Ukuletako “Umusango Onse uwa Busuma”

“Ifisabo fya lubuuto [musango onse uwa, “NW”] busuma.”—ABENA EFESE 5:9.

1, 2. Mabumba nshi yabili yabako ukutula ku nshita sha pa kale, kabili yapusana shani imibele yayako ilelo?

PA NUMA ya kupondoka mu Edene, imyaka imo amakana mutanda iyapitapo, kabili na pa numa ya Lyeshi lya kasuba ka kwa Noa, umutundu wa muntu wayakene mu mabumba yabili, nelyo ukuteyanya, limo ilya abo abaibikilisheko ukubombela Yehova, limbi ilya abo abakonkele Satana. Bushe uku kuteyanya e pantu kucili? Mu cishinka e pantu kwaba! Kasesema Esaya alumbwile aya mabumba yabili kabili asobele imibele ya yako mu nshita yesu ukuti: “Mona, imfifi ikafimba pano isonde, ne kumbi ilyafitula pa bantu na bantu, lelo Yehova akesa pali iwe, ubukata bwakwe bukamonekela pali iwe.”—Esaya 60:1, 2.

² Ee, ukupusana pa kati ka uku kuteyanya kubili kuli ukukalamba nga nshi pamo nga kulya ukwa pa kati ka mfifi no lubuuto. Kabili pamo fye nga fintu ukusanika kwa lubuuto kucebusha umuntu waluba mu mfifi, e fyo no lubuuto ukufuma kuli Yehova ululebalika muli ici calo ca mfifi lwalicebusha amamilioni ya ba mitima yalungama ku kuteyanya kwa kwa Lesa. Pamo nga fintu Esaya atwalilile ukusoso kuti: “Inko [impaanga shimbi] shikesa ku lubuuto lobe, ne shamfumu [impyani shasubwa isha Bufumu] ku kubalika kwa kutula kobe.”—Esaya 60:3.

 3. Ni mu nshila nshi Abena Kristu balangishishamo ubukata bwa kwa Yehova?

³ Ni shani fintu abantu ba kwa Yehova balangisha ubukata bwa kwa Yehova? Ku cintu cimo, balashimikile mbila nsuma iya Bufumu bwaimikwa ubwa kwa Lesa, ubwa mu mulu. (Marko 13:10) Lelo ukucila pali ico, balapashanya Yehova, ica kumwenako cikalamba ica busuma, kabili muli ifyo ku myendele yabo balacebusha abafuuka ku lubuuto. (Abena Efese 5:1) Paulo atile: “Mwali imfifi kale, lelo nomba muli ulubuuto muli Shikulu; endeni nga bana ba lubuuto.” Atwalilile ukuti: “Ifisabo fya lubuuto busuma bonse no bulungami ne cine, esheni ukwishibe fintu ifitemuna Shikulu. Kabili mwiba ne senge na bo mu milimo iishitwala iya mfifi.” (Abena Efese 5:8-11) Cinshi Paulo apilibwile pa kuti “ubusuma bonse”?

 4. Ubusuma cinshi, kabili bumonwa shani mu Mwina Kristu?

⁴ Pamo nga fintu icipande cafumako calangile, ubusuma ili mibele nelyo umusango wa kuwamisha kwa mibele, ubulumba. Yesu asosele ukuti ni Yehova eka fye e musuma mu mano yapwililila. (Marko 10:18) Nangu ni fyo, Umwina Kristu kuti apashanya Yehova pa kulakusha ubusuma pamo nge cisabo ca mupashi. (Abena Galatia 5:22) Ukulanda pali a·ga·thosʹ, ishiwi lya ciGreek ilya “musuma,” Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words itila, “[Lyene] lilondolola ico cintu, pa kuba icisuma mu musango wa ciko nelyo imipangilwe, cili ca bunonshi mu kubomba kwa ciko.” Umwina Kristu uulekusha ubusuma kanshi akaba umusuma kabili akacite cisuma. (Linganyeniko Amalango 12:28.) Na kabili akasengauka ifintu ifikaanya ubusuma, “imilimo iishitwala iya mfifi.” Inshila shapusanapusana shintu Umwina Kristu engalangilamo ubusuma mu myendele yakwe ‘misango ya busuma’ (NW) intu Paulo alumbwile. Ni ili kwi imo iya iyi?

“Cite Cisuma”

 5. Cinshi cili umusango umo uwa busuma, kabili mulandu nshi Umwina Kristu alingile ukukushisha bwene?

⁵ Paulo aloseshe kuli umo uwa iyi muli kalata wakwe ku bena Roma. Ukulanda ulwa kunakila kuli “bakateka abacilamo,” atile: “Bushe ulefwayo kukanaba no mwenso kuli kateka? Cite cisuma, e lyo ukaba no kutashiwa kuli wene.” “Icisuma” aloshako cili cumfwila ku mafunde no kutantika kwa bakateka ba ku calo. Mulandu nshi Umwina Kristu alingile ukunakila kuli aba? Pa kusengauka ukukansana kushakabilwa na bakateka, muli ifyo ukukolomona ukukandwa kabili—icacilapo kucindama—pa kubakilila kampingu wasanguluka ku cinso ca kwa Lesa. (Abena Roma 13:1-7) Ilintu alebakilila icumfwila cakwe ica kubalilapo kuli Yehova, Umwina Kristu ‘alacindika imfumu,’ te kupondokela bakateka abo Yehova Lesa asuminisha ukubako. (1 Petro 2:13-17) Muli iyi nshila, Abena Kristu baliba bena mupalamano basuma, abana calo basuma, ne fya kumwenako fisuma.

Ukulangulukilako Bambi

 6. (a) Cinshi cili ulubali lumbi ulwa busuma? (b) Ni bani balumbulwa muli Baibolo pamo nga bawaminwa ukulangulukilako kwesu?

⁶ Ubusuma bwa kwa Yehova bwalangishiwa mu kupayanishisha abekashi bonse aba pe sonde “imfula ya mu mulu ne myaka ya kulobolole fisabo.” Ici cifumamo ‘ukwisushamo ifilyo no kusangalala’ kabili cimulanga ukuba Lesa ulangulukila mu cine cine. (Imilimo 14:17) Kuti twamupashanya muli kuno kuloshako pa kulanga ukulangulukilako kuli bambi mu nshila shinono ne shikalamba. Kuli bani, ukucilisha? Paulo alosha ukucilisha kuli baeluda, “abalecucutika muli imwe, kabili abalaashikwa pali imwe muli Shikulu, no kumukonkomesha.” Acincisha Abena Kristu “ukubacindikisha [aba] mu kutemwa pa mulandu wa mulimo wabo.” (1 Abena Tesalonika 5:12, 13) Ni shani fintu twingacite ci? Pa kubombela pamo mu kukumanina na bene—ku ca kumwenako, pa kwakana mu mulimo ulekabilwa mu Ŋanda ya Bufumu. Ilintu lyonse tulingile ukuyumfwa abantungwa ukutununuka baeluda ku kwaafwa lintu cakabilwa, tatulingile ukuba aba kupinda mu kukanapelulula. Ukucila, mu nshila ishili shonse ukufika pantu twingapesha, twesha ukwangusha icipe ca aba abacemi babombesha, abo abengi aba bene balikwata ifishingamo fya lupwa mu kulunda ku milimo yabo iya mu cilonganino.

 7. Ni mu nshila nshi twingalangilamo ukulangulukilako ku ba cikoloci?

⁷ Abakalamba lwa ku mubili na bo bene bawaminwa ukulangulukilako kwesu. Ukukambisha kwa kulungatika ukwe Funde lya kwa Mose kwali kwa kuti: “Ku cinso ca wa mfwi uleima, ulecindika ne cinso ca mukote, no kuba na katiina kuli Lesa obe: ni ne Yehova.” (Ubwina Lebi 19:32) Ni shani fintu uku kulangulukilako kwingalangwa? Abacaice kuti pambi bafwaya ukuitemenwa ukwaafwa bene ukubacitilako ifya kushitashita nelyo utumilimo tumbi. Baeluda kuti mu kulangulukilako babebeta ku kumona nga ca kuti abakalamba abali bonse balekabila ukwaafwa pa kusangwa ku kulongana. Pa mabungano, abacaice umo umo, aba maka bakasengauka ukusunkaula abakalamba abaleenda panono panono mu kwesha kwa kukanatekanya ukupita, kabili bakaba abatekanya nga ca kuti uwa cikoloci ali uwashingashingako panono ukwikala mu cipuna nelyo ukupoka ifya kulya.

 8. Ni shani fintu twingalanga ukulangulukilako kwi bumba limbi ilili ilyawaminwa ilyapatulwako muli Baibolo?

⁸ Kemba wa malumbo alumbula ibumba limbi ililekabila ukulangulukilako: “[Wa nsansa, NW] uwangwo mulanda.” (Amalumbo 41:1) Kuti pambi cabe cayanguka ukuba uwa kulangulukilako ku balumbuka nelyo abakankaala, lelo ni shani ku mulanda nelyo umubusu? Kalemba wa Baibolo Yakobo alangilile ukuti ukulanga ukulangulukilako kwalingana kuli aba cili bwesho bwa bulungami bwesu no kutemwa kwa Bwina Kristu. Shi natucimfye ubu bwesho pa kuba aba kulangulukilako ukulola kuli bonse te mulandu ne mibele yabo.—Abena Filipi 2:3, 4; Yakobo 2:2-4, 8, 9.

“Mube aba Nkumbu”

9, 10. Mulandu nshi Abena Kristu balingile ukubela aba nkumbu, kabili ni shani fintu uyu musango wa busuma wingalangwa?

⁹ Umusango walundwako uwa busuma umonwa muli imo iya milumbe ya kwa Yesu. Muli umo uwa iyi, Yesu alandile ulwa mwina Samaria uwasangile umuntu uo ifipondo fyapokolwele ifyo akwete, ukupumwa bubi bubi, no kumusha natambalala mu nshila. Umwina Lebi na shimapepo bapitile mupepi no yo muntu wacenenwe, ukukaana ukumwaafwa. Lelo umwina Samaria aliminine no kumwafwilisha, ukucita ifingi ukucila pambi ifyaenekelwe mu kubamo kupelulula. Ili lyashi ilingi line litwa umulumbe wa mwina Samaria Musuma. Musango nshi uwa busuma umwina Samaria alangishe? Inkumbu. Lintu Yesu aipwishe kakutika wakwe ukwishiba uwashininkishe ukuba umwina mupalamano wa muntu wacenawilwe, icasuko calungikwa calipeelwe: “Uwamubelele uluse.”—Luka 10:37.

¹⁰ Abena Kristu ba nkumbu bapashanya Yehova, untu Mose asosele ulwa wene ku bena Israele ukuti: “Wa nkumbu Yehova Lesa wenu; takamupoose fye, nangu kumoonaula, nangu kulabe cipingo ca bashinwe ico alapile kuli bene.” (Amalango 4:31) Yesu alangile ifyo inkumbu sha kwa Lesa shilingile ukutwambukila ukuti: “Mube aba nkumbu, ifyo Shinwe abo wa nkumbu.” (Luka 6:36) Ni shani fintu twingalanga inkumbu? Pamo nga fintu umulumbe wa kwa Yesu walangilile, inshila imo ili kuba abaipekanya ukwaafwa abanensu, nelyo fye nga ca kuti cabimbamo ubusanso nelyo ukubipilwa. Umuntu musuma takasuuleko ukucula kwa kwa munyina nga ca kuti ali na maka ya kucitapo icintu cimo pa lwa cene.—Yakobo 2:15, 16.

11, 12. Ukulingana no mulumbe wa kwa Yesu uwa basha, cinshi cintu inkumbu shisanshamo, kabili ni shani fintu twingalangisha ici ilelo?

¹¹ Na umbi uwa milumbe ya kwa Yesu walangile ukuti ubusuma bwa nkumbu busanshamo ukuipekanya ukulekelela bambi. Alandile ulwa musha uwakwete imisha kuli shikulu wakwe amatalanti amakana ikumi. Pa kukanaba na maka ya kulipila, umusha apaapete ukubelwako inkumbu, kabili shikulu wakwe mu cikuuku amulekelele ilya misha ikalamba iya madenarii 60,000,000. Lelo ulya musha afuminepo no kusanga umusha umbi uwamuliilile misha amadenarii umwanda fye umo epela. Umusha walekelelwe mu kubulwe nkumbu apoosele uwa misha mu cifungo ukufikila aali na maka ya kufuta. Mu kulengama, umusha wabule nkumbu taali muntu musuma, kabili lintu shikulu aumfwile icacitike, alimwitile ku kumulubulwisha.—Mateo 18:23-35.

¹² Tuli mu mibele yapala kuli ilya iya musha walekelelwa. Pa cishinte ce lambo lya kwa Yesu, Yehova alitulekelela imisha ikalamba iya lubembu pa calembwa cesu. Mu kushininkisha, lyene, tulingile ukuba abaipekanya ukulekelela bambi. Yesu asosele ukuti tulingile ukuba abaipekanya ukulekelela “ukufika ku miku cinelubali ukufushiwa ku makumi cinelubali,” ukwabula apakupelela. (Mateo 5:7; 6:12, 14, 15; 18:21, 22) E ico, Umwina Kristu wa nkumbu takakwate lupato. Takakwate cikonko nelyo ukukaana ukulanda ku Mwina Kristu munankwe pa mulandu wa kuyumfwa kwabipa. Ukubulwa inkumbu kwa musango uyo takuli cishibilo ca busuma bwa Bwina Kristu.

Bakapekape Kabili aba Cileela

13. Cinshi cimbi cintu ubusuma busanshamo?

¹³ Ubusuma bulalangishiwa na kabili ukupitila muli bukapekape ne cileela. Pa kashita kamo umulumendo umo aishile kuli Yesu ku kufundwa. Atile: “Mwe Kasambilisha, bushe ncite icisuma nshi ukuti mbe no mweo wa muyayaya?” Yesu amwebele ukuti alingile ukubaka amafunde ya kwa Lesa mu kutwalilila. Ee, icumfwila ku makambisho ya kwa Yehova caliba lubali lwa busuma. Umulumendo atontonkenye ukuti kale kale alecita ici ukufika apapelele amaka yakwe. Mu kulengama, ku bena mupalamano bakwe kale kale amoneke ukuba umuntu musuma, nalyo line ayumfwile ukubulwa icintu cimo. E co Yesu atile: “Nga wafwayo kubo wafikapo, kabiye, ifyo wakwata ushitemo indalama, kapeele na babusu, no kukwate fyuma mu mulu; e lyo wise unkonke.” (Mateo 19:16-22) Umulumendo afuminepo naikatwo bulanda. Aali umukankaala nga nshi. Nga ca kuti akonkele ukufunda kwa kwa Yesu, nga alilangile ukuti taali uwatemwe fimoneka. Kabili nga alibombele umulimo usuma uwa bukapekape bwabula akaso mu cine cine.

14. Kufunda nshi ukwawama bonse babili Yehova na Yesu bapeele ukulosha kuli bukapekape?

¹⁴ Yehova acincishe abena Israele ukuba bakapekape. Ku ca kumwenako, tubelenga ukuti: “Ukupeela mukamupeele [umwina mupalamano wenu uwapumwa no bubusu], kabili mwileka mubipe mu mitima yenu pa kumupeela; pantu pa mulandu wa cintu ici Yehova Lesa wenu akamupaalila mu mulimo wenu onse na muli conse ico mwabikapo iminwe yenu.” (Amalango 15:10; Amapinda 11:25) Yesu Kristu pa lwakwe acincishe bukapekape: “Peeleni, lyene kukapeelwa kuli imwe icilingilo cisuma; icashindailwa, icasunkaniwa, icasempauka, e cikapeelwa mu ceni cenu.” (Luka 6:38) Ukulundapo, Yesu pa lwakwe aali kapekape nga nshi. Pa kashita kamo, aali nabika pa mbali inshita ya kutushako panono. Amabumba yasangile uko aali kabili yaishile kuli wene. Yesu muli bukapekape alabileko pa lwa kutusha no kupikintika umwine pa mulandu we bumba. Pa numa, alangile icileela capulamo mu kupayanishisha lilya ibumba likalamba ica kulya.—Marko 6:30-44.

15. Ni shani fintu abasambi ba kwa Yesu baimike ica kumwenako cawamisha mu kulangisha bukapekape?

¹⁵ Pa kuba aba cishinka ku kufunda kwa kwa Yehova na Yesu, abengi aba mu basambi ba kwa Yesu baali bakapekape kabili aba cileela apakalamba. Mu nshiku sha kubalilapo isha cilonganino ca Bwina Kristu, impendwa ikalamba iya abo abaishile ku kusefya Pentekoste mu 33 C.E. baumfwile ukushimikila kwa batumwa kabili babele abasumina. Ukutwalilila ukwikala pa numa ya mutebeto pa kusambilila ifyafulilako, ifya kulya fyalicepele. E ico, abasumina aba cikaya bashitishe ifikwatwa fyabo no kusangwilako indalama ku kuliisha bamunyinabo abapya pa kuti aba bengaba abaimikwa mu kuwaminako mu citetekelo. Mwandi ni bukapekape!—Imilimo 4:32-35; moneni na kabili Imilimo 16:15; Abena Roma 15:26.

16. Lumbula shimo isha nshila isho ifwe ilelo twingabelamo aba cileela kabili aba bukapekape.

¹⁶ Ilelo, bukapekape bwapalako ubwapala Kristu bulamonwa lintu Abena Kristu basangwilako inshita ne ndalama ku filonganino fya pa mwabo na ku mulimo wa mu kusaalala kwa calo. Bulashininkishiwa lintu baisa ku kwaafwa bamunyina abalecula ku kayofi ka cifyalilwa nelyo inkondo. Bulalangishiwa lintu kangalila wa muputule asakamanwa mu kati ka kutandala kwakwe ukwa lyonse. Nelyo lintu “inshiwa” balalikwa muli bukapekape ku kwakana mu kukokoloka na mu masambililo ya lupwa aya Baibolo mu kuba ne ndupwa shimbi isha Bwina Kristu, ici na co cine cili cileela, ukulangishiwa kwa busuma bwa Bwina Kristu.—Ilumbo 68:5.

Ukulanda Icine

17. Mulandu nshi bucine buli kusonsomba ilelo?

¹⁷ Lintu Paulo alondolwele ifisabo fya lubuuto, asuntinkenye ubusuma pamo no bulungami ne cine, kabili kuti cabe calungikwa ukusosa ukuti bucine musango umbi uwa busuma. Abantu basuma tabalanda ubufi. Nangu ni fyo, ukulanda icine kusonsomba kwaibela ilelo lintu ukubepa kuli ukwaanana ifi. Abantu abengi umo umo balabepa lintu baleisusha amaformu yabo aya musonko. Abaingile ncito balabepa pa lwa mulimo babomba. Abasambi balafutika mu kubepa mu masambililo yabo na mashindano. Bashimakwebo balabepa lintu balecita ukusuminishanya kwa bukwebo. Abana balabepa pa kufyuka ukukandwa. Aba lwambo lwa kucena balonaula mu kubepa ukushimikwa kwa bambi.

18. Ni shani fintu Yehova amona aba bufi?

¹⁸ Ukubepa ca makankamike kuli Yehova. Pa kati ka ‘fintu cinelubali’ ifyo apata paba “ululimi lwa bufi” ne “nte ya bufi iilande fya bufi.” (Amapinda 6:16-19) “Aba bufi bonse” batantikwa pa kati ka bakuuwe, aba misoka, na ba bulalelale, abashakakwate ncende mu calo cipya ca kwa Lesa. (Ukusokolola 21:8) Ukulundako, ipinda litwebo kuti: “Uwenda mu kutambalala atiina Yehova; lelo uwapotame mibele yakwe alemusuula.” (Amapinda 14:2) Uwa bufi alipotama mu mibele yakwe. E ico, uwa bufi apeela ubushininkisho bwa kusuula Yehova. Mwandi litontonkanyo lyabipisha! Lekeni lyonse tulande icine, nelyo fye nga ca kuti catungulula ku kusalapulwa kwesu nelyo ukulufya mu fya ndalama. (Amapinda 16:6; Abena Efese 4:25) Abo abalande cine balapashanya Yehova, “Lesa wa cishinka.”—Ilumbo 31:5.

Kusha Ubusuma

19. Cinshi cimonwa inshita shimo mu calo, ukubelebesha ukutashiwa pali Kabumba?

¹⁹ Iyi ili ‘misango’ fye inono iya busuma intu Umwina Kristu alingile ukukusha. Cili ca cine ukuti abantu mu calo balalangisha ubusuma ukufika ku cipimo cimo. Bamo ba cileela, ku ca kumwenako, kabili bambi ba nkumbu. Mu cine cine, icalengele umulumbe wa mwina Samaria Musuma ukuba uwapulamo ifyo cali ca kuti Yesu alandile ulwa ushali umuYuda uwalangile nkumbu lintu baeluda mu cilonganino ca ciYuda tabacitile fyo. Mu cine cine cili kulumbanishiwa kuli Kabumba wa muntu ukuti imibele ya musango uyo icili ilamoneka mu nshila ya cifyalilwa mu bantu bamo nelyo fye pa numa ya myaka amakana mutanda iya kukanapwililika.

20, 21. (a) Mulandu nshi ubusuma bwa Bwina Kristu bwapusanina ukufuma ku busuma ubuli bonse ubo pambi twingamona mu bantu ba ku calo? (b) Ni shani fintu Umwina Kristu engakusha ubusuma, kabili mulandu nshi tulingile ukubela aba mukoosha ku kucite fyo?

²⁰ Nangu ni fyo, ku Bena Kristu ubusuma bwacila pa mibele fye intu pambi bengakwata nelyo te kuti bakwate. Ili mibele intu bafwile ukukusha mu mbali sha buko shonse, apantu bali no kuba bakapashanya ba kwa Lesa. Ni shani fintu ici cingacitika? Baibolo ilatweba ifyo kuti twasambilila ubusuma. “Nsambilisheni ubusuma” (NW) e fyo kemba wa malumbo apepele kuli Lesa. Shani? Atwalilile ukuti: “Pantu natetekela amafunde yenu.” Alundileko kuti: “Imwe mwaliwama kabili mulawamya; nsambilisheni ifipope fyenu.”—Ilumbo 119:66, 68.

²¹ Ee, nga ca kuti twasambilila amafunde ya kwa Yehova no kuyomfwila, tukakusha ubusuma. Ibukisheni lyonse ukuti ubusuma cisabo ca mupashi. Nga ca kuti twafwaya umupashi wa kwa Yehova ukupitila mwi pepo, ukubishanya, ne sambililo lya Baibolo, lyene mu kushininkisha tukafwiwa ukukusha iyi mibele. Ukulundapo, ubusuma bwalikwata amaka. Kuti nelyo fye bwacimfya ububi. (Abena Roma 12:21) Fintu cili icakatama, lyene, ukuti tucite icisuma kuli bonse, ukucilisha kuli bamunyinefwe ba Bwina Kristu. (Abena Galatia 6:10) Nga ca kuti twacite fyo, tukaba pa kati ka abo abaipakisha “ubucindami no bukata no mutende” ifyalaiwa kuli “onse uubombo busuma.”—Abena Roma 2:6-11.

Bushe Kuti Wayasuka?

◻ Ni shani fintu twingatwalilila ukucita icisuma ukulosha kuli bakateka bacilamo?

◻ Ni bani, pa kati ka bambi, bali abawaminwa ukulangulukilako kwesu?

◻ Ni mu nshila nshi inkumbu shiilangisha ishine sheka?

◻ Milimo nshi iya bukapekape ne cileela ishibisha Abena Kristu ilelo?

◻ Ni shani fintu ubusuma bwingakushiwa?

[Icikope pe bula 20]

Ukulangulukilako bambi lubali lwa busuma

[Icikope pe bula 23]

Pamo nga Kasambilisha Mukalamba, Yesu aipeele umwine muli bukapekape