Tito—“Umubomfi Munandi Kuli Imwe”

INSHITA shimo kwaleba amafya mu cilonganino ca mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ica Bwina Kristu. Ayo mafya yalefwaikwa ukuyapwisha, pa kuti yapwe ukushipa ne cumfwila fyalekabilwa. Umwaume uwabombele mu kutunguluka imiku iingi pa mafya ya musango yo aali ni Tito. Apo alibombele capamo no mutumwa Paulo, alibombeshe ukwaafwa aba bwananyina ukukonka ifyo Yehova afwaya. E mulandu wine Paulo alembeele Abena Kristu ba ku Korinti ukuti Tito ali ‘mubomfi munankwe kuli bene.’—2 Abena Korinti 8:23.

Bushe Tito aali nani? Abombele shani mu kupwisha amafya? Kabili kuti twamwenamo shani mu kusambilila imibele yakwe?

Umulandu wa Kusembululwa

Tito aali muGriki uushasembululwa. (Abena Galatia 2:3)a Apo Paulo amwitile ukuti “umwana wandi wine wine mu citetekelo ca fwe bonse,” Tito afwile ashimikilwe ku mutumwa Paulo pa kuti abe Umwina Kristu. (Tito 1:4; linganyeniko 1 Timote 1:2.) Tito aali na Paulo, Barnaba na bambi mu 49 C.E. lintu bafumine ku Antioke wa ku Suria ukuya ku Yerusalemu mu kulanda pa lipusho lya kusembululwa.—Imilimo 15:1, 2; Abena Galatia 2:1.

Cimoneke fyo apo ukupilibuka kwa baGriki abashasembululwa e mulandu baile mu kulandapo ku Yerusalemu, basendele Tito ukuyaba e ca kumwenako ca kuti abaYuda na bashili baYuda bonse kuti basenaminwa na Lesa, te mulandu bantu basembululwa nelyo iyo. Bamo aba mu cilonganino ca mu Yerusalemu abaali abaFarise kale ilyo bashilati babe Abena Kristu, balebike fikansa fya kuti Abena fyalo balefwaikwa ukusembululwa no kukonka Amalango, lelo bamo balikeene. Ukupatikisha Tito na Bena fyalo bambi ukusembululwa kwali no kuba kukaana ukuti ipusukilo lyashintilile pa kusenamina kwa kwa Yehova na pa kutetekela Yesu Kristu, mu cifulo ca kukonka Amalango. Kabili cali no kuba kukaana ukuti Abena fyalo balipokelele umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa.—Imilimo 15:5-12.

Atumwa ku Korinti

Lintu bapwile ukulanda pa mulandu wa kusembululwa, Paulo na Barnaba bapeelwe amaka ya kuya mu kushimikila ku Bena fyalo. Kabili ku bapiina na ko kwine tabalabileko. (Abena Galatia 2:9, 10) E mulandu wine kanshi tubelengela ukuti umuku wakonkapo untu Tito alumbulwa, cali nalimo pa numa ya myaka 6 ninshi ali ku Korinti ku kutungulula umulimo wa misangulo ya kutumina Abena Kristu. Lelo kwena lintu ali ku Korinti, alisangileko ubwafya ubwakakala.

Kalata uyo Paulo alembeele abena Korinti asokolola ukuti pa kubala abalembeele pa ‘kunayampana na ba bulalelale.’ Alibebele kale ukuti bafwile ukufumya abalalelale bashilapila mwi bumba lyabo. Cine cine, Paulo abalembeele kalata wa kubashimaula, ukulemba “mu filamba ifingi.” (1 Abena Korinti 5:9-13; 2 Abena Korinti 2:4) Pali ino nshita kwena, Tito atuminwe ukubomba na bena Korinti ilyo balesangwila Abena Kristu balecula aba ku Yudea. Limbi balimutumine no kuyamona ifyo abena Korinti bacitilepo pa fyo Paulo abalembeele.—2 Abena Korinti 8:1-6.

Ni shani fintu abena Korinti bayankwileko ku kufunda kwa kwa Paulo? Apo alefwaisha ukwishiba ukwankulako kwabo, kanshi cimoneka kwati Paulo atumine Tito ukufuma ku Efese ukuyaabuka bemba wa Aegean ukuya ku Korinti, ukumweba ukuti akabweshe lyashi bwangu bwangu. Nga ca kuti Tito aile cibe inshita ya mpepo tailafika (iibako nalimo pa kati ka November), limbi Tito apitile ku Troa ne ngalaba nelyo apitile inshila yalepa iya ku mulundu ukuyapita ku Hellespont. Cimoneka kwati Paulo alibalilepo ukufika ku Troa uko bapangene ukukumanina, pantu icimfundawila ico bakafula ba silfere baimishe ku Efese calengele Paulo ukufumako pa nshita ashaenekele. Paulo alefwaisha Tito ukufika lintu alemulolela mu Troa, lelo alilwike fyo taali na kwisa ne ngalaba. E calengele Paulo ukwima ubulendo ukupita inshila ya ku mulundu ukuti akakumanye Tito mu nshila. Ilyo afikile mu Bulaya, Paulo apitile nshila ya ku Egnatia, kabili balikumene na Tito mu Makedonia. Umutima wa kwa Paulo walikeele kabili alisekelele ilyo aumfwile ilyashi ilisuma ukufuma ku Korinti. Abena Korinti balyankwileko bwino ku kufunda kwa kwa Paulo.—2 Abena Korinti 2:12, 13; 7:5-7.

Nangu ca kuti Paulo alisakamikwe pa fyo abena Korinti baali no kupokelela inkombe yakwe, Lesa alyafwile Tito ukubombelapo bwino pa mulimo atuminwe. Bapokelele Tito mu “kutiina no kututuma.” (2 Abena Korinti 7:8-15) Umwaume alanda pa fya mu Baibolo, W. D. Thomas atile: “Cimoneka kwati ukwabulo kusundula ifyebo fya kwa Paulo, [Tito] apaapeete abena Korinti mano mano kabili mu kutekanya; ukubalondolwela ukuti ico fye Paulo aimininepo mu kulanda kwakwe, cali butuntulu bwabo ubwa ku mupashi.” E mulandu wine lintu aali kulya, Tito alitemenwe Abena Kristu ba ku Korinti pa mulandu wa cumfwila cabo ne fyo babombele ukuwamya imibele yabo. Alikoseleshiwe nga nshi ku mibele yabo iya mutima iisuma nga nshi.

Ni shani ku mulimo umbi untu Tito atumiinwe ku Korinti, uwa kuteyanya imisangulo ya kutwalila Abena Kristu ba ku Yudea? Tito alibombele no yu wine mulimo, e fyo tumfwa mu Abena Korinti wa cibili. Uyu kalata nalimo alembeelwe mu Makedonia ku kupwa kwa mwaka wa 55 C.E., pa numa fye lintu Tito akumene na Paulo kulya. Paulo alembele ukuti Tito, uwaile mu kwangalila ukuteyanya kwa misangulo pa kubala, aalemutuma na kabili na bantu babili abashalumbulwa amashina, ukuyamwafwa ukupwisha ulya mulimo. Apo alitemenwe nga nshi abena Korinti, Tito aali uwa nsansa ukubwelela kuli bene. Pa kubwelela ku Korinti, nalimo Tito wine e watwele na kalata wapuutwamo uwa cibili ku bena Korinti.—2 Abena Korinti 8:6, 17, 18, 22.

Tito ali ni kateyanya walamuka uwa mulimo kabili umuntu uwacetekelwa uwingatumwa mu kubombela pa mafya yakakala. Aali uwashipa, uwakosoka, kabili uwalamuka pa kubombela pa milandu. Cimoneke fyo Paulo alishibe bwino ukuti Tito ali na maka ya kubombela pa cimfulumfulu caimishe “abatumwa abacishamo” aba ku Korinti. (2 Abena Korinti 11:5) Tulatesekesha ukulamuka kwa kwa Tito ukwa kubombela pa milandu yacindama, lintu tubelenga mu Malembo uko atuminwe na kumbi mu kubomba umulimo wacindamisha.

Atumwa ku Cishi ca Krete

Cifwile cali ni pa kati ka 61 na 64 C.E., e lintu Paulo alembele kalata kuli Tito, pantu Tito pali ilya nshita aali ku cishi ca pali bemba mukalamba ica Krete. Paulo ashiile Tito kulya ku ‘kulondolole fyabulapo’ no “kulaasa abakalamba mu mishi yonse.” Abantu ba pa cishi ca Krete abengi baali aba ‘bufi pe, inama mbi, abafunushi banamwelepete.’ Kanshi ku Krete na ko kwine Tito alekabila ukushipa no kulamuka pa kubomba umulimo. (Tito 1:5, 10-12) Umulimo aile mu kubomba wali uwacindama nga nshi pantu e pashintilile ubutuntulu bwa ku mupashi ubwa ku ntanshi ubwa Bena Kristu ba pali cilya cishi. Paulo alondolwele kuli Tito ifyebo fyapuutwamo ifyo abengasalwa mu fifulo fya bukangalila bafwile ukuba. Ififwaikwa fintu Paulo alandile lilya, na nomba e fyo abasalwa bueluda bafwile ukufikapo.

Amalembo tayatweba ilyo Tito afumineko ku Krete. Alikokweleko pa kuti Paulo amwebe no kupekanishisha Sena na Apolo impao, pantu Paulo atile aba babili baali no kuyapita kulya pa bulendo bwabo inshita imo. Nomba Tito takokwele sana pa cishi. Paulo alepanga ukutuma Artema atemwa Tukiki ku Krete, lyene Tito aebelwe ukukumanya Paulo ku musumba wa Nikopoli, nakalimo uyu musumba wabelele lwa pa kati ka kapinda ka kuso na masamba ya Greece.—Tito 3:12, 13.

Pa kulekelesha ilyo Baibolo ikumya ku fya kwa Tito, itweba ukuti napamo mu 65 C.E. Paulo amutumine mu kubombela kabili kumbi. Amutumine ku Dalmatia, itauni lyabelele ku kabanga ka bemba wa Adriatic, incende yaba mu calo ca Croatia pali ndakai. (2 Timote 4:10, 11) Tatwaebwa umulimo aile mu kubomba kulya, lelo cimoneka kwati aile mu kwangalila umulimo mu cilonganino no kubomba bumishonari. Nga e fyo, ninshi umulimo Tito abombele kulya walipalene na ulya uwa ku Krete.

Fintu tutasha nga nshi bakangalila bakosoka ababa nga Tito! Ifyo baumfwikisha Malembo no kushipa kwabo pa kukonka fintu Amalembo yafwaya, filacingilile cilonganino. Natupashanye icitetekelo cabo no kuba ifyali Tito, ukubombela pa kulundulula bumupashi bwa bamunyinefwe.—AbaHebere 13:7.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 31]

Tito aali umubomfi munankwe uwa kwa Paulo uwashipa mu kulundulula bumupashi bwa Bena Kristu ba ku Korinti na ku filonganino fimbi