Bushe Kuti Waba uwa Nsansa mu Kuba ne Fingi Ifya Kucita?

ABENGI aba ifwe tutungulula ubumi ubwapamfiwa, ilingi line ubwabilingana. Ukutitikisha kushipwa ukwa njikalo ya ndakai kufwaya ukuti tubikeko ukubombesha kwatwalilila ku kusungilila fye umusenselo. Abalume na bawishi balingile ukukumanya ukukakililwako kwapamfya ku ndupwa shabo, ababengisha incito, na bambi. Abakashi na banyina balingile ukusakamana ifikabilwa fya finshingwa-ŋanda fya ndupwa shabo kabili ilingi line bafwile ukubomba lwa ku mubili. Abacaice na bo bene baba pe samba lya kutitikisha ku kusungilila umusenselo umo wine mu kuba no kukakililwako kumo ukwa lupwa ilintu balenonka amasomo ayo yakabapekanishisha ulubali ulufumamo cimo muli sosaite.

Lelo ni shani pa lwa ifwe abapeela ubumi bwesu kuli Yehova Lesa kabili twaba Inte shakwe ishabatishiwa? Mu kulunda ku kupinda konse kumbi ukucitwa pali ifwe, twalikwata uku kukonkomesha kwa mutumwa Paulo ukwa kuti: “Mwe bamunyinane abatemwikwa, beni abashangila, abashitelententa; ukupikintika pe mu mulimo wa kwa Shikulu, pa kwishibo kuti ukucucutika kwenu te kwa fye muli Shikulu.” (1 Abena Korinti 15:58) Ee, ifishingamo ifingi ifyalundwapo fyaba lubali lwa fifwaikwa ku kupepa kwa cine. Ni shani fintu twingafikilisha ukukakililwako konse uku no kukwata umutende wa muntontonkanya ne mimonekele ya nsansa?

Ukupwilikisha Kuletako Insansa

Insansa—ukuyumfwa kwa butuntulu nelyo ukwikushiwa—kwalyampanako mu kupalamisha ku kutunguluka mu kubomba ne fishingamo fya bumi. Nga ca kuti tuli na maka ya kukumanya ukukakililwako kwesu ukwa cila bushiku mu musango wa kumanina mu kubamo ukupelulula, ukukwate fintu ukubombwa mu nshita kabili mu nshila ya muyano, tulakwata ukuyumfwa kwa kupwilikisha no kwikushiwa. Iyo e nshila cilingile ukubelamo, kabili icakufumamo cilasangwilako ku nsansa shesu.

Yehova Lesa tabalile apanga ukuti ukubomba kwesu ne fishingamo kufwile ukuba cisendo ca kutitikisha. Ukucila, caliba lyonse kufwaya kwakwe ukuti ‘tusamwe no kumone cisuma mu kucucutika kwesu konse.’ (Lukala Milandu 3:12, 13) Lintu tuli aba nsansa mu mulimo wesu, ilingi line tulaba aba kusandulula. Tulapokelela amakambisho mu kuitemenwa no kumfwana na bambi mu mutende. Pa lubali lumbi, nga tatuli aba nsansa, umulimo wesu ukongamina ku kuba uwa kukanaba uwa kusekesha—uwaba umo wine, uutendusha, nangu fye utitikisha lwa mu nkuntu. Ici citungulula ku fibelesho fya mulimo uushili wa kusandulula ne nkuntu iishashininkishiwa. Ubumi buba kulwisha kwa cila bushiku ilyo tuleesha ukukumanya ukupinda konse ukucitwa pali ifwe. Nangu cibe fyo, nga ca kuti twingasanga inshila ya kutwalilila aba nsansa mu fyo tulecita, mu kupalako tuli no kukumanya inshila ya bumi iilambula kabili iikusha.

Ba Uwashikatala

Nga ca kuti tuli no kuba aba nsansa nangu cingati natukwate fingi ifya kucita, tulekabila ukuba abashikatala. Kabili cinshi caba ukushikatala? Caba “kushikimana kwa muntontonkanya ne nkuntu.” Umuntu washikatala alatukuta ukuba uwa muyano mu mibombele yakwe. Alatantikila libela, asengauka ukushingilisha, kabili aba uwalinga mu fibelesho. Alangisha ukuilama mu fya kulya, ifya kunwa, ukukokoloka, ifyatemwikwa, ne fya kusekesha. Mu cituntulu, alangisha “[ukuilama, NW] muli fyonse”!—1 Abena Korinti 9:24-27; linganyeniko Tito 2:2.

Ipepo libomba ulubali lwakatama mu kusungilila ukushikatala kwa Bwina Kristu. Umubomfi wa kwa Yehova kuti apepela umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa kabili no kwaafwa kwa kwa Wishi wa ku mulu mu kulundulula icisabo ca uko, ukusanshako ukuilama. (Luka 11:13; Abena Galatia 5:22, 23) Ukucilisha Umwina Kristu alingile ukulolesha kuli Lesa mwi pepo lintu ashingwa na mesho ayo yatiinya ukupumfyanya ukushikatala kwakwe. “Konkomwena pali Yehova inshila yobe, kabili mutetekele, na o akacita,” e fyasosele kemba wa malumbo Davidi. (Ilumbo 37:5) Inshita shimo kuti pambi twakabila ukupepa nga fintu Davidi acitile lintu apaapeete ukuti: “Mwe Lesa, endesheni ukwisa kuli ine. Uwa kunjafwa kabili uwa kumpokolola ni mwe; mwe Yehova, mwishimba.” (Ilumbo 70:5) Mwilaba ukuti ukupitila mwi pepo kuti cacitikako ukusungilila ukushikatala no kuipakisha ‘umutende wa kwa Lesa uwapulamo mu kwiluka konse, kabili uulinde mitima yesu na mapange yesu.’—Abena Filipi 4:6, 7.

Pa mulandu wa kuti ashintilila pali Yehova kabili aipakisha umutende wa kwa Lesa, Umwina Kristu washikatala aba uwatekanya. (Tito 2:11, 12) Ici cisako ukufuma ku kukwata ukumfwikisha kusuma ukwa fishinte fya Baibolo kabili ukupitila mu kufibomfya mu bumi bwakwe. Umuntu wa musango uyo taba uwa bumyalumyalu, nelyo uukwankwanya mu bupingushi. Ukupelulula kumusunga ukufuma kuli bumano kuikwatila nelyo ku kutalama. Asungilila imimwene yalinga iya mwine wine na maka yakwe, ne ci cimulenga ukwikatana na bambi. (Mika 6:8) Ku ca kusekesha, imibele iyo yafwa umuntu ukuba uwashikatala yaba na kabili pa kati ka misango ifwaikwa kuli abo abasontwa ku kubomba nga bakangalila mu cilonganino ca Bwina Kristu.—1 Timote 3:2, 3.

Kuti twalundako apakalamba ku nsansa shesu ukupitila mu kutukuta kwa kuba abacilamo ukushikatala mu mibombele yesu iya cila bushiku. Pa kulangisha imisango yaampana no kushikatala kusuma, kuti twakwata ifintu ifikabilwa ukucitwa ukwabula ukukanshika kwatapata ukwa ku mubili nelyo ukwa mu nkuntu. Inshila yesu iya bumi ikabelebesha ukushikatala kukalamba, kabili tukapwilikisha ifyafulilako. Bambi bakasanga insansa shaingilishiwako mu kubishanya kwesu, kabili tukakumanya ukwikushiwa kukalamba no buseko. Lelo ni nshila nshi ishibomba ku kusungilila ukushikatala?

Inshila Shibomba ku Kusungilila Ukushikatala

Pa kuti twingasungilila ukushikatala, tulingile ukwesha ukuba abacincila na baiteyanya mu kubomba ne milandu ya pa lwesu. Tulekabila ukupekanishisha libela, ukusakamana imilandu mu nshila ya muyano, iyakonkana. Abo babulisha ukuteyanya kusuma kabili abakongamina ku kushingilisha bapikanya ubumi bwabo mu kuba ne fipimo fyalundwapo ifya kukanshika na masakamika. Ukutunguluka muli iyi ncende ya bumi kukatwaafwa ukuyumfwa ukuti tuli mu kulama mu cifulo ca kuyumfwa ukuti tuli finakabupalu fishingafwiwa ifya mibele.

Tatufwile ukwesha ukuicitila fyonse fwe bene. Abo abashifwaya ukupokelela ukwaafwa ukufuma kuli bambi ilingi balalipila umutengo wafina mu kufunshika no kukalifiwa. Kwalibako imilimo yalekanalekana iyo ingasakamanwa na bambi. E co, caliba ica mano ukumwenamo ukufuma ku maka ya abo abaitemenwa ukwaafwa. Pa mbali ya kwangushako icisendo cesu, ici kuti caba cakukoselesha kuli abo abalefwaya ukupalamina kuli ifwe.

Tacaba ica mano ukuilinganya na abo pambi bengaba na maka ya kucita ifyafula. Ukwesha ukuba nga abo mu kumonekesha abalefikilisha ifyafulilako ukucila ifyo twingacita ca kufuupula, ukutulenga ukuyumfwa aba pa nshi kabili abashawamina. Ukutontonkanya kwa musango uyo kwa konaula, kubotelesha umupampamina wesu no kuicetekela. “Umuntu onse alinge umulimo wakwe wine,” e fyalembele Paulo, “e lyo akaba na pa kutakishisha ku mwine eka, na ku mubiye iyo.” (Abena Galatia 6:4) Ibukisheni ukuti kabomba wakatamikwa mu kucishamo ni uyo uukonka amakambisho, uwashangila kabili uwashintililwapo, kabili abomba umulimo usuma. Nga ca kuti twaba muli iyo nshila, imibombele yesu ikatashiwa kabili ikaba iyafwaikwa nga nshi.—Amapinda 22:29.

Tulekabila ukusakamana ubutuntulu bwesu. Ni cimo ica fikwatwa fyesu ifyaumo umutengo, pantu ukwabula cene kuti twaba na maka ya kucita ifinono. Muli ifyo, tulingile ukwesha ukusungilila imiliile yalinga pa kulya ifya kulya fyabamo mulyo. Tulingile ukukwata ukutusha uko tukabila, ukuya mu kusendama pe awala lyalinga icungulo bushiku. Lintu twanaka mu kucishamo nelyo ukumfwa ukulwala, tatulingile ukuipatikisha; kuti pambi twalipila umutengo uukalamba.

Cili icakatama ukuibaka ku kulundulula umupashi wa kuŋwinta. Nga ca kuti twasuminisha mu buntungwa ukutontonkanya kushashininkishiwa, kuti twasanga icilubo mupepi na kucili conse na mu uli onse. Iyi ili ni nshila yashininkishiwa iya kuipusula fwe bene na bambi ubuseko. Ukucila ukucita ulwambo nelyo ukuŋwinta pa cintu tuleyumfwa ukuti tacilungeme, tulingile ukwishibisha abo bashingamwa no kubomba no mulandu no kucishila kuli bene ku kulungike fintu. (Linganyeniko 1 Abena Korinti 1:10-12.) Tuba aba mano ukusungilila imimwene yashininkishiwa, lyonse ukufwaya no kwenekela ukusanga icisuma muli bambi na mu fiponako ifimumunga ubumi bwesu.—Linganyeniko Yuda 3, 4, 16.

Mu kutantika imibombele yesu, tulingile ukwibukisha ukuti umusenselo ushalamwa kuti pambi wapulamo, lelo te lingi wingasungililwa pa nshita yalepa. Ukupilikita kwatwalilila ukwacishamo takutungulula fye ku kufunshika lelo na kabili kuti kwaletako ukufuupula uko kwingatentula umupampamina wesu uwa kutwalilila. Muli fyo, natupampamike umusenselo twingasungilila pa nshita ishapimwa. Ku ca kumwenako, cisuma ukupampamika ukutantika kubomba ku kwakanamo kwa lyonse mu mulimo wa kushimikila uwa ku ŋanda ne ŋanda ne mbali shimbi isha butumikishi bwa Bwina Kristu. Tulekabila ukusuminisha inshita ku kutusha no kukokoloka kwa kukulilila. Kabili tukacisanga ica kunonsha ukulanda ku bacikalamba abakwata amakumi ya myaka aya kubelesha, pantu kuti pambi balisambilile ifya kukwata ifintu fikabilwa ukucitwa ukwabula ukuinasha lwa ku mubili na lwa mu nkuntu.

Bomfya Ubupingushi Busuma

Caliba icalinga ukumfwa ukukakililwako no kufwaisha ku kupwishishisha ifishingamo fyesu fyapeelwa, ukusanshako ne fyo fyaba mu kati na nkati ka cilonganino ca bantu ba kwa Yehova. Lesa asekelela na bakabomba aba mukoosha, abashintililwapo. (Linganyeniko Mateo 25:21; Tito 2:11-14.) Lelo Amalembo yacincisha ukuti: “Sunga amano [yabomba, NW] no bupanda.” (Amapinda 3:21) Ukubomfya kwa mano ya mu Baibolo kukatunonsha, kabili tulekabila ukubomfya amano ya cinkumbawile no bupingushi busuma, ukupanga amapange yasakamanishisha kabili lyonse ukutwalilila mu kati na nkati ka mwa kupeleela mwa bukose bwesu.

Ukukonkomesha kwa kukwata ifingi ifya kucita mu mulimo wa kwa Shikulu kufwile ukulingwa no kusoka kwatashiwa pali Lukala Milandu 9:4. Palya tubelenga ukuti: “Imbwa ya mweo yena yawamo kucile nkalamo iyafwa.” Ee, imbwa iya mweo, nangu cingati yasuulwa kuli bamo, yawama ukucila inkalamo iyafwa, inama abengi balanguluka iya lulumbi. Nga ca kuti twabelesha ukushikatala no kubuula ukusakamana kwalinga ku butuntulu bwesu, tukatwalilila abomi kabili kuti twatwalilila ukubomba ifintu. Abafwa tabakwata icakaniko icili conse icalundwapo mu mibombele ili yonse. Ubupingushi busuma kuti bwatwaafwa ukusanga ukushikatala kwalinga uko kutusuminisha ukukwata ifintu fifwaikwa ukupwilikishiwa ukwabula ukulufya ubuseko bwesu.

E ico, lyene, ukukwata ifingi ifya kucita takupilibula ukuti te kuti tube aba nsansa. Abantu bapamfiwa ukucilamo kuti baba pa kati ka bakwatisha insansa nga ca kuti bali abapelulula, abasungilila imimwene isuma, no kubomfya ubupingushi busuma pa kuti bengatwalilila abashikatala bwino. Kuti twakumanya insansa shikalamba ishingacitikako nga ca kuti twalangisha amano, twabomba imilimo isuma, no kushintilisha isubilo lyesu pali Yehova Lesa.—1 Timote 6:17-19.