Inte sha kwa Yehova Ishapimpa Shileselela Ku Ntanshi!

INTE sha kwa Yehova isha mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo baali bantu aba ncitilo yashipa kabili iyapimpa. Mu kucincila bafikilishe ukutuma kwa kwa Yesu ukwa kuti: “Kabiyeni, kalengeni aba nko shonse ukuba abasambi.”—Mateo 28:19, 20.

Lelo ni shani fintu twaishiba ukuti abakonshi ba mu kubangilila aba kwa Kristu balisendele kulya kutumwa mu kukatama? Pantu, ibuku lya Imilimo ya Batumwa lishininkisha ukuti baali ni inte sha kwa Yehova ishapimpa, mu cine cine ishaleselela ku ntanshi!

UKUMWENAMO NE MBALI SHIMBI

Ukupalana mu lulimi no musango pa kati ke Landwe lya citatu ne buku lya Imilimo kulangilila kalemba umo—Luka, “uwatemwikwa, iŋanga.” (Abena Kolose 4:14) Pa kati ka mbali sha liko ishaibela paba ukulanshanya na mapepo ifyabakililwa mu Imilimo. Mupepi na 20 peresenti iye buku lyakwatamo amalyashi, pamo nga ayo ayapeelwe na Petro na Paulo mu kwafwilisha icitetekelo ca cine.

Ibuku lya Imilimo lyalembelwe mu Roma mupepi na 61 C.E. Mu kumoneka uyo e mulandu wine lishilumbwila ukumoneka kwa kwa Paulo pa ntanshi ya kwa Kaisare nelyo ukukapasa uko Nero aimishe ukulwisha Abena Kristu mupepi na 64 C.E.—2 Timote 4:11.

Ukupala Ilandwe lya kwa Luka, Imilimo yalungatikwe kuli Teofile. Yalembelwe ku kuluminisha icitetekelo no kucita lipoti pa kwanaana kwa buKristu. (Luka 1:1-4; Imilimo 1:1, 2) Ibuku lishininkisha ukuti ukuboko kwa kwa Yehova kwali na babomfi bakwe aba cishinka. Litulenga ukuba abaibukila ku maka ya mupashi wakwe no kukosha ukucetekela kwesu mu busesemo bwapuutwamo na bulesa. Imilimo na kabili itwaafwa ukushipikisha ukupakaswa, itusesesha ku kuba Inte sha kwa Yehova isha kuipeela bulilambo, kabili likuulilila icitetekelo cesu mwi subilo lya Bufumu.

UKULUNGAMA KWA MU LYASHI LYA KALE

Ngo wa kubishanya na Paulo, Luka alembele inyendo shabo. Alandile na kabili kuli bansangwapo. Ifi fya kusangwilako no kusapika kwakumanina kulenga ukulemba kwakwe ukuba ukwawamisha ukulingana na fintu ukulungika kwa lyashi lya kale kukuminweko.

Uwasambilila Wiliam Ramsay aali na maka ya kusosa ukuti: “Luka ni kalemba wa lyashi lya kale uwa cifulo ca ntanshi: ubulondoshi bwakwe tabwaba fye ubwa cine, alikwata amano ya cine aya lyashi lya kale . . . Uyu kalemba alingile ukubikwa pamo na bakalemba ba malyashi ya kale abalumbuka.”

PETRO—INTE YA CISHINKA

Umulimo wapeelwa na Lesa uwa kushimikila imbila nsuma kuti wafikilishiwa fye mu maka ya mupashi wa mushilo uwa kwa Yehova. Muli fyo, lintu abakonshi ba kwa Yesu bapokelela umupashi wa mushilo, bakaba inte shakwe mu Yerusalemu, Yudea, na Samaria no “kufika ku mpela ya pano nse.” Pa Pentekoste wa 33 C.E., baisulamo umupashi wa mushilo. Apantu cili fye ni 9:00 a.m., mu kushininkisha tabakolelwe, nga fintu bamo batontonkanya. Petro apeela ubunte bwa kucincimusha, kabili 3,000 babatishiwa. Bakakaanya ba butotelo baesha ukutalalika bakabilisha ba Bufumu, lelo mu kwasuka kwi pepo, Lesa aafwilisha inte shakwe ukulanda icebo cakwe no kushipa. Ukutiinishiwa na kabili, bayankulako ukuti: “Tuli no kunakila Lesa ukucila ukunakila abantu.” Umulimo watwalilila ilyo baletwalilila ukushimikila ukufuma ku ŋanda ne ŋanda.—1:1-5:42.

Ukushintilila pa mupashi wa kwa Yehova kwaafwilisha inte shakwe ukushipikisha ukupakasa. E ico, pa numa lintu inte ya cishinka Stefani apoolwa amabwe ukufika ku mfwa, abakonshi ba kwa Yesu bapaswa, lelo ici caananya fye icebo. Filipi kabila wa mbila nsuma apansa mu Samaria. Ku ca kupapusha, kapakasa wakakala Sauli wa ku Tarsi ayalulwa. Ngo mutumwa Paulo, aumfwa ukuluma kwa kupakaswa mu Damaseke lelo afyuka amapange ya kwipaya aya baYuda. Mu kwipipa, Paulo abishanya na batumwa mu Yerusalemu kabili lyene ukutwalilila mu butumikishi bwakwe.—6:1-9:31.

Ukuboko kwa kwa Yehova kuli ne nte shakwe, nga fintu Imilimo itwalilila ukulanga. Petro abuusha Dorka (Tabita) ukufuma ku bafwa. Ukwankula ku bwite, mu Kaisarea abilisha imbila nsuma kuli Korneli, aba ŋanda yakwe, ne fibusa. Babatishiwa nga Bena fyalo ba kubalilapo ukuba abasambi ba kwa Yesu. “Bacinelubali amakumi cinelubali ba myaka” muli fyo bapwa, ukutufisha ku 36 C.E. (Daniel 9:24) Mu kwipipa pa numa, Herode Agripa I aputunkanya umutumwa Yakobo no kwikata Petro. Lelo umutumwa akumanya ukulubulwa kwa bumalaika ukufuma mu cifungo, kabili ‘icebo ca kwa [Yehova, NW] calakula no kusanduluka.’—9:32-12:25.

INYENDO SHA BUMISHIONARI SHITATU ISHA KWA PAULO

Amapaalo yakonkolokela kuli abo abaibomfya abene mu mulimo wa kwa Lesa, nga fintu Paulo acitile. Ulwendo lwakwe ulwa kubalilapo ulwa bumishionari lwatendekela pa Antioke, Suria. Pa cishi ca Kupro, umulashi Sergi Pauli na bambi abengi baba abasumina. Pa Perga mu Pamfulia, Yohane Marko aya ku Yerusalemu, lelo Paulo na Barnaba batwalilila ku Antioke mu Pisidia. Mu Lustra, abaYuda batumikisha ukupakasa. Te mulandu atobwa amabwe no kushiiwa uwafwa icipupu, Paulo apuputuka no kutwalilila mu butumikishi. Mu kupelako, ena na Barnaba babwelela ku Antioke mu Suria, ukupwisha ulwendo lwa kubalilapo.—13:1-14:28.

Ukupala ilinankwe ilya mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, Ibumba Litungulula ilya lelo lipikulula amepusho mu kuba no kutungulula kwa mupashi wa mushilo. Ukusembululwa takwali pa kati ka “fifwile ukucitwa,” ifyo ifisanshamo “ukutalukako ku fyaipailwo tulubi, na ku kulyo mulopa, na kufyatitilwa, na ku bulalelale.” (15:28, 29) Ilintu Paulo atendeka ulwendo lwa cibili ulwa bumishonari, Sila amukonka, kabili pa numa balundwako na Timote. Incitilo ya kupumikisha yakonka pa kufwaya ukuya ku Makedonia. Pa Filipi, ubunte bwafumamo icimfulumfulu no kubikwa mu cifungo. Lelo Paulo na Sila bakakulwa ku cinkukuma kabili bashimikila kuli kalinda wa cifungo na ba ŋanda yakwe, kabili aba baba abasumina babatishiwa.—15:1-16:40.

Ababomfi ba kwa Yehova balingile ukuba abasambi ba mukoosha aba Cebo cakwe, ukupala Paulo na bakasapika ba Malembo abena Berea. Pa Areopagi mu Atena, apeela ubunte pa lwa bukabumba bwa kwa Yehova, kabili bamo baba abasumina. Ubuseko bukalamba bwalangishiwa mu Korinti ica kuti aikala muli ulya musumba pa myeshi 18. Ilintu ali mulya, alemba Abena Tesalonika wa Kubalilapo no wa Cibili. Ukulekana na Sila na Timote, umutumwa aenda pa mumana ukuya ku Efese, lyene apatama mu ngalaba ukuya ku Kaisarea, kabili aenda ukufika ku Yerusalemu. Ilyo abwelela ku Antioke wa ku Suria, ulwendo lwakwe ulwalenga bubili ulwa bumishionari lwapwa.—17:1-18:22.

Nga fintu Paulo alangilile, ubunte bwa ku ŋanda ne ŋanda bwaliba lubali lwakatama ulwa butumikishi bwa Bwina Kristu. Ulwendo lwa citatu ulwa mutumwa (52-56 C.E.) ukucilisha ukupita mu lwendo lwakwe ulwa cibili. Ubutumikishi bwa kwa Paulo bwakumbamo ukukaanya pa Efese, apo alemba Abena Korinti wa Kubalilapo. Abena Korinti wa Cibili balembelwa mu Makedonia, kabili alembela ku Bena Roma ilintu acili mu Korinti. Pa Milete, Paulo akumana na baeluda ba ku Efese no kulanda pa fyo abasambilishe pa cintubwingi no kufuma ku ŋanda ne ŋanda. Ulwendo lwakwe ulwa citatu lwapwa pa kufika kwakwe mu Yerusalemu.—18:23-21:14.

UKUPAKASA KWAKANA UKUBOMBA

Ukupakasa takwisala imilomo ya nte sha cishinka isha kwa Yehova. E co lintu ibungwe lya lukakala lyabalamuka ku kulwisha Paulo pe tempele mu Yerusalemu, acitila ubunte mu kushipa ku ba cimfulumfulu abakalifiwa. Ipange lya kwipaya wene lyapumfyanishiwa lintu atumwa kuli Kateka Felikisi pa Kaisarea mu kuba na malonda umushilika. Paulo asungwa mu fikakilo pa myaka ibili ilyo Felikisi aletwalilila ukwipusha amafisakanwa ayo ayashileisako nelyo fye limo. Impyani yakwe, Feste, aumfwa apilu ya kwa Paulo kuli Kaisare. Pa ntanshi ya kuya ku Roma, nangu cibe fyo, umutumwa acita ukuipokololako kwa kukumbamo pa ntanshi ya Mfumu Agripa.—21:15-26:32.

Ababulo ukutiinishiwa ku fya kwesha, ababomfi ba kwa Yehova batwalilila ukushimikila. Ici mu cituntulu e fintu cali kuli Paulo. Pa mulandu wa apilu wakwe kuli Kaisare, umutumwa aima ukuya ku Roma na Luka mupepi na 58 C.E. Pa Mura mu Lukia, bakukila mu ngalaba imbi. Nangu cingati babunda no kufika pa cishi ca Melita, pa numa ingalaba imbi yabasenda ukubatwala ku Itali. Nangu fye ni pe samba lya kulondwa na bashilika mu Roma, Paulo aita abantu mu kati no kushimikila imbila nsuma kuli bene. Mu kati ka uku kubikwa mu cifungo, alemba ku Bena Efese, ku Bena Filipi, ku Bena Kolose, kuli Filemone, na ku BaHebere.—27:1-28:31.

LYONSE UKUSELELELA KU NTANSHI

Ibuku lya Imilimo lilangilila ukuti umulimo watendekwe no Mwana wa kwa Lesa walibombelwe mu cishinka ne nte sha kwa Yehova isha mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Ee, pe samba lya maka ya mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa, balicitile ubunte mu kupimpa.

Pa kuti abakonshi ba kwa Yesu aba mu kubangilila mu kubamo ipepo bashintilile pali Lesa, ukuboko Kwakwe kwali na bene. Amakana muli ifyo babele abasumina, kabili ‘imbila nsuma yabililwe ku cibumbwa conse ca mwi samba lya mulu.’ (Abena Kolose 1:23) Mu cine cine, lilya na nomba, Abena Kristu ba cine balishininkisha ukuba ni nte sha kwa Yehova ishapimpa ishileselela ku ntanshi!

[Akabokoshi/Icikope 1 pe bula 25]

KORNELI MUSHIKA WA FITA UMWANDA: Korneli ali ni mushika wa mpuka, nelyo mushika wa fita umwanda. (10:1) Amalipilo ya pa mwaka aya kwa mushika wa fita umwanda yali mupepi ne miku isano ukucila ayo aya mwaume wa nkondo, nelyo ama denari yamo 1,200, lelo kuti yaba aya pa mulu nga nshi. Pa kuleka incito, apokelele ukwaafwa mu ndalama nelyo impanga. Imifwalile ya kwe iya fita yali iyabalabata, ukufuma ku ca kucingo mutwe ica silfere ukufika ku ca kufwala icapala icifunga, umwingila wa bushishi uwayemba, ne mpaatishi sha fyela ishayemba. Ibumba lya kwa mushika wa fita umwanda mu kwelenganya lyakwetemo abaume 100, lelo pa nshita shimo bali fye 80 nelyo ukucilapo. Abapya aba “mpuka iitwa iina Italia” mu kumonekesha bafumine mu kati ka bekashi ba mu Roma na bakakwilwe mu Italia.

[Akabokoshi/Icikope pe bula 25]

IPEPO PA MUTENGE: Petro tali uwa kuilangisha ilyo apepele eka pa mutenge wa pa mulu. (10:9) Uluncingi ukushinguluka umutenge wabatama mu kupalako lwalimufishile ukufuma ku kumonwa. (Amalango 22:8) Umutenge na kabili wali cifulo ca kutushishapo no kufyuka icongo ca mu misebo icungulo bushiku.

[Akabokoshi Icikope pe bula 25]

IMILUNGU YATUNGWA MU MUSANGO WA BUNTUNSE: Ukuposha kwa kwa Paulo ukwa cilema kwalengele abekashi ba mu Lustra ukutontonkanya ukuti imilungu yalimoneke nga bantu. (14:8-18) Seu, umulungu ukalamba uwa ciGreek, alikwete itempele pali ulya musumba, no mwana wakwe Herme, inkombe ya milungu, alishibikwe ku kulongoloka kwakwe ukusuma. Apantu abantu batontonkenye ukuti Paulo aali ni Herme pa kuti abuulile ubutungulushi mu kulanda, bamwene Barnaba ukuba Seu. Wali mwata ukufwika icilongwe utulubi twa milungu ya bufi mu kuba ne fibekobeko fya maluba nelyo ifya mabula ya mutashuri nelyo umu pine, lelo Paulo na Barnaba balikeene iyo misungile ya tulubi.

[Akabokoshi/Icikope pe bula 25]

KALINDA WA CIFUNGO ASUMINA: Lintu icinkukuma caiswile ifiibi fya cifungo no kukakula ifikakilo fya ba cifungo, kalinda wa cifungo uwa ku Filipi aali no kuipaya umwine. (16:25-27) Mulandu nshi? Pantu ifunde lya ciRoma lyapeele icipope ca kuti kalinda wa cifungo aali no kukandwa kwa muntu wafyuka. Kalinda wa cifungo mu kumoneka asobwelepo ukuipaya ukucila ukukumanya imfwa ya kucushiwa, iyo mu kucitikako yalolele abafungwa bamo. Nangu cibe fyo, alipokelele imbila nsuma, kabili “abatishiwe apo pene, wene na ʼbakwe bonse.”—16:28-34.

[Akabokoshi/Icikope pe bula 26]

APILU KULI KAISARE: Ngo mwikashi wa mu Roma ukufuma ku kufyalwa, Paulo alikwete insambu shakucita apilu kuli Kaisare no kulubulushiwa mu Roma. (25:10-12) Umwikashi wa mu Roma taali na kukakwa, ukucushiwa, nelyo ukukandwa ukwabula ukulubulula.—16:35-40; 22:22-29; 26:32.

[Abatusuminishe]

Musei Capitolini, Roma

[Akabokoshi/Icikope pe bula 26]

KASUNGA WE TEMPELE LYA KWA ARTEMI: Ukukalifiwa pa kushimikila kwa kwa Paulo, kafula wa silfere Demetri asongelekanya icimfulumfulu. Lelo kalemba wa musumba uwa ku Filipi asalangenye ibumba. (19:23-41) Bakafula ba silfere bapangile utumfuba twa silfere utunono utwa lubali lwashilisha ulwe tempele umo icipasho ca mulungu wanakashi Artemi uwa mabele ayengi uwa bunacifyashi wali. Imisumba yacimfyenye umo no unankwe ku mucinshi wa kuba ne·o·koŕos, nelyo ‘kasunga we tempele’ wakwe.

[Akabokoshi/Icikope pe bula 26]

AMAFYA PALI BEMBA: Lintu ingalaba yasendele Paulo yapuminwe ku mwela wa nkuuka uwitwa Yurakwilo, ‘e lyo bapilikite no bwafya ukwikata akabwato.’ (27:15, 16) Akabwato kali akanono ako ilingi line kaletintwa ne ngalaba. Ingalaba yasendele inshinga isho shali no kukakwa ukushingulusha ku nse ya ngalaba ku kukosha yene no kuitalusha ukufuma ku konaika ukwalengelwe no kubomba kwa mulongoti wa ngalaba mu kati ka mabimbi ya pali bemba. (27:17) Aba abenda pa menshi baishishe inanga shine no kukakula intambo isha nkafi ishitali, nelyo imipeto, ifibomfiwa ku kupindulule ingalaba. (27:29, 40) Ingalaba ya kwa Alekesandria yakwete icishibilo ca iko “Bampundu Baume”—Caster na Pollux, abamwenwe nga bakafwilisha abenda pa menshi.—28:11.