Nani “Akapokololwa”?
“Onse uukalilila kwi shina lya kwa [Yehova] akapusuka.”—IMILIMO 2:21.
1. Mulandu nshi Pentekoste wa 33 C.E. bwabelele bushiku bwa kwalukilapo mu fyacitika pa calo?
PENTEKOSTE 33 C.E. bwali bushiku bwa kwalukilapo mu fyacitika pa calo. Mulandu nshi? Pantu uluko lupya lwalifyelwe pali bulya bushiku. Pa kubala, talwali luko ulukalamba nga nshi—cali fye basambi ba kwa Yesu 120 abalongene mu muputule wa pa muulu mu Yerusalemu. Nomba ilelo, lintu inko ishingi ishaliko ilya nshita shalilabwa no kulabwa, lulya luko lwafyelwe muli ulya muputule wa pa muulu e po lucili. Ici cishinka cintu cakatama kuli ifwe bonse, apantu ulu lwine e luko Lesa asonta ukuba inte yakwe pa cinso ca bantunse bonse.
2. Fya kucitika nshi ifya cipesha amano ifyaishibishe ukufyalwa kwa luko lupya?
2 Ilyo lulya luko lupya lwatendeke ukubako, kwali ifyacitike ifyacindama ifyafikilishe ubusesemo bwa kwa Yoele. Tubelenga pa lwa ifi pa Imilimo 2:2-4 ukuti: “Kwafumine mu muulu no kupumikisha iciunda kwati cipupu cikali ca mwela, caiswilemo na mu ng’anda monse umo baikele. Kuli bene kwamoneke indimi ishabe misasatwe kwati sha mulilo, no kwikala pali bonse umo umo. E lyo bonse baiswilemo Umupashi wa mushilo, batendeke no kulandila mu ndimi shimbi ifyo Umupashi wabapeele ukulanda.” Muli yi nshila balya baume na banakashi ba busumino 120 basangwike uluko lwa ku mupashi, aba kubalilapo aba mwi bumba lintu pa numa umutumwa Paulo aitile “Israele wa kwa Lesa.”—Abena Galatia 6:16.
3. Busesemo nshi ubwa kwa Yoele ubwafikilishiwe pa Pentekoste 33 C.E.?
3 Amabumba yalilongene ku kufwailisha pa lwa ici “cipupu cikali ca mwela,” no mutumwa Petro alibalondolwelele ukuti bumo ubwa mu masesemo ya kwa Yoele bwalefikilishiwa. Busesemo nshi? Cisuma, kutikeni ku cintu asosele: “Lesa atila, Cikaba mu nshiku sha kulekelesha, nkapongolwela Umupashi wandi pa bantunse bonse; e lyo abana benu abaume na bana benu abanakashi bakasesema, na balumendo benu bakamone fimonwa, na bakalamba benu bakalote filoto; kabili pa basha bandi abaume, na pa basha bandi abanakashi, nkapongolwelapo Umupashi wandi mu nshiku shilya; na bo bakasesema. Kabili nkalange fipesha amano mu muulu mu mbilibili, ne fiishibilo pa calo pa nshi, umulopa no mulilo no mufuuka wa cushi: akasuba kakaaluka kakabe mfifi, no mweshi ukabo mulopa, ilyo tabulaiso bushiku bwa kwa Shikulu ubukalamba kabili ubwamonekesha. Kabili onse uukalilila kwi shina lya kwa Shikulu akapusuka.” (Imilimo 2:17-21) Amashiwi Petro ayambwile yasangwa pali Yoele 2:28-32, kabili ukufikilishiwa kwa yako kwalangilile fyo inshita yalibapwilile abaYuda. “Ubushiku bwa kwa Yehova ubukalamba kabili ubwamonekesha,” inshita ya kuti Israele wabulwa ubusumino alubulule, yali mupepi. Lelo nani ali no kupusuka, nelyo ukupokololwa? Kabili cinshi ici caleimininako?
Ukufikilishiwa Kubili Ukwa Busesemo
4, 5. Pa mulandu wa fya kuponako fyali no kwisa, kufunda nshi Petro apeele, kabili mulandu nshi kulya kufunda kushali na kupeleela fye mu kasuba kakwe?
4 Mu myaka yakonkele pa 33 C.E., Israele wa ku mupashi uwa kwa Lesa alelunduluka, lelo uluko lwa kwa Israele ulwa ku mubili talwalelunduluka. Mu 66 C.E., Israele wa ku mubili alelwa na Roma. Mu 70 C.E., Israele apene alobelele fye, e lyo Yerusalemu ne tempele lyakwe fyalyocelwe nakalya nakalya. Pa Pentekoste 33 C.E., pa mulandu wa kayofi kaleisa Petro alipeele ukufunda kushaiwamina. Ukwambula Yoele na kabili, atile: “Onse uukalilila kwi shina lya kwa Yehova akapusuka.” UmuYuda umo na umo aali no kuipingwila ukulilila kwi shina lya kwa Yehova. Ici casanshishemo ukumfwila amakambisho ya kwa Petro na yambi aya kuti: “Lapileni, no kubatishiwa onse wa muli imwe mwi shina lya kwa Yesu Kristu ku kulekelelwe membu shenu.” (Imilimo 2:38) Bakakutika ba kwa Petro baalekabilo kupokelela Yesu nga Mesia, untu uluko lwa kwa Israele lwakeene.
5 Ifyo fyebo fya busesemo ifya kwa Yoele fyalyambukile abafuuka ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo apakalamba. Nangu cibe fyo, filatwambukila ukucilanapo ilelo pantu kwaliba ukufikilishiwa kwa cibili ukwa kusesema kwa kwa Yoele, nga fintu cilangililwa ku fyaacitika muli uno mwanda wa myaka uwalenga 20. Natumone.
6. Ni shani fintu Israele wa kwa Lesa aishiletendeka ukwishibikwa bwino bwino ilintu 1914 alepalama?
6 Pa numa abatumwa bafwile, Israele wa kwa Lesa alishilefiswa ku mankumba ya buKristu bwa bufi. Lelo, mu nshiku sha mpela, ishatendeke mu 1914, na kabili uluko lwa ku mupashi lwalishileishibikwa bwino bwino. Fyonse fi fyalefikilisha umulumbe wa kwa Yesu uwa ngano na mankumba. (Mateo 13:24-30, 36-43) Ilyo 1914 yalepalamina, Abena Kristu basubwa batendeke ukuipaatulako kuli Kristendomu wabulwo busumino, balikaaninine ifisumino fyakwe ifya bufi kabili baleshimikila ulwa mpela yaleisa iya “nshita ya bena fyalo.” (Luka 21:24) Lelo inkondo ya calo conse iya kubalilapo, iyabalamwike mu 1914, yaletele imilandu iyo bashaipekanishisheko. Ku mulandu wa kutitikisha kwakulisha abengi balitompweke, e lyo bambi balinashisheko. Ilyo 1918 yalefika umulimo wabo uwa kushimikila wali fye mupepi no kushima.
7. (a) Fya kucitika nshi fyapala ku fya pa Pentekoste 33 C.E. fyaliko mu 1919? (b) Ukutampa mu 1919, ukupongololwa kwa mupashi wa kwa Lesa kwayambukile shani ababomfi ba kwa Yehova?
7 Lelo, ico tacakokwele. Ukutampa mu 1919, Yehova atendeke ukupongolwela umupashi wakwe pa bantu bakwe mu nshila iyapalile ku cacitike pa Pentekoste 33 C.E. Lelo kwena, takwali ukulandila mu ndimi nelyo icipupu cikali ica mwela mu 1919. Twalishiba ukufuma ku mashiwi ya kwa Paulo pali 1 Abena Korinti 13:8 ukuti inshita ya fipesha amano ninshi yalipita kale. Lelo calimonekeshe ukuti umupashi wa kwa Lesa e po wali mu 1919, lintu pe bungano lya mu Cedar Point, Ohio, U.S.A., Abena Kristu ba busumino bapuutilwemo amaka cipya cipya kabili batendeke umulimo wa kushimikila imbila nsuma ya Bufumu. Mu 1922 balibwelele ku Cedar Point kabili balikoshiwe ku kucincisha kwa kuti, “Sabankanyeni, sabankanyeni, sabankanyeni Imfumu no bufumu bwakwe.” Nga fintu cali mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, icalo conse calipatikishiwe ukumona ifyafumine mu kupongololwa kwa mupashi wa kwa Lesa. Umwina Kristu onse uwaipeela—umwaume no mwanakashi, umukalamba no munono—atendeke “ukusesema,” e kuti, ukubilisha “ifikalamba fya kwa Lesa.” (Imilimo 2:11) Ukupala Petro, bakonkomeshe abafuuka ukuti: “Muituule ku nkulo iyi iyapondama.” (Imilimo 2:40) Bushe abalefwaya kuti bacita shani fyo? Ukupitila mu kumfwila amashiwi ya kwa Yoele ayasangwa pali Yoele 2:32 aya kuti: “Onse uukalilila kwi shina lya kwa Yehova akapokololwa.”
8. Ifintu fyaenda shani kuli Israele wa kwa Lesa ukutula mu 1919?
8 Ukutula ilya myaka ya ku kutendeka, imilimo ya kwa Israele wa kwa Lesa yaliya pa ntanshi. Ukukakatika abasubwa kulemoneka ngo kutantalile, kabili ukutula muli ba 1930 ibumba likalamba ilya bafuuka abakwate subilo lya kwikala pe sonde lyalimoneka. (Ukusokolola 7:3, 9) Bonse balipamfiwa, pantu ukufikilishiwa kwa cibili ukwa kwa Yoele 2:28, 29 kulanga ukuti natupalama ku bushiku bwacilanapo ukutiinya ubwa kwa Yehova, lintu imipepele ya mu calo yonse, amapolitiki, ne fya makwebo fili no konaulwa. Natukwata imilandu yakosa iya ‘kulilila kwi shina lya kwa Yehova’ no kutetekela nga nshi ukuti akatupokololako!
Ni Shani Twingalilila kwi Shina lya kwa Yehova?
9. Fintu nshi fimo ifyasanshiwa mu kulilila kwi shina lya kwa Yehova?
9 Cinshi casanshiwa mu kulilila kwi shina lya kwa Yehova? Amashiwi yashingulukako kuli Yoele 2:28, 29 yalatwaafwa ukwasuka ico cipusho. Ku ca kumwenako, te onse uulilila kuli Yehova untu Yehova omfwa. Yehova aebele Israele ukupitila muli kasesema umbi, Esaya, ati: “Pa kufungulule ndupi shenu kuli ine, mfisa amenso yandi kuli imwe, kabili apo mufusho kupepa ine nshumfwa.” Mulandu nshi Yehova akaanine ukuumfwa abantu bakwe? Alondolola umwine ati: “Iminwe yenu yaisulamo imilopa.” (Esaya 1:15) Yehova takomfwe uuli onse uwa mulandu wa mulopa nelyo uucita ulubembu. E mulandu wine Petro aebele abaYuda pa Pentekoste ukulapila. Mu fishingulwikeko kuli Yoele 2:28, 29, tulemono kuti Yoele na o wine akomaila pa kulapila. Ku ca kumwenako, pali Yoele 2:12, 13, tubelengapo kuti: “Kabili na nomba, cisemo ca kwa Yehova: Bweleleni kuli ine imitima yenu yonse, pamo no kuleko kulya, no kulila, no kulile nkonde; lepuleni imitima yenu, ifya kufwala fyenu iyo, bweleleni na kuli Yehova Lesa wenu; pantu wene wa kusenamina kabili wa nkumbu, uwakokolo kukalipa, kabili untu afulo luse.” Ukutendeka mu 1919, Abena Kristu basubwa babombele mu kumfwana na ya mashiwi. Balilapile pa kufilwa bafililwe kabili bapampamine pa kukanasuusuka na kabili nelyo ukunashako. Ici capekenye nomba ukuti umupashi wa kwa Lesa wingapongololwa. Umuntu onse uulefwaya ukulilila kwi shina lya kwa Yehova na Yehova ukumuumfwa afwile ukukonka inshila imo ine.
10. (a) Ukulapila kwa cine cine cinshi? (b) Yehova ankulako shani ku kulapila kwa cine cine?
10 Ibukisheni, ukulapila kwa cine cine te kusosa fye ati, “Munjeleleko.” Pa kulangilila ifyo babipilwe mu kushika, abena Israele balelepula ifya kufwala fyabo. Lelo Yehova atila: “Lepuleni imitima yenu, ifya kufwala fyenu iyo.” Ukulapila kwine kwine kufuma ku mutima, mu buntu bwesu ubwa mu kati. Kusanshamo ukusenuka ukucite fibi, kwati fye fintu Esaya 55:7 asosa ati: “Imbifi ileke imibele ya iko, ne ncitatubi amapange ya iko; babwelele na kuli Yehova.” Cisanshamo ukupata ulubembu, nga fintu na Yesu alupatile. (AbaHebere 1:9) Lyene, tulacetekela Yehova ukutulekelela pa cishinte ce lambo lya cilubula pantu Yehova “wa kusenamina kabili wa nkumbu, uwakokolo kukalipa, kabili untu afulo luse.” Akapokelela ukupepa kwesu, ica buunga ca ku mupashi ne ca kuninika ca mwangashi. Akomfwa lintu twalilila kwi shina lyakwe.—Yoele 2:14.
11. Ukupepa kwa cine kulingile ukukwata cifulo nshi mu myeo yesu?
11 Mu Lyashi lya pa Lupili, Yesu atwebele icintu na cimbi ico tufwile ukulaibukisha lintu atile: “Lelo mubale mufwaye ubufumu bwa kwa Lesa no bulungami bwakwe.” (Mateo 6:33) Ukupepa kwesu takulingile ukumonwa nge cishili ca kwangwako, nge ca cipamanso ica kutalalika fye kampingu wesu. Ukubombela Lesa kwalinga ukutangisha intanshi mu bumi bwesu. Muli fyo, ukupitila muli Yoele, Yehova atwalililo kusoso kuti: “Lisheni intandala mu Sione . . . kunganyeni abantu, shisheni ulukuta, longanyeni abakoloki, kunganyeni abana, na bonka amabele; lekeni shibwinga afume mu muputule wakwe, na nabwinga mu cimpangilile cakwe.” (Yoele 2:15, 16) Mu cifyalilwa fye, abantu baupana nomba line balapumbulwa, bapoosa fye amano kuli umo no munankwe. Lelo na bo bene, ukubombela Yehova kufwile ukwise ntanshi. Takuli icilingile ukutangilila ukulonganikwa kwesu kuli Lesa wesu, ukulilila kwi shina lyakwe.
12. Muli lipoti wa Cibukisho uwa mwaka wapwile cinshi cilelangilile fyo kuti kwaba ukukula?
12 Ilyo tuletontonkanya pali ci, kuti cawama ukulanguluka pa fipendo fyamoneka muli Lipoti wa Mulimo uwa Mwaka wa 1997 uwa Nte sha kwa Yehova. Umwaka wapwile icipimo ca pa muulu ica bakasabankanya ba Bufumu cali 5,599,931—ibumba likalamba icine cine ilya bakalumbanya! Abasangilwe ku Cibukisho baali 14,322,226—abantu mupepi na mamilioni 8 na hafu ukucila pa mpendwa ya bakasabankanya. Ico cipendo cilelangilile fyo kuti kwaba ukukula ukukalamba. Pali abo amamilioni 8 na hafu abengi kale kale balesambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova nga balesekelela nelyo nga bana ba bafyashi babatishiwa. Abafulilako pali abo wali e muku wa kubalilapo ukusangwapo ku kulongana. Ukusangwapo kwabo lyali lishuko ku Nte sha kwa Yehova ukubeshiba no kuitemenwa ukubaafwa ukuti bakonkanyepo ukulunduluka. Lyene, kwaliko abesa fye ku Cibukisho cila mwaka e lyo napamo balasangwako na ku kulongana kumo kumo, lelo tabalunduluka. Kwena, aba musango yo tulafwaya sana ukuti baleisa mu kulongana. Lelo tulebacincisha ukutontonkanya mu kusakamana pa fyebo fyaseseme Yoele no kulanguluka fimbi ifyo bengacita pa kuti bashininkishe ukuti Yehova akabomfwe ilyo balilila kwi shina lyakwe.
13. Nga ca kuti kale kale tulelilila kwi shina lya kwa Yehova, twashingamwa shani ukulola ku bantu bambi?
13 Umutumwa Paulo akomaile pa lubali na lumbi ulwa kulilila kwi shina lya kwa Lesa. Muli kalata wakwe uwa ku bena Roma, ayambwile ifyebo fyaseseme Yoele ati: “Umuntu onse uwalilila kwi shina lya kwa [Yehova] akapusuka.” Lyene apelulwile ati: “Bakalilila shani ku o bashitetekelako? Lelo bakatetekela shani uo bashaumfwile? Lelo bakomfwa shani, apabula kabila?” (Abena Roma 10:13, 14) Ee, na bambi abengi abo ukufika fye na nomba tabalaishiba Yehova balekabila ukulilila kwi shina lyakwe. Abo kale kale baishiba Yehova bali no mulimo te wa kubila fye weka lelo no kufika kuli abo bantu no kubaafwa.
Paradise wa ku Mupashi
14, 15. Mapaalo nshi aya paradise yantu abantu ba kwa Yehova baipakisha pa mulandu wa kuti balalilila kwi shina lyakwe mu nshila iimuteemuna?
14 E nshila abasubwa ne mpaanga shimbi bamwenamo ifintu, na muli fyo, Yehova alabapaala. “Yehova aikatilwe icalo cakwe akalumwa, no kulangulukila abantu bakwe.” (Yoele 2:18) Mu 1919, Yehova aikatilwe abantu bakwe akalumwa no kubalangulukila lintu ababweseshe mu mibombele yakwe iya ku mupashi. Uyu mu cine cine ni paradise wa ku mupashi, uwalondololwa bwino kuli Yoele muli aya mashiwi ukuti: “Witiina, we calo, anga no kusamwa, pantu Yehova acite fikulu. Mwitiina, mwe nama sha mu mpanga, mwapuuke cani citeku mu matololo. Umuti watwale fisabo fya uko, umukunyu no mwangashi yafumye fya maka fya iko. Mwe bana baume ba ku Sione, angeni, no kusamwa muli Yehova, Lesa wenu; pantu amupeele mfula ya ntanshi iiyene, alenga ne mfula ya mainsa ukumulokela, no kumuloseshe ya numa nga ku kale. Ifipuulilo fikesulamo ingano, ne fya kukaminamo fikapakamo umwangashi na mafuta.”—Yoele 2:21-24.
15 We bulondoloshi ubusuma! Ukupayanya kwapaka ukwa fya kulya fikalamba fitatu mu Israele—e kuti ingano, amafuta ya muolife, no mwangashi—capamo ne mikuni iingi. Mu nshiku shesu, ifyo fyebo fya kusesema filefikilishiwa lwa ku mupashi. Yehova alatupeela ifya kulya fya ku mupashi fyonse ifyo tukabila. Bushe ifwe bonse tatucankwa pa fya kulya fyapaka ifyo Lesa atupeela? Nga fintu Malaki asobele, cine cine Lesa wesu ‘naisula ifipunda fya mu muulu no kutupongolwele paalo ne ncende ya kubapo naisuka naibula.’—Malaki 3:10.
Ukupwa kwa Micitile ya Fintu
16. (a) Bushe ukupongololwa kwa mupashi wa kwa Yehova kulangilila nshi muno nshiku shesu? (b) Cinshi caba ku ntanshi?
16 Ni pa numa ya kusobela imibele ya paradise iya bantu ba kwa Lesa e lintu Yoele asesema pa lwa kupongolola umupashi wa kwa Yehova. Lintu Petro ayambwile ubu busesemo pa Pentekoste, atile bwafikilishiwe “mu nshiku sha kulekelesha.” (Imilimo 2:17) Ukupongolola kwa mupashi wa kwa Lesa ilya nshita kwalangilile fyo inshiku sha kulekelesha isha micitile ya ciYuda shalitendeke. Ukupongolola kwa mupashi wa kwa Lesa pali Israele wa kwa Lesa mu mwanda wa myaka uwalenga 20 kulelangililo kuti tuleikala mu nshiku sha kulekelesha isha micitile ya fintu. Pa mulandu wa ici, cinshi cili ku ntanshi? Ubusesemo bwa kwa Yoele butwalililo kutwebo kuti: “Nkalange . . . fya kupapa mu muulu na pe sonde, umulopa no mulilo ne ntumba sha cushi; akasuba kakaaluke mfifi, no mweshi ukaaluko mulopa, ku kutangililo kwisa kwa bushiku bwa kwa Yehova, ubukulu kabili ubwa kutiinya.”—Yoele 2:30, 31.
17, 18. (a) Bushiku nshi ubwa kwa Yehova ubwa kutiinya ubwaishile pali Yerusalemu? (b) Icine ca kuti ubushiku ubwa kwa Yehova ubwa kutiinya e ko buli ku ntanshi citulengo kucita cinshi?
17 Mu 66 C.E., ifi fyebo fya kusesema fyalitampile ukufikilishiwa mu Israele ilyo ifyalecitika fyalelola mu kukanabwelele numa ku kalume ka bushiku bwa kwa Yehova ubwa kutiinya mu 70 C.E. Fintu cali ica kutiinya ilya nshita ukuba pa bashalesansabika ishina lya kwa Yehova! Ilelo, ifya kucitika fya kutiinya ifya musango umo wine fili fye pa ntanshi apa, lintu imicitile ya fintu yonse iya cino calo ikonaulwa kuli Yehova. Nalyo line, kuti twapokololwa. Ubusesemo butwalililo kusoso kuti: “Onse uukalilila kwi shina lya kwa Yehova akapokololwa; pantu mu lupili lwa Sione e mukaba abapusuka, ifyo Yehova asosele, na mu Yerusalemu e mukaba abakashalapo abo Yehova aleita.” (Yoele 2:32) Inte sha kwa Yehova shilatasha apakalamba pa kwishiba ishina lya kwa Yehova, kabili balicetekela umupwilapo ukuti akabapokolola lintu balilila kwi shina lyakwe.
18 Nangu ni fyo, cinshi cikacitika lintu bushiku bwa kwa Yehova ubukalamba kabili ubwamonekesha mu bukali bwa buko bukapama cino calo? Ico e cili no kulandwapo mu cipande ce sambililo ica kulekelesha.
◻ Ni lilali lintu intanshi Yehova apongolwelele umupashi wakwe pa bantu bakwe?
◻ Fintu nshi fimo ifyasanshiwa mu kulilila kwi shina lya kwa Yehova?
◻ Ni lilali lintu ubushiku bwa kwa Yehova ubukulu kabili ubwamonekesha bwaishile pali Israele wa ku mubili?
◻ Ni shani fintu Yehova apaala abalilila kwi shina lyakwe ilelo?
[Icikope pe bula 15]
Uluko lupya lwalifyelwe pa Pentekoste 33 C.E.
[Icikope pe bula 16, 17]
Ku kutendeka kwa uno mwanda wa myaka, Yehova na kabili alipongolwele umupashi wakwe pa bantu bakwe ku kufikilisha Yoele 2:28, 29
[Icikope pe bula 18]
Abantu bafwile ukwafwiwa ukulilila kwi shina lya kwa Yehova