Amano ya kwa Lesa Yalamoneka Mu Fyo Abumba

‘E utulengo kwishibo kucile nama sha mu mpanga, no kutulenga aba mano ukucile fyuni fya mu lwelele’—YOBO 35:11.

IFYUNI filacita ifintu fya kupapusha. Filapupuka busaka busaka ica kutila na bapanga indeke balakumbwa. Ifyuni fimo filapupuka bakilomita abengi ukupita pa fimana apashaba na fya kwishibilako incende filipo, lelo filafika uko fileya ukwabula ukuluba.

Na cimbi ica kupapusha ico ifyuni ficita, icilanga ukuti uwafibumba wa mano, kulanshanya, kabili ficite fi ilyo filelila. Moneni ifyo ifyuni fimo filanshanya.

Ifyo Ifyuni Fyumfwana

Ifyuni fimo fitendeka ukulanshanya ninshi tafilatootwa no kutootwa. Inkwale iikota ibikila ilini limo cila bushiku kabili yonse pamo yafika 8. Nga kukonka ifyo inkwale ibikila amani, ninshi no kutoota kuti yatoota pa nshiku 8, limo cila bushiku. Nga caba ifi, kuti cakosela inkwale ukusunga utwana ututootelwe e lyo pa nshita imo ine no kulaalila pa mani. Lelo amani yonse 8 yatootelwa pamo mu maawala fye 6. Cinshi cilenga? Abafwailishapo pali ili lyashi batila icilenga sana, ni co utwana utuba mu mani tulomfwana ukuti tutootelwe pa nshita imo ine.

Ifyuni nga fyakula, icilume ilingi line e cilila. Cilila inshita ya kutamfya ifikota nga yafika pa kuti cibutushe ifilume finakwe e lyo no kucebusha icikota. Ifyuni fyalekanalekana filila mu misango yapusanapusana kabili ici cine e cilenga ifikota ukwishiba icuni ico balingana na co.

Ifyuni filila sana ulucelo na lintu akasuba kawa, pantu iyi nshita takuba sana umwela ne congo. Abafwailisha ifishinka basanga ukuti ukulila kwa fyuni kulomfwika sana mu nshita ya lucelo ne cungulo ukucila inshita ya kasuba.

Kwena ifyuni ifilume e filila sana, lelo ne fikota fine filalila mu nshila shalekanalekana, ku kwishibisha ifintu fyapusanapusana. Natulande pa cuni beta ati Chaffinches. Ici cuni cilalila mu misango 9. Umusango umo cilililamo wa kusoka ifyuni fibiye ukuti kuleisa icuni cilepupuka icingafisompola, kabili kwaba no musango na umbi uwa kucenjeseshamo ifibiye ku filwani ifileenda panshi.

Ubupe Bwacindamisha

Amano Lesa apeela ifyuni ya kupapusha. Lelo abantu bena balalanshanya bwino sana ukucila ne fyuni. Pali Yobo 35:11 palanda ukutila Lesa e walenga abantu ukuba na “mano ukucile fyuni fya mu lwelele.” Abantu bena balalanshanya ifintu ifyakolobana, lelo balafilanda bwino bwino ukubomfya amashiwi nelyo ifishibilo.

Utunya twalipusana sana ne fipeema fyonse pano calo pantu tufyalwa na mano ya kusambilila indimi ishayafya nga nshi. Ulupapulo na lumbi ulwa pa Internet ulwa American Scientist lwatile: “Abana balasambilila ululimi nangu ca kuti abafyashi babo tabalanshanya na bo. Na bana ba bacibulu balaipangila ifishibilo nangu ca kuti pa ng’anda tababasambilishe.”

Mwaumfwa Shani Pali ifi Twalandapo?

Mumfwa shani nga mwakutika uko utuni tulelila busaka busaka nelyo uko umwana alesambilila ukulanda? Bushe ifyo Lesa apanga tafimulanga ukuti wa mano?

Ilyo David uwaimbile amalumbo atontonkenye pa fyo Lesa amupangile bwino, atashishe Lesa ukuti: “Ndemutootela, pa kuti nalengelwe mu musango wa kutiinya kabili uwa kupapa; yapesha amano imilimo yenu. Umutima wandi mwaliwishibishe.” (Amalumbo 139:14) Nga muletontonkanya sana pa mano ya kwa Lesa ayamonekela mu fyo abumba, mukacetekela sana ukuti e wingamutungulula bwino.

Intanda Shilalanga Amaka ya kwa Lesa

“Inwineni amenso yenu mu muulu, moneni; nani uwalengele intanda ishi? Untu afumya umulalo wa shiko mu mpendwa, shonse shiine eta mwi shina ne shina. Pa kuti afulisho kukosa na maka ayengi, takubulapo nangu lumo.”—ESAYA 40:26.

AKASUBA lutanda ulushakula sana. Lelo kalikulapo pe sonde imiku 330,000. Intanda ishingi ishaba mupepi na kasuba, shena shinono pa kasuba. Lelo kwaliba intanda shimo pamo nga ulutanda beta ati V382 Cygni. Ulu lutanda lwakula imiku 27 ukucila akasuba.

Bushe akasuba kaakaba shani? Bushe kuti mwatila umulilo ukabile shani nga ca kuti muleumfwa icikabilila ilyo ukufuma apali umulilo na po mubelele pali bakilomita 15? Ukutula apo akasuba kabela ukufika pe sonde, paba bakilomita amamilioni 150. Lelo nga nakabala, kuti kaoca ne nkanda! Ku ca kupapusha, icikabilila ca kasuba icifika pano isonde, cinono sana fye. Na lyo line, ici cikabilila cilaafwa ifya mweo ukutwalilila ukuba no bumi.

Na kuba abasambilila sayansi batila amaka yonse akasuba kakwata kuti yaafwilisha amaplaneti 31 trilioni ayakula nge sonde. Pa kulanga ifyo amaka ya kasuba yakula, aba ku Space Weather Prediction Center (SWPC) abasambilila ifya mu lwelele, batila amaka akasuba kafumya pali sekondi umo fye, nga kuyasangula amalaiti, “kuti yaafwilisha icalo conse ica United States of America pa myaka 9 milioni.”

Amaka ya kasuba yafumina pa kati na nkati ka kasuba. Akasuba kakalamba sana kabili pa kati palitikama sana ica kutila pa kuti fye ulubuuto ne cikabilila fifumine ku nse, palapita imyaka amamilioni ayengi. Aba ku SWPC batile: “Nga ca kutila akasuba kalilekele ukufumya ulubuuto ne cikabilila, kuti papita imyaka 50 milioni pa kuti abantu pe sonde bamone no kwishiba ukuti akasuba nakapwa amaka!”

Nomba tontonkanyeni pali ifi: Nga mwapunamina mu muulu ilyo kushili makumbi, mulamona intanda ishingi shilefumya ulubuuto nga kasuba. Kabili abasambilila sayansi batila mu muulu mwaba intanda amabilioni na mabilioni!

Bushe ishi ntanda shonse shafumine kwi? Abengi abafwailisha batila, umuulu ne fyabamo fyaishilepangika fye ifine fyeka lelo tabaishiba icalengele. Basosa ukuti apo fyaipangile, palipita imyaka amabilioni 14. Baibolo yalilanda bwino bwino ukutila: “Ku kutendeka Lesa alengele umuulu na pano isonde.” (Ukutendeka 1:1) E mulandu wine Baibolo ilandila ukuti uwapangile ifi fintu fikalamba ifitupeela icikabilila no lubuuto, “aba na maka ayengi.”—Esaya 40:26.