mu kukumanina; ukusambilisha kwabo kwalesailishanya. Ukwambula amashiwi ya kwa Paulo umwine atile: “Ine nalilimbile, Apolo alitapilile,” pantu bonse bene baali “babomfi ba kwa Lesa abalebombela pamo.”—1 Abena Korinti 3:6, 9, 21-23.

Ukupala Paulo, abena Korinti balicindikishe Apolo nga nshi, ukufwaisha ukuti engabatandalilako na kabili. Lelo lintu Paulo alaalike Apolo ukuti abweleleko ku Korinti, uyu mwina Alekesandria alikeene. Paulo atila: “Ulwa kwa Apolo munyinefwe, namupaapaatishe ukuti ese ku mwenu . . . ; lelo takwali ukufwaya kwakwe ukuti ese nomba, lelo akesa ilyo akamone nshita isuma.” (1 Abena Korinti 16:12) Apolo napamo alishimunwike ukubwelelako pa mulandu wa kutiina ukubalamuna amalekano yalundwapo, nelyo pa mulandu fye wa kuti ali ne fya kucite fingi kumbi.

Umuku wa kulekelesha untu Apolo alumbulwa mu Malembo, ni lintu aali pa bulendo bwa kuya ku Krete nakalimo no kuyacilapo. Na kabili Paulo alangisha umucinshi umo kuli uyu cibusa kabili kabomba munankwe, ukulomba Tito ukupekanishisha Apolo no munankwe wa pa lwendo Sena, conse cintu baalekabila pa lwendo lwabo. (Tito 3:13) Pali iyi nshita, pa numa ya myaka mupepi na 10 iya kukanshiwa mu Bwina Kristu, Apolo aalilundulwike icalinga ukubomba ngo mwiminishi wenda uwa cilonganino.

Imibele ya Bukapepa iyo Yangushako Ukukula kwa ku Mupashi

Uyu kashimikila umwina Alekesandria aimike ica kumwenako kuli bonse bakasabankanya ba mbila nsuma aba muno nshiku kabili, mu cituntulu, na kuli bonse abafwaisha ukulunduluka lwa ku mupashi. Te kuti pambi tube inkolobwa nga fintu wene aali, lelo mu kushininkisha kuti twatukuta ukupashanya ukwishiba kwakwe no kulamuka mu kubomfya Amalembo, na muli yo nshila ukwaafwako abafwaye cine mu kufumaluka. Ku ca kumwenako cakwe ica mibombele yapimpa, Apolo “ayafwile apakalamba abatetekele.” (Imilimo 18:27) Apolo aali uwaicefya, uwa kuipeela bulilambo, kabili uwaitemenwa ukubombela bambi. Alyumfwikishe bwino ukuti takuli na kubako ukucimfyanya nelyo ukuituumika mu cilonganino ca Bwina Kristu, pantu ifwe bonse twaba “ababomfi ba kwa Lesa abalebombela pamo.”—1 Abena Korinti 3:4-9; Luka 17:10.

Ifwe, ukupala Apolo, kuti twalunduluka lwa ku mupashi. Bushe tuli abaitemenwa ukuwamyako nelyo ukutanununako umulimo wesu uwashila, ukuibika fwe bene mu cifulo umo twingabomfiwa kuli Yehova no kuteyanya kwakwe mu kufishapo? Nga ni fyo tuli no kuba abasambi na bakabilisha bapimpa aba cine ca Bwina Kristu.