‘Ukuilingulula Fwe Bene’—Pa Nshita Ya Cibukisho
“Awe atuilingulula fwe bene, nga tatwingapingulwa . . . ukuti twisekelwa pamo.”—1 ABENA KORINTI 11:31, 32.
1. Abena Kristu ba cine mu kushininkisha bafwaya ukusengauka cinshi, kabili mulandu nshi?
ICINTU ico Umwina Kristu ashifwaya kupingulwa mu kukanasenaminwa kuli Yehova. Ukufulwisha “Kapingula wa pano isonde” kuti catungulula ku ‘kusenukilwa pamo ne calo’ no kulufya ipusukilo. E fyo caba nampo nga tusubilo ubumi mu mulu pamo na Yesu nelyo ubumi bwabulo kupwa muli paradise wa pe sonde.—Ukutendeka 18:25; 1 Abena Korinti 11:32.
2, 3. Ni mu mulandu nshi twingapingulwa mu kukanasenaminwa, kabili cinshi Paulo asosele pali ici?
2 Muli 1 Abena Korinti icipandwa 11, umutumwa Paulo alondolola incende umo pambi twingeshila mu bupingushi. Ilintu aloseshe ukulandapo kwakwe ku Bena Kristu basubwa, ukufunda kwakwe kwalicindama kuli bonse, ukucilisha muli cino ciputulwa ca mwaka. Ukuilingulula fwe bene cintu twaba kuti kwatwaafwa ukukwata ukusuminisha kwa kwa Lesa no kukanapingulwa. Mu kulanda pa kusefya kwa cila mwaka ukwa ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu, Paulo alembele ukuti:
3 “Shikulu Yesu ubushiku alefutukwamo abuulile umukate; kabili ilyo atootele, alimokawile, no kutila, Ici mubili wandi uwa pa mulandu wenu; citeni ici ku kunjibukisha. Ifyo fine, ilyo bapwo kulyo mulalilo, abuulile no lukombo, ati, Ulu lukombo cipingo cipya mu mulopa wandi; citeni ici ilyo lyonse mwanwamo ni ku kunjibukisha. Pantu ilyo lyonse mwalya uyu mukate no kunwena mu lukombo, mubile mfwa ya kwa Shikulu akasuke esa.”—1 Abena Korinti 11:23-26.a
4. Cinshi cikacitika pa cungulo bushiku ca pa April 10, 1990?
4 Pa numa ya kuwa kwa kasuba pa April 10, 1990, Inte sha kwa Yehova bakasefya Icibukisho ca mfwa ya kwa Kristu. Ilingi line, ibumba likalongana likaba cilonganino cimo; muli fyo kukabako incende ku bantu abashilati babe Inte. Ukulongana kukapala cinshi? Kukabako ilyashi lya mu Baibolo. Lyene, ukukonka pe pepo, umukate ukapishiwamo. Ipepo na limbi litendeka ukupishamo kwa lukombo. Ukucila conse ici ukucitwa umwabela imibombele ya kusefya iya lyonse nelyo iyaafya, impendwa ya mukate nelyo inkombo ne nshila intu fipishiwamo itantikwa ukulingana ne mibele ya cikaya. Icintu cikalamba ca kuti ifibombelo fibepo kuli bonse abasangilweko, nangu fye abengi bakafipitilisha fye ukwabulo kulyako. Fintu nshi, nangula ni fyo, fipishiwamo, kabili cinshi fipilibula? Mu kulundapo, cinshi tulingile ukulanguluka mu kubangilila pa kuti tuilingulule fwe bene?
“Ici Mubili Wandi”
5, 6. (a) Yesu acitile cinshi no mukate? (b) Musango nshi uwa mukate abomfeshe?
5 Tubelenga cintu Paulo “ashiililwe kuli Shikulu” ukukuma ku Cibukisho. Kwalibako na kabili amalyashi yalembwa na bakalemba batatu aba Malandwe, umo uwa abo asangilwepo lintu Yesu aimike uku kusefya. (1 Abena Korinti 11:23; Mateo 26:26-29; Marko 14:22-25; Luka 22:19, 20) Aya malyashi yasosa ukuti Yesu intanshi abuulile umukate, alipepele, kabili lyene aliumokawile no kuupishamo. Cinshi cali uyo mukate? Mu kulinganako, cinshi cibomfiwa ilelo? Cinshi upilibula nelyo wimininako?
6 Ifyalipo fintu fyafumine ku ca kulya ca Kucilila ica ciYuda, cimo ukuba umukate ushatutumuka, untu Mose aitile “umukate uushatutumuka, umukate wa bucushi.” (Amalango 16:3; Ukufuma 12:8) Uyu mukate wapangilwe no bunga bwa ngano ukwabulo kubomfya icitutumushi, umucele, nelyo ifya kulenga ukununkila. Pa kuba uwabulamo icitutumushi (iciHebere, mats·tsahʹ), wali uwapapatala no wakalabana; wali no kumokaulwa ukulingana ne cipimo cingaliwa.—Marko 6:41; 8:6; Imilimo 27:35.
7. Cinshi Inte sha kwa Yehova babomfya ku mukate wa nshita ya Cibukisho?
7 Yesu abomfeshe umukate ushatutumuka mu ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu, e co Inte sha kwa Yehova ilelo bacita cimo cine. Matzoth ya lyonse iya ciYuda ibomba iyi mifwaile nga ca kuti taipangilwe ne fyalundwako ifya kulenga ukununkila, pamo nga malt, kanyense, nelyo amani. (Matzoth iyakwatamo ifyo ifyalundwamo te kuti yumfwane nakalya no bulondoloshi bwa “umukate wa bucushi.”) Nelyo baeluda ba mu filonganino kuti baeba umo ukupanga umukate uushatutumuka ukufuma ku mufuba wa bunga bwa ngano na menshi. Nga ca kuti ubunga bwa ngano tabulipo, umukate ushatutumuka kuti wapangwa no bunga ukufuma ku bunga bwa barle, umupunga, inyanje, nelyo imbuto shimbi. Umufuba ulingile ukupapatalikwa sana no kufumbikwa mu ca kufumbikilamo icakwata amafuta ayanono.
8. Mulandu nshi umukate ushatutumuka wabela cishibilo calinga, kabili cinshi ukulyako kulangilila? (AbaHebere 10:5-7; 1 Petro 4:1)
8 Umukate wa musango yo walibo walinga pantu taukwatamo icitutumushi (isiti), intu Baibolo ibomfya ku kwimininako ukubosha nelyo ulubembu. Paulo afundile ukukuma ku muntu wa bucisenene mu cilonganino ukuti: ‘Icitutumushi cinono citutumusha umufuba onse. Mufumyemo icitutumushi ca kale, ukuti mwingaba abantungwa ukufuma ku kututumushiwa. Kristu ica kucilila cesu alipeelwa ilambo. Lekeni tusunge ukusefya, te mu kuba ne citutumushi ca bubi no bubifi, lelo mu kuba ne mikate ishatutumuka iya bufumacumi ne cine.’ (1 Abena Korinti 5:6-8; linganyeniko Mateo 13:33; 16:6, 12.) Umukate ushatutumuka cimpashanya calinga ica mubili wa buntunse uwa kwa Yesu, pantu aali “uwa mushilo, uwabula akabi, uushakowela, uwapaatuka ku babembu.” (AbaHebere 7:26) Yesu aali kulya apeele umubili wakwe uwapwililika lintu asosele ku batumwa ukuti: “Buuleni kabili lyeni uyu [mukate], icilepilibula umubili wandi.” (Mateo 26:26, A New Translation of the Bible, iya kwa James Moffatt) Ukulya umukate kupilibula ukuti umuntu asumina mu kumwenamo kwe lambo lya kwa Yesu pa lubali lwakwe no kulipokelela. Ifyafulilako, nangu ni fyo, fyalibimbwamo.
Umwangashi Wakwato Bupilibulo
9. Cimpashanya nshi cimbi Yesu asosele ukuti cilingile ukubomfiwa?
9 Yesu abomfeshe icishibilo na cimbi: “Na kabili abuulile ulukombo, kabili pa numa ya kutootela Lesa alupeele kuli bene ukusosa ukuti, ‘Nwenimo, imwe bonse; ici cilepilibula umulopa wandi, mulopa wa cipingo cipya, uwasumiwe pa mulandu wa bengi, ku kunonka ukulekelelwa kwa membu shabo.’” (Mateo 26:27, 28, Moffatt) Cinshi cali muli ulo lukombo lwa bonse ulo apishishemo, kabili cinshi lupibilula kuli ifwe ilyo tuletukusha ukuilingulula fwe bene cintu twaba?
10. Ni shani fintu umwangashi wasangile icifulo mu Kucilila kwa ciYuda?
10 Lintu Mose mu kutendekelako atantike umutebeto wa Kucilila, talumbwile ifya kunwa. Abasambilila abengi basumina ukuti umwangashi waletelwe mu Kucilila pa numa nga nshi, nakalimo mu mwanda wa myaka uwalenga bubili B.C.E.b Te mulandu ne cili conse, ukubomfiwa kwa mwangashi muli ici ca kulya kwali ukwaseeka mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo, kabili Yesu taukeenye. Abomfeshe umwangashi wa Kucilila lintu aimike Icibukisho.
11. Mwangashi wa musango nshi uwalinga ku kubomfiwa mu nshita ya ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu?
11 Apo Ukucilila kwa ciYuda kwalecitika pa numa sana iya kulobolola ifisabo fya myangashi, Yesu kuti pambi alebomfya, te fyasongoloka ifishatutumuka, lelo umwangashi wakashika uyo uwingemininako umulopa wakwe mu kwanguka. (Linganyeniko Ukusokolola 14:20.) Umulopa wa kwa Kristu tawakabile ukufushiwa, e co umwangashi wa fye uli uwalinga, ukucila imyangashi yatumbinkanishiwa na brandy (ukupala port, sherry, nelyo muscatel) nelyo ifya kwatamo ifya kulungamo nelyo ifinsabwansabwa ukulundwamo (vermouth, Dubonnet, nelyo ifya kunwa fya kuleto mulyo ifingi). Tatukabila, nangu ni fyo, ukuba abasakamikwa pa fyo umwangashi wapangilwe, nampo nga shuga yalisanshiwemo mu kati ka nshita ya kututumusha pa kuulenga ukukwata ukumfwika kwa pa kati nelyo ukukwatamo ifikola nelyo nampo nga salfa munono alibomfiwe ku kucingilila ukonaika.c Ifilonganino ifingi fibomfya umwangashi wa makwebo uwakashika (pamo nga Chianti, Burgundy, Beaujolais, nelyo claret) nelyo umwangashi wakashika uwapangwa fye pa ŋanda. Umwangashi no mukate fimpashanya fye, nelyo ifishibilo; e ico, ifili fyonse ifishibomfiwe kuti fyasendwa ku ŋanda no kubomfiwa pa numa nge fya kulya fye fimbi nelyo ifya kunwa.
12. Yesu alondolwele ukuti umwangashi wakwata bupilibulo nshi ubwa kwimininako?
12 Icishinka ca kuti Yesu alandile pa lwa mulopa wakwe pa bushiku bwa Kucilila nga caletele ku muntontonkanya umulopa wa mwana wa mpaanga ku numa mu Egupti. Lelo moneni ifyo Yesu mu cituntulu acitile ukulinganyako kwapusana, pa kusosa ukuti: “Ulukombo ulu e cipingo cipya mu mulopa wandi uuleitililwa pa mulandu wa imwe.” (Luka 22:20) Lesa aali mu kubangilila nacita icipingo no luko lwa cifyalilwa ulwa kwa Israele, kabili catendekwe mu kuba no mulopa wa nama sha malambo. Kwali ukulinganako pa kati ka mulopa wa ayo malambo no mulopa wa kwa Yesu. Fyonse fyalibimbilwemo mu kutendeka kwa kwa Lesa icipingo no luko lwa bantu bakwe. (Ukufuma 24:3-8; AbaHebere 9:17-20) Ulubali lwa cipingo ce Funde lwali lwa kuti Israele wa cifyalilwa akwete icilolelo ca kupanga uluko lwa bashimapepo imfumu. (Ukufuma 19:5, 6) Nangu cibe fyo, pa numa Israele afililwe ukusunga icipingo ca kwa Yehova, asosele ukuti aali no kupyanikapo pa “cipingo ca ntanshi” mu kuba ne “cipingo cipya.” (AbaHebere 9:1, 15; Yeremia 31:31-34) Ulukombo lwa mwangashi ulo Yesu nomba apishishemo pa kati ka batumwa ba busumino lwaiminineko icipingo cipya.
13, 14. (a) Ukuba mu cipingo cipya cipilibula nshi? (b) Cinshi cilangililwa ku muntu ukulya ifimpashanya?
13 Abena Kristu abasendelwe muli ici cipingo cipya bafuma mu luko lwa ku mupashi ulwa bashipemapo imfumu. (Abena Galatia 6:16) Umutumwa Petro alembele ukuti: “Imwe muli lupwa ulwasalwa, bushimapepo bwa bufumu, uluko lwa mushilo, abantu abo aikwatila, ku kuleka balondolole ifya bulumba fya wamwitile ukuti mufume mu mfifi mwingile mu lubuuto lwakwe ulwapesha amano.” (1 Petro 2:9) Calyumfwika ukuti ipusukilo bapokelela—bumi mu mulu nga bakateka banankwe pamo na Yesu. Ukusokolola 20:6 kukoshe ici ukuti: “Alishuka kabili wa mushilo uukwete icakaniko mu kubuuka kwa ntanshi; . . . bakaba bashimapepo ba kwa Lesa kabili ba kwa Kristu, kabili bakateka pamo nankwe imyaka ikana limo.”
14 Na kuba, pa numa lintu Yesu atungulwile abatumwa ku kulya umukate no kunwa umwangashi ifya cimpashanya, abebele ukuti bali no ‘kulya no kunwa pe tebulo lyakwe mu bufumu bwakwe, no kwikala pa fipuna fya bufumu ku kupingula imikowa ikumi limo na ibili iya kwa Israele.’ (Luka 22:28-30) Mu kukonkapo, ukulya ku fimpashanya fya Cibukisho kupilibula ifyafulilako ukucila pa kusumina fye mwi lambo lya kwa Yesu. Umwina Kristu uuli onse afwile ukupokelela icilubula no kubeleshe citetekelo nga ca kuti ali no kunonka ubumi bwa muyayaya ukuli konse. (Mateo 20:28; Yohane 6:51) Lelo ukulya ku fimpashanya kwishibisha ukuti umo ali mu cipingo cipya, uwasalwa ukuba na Yesu mu Bufumu bwakwe.
Ukukabila ku Kuilingulula pa Nshita ya Cibukisho
15. Ni shani fintu Yesu atendeke isubilo lipya ku babomfi ba kwa Lesa?
15 Nga fintu icipande cifumineko calondolwele, pa ntanshi ya nshita ya kwa Yesu ababomfi ba busumino aba kwa Lesa tabakwete isubilo lya kuya ku mulu. Baloleshe ku ntanshi ku kunonka ubumi bwa muyayaya pe sonde, umushi wa kubalilapo uwa mutundu wa muntu. Yesu Kristu aali e wa kubalilapo ukubuushiwa ngo mupashi, kabili abele e umo uwa kubalilapo ukufuma mu mutundu wa muntu ukusendwa ku mulu. (Abena Efese 1:20-22; 1 Petro 3:18, 22) Paulo akoshe ici, pa kulemba ukuti: “Pa kuba no kupama ku kwingilila Umwashila mu mulopa wa kwa Yesu, mu nshila ipya kabili iya mweo iyo atwiswilile.” (AbaHebere 10:19, 20) Ni bani bali no kukonkapo, pa numa Yesu aiswile iyo nshila?
16. Inshita ya ku ntanshi yakwata cinshi kuli abo abalyako ku mukate no kunwa umwangashi?
16 Ubushiku Yesu aimike ica Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu, aebele abatumwa bakwe aba busumino ukuti alebapekanishisha icifulo mu mulu. (Yohane 14:2, 3) Ibukisheni, nangu ni fyo, ukuti Yesu na kabili asosele ukuti abalelyako ku mukate no kunwa bakaba mu Bufumu bwakwe no kwikala pa fipuna fya bufumu ku kupingula. Bushe ico kuti caba fye batumwa? Iyo, pantu pa numa umutumwa Yohane aishibe ukuti Abena Kristu bambi na bo kuti bacimfya no ‘kwikala pamo na Yesu pa cipuna ca bufumu bwakwe,’ kabili capamo bali no kuba ‘ubufumu kabili bashimapepo ku kuteka pe sonde.’ (Ukusokolola 3:21; 5:10) Yohane na kabili aishibe impendwa yakumanina iya Bena Kristu “abashitwa ukufuma pe sonde”—144,000. (Ukusokolola 14:1-3) Apo iyi ni mpendwa ye bumba lyacepesha, “umukuni unono” ukulinganishiwa kuli bonse abapepa Lesa ukutentemuka ukupulinkane nkulo, ukuilingulula kwaibela kulakabilwa pa nshita ya Cibukisho.—Luka 12:32.
17, 18. (a) Abena Kristu bamo mu Korinti bawilile mu cibelesho nshi? (b) Mulandu nshi ukucishamo mu kulya no kunwa kwabipile nga nshi? (AbaHebere 10:28-31)
17 Paulo aimisheko ici muli kalata wakwe ku Abena Korinti pa nshita lintu abatumwa bamo bali bacili abomi na lintu Lesa aleita Abena Kristu ku “kuba aba mushilo.” Paulo asosele ukuti icibelesho cabipa calilundulwike pa kati ka abo abakakililweko ukulya ifimpashanya. Bamo bakwete ifya kulya mu kubangilila apo baliile no kunwa mu kucishamo, ukubalenga ukushinshila, ukuundalila mu mano yabo. Pamo nge ca kufumamo, te kuti “bashininkishe umubili,” umubili wa kwa Yesu uwaimininweko no mukate. Bushe ico cali icabipisha? Ee! Pa kulya mu kukanalinga, babele “no mulandu ku mubili no mulopa wa kwa Shikulu.” Nga ca kuti bali abaibukila lwa ku muntontonkanya na lwa ku mupashi, ‘nga bailingulwile cintu bali kabili nga tabengapingulwa.’—1 Abena Korinti 1:2; 11:20-22, 27-31.
18 Cinshi balya Abena Kristu bakabile ku kuilingulula kabili shani? Mu kutendekelako, bali no kulingulula mu mutima no muntontonkanya ukuti mu cine cine balitilwe ukuba pa kati ka ba 144,000 impyani sha bumi bwa mu mulu. Ni shani fintu bali no kulingulule ci, kabili bushe abengi ilelo balingile ukusumina ukuti baliba ulubali lwa ilyo bumba linono lintu Lesa asala ukutula mu kasuba ka batumwa?
19. Mibele nshi iya kusekelela iyaanene mu kati ka nshita ya Cibukisho ca mu 1989?
19 Mu cituntulu, ni mpendwa fye inono nga nshi iya Bena Kristu ilelo e balingulula ici pa lwa bene bene. Pa kusefya kwa ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu mu 1989, ukucila pali 9,479,000 balilongene mu filonganino fya Nte sha kwa Yehova ukushinguluke sonde. Mupepi na 8,700 baitungile ukukwate isubilo lya ‘kupusunsukila mu bufumu bwa mu mulu.’ (2 Timote 4:18) Icinabwingi cikalamba—ee, amamilioni ya bambi Abena Kristu ba cishinka abapaalwa, abalongene—balingulwile ukuti isubilo lyabo ilyabako lya kwikala kuli pe na pe pe sonde.
20. Ni shani fintu aba ba 144,000 balengwa ukwibukila ukuti balitwa? (1 Yohane 2:27)
20 Pa Pentekoste 33 C.E., Lesa atendeke ukusala ba 144,000 ku bumi bwa mu mulu. Apantu ili subilo lyali ilipya, ilishaishibikwe ku babomfi ba kwa Lesa pa ntanshi ya nshita ya kwa Yesu, ni shani fintu abo abasalwa bali no kwishiba nelyo ukwebekeshiwa ulwa ili subilo? Balingulula ici pa kupokelela ubunte kuli lyene ubupeelwa no mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa. Ico tacipilibula ukuti mu cine cine balamona umupashi (tawaba muntu) nelyo tabakwata icilolwa cimo ica muntontonkanya ica mupashi ukumfwana na bene, kabili tabomfwa amashiwi ukufuma ku bufumu bwa mipashi. Paulo alondolola ukuti: “Umupashi wine uleshimikilo bunte mu mitima yesu ukuti tuli bana ba kwa Lesa . . . Impyani, impyani sha kwa Lesa, impyani shinankwe sha kwa Kristu; nga cine cine tuleculila pamo nankwe, ukuti no kucindamikwa tukacindamikilwe pamo nankwe.”—Abena Roma 8:16, 17.
21. (a) Ni shani fintu abasubwa beshiba ukuti balikwata isubilo lya ku mulu? (1 Abena Korinti 10:15-17) (b) Musango nshi uwa bantu umo umo abasubwa baba, kabili ni shani fintu mu kulinga bashininkisha isubilo lyabo?
21 Ubu bunte, nelyo ukwiluka, kwalula ukutontonkanya kwabo ne subilo. Bacili bantunse, ukuipakisha ifintu fisuma ifya bubumbo bwa kwa Yehova ubwa pe sonde, nalyo line ukutungululwa kukalamba ukwa bumi bwabo no kwangwako kwaba kwa kube mpyani pamo na Kristu. Tabaisa kuli iyi mimwene ukupitila mu kwelenganya kwa mu nkuntu. Bantu umo umo abatuntulu, abashikatala mu mimwene yabo ne myendele. Pa kuba abashishiwa no mupashi wa kwa Lesa, nangu ni fyo, balishininwa ulwa kwitwa kwabo, te kukwata ukutwishika kwatwalilila pali kwene. Beluka ukuti ipusukilo lyabo likaba ku mulu nga ca kuti bashininkishiwa aba busumino. (2 Abena Tesalonika 2:13; 2 Timote 2:10-12) Pa kumfwikisha cintu ilambo lya kwa Yesu lipilibula kuli bene no kulingulula ukuti bali Bena Kristu basubwa no mupashi, mu kulinga balalya ifimpashanya fya Cibukisho.
22. Cinshi abengi aba muli abo abakasangwa ku ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu bakalingulula?
22 Abengi aba aba abakalongana mu cumfwila pa April 10 tabakwata ilyo isubilo, pantu Lesa tabasuba no mupashi, ukubeta ku bumi bwa mu mulu. Nga fintu tumwene, Lesa atendeke ukusala ba 144,000 ku numa mu kasuba ka batumwa. Lelo pa kupwishishisha ubo bwite, cilingile ukwenekelwa ukuti bambi abesa ku kumupepa kuti bakwata isubilo ilyakwete Mose, Davidi, Yohane Kabatisha, na bambi aba busumino abafwile pa ntanshi Yesu talaisula inshila ipya ku bumi bwa ku mulu. Muli fyo, Abena Kristu ba cishinka kabili abapimpa ilelo tabalyako ku fimpashanya fya Cibukisho. Abena Kristu ba musango yo balingulula cintu baba pa ntanshi ya kwa Lesa mu mano ya kuti baleluka isubilo lyabo ilyabako. Balamwenamo ukufuma ku mulopa wa kwa Yesu no mubili pa kukwata imembu shabo ukulekelelwa kabili lyene ukunonka ubumi bwabulo kupwa pe sonde.—1 Petro 1:19; 2:24; Ukusokolola 7:9, 15.
23. Mulandu nshi Icibukisho cikabela kusefya kwa buseko? (Linganyeniko 2 Imilandu 30:21.)
23 Lekeni, lyene, tuloleshe ku ntanshi ku kusefya kwa nsansa pa April 10. Ikaba ni nshita ya kubomfya ukulingulula lelo na kabili inshita ya buseko. Ubuseko ku mpemdwa inono abakwate subilo lya ku mulu abo mu kulinga na mu cumfwila bakalyako umukate no kunwa mu lukombo. (Ukusokolola 19:7) Ubuseko na kabili ku mamilioni aya Bena Kristu ba nsansa abo pali ico cungulo bakatambako no kusambilila kabili abasubila ukwibukisha kuli pe na pe pe sonde uko kusefya kwabamo ubupilibulo.—Yohane 3:29.
[Amafutunoti]
a “Pa bushiku Alebembwa Shikulu Yesu abuulile umukate; ukupeela ukutootela, Aliumokawile no kusosa ati: ‘Uyu mubili wandi uwa pa mulandu wa imwe; citeni ici nge cibukisho candi.’ Mu nshila imo ine Abuulile ulukombo lintu umulalilo wapwile, no kusosa ati: ‘Ulu lukombo cipingo cipya, icakakatikwa no mulopa wandi; inshita yonse intu mwaunwa, citeni ifyo nge cibukisho candi.’”—An Expanded Paraphrase of the Epistles of Paul, ica kwa F. F. Bruce.
b Umo uusambilila apeela ili itontonkanyo ukukuma ku mulandu umwangashi walundilweko ukuti: “[Ukucilila] takwali na kuba na kabili kulonganya kweka ukwakatama ukwa pa mwaka ukwa baume bakalamba; kwali no kuba akashita ka mutebeto wa lupwa, umo ukunwa umwangashi kwasangile icifulo calinga.”—The Hebrew Passover—From the Earliest Times to A.D. 70, ica kwa J. B. Segal.
c Ukufuma ku nshita sha ku kale umucele, ifyabuuta fya lini, ne fintu fimbi fyalilundwamo ku kufishapo nelyo ukuletako umusango no kumfwika kwa mwangashi, abena Roma babomfya nelyo fye salfa nge ca konawilako utushishi twacepesha mu kupanga umwangashi.
Cinshi Cili Icasuko Cobe?
◻ Mulandu nshi umukate ushatutumuka upishiwamo pa nshita ya Cibukisho, kabili cinshi upashanya?
◻ Ulukombo cinshi ulupishiwa mu kati ka nshita ya ca Kulya ca Cungulo ica kwa Shikulu, kabili cinshi lwimininako?
◻ Mulandu nshi ukulingulula kufwaikilwa mu kulundana no kusefya kwa Cibukisho?
◻ Mulandu nshi ulelolesesha ku ntanshi ku Cibukisho cileisa?