Bushe Ulecincintila Umupashi wa Calo?

“Ifwe te mupashi wa pano isonde [“calo,” NW] twapokelele, lelo [umupashi] uwafuma kuli Lesa.”—1 ABENA KORINTI 2:12.

1, 2. Kayofi nshi akabimbilemo gasi wa busungu kamoneke mu Bhopal, India, lelo ni “gasi” nshi wingacilapo kulenge mfwa uulepeemwa ukushinguluke calo?

MU NSHITA ya bushiku iyatalala mu December mu 1984, icintu cimo ica kutulumusha calicitike mu Bhopal, India. Muli ulya musumba, mwalibamo icapu ca kupangilamo imiti, kabili pali ilya nshita ya bushiku iya mu December, inciliko tayakakike muli limo ilya matanki basungilamo gasi. Mu kupumikisha, amatani ya methyl isocyanate yatendeke ukusalanganina mu mwela. Ukusendwa no mwela, uyu gasi alenge mfwa afutumukile mu mayanda na pa ndupwa shalele. Abo bafwile bafikile impendwa mu makana, kabili na bambi abengi balilemanikwe. Bwali e busanso bwabipisha ubwa mu maindastri ukufika pali ilya nshita.

² Abantu balyumfwile ubulanda lintu baumfwile ulwa Bhopal. Lelo nangu ali uwingalenge mfwa, gasi uwapongolweke kulya aipeye abantu abacepa nga nshi ukucila pa bepaiwa lwa ku mupashi kuli “gasi” untu abantu ukushinguluke calo conse bapeemako cila bushiku. Baibolo yainika wene nga “umupashi wa calo.” Yaba ni ilya mibele yashingulukako iingalenge mfwa umutumwa Paulo acilenye no mupashi ufuma kuli Lesa lintu atile: “Awe ifwe te mupashi wa calo twapokelele, lelo [umupashi] uwafuma kuli Lesa, ukuti twishibe ifyo tupeelwo bupe kuli Lesa.”—1 Abena Korinti 2:12.

 3. “Umupashi wa calo” cinshi?

³ Cinshi mu kulungatika caba “umupashi wa calo”? Ukulingana na The New Thayer’s Greek English Lexicon of the New Testament, ubupilibulo bwa munsaunte ubwe shiwi “umupashi” (iciGreek, pneuʹma) yaba “mibele nelyo ukusonga ukwisusha no kutungulula umweo wa uli onse.” Umuntu kuti akwata umupashi usuma nelyo uubi, nelyo imibele. (Ilumbo 51:10; 2 Timote 4:22) Ibumba lya bantu nalyo kuti lyakwata umupashi, nelyo imibele yapulamo. Umutumwa Paulo alembele kuli cibusa wakwe Filemone ukuti: “Icikuuku ca pa fye ica kwa Shikulu Yesu Kristu cibe no mupashi imwe mwe bantu mulangisha.” (Filemone 25, NW) Mu nshila yapalako—lelo pa cipimo cakulilako—icalo conse mu cinkumbawile calikwata imibele yayandatila, kabili uyu e “mupashi wa calo” uloshiweko na Paulo. Ukulingana na Word Studies in the New Testament iya kwa Vincent, “ilongo lya mashiwi lipilibula icishinte ca bubi icicincisha icalo caumalala.” Caba kukongama kwa lubembu e kwayandatila ukutontonkanya kwa ici calo kabili mu maka kulasonga inshila abantu babombelamo.

 4. Nani uwaba e ntulo ya mupashi wa calo, kabili ca kufumamo nshi cintu uyu mupashi wakwata pa bantunse?

⁴ Uyu mupashi walibamo ubusungu. Mulandu nshi? Pantu ufuma kuli “kateka wa pano isonde,” Satana. Mu cituntulu, ainikwa “kateka wa bucibinda bwa mu lwelele [“mwela,” NW], umupashi uulebomba nomba mu bana ba bucintomfwa.” (Yohane 12:31; Abena Efese 2:2) Caba icakosa ukufyuka uyu “mwela,” nelyo “umupashi uulebomba nomba mu bana ba bucintomfwa.” Waba mpanga yonse muli sosaite wa buntunse. Nga ca kuti twaupeema, tutendeka ukupokelela imibele ya uko, amabuyo ya uko. Umupashi wa calo ukoselesha ‘ukwikalo mwabela bumubili,’ uko e kuti, umwalola ukukanapwililika kwesu ukwa lubembu. Waba wa kulenge mfwa, “pantu nga mwaikalo mwalola bumubili, mulola ku mfwa.”—Abena Roma 8:13.

Ukusengauka Umupashi wa Ici Calo

 5. Ni shani fintu Nte umo abombele mano mano mu kati ka kayofi mu Bhopal?

⁵ Mu kati ka kayofi ka mu Bhopal, Inte ya kwa Yehova imo yashibushiwe ku tupyelele ne ceena cakantuka ica gasi wa busungu. Ukwabulo kushingashinga ashibwishe ulupwa lwakwe ukubacincisha ukufumina pa nse ku musebo. Ukwimininako pa kashita fye ku kumfwo kuleyo mwela, alwishishe ukupeka mu mabumba baleenda cinkukwe kabili atungulwile ulupwa lwakwe pa muulu wa kapili ku nse ya musumba. Palya bali na maka ya kwisusha bapwapwa babo no mwela usuma, uwasanguluka uwalepuupa ukufuma mu cishiba cali lwa mupepi.

 6. Ni kwi twingaya pa kufyuka umupashi wa calo?

⁶ Bushe kwalibako icifulo casansama uko twingaya ukufuma ku “mwela” wa busungu uwa ici calo? Baibolo itila e ko caba. Ukulolesha ku ntanshi ku kasuba kesu, kasesema Esaya alembele ukuti: “Mu nshiku ishikakonkapo, e mo lukalimbo lupili lwa ŋanda ya kwa Yehova pa muulu wa mpili, no kusumbulwo kucilo tupili. Shikakonkomokelako inko shonse, bakayako na bantu na bantu abengi, no kutila, Endeni, natunine tuye ku lupili lwa kwa Yehova, ku ŋanda ya kwa Lesa wa kwa Yakobo, ukuti atulange imibele yakwe, no kuleka twende mu nshila shakwe. Pantu mu Sione e mufuma amalango, ne cebo ca kwa Yehova cifuma mu Yerusalemu.” (Esaya 2:2, 3) Icifulo casansama ica kupepa kwasanguluka, “ulupili lwa ŋanda ya kwa Yehova” ulwasumbulwa, e cifulo fye ceka pali uno planeti icalubuka ku mupashi ulengo kupwilila, uwabamo busungu uwa ici calo. Ni kulya e ko umupashi wa kwa Yehova mu kukakuka ukonkoloka pa kati ka Bena Kristu ba busumino.

 7. Ni shani fintu abengi bapusushiwa ukufuma ku mupashi wa calo?

⁷ Abengi abo kale bapeemene umupashi wa ici calo baliipakisha ukutauluka ukwapala kuli kulya ukwakumanishiwe na ulya Nte mu Bhopal. Pa numa ya kulanda ulwa “bana ba bucintomfwa” abapeema umwela, nelyo umupashi, wa ici calo, umutumwa Paulo atila: “Muli abo na ifwe bonse twaendawikemo kale mu lunkumbwa lwa mibili yesu, abacita amafwayo ya mubili na ya matontonkanyo, kabili twali ku cifyalilwa abana ba kukalipilwa, ifyo na bantu bambi baba. Lelo Lesa pa kubo wacindama ku luse, pa mulandu wa kutemwa kwakwe ukwingi uko atutemenwe, . . . atulengele aba mweo pamo na Kristu.” (Abena Efese 2:3-5) Abo abapeema umwela wa busungu fye weka uwa ino micitile ya fintu balifwa mu mano ya ku mupashi. Nangu cibe fyo, ku maka ya kwa Yehova, amamilioni ilelo balefulumukila ku cifulo casansama ica ku mupashi kabili balefyuka iyo mibele yabamo busanso.

Umumonekela “Umupashi wa Calo”

8, 9. (a) Cinshi cilanga ukuti tufwile ukuba pe fye abapempwila ukulwisha umupashi wa calo? (b) Ni shani fintu umupashi wa kwa Satana wingatubosha?

⁸ Umwela wa kwa Satana uwa kulenge mfwa ucili ulefutumuka ukutushinguluka. Tufwile ukuba abapempwila no kukanasensenukila mwi samba, ukubwelela mu calo, nakalimo ukupwilila lwa ku mupashi. Ici cifwaya ukulola kwatwalilila. (Luka 21:36; 1 Abena Korinti 16:13) Languluka, ku ca kumwenako, ici cishinka. Abena Kristu bonse balibeleshanya ne fipimo fya kwa Yehova ifya mibele isuma kabili tabengatala abasumina ukuti ifibelesho fishasanguluka ifya musango yo pamo nga ubucende, ubulalelale, no kulaalana kwa ba bwamba bumo bwine kuti fyabe fyapokelelwa. Lelo, umwaka umo na umo mupepi na bantu umo umo 40,000 balatamfiwa mu kuteyanya kwa kwa Yehova. Mulandu nshi? Mu milandu iingi ni pa mulandu wa ifi fibelesho fishasanguluka fimo fine. Ni shani ico cingacitika?

⁹ Pantu ifwe bonse twaba abashapwililika. Umubili walinaka, kabili lyonse twalikwata ukulwa kwa kulwisha ukukongama kwalubana uko kwimako mu mutima wesu. (Lukala Milandu 7:20; Yeremia 17:9) Nangu cibe fyo, uko kukongama kwalubana kuluminishiwa no mupashi wa calo. Abengi muli cino calo tabamona icalubana muli bucisenene, kabili imfundo ya kuti icili conse caba fye bwino yaba lubali lwa kukongama kwa muntontonkanya ukwa micitile ya fintu iya kwa Satana. Nga ca kuti twaisansalika fwe bene ku kutontonkanya kwa musango yo, kwena, kuli ukupalishako kwa kuti tukatendeka ukutontonkanya ukupala icalo. Ilyo tapalalepa, amatontonkanyo ya musango yo ayashasanguluka kuti pambi yaletako ulunkumbwa lwalubana ulukafika ku lubembu lwabipisha. (Yakobo 1:14, 15) Tukaba natutalansuka ku lupili lwa kwa Yehova ulwa kupepa kwasanguluka ukukunkulukila mu mpanga shabela mwi samba isha calo ca kwa Satana. Takuli nangu umo uwikala mulya mu kuitemenwa uukapyana ubumi bwa muyayaya.—Abena Efese 5:3-5, 7.

10. Kumoneka nshi kumo ukwa mwela wa kwa Satana, kabili mulandu nshi Abena Kristu balingile ukusengaukila ici?

¹⁰ Umupashi wa calo ulamonekesha ukutushinguluka konse konse. Ku ca kumwenako, kwalibako imibele ya kukanalanga umucinshi, iya kutumfya intu abengi bekalilamo ubumi. Ukufiitwa pa mulandu wa bapolitishani babola kabili abapelebela na pa ntungulushi sha butotelo isha bucisenene, ishafunuka, balanda mu kukanakwata umucinshi na pa fintu fye ifyacindama. Abena Kristu balacincintila uku kukongama. Ilintu kuti pambi twakwata imibele ya milangwe iya musangwela, tulasengauka ukuleta mu cilonganino umupashi wa kutumfya uwa musaalula. Imilandile ya Mwina Kristu ibelebesha akatiina ka kuli Yehova no kusanguluka kwa ku mutima. (Yakobo 3:10, 11; linganyako Amapinda 6:14.) Nampo nga tuli baice nelyo abakalamba, imilandile yesu ilingile ‘ileba pe iya kusenamina, iyalungwamo umucele, ukuti twishibe ifyo tufwile ukwasuko muntu no muntu.’—Abena Kolose 4:6.

11. (a) Lubali nshi ulwa cibili ulwa mupashi wa calo? (b) Mulandu nshi Abena Kristu bapusaninako kuli abo ababelebesha ulu lubali?

¹¹ Ukukongama na kumbi ukwaseeka ukubelebesha umupashi wa ici calo kwaba lupato. Icalo calilepaulwa ku lupato no kukansana ifyashimpwa pa kupusana kwa mushobo, umukowa, uluko, nelyo fye ukwa pa lobe na bantu bambi. We fyo ifintu fiwaminako uko umupashi wa kwa Lesa ubomba! Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Mwiba ababwesesho muntu nelyo umo ububi pa bubi; mube abatontonkanishisha kabela ifiweme, pa menso ya bantu bonse; nga cingacitwa; mube aba mutende ku bantu bonse nga caba mu maka yenu. Mwiba abalandula, mwe batemwikwa, lelo peeleni ubukali bwa kwa Lesa apa kupita; pantu calembwa, aciti, Icilandushi candi, ine nkabweseshapo: e fyo [Yehova, NW] asosa. Awe, umulwani obe nga aikatwe nsala, umuliishe; nga aikatwe cilaka, umunwenshe; pantu pa kucite fi ukatulika pa mutwe wakwe imisolilo ya mulilo. Wicimfiwa ku bubi, lelo ucimfishe ububi mu kucite cisuma.”—Abena Roma 12:17-21.

12. Mulandu nshi Abena Kristu basengaukila ukutemwe fimoneka?

¹² Umupashi wa ici calo na kabili ubimbula ukutemwe fimoneka. Ukucincishiwa ne calo ca bukwebo, abengi bapoosesha mano ku fisolobelo fya ndakai, imifwalile ya ndakai, umusango wa ndakai uwa motoka. Balitekwa ubusha ku “lwinso lwa menso.” (1 Yohane 2:16) Icinabwingi bapimina ukutunguluka kwabo mu bumi ku bukulu bwa ŋanda yabo nelyo akaunti wa ku banki. Abena Kristu, abapeema umwela wasanguluka uwa ku mupashi pa lupili lwasansama ulwa kupepa kwasanguluka ukwa kwa Yehova, balacincintila uku kukongama. Balishiba ukuti ukukonkelela kwabamo mupampamina ukwa fintu fya ku mubili kuti kwaba ukwa konaula. (1 Timote 6:9, 10) Yesu acinkwileko abasambi bakwe ukuti: “Umweo wa muntu tawaba mu kufula kwa fintu ifyo akwata.”—Luka 12:15.

13. Kumoneka nshi kumo ukwalundwapo ukwa mupashi wa ici calo?

¹³ Kwalibako mumbi umumonekela “umwela” wabipa uwa ici calo. Umo waba mupashi wa bucipondoka. (2 Timote 3:1-3) Bushe walimona ukuti abantu abengi tababombela pamo no bulashi? Bushe walimona mu mulimo obe uwa ku mubili icibelesho cayanana ica kukanabomba kano fye nga umo alebasopa? Bantu banga waishiba abatoba amafunde—nakalimo balibepa pa misonko yabo nelyo baliiba pa cifulo cabo ica ncito? Nga ca kuti ucili ulaya ku sukulu, bushe walitala aufuupulwapo ukukanacita apapela amaka yobe pa mulandu wa kuti abanobe ba mwi kalasi balasuula abo abatunguluka mu masambililo? Fyonse ifi fyaba e mumonekela umupashi wa calo ico Abena Kristu bafwile ukucincintila.

Ifya Kucincintila Umupashi wa Ici Calo

14. Ni mu nshila nshi Abena Kristu bapusaninako ku bashili Bena Kristu?

¹⁴ Ni shani, nangu ni fyo, twingacincintila umupashi wa calo ilintu mu cituntulu tuleikala mu calo? Tuli no kwibukisho kuti te mulandu na kuntu twingaba lwa ku mubili, lwa ku mupashi tatwabo lubali lwa calo. (Yohane 17:15, 16) Amabuyo yesu tayaba e mabuyo ya cino calo. Imimwene yesu iya fintu yalipusanako. Tuli bantu ba bumupashi, abalanda no kutontonkanya “te mu fyebo ifisambilishiwa ku mano ya buntunse, lelo mu fisambilishiwa ku [mupashi]. Twilwila ifya bumupashi mu fyebo fya bumupashi.”—1 Abena Korinti 2:13.

15. Ni shani twingacincintila umupashi wa calo?

¹⁵ Cinshi cintu umuntu engacita nga ca kuti aisangile umwine mu cifulo icakoweshiwa na gasi wabamo busungu? Atemwa kuti afwala ica kucinga pa menso icakulikwa ku kupayanya kwa mwela wasanguluka, nelyo kuti lwa ku mubili aifumyako kuli iyo ncende. Inshila ya kusengaukilamo umwela wa kwa Satana ikumbinkanya ishi nshila shibili. Ukufika pantu twingapesha, twesha ukuifumyako lwa ku mubili ku cili conse icingalenga umupashi wa calo ukwambukila ukutontonkanya kwesu. E ico, tulasengauka ukubishanya kwalubana, tatuisansalika ku musango uuli onse uwa fya kusekesha uyo usumbula ulukaakala, bucisenene, ukupupe mipashi, bucipondoka, nelyo umulimo uuli onse umbi uwa bumubili. (Abena Galatia 5:19-21) Nangu cibe fyo, apo twikala mu calo, te kuti tusengauke umupwilapo ukuisansalika kuli ifi fintu. E co tubomba mano mano nga twaikulikila ku kupayanya kwa mwela usuma uwa ku mupashi. Twisusha bapwapwa besu aba ku mupashi, nga fintu cili, pa kusangwa lyonse ku kulongana, isambililo lya pa lwesu, imibombele ya Bwina Kristu no kubishanya, ne pepo. Muli iyi nshila, nga ca kuti umwela uuli onse uwa kwa Satana wapula ukwingila muli bapwapwa besu aba ku mupashi, umupashi wa kwa Lesa ulatukosha ku kukaana wene.—Ilumbo 17:1-3; Amapinda 9:9; 13:20; 19:20; 22:17.

16. Ni shani fintu tupeela ubushininkisho bwa kukwata umupashi wa kwa Lesa?

¹⁶ Umupashi wa kwa Lesa ulenga Umwina Kristu ukuba umuntu uumonekesha ngo wapusanako kuli abo ababa ulubali lwa ici calo. (Abena Roma 12:1, 2) Paulo atile: “Ifisabo fya [mupashi] kutemwa, ukusekelela, umutende, ukutekanya, icongwe, ubusuma, icishinka, ukunakilila, ukuteko mutima; takuli mbela ya kupinkana na bacite fi.” (Abena Galatia 5:22, 23) Umupashi wa kwa Lesa na kabili upeela Umwina Kristu ukumfwikisha kwashikilako ukwa fintu. Paulo atile: “Ifya kwa Lesa takuli uwafikutuluka, kano [umupashi] wa kwa Lesa.” (1 Abena Korinti 2:11) Mu cinkumbawile, “ifya kwa Lesa” fisanshamo icine ca musango yo pamo nga ilambo lya cilubula, Ubufumu bwa kwa Lesa pe samba lya kwa Yesu Kristu, isubilo lya bumi bwa muyayaya, no kufumyapo cino calo cibifi ukusungamine. Mu kuba no kwaafwa kwa mupashi wa kwa Lesa, Abena Kristu balishiba no kupokelela ifi fintu nge cine, kabili ici cilenga imimwene yabo iya bumi ukupusanako ukufuma kuli ilya iya bantu ba mu calo. Baliba abaikushiwa ukusanga ubuseko bwabo mu kubombela Yehova nomba, mu kuba ne cilolelo ca kumubombela ku ciyayaya icili no kwisa.

17. Nani uwaimike ica kumwenako capulishamo mu kucincintila umupashi wa calo, kabili shani?

¹⁷ Yesu aali e ca kupashanya capulishamo kuli abo abacincintila umupashi wa ici calo. Mu kwangufyanya pa numa ya lubatisho lwa kwa Yesu, Satana aeseshe ukupumbula wene ukufuma ku kubombela Yehova pa kuleta amatunko yatatu. (Mateo 4:1-11) Ilya kupelako lyabimbilemo ukucitikako kwa kuti Yesu kuti anonka bukateka bwa calo conse pa mutengo wa ncitilo fye imo iya kupepa kuli Satana. Yesu nga apelulwile ukuti: ‘Cisuma, nalacite ncitilo ya kupepa, kabili lyene pa numa ya kukwata bukateka bwa calo, ndelapila no kubwelela ku kulapepa Yehova. Pamo nga kateka wa calo, ndi no kuba mu cifulo cawaminako ku kunonsha umutundu wa muntu ukucila fintu ndi nomba nga kabasa wa ku Nasarete.’ Yesu tapelulwile muli yo nshila. Aali uwaitemenwa ukulolela mpaka na lintu Yehova amupeele ukuteka icalo conse. (Ilumbo 2:8) Pali kalya kashita, na pa tushita tonse tumbi mu bumi bwakwe, acincintile ukusonga kwabamo busungu ukwa mwela wa kwa Satana. Muli fyo, alicimfishe ici calo cakowela lwa ku mupashi.—Yohane 16:33.

18. Ni shani fintu ukucincintila kwesu umupashi wa calo kuleta ilumbo kuli Lesa?

¹⁸ Umutumwa Petro atile tulingile ukukonka mu nkasa sha kwa Yesu mu kupalamisha. (1 Petro 2:21) Cipasho nshi cacilapo kuwama twingakwata? Muli shino nshiku sha kulekelesha, ishisongwa no mupashi wa calo, abantunse baleya baletotobela mu kushikilako mu kupulumuka. Ifyo cabe cawamisha ukuti mu kati na nkati ka calo ca musango yo, icifulo casansama ica kupepa kwa kwa Yehova ciletwalilila ukwiminina icasanguluka kabili ica busaka! (Mika 4:1, 2) Mu cine cine, amaka ya mupashi wa kwa Lesa yalamonwa mu kuti amamilioni yalekonkomokela ku cifulo ca kwa Lesa ica kupepa, ukucincintila umupashi wayandatila ponse uwa ici calo no kuleta umucinshi ne lumbo kuli Yehova! (1 Petro 2:11, 12) Shi ifwe bonse natube abapampamina ukutwalilila ukuba muli cilya cifulo casansama ukufikila Imfumu yasubwa iya kwa Yehova yafumyapo ici calo cibifi no kupoosa mu muyenge Satana Ciwa ne fibanda fyakwe. (Ukusokolola 19:19–20:3) Lyene, umupashi wa ici calo tawakabeko na kabili. We nshita yapaalwa fintu iyo ikaba!

Bushe Kuti Walondolola?

◻ Umupashi wa calo cinshi?

◻ Kwambukila nshi umupashi wa ici calo ukwata pa bantu umo umo?

◻ Kumoneka nshi kumo ukwa mupashi wa calo, kabili ni shani twingasengauka wene?

◻ Ni shani fintu tulanga ukuti twalikwata umupashi wa kwa Lesa?

◻ Mapaalo nshi ayesa kuli abo abacincintila umupashi wa calo?

[Icikope pe bula 16, 17]

Umupashi wa calo wafuma kuli Satana

Pa kusengauka umupashi wa calo, fulumukila ku cifulo casansama ica kwa Yehova ica kupepa