Icipandwa 22
Bushe “Amano Ayafuma mu Muulu” Yalabomba mu Mikalile Yenu?
1-3. (a) Ni shani Solomone alangile ukuti aali na mano yapulamo pa kukalulula umulandu wa banacifyashi balelwila umwana? (b) Finshi Yehova alaya ukutupeela, kabili mepusho nshi yesako?
UYU mulandu wali uwakakala—abanakashi babili balelwila umwana. Aba banakashi baleikala ing’anda imo, kabili cila muntu afyele umwana umwaume, bapusene fye inshiku shinono. Umo pali aba bana alifwile, nomba aba banakashi balelwila umwana umutuntulu.a Takwali nsangwapo nangu umo ku cacitike. Uyu mulandu napamo watalile walubulwilwa mu cilye cacepako lelo tawakalulwilwe. Na mu kupelako, watwelwe kuli Solomone, imfumu ya Israele. Bushe kuti asanga icishinka?
2 Pa numa ya kuumfwa ku fyo abanakashi balepaashanya, Solomone aebele aba kuleto lupanga. Lyena, alandile ukwabula ukushinshikila ukuti bakanye umwana pabili, no kwakanya aba banakashi. Ilyo line fye, nyina wine wine apaapaatile imfumu ukuti ipeele umwana—umwana wa mu nda yakwe—kuli uyo mwanakashi umbi. Lelo ulya mwanakashi umbi akoselepo fye ukuti umwana akanishiwe pabili. Solomone nomba alishibe icishinka. Alishibe ifyo nyina atemwa umwana wa kuifyalila, kabili abomfeshe ubo bwishibilo ku kupwisha ulya mulandu. Elenganyeni ifyo nyina aumfwile bwino ilyo Solomone amupeele umwana no kutila: “Wene e nyina.”—1 Ishamfumu 3:16-27.
3 Bushe ayo tayali mano ya kupapusha? Ilyo abantu baumfwile ifyo Solomone apwishishe ulya mulandu, calibapeseshe amano, “pantu bamwene ukuti amano ya kwa Lesa yali muli [wene].” Cine cine, amano ya kwa Solomone yali bupe bwafumine kuli Lesa. Yehova amupeele “umutima wa mano, kabili uwa mucetekanya.” (1 Ishamfumu 3:12, 28) Lelo ni shani pa lwa ifwe? Bushe na ifwe kuti twakwatako amano ayafuma kuli Lesa? Ee, pantu ilyo Solomone apuutilwemo, alembele ati: “Yehova e upeela amano.” (Amapinda 2:6) Yehova alaya ukupeela amano ku bayafwaya mu bufumacumi. Amano e maka ya kubomfya bwino ukwishiba, umucetekanya, no kwiluka. Kuti twakwata shani amano ayafuma mu muulu? Kabili kuti twayabomfya shani mu mikalile yesu?
Kuti Twacita Shani pa ‘Kunonka Amano’?
4-7. Fintu nshi fine ififwaikwa pa kunonka amano?
4 Bushe pa kupokelela amano ya bulesa kano tuli abalamuka sana atemwa abasoma sana? Awe. Yehova alaitemenwa ukutupeelako amano yakwe te mulandu ne cikulilo cesu nangu amasambililo yesu. (1 Abena Korinti 1:26-29) Lelo tufwile ukuitendekelako, pantu Baibolo itucincisha ati “nonka amano.” (Amapinda 4:7) Kuti twacita shani pa kunonka amano?
5 Ica ntanshi, tufwile ukuba na katiina ka kuli Lesa. Amapinda 9:10 yatila: “Akatiina ka kuli Yehova e ca kubalilapo ca mano [“e citendekelo ca mano,” Baibolo wa ba Diocese of Mbala, 1971].” Akatiina ka kuli Lesa e shinte lya mano yene yene. Mulandu nshi? Ibukisheni ukuti amano e maka ya kubomfya ukwishiba bwino bwino. Ukuba na katiina kuli Lesa e kuinashisha kuli wene no mwenso, umucinshi, no kucetekela. Ako katiina, katuntulu kabili kalacincisha nga nshi. Katulenga ukwalula imikalile yesu ukuti ilingane ne fyo twaishiba pa lwa kufwaya kwa kwa Lesa ne micitile yakwe. E nshila ya mano sana, pantu ifipimo fya kwa Yehova lyonse filenga abafikonka ukumwenamo icine cine.
6 Ica bubili, tufwile ukuba abaicefya no kwishiba umwa kupeleela. Te kuti tube na mano ya bulesa nga tatuli abaicefya no kwishiba umwa kupeleela. (Amapinda 11:2, NW) Mulandu nshi cabele fyo? Nga twaliicefya kabili twalishiba umwa kupeleela, tulasumina ukuti tatwaishiba fyonse, no kuti ifyo tutontonkanya te lyonse fiba ifyalungama, no kuti tukabila ukwishiba ifyo Yehova atontonkanya pa fintu fimo. Yehova “acincintila aba miiya,” lelo apeela amano ku baicefya.—Yakobo 4:6.
7 Ica butatu icikabilwa kusambilila Icebo ca kwa Lesa icalembwa. Amano ya kwa Yehova yasokolwelwa mu Cebo cakwe. Pa kunonka ayo mano, tufwile ukubombesha pa kuyafwayafwaya. (Amapinda 2:1-5) Icifwaikwa calenga bune lipepo. Nga ca kuti twalomba amano kuli Lesa mu kufumaluka, akatupeelesha ayo mano. (Yakobo 1:5) Amapepo tupepela ukuti umupashi wakwe utwafwe yakaasukwa. Kabili umupashi wakwe kuti watwafwa ukusanga icuma ca mu Cebo cakwe icingatwafwa ukupwisha amafya, ukusoola amasanso, no kupingula mano mano.—Luka 11:13.
8. Nga cine cine twalinonka amano ya bulesa, ni kwi yakamonekela?
8 Nga fintu twamwene mu Cipandwa 17, amano ya kwa Yehova yalabomba. Kanshi, nga cine cine twalinonka amano ya bulesa, yakamonekela ku myendele yesu. Umusambi Yakobo alondolwele ifisabo fya mano ya bulesa ilyo alembele ati: “Amano ayafuma mu muulu yena pa kubala yantu ya musangwela, e lyo ya mutende, ya mutembo, ya bupete, yaisulamo uluse ne milimo isuma, [“tayaba na mucisha cinani,” Baibolo wa ba Diocese of Mbala, 1971], kabili ayabula bumyalumyalu.” (Yakobo 3:17) Ilyo tulelanda pali imo na imo iya iyi mibele ya mano ya bulesa, kuti twaipusha atuti, ‘Bushe amano ayafuma mu muulu yalabomba mu mikalile yandi?’
“Ya Musangwela, E lyo ya Mutende”
9. Bushe ukuba no musangwela e cinshi, kabili mulandu nshi cabelamo amano ifi umusangwela waba e mibele yatantikwa intanshi iya mano?
9 “Pa kubala yantu ya musangwela.” Ukuba uwa musangwela e kuba uwasanguluka kabili uushakowela ku nse na mu kati. Baibolo yampanya amano ku mutima, lelo amano ayafuma mu muulu te kuti yengile mu mutima wakoweshiwa ku matontonkanyo na mafwayo ya bubifi. (Amapinda 2:10; Mateo 15:19, 20) Lelo, nga ca kuti umutima wesu wa musangwela—e kutila ukufika apo twingapesha apo tuli bantunse bashapwililika—tuli no ‘kufuma ku bubi no kucite cisuma.’ (Amalumbo 37:27; Amapinda 3:7) Bushe tacabamo amano ifi umusangwela waba e mibele yatantikwa intanshi iya mano? Na kabushe, nga tatuli abasanguluka mu mibele na lwa ku mupashi, bushe cine cine kuti twalanga imibele imbi iya mano ayafuma mu muulu?
10, 11. (a) Mulandu nshi cacindamina ukuti tube abacito mutende? (b) Ilyo mwaishiba ukuti namukalifya kapepa munenu, kuti mwacita shani pa kuti mube abacito mutende? (Moneni utulembo twa pe samba.)
10 “E lyo ya mutende.” Amano ya ku muulu yatulenga ukukonkelela umutende, uwaba cisabo ca mupashi wa kwa Lesa. (Abena Galatia 5:22) Tatufwaya ukupumfyanya “icikakilo ca mutende” icikatanya abantu ba kwa Yehova. (Abena Efese 4:3) Na kabili tulesha na maka ukubwesha umutende ilyo wapumfyanishiwa. Mulandu nshi ici cacindamina? Baibolo itila: “Ikaleni umutende; e lyo Lesa wa kutemwa kabili uwa mutende akaba na imwe.” (2 Abena Korinti 13:11) Lesa wa mutende akaba na ifwe kulila fye tuletwalilila ukwikala umutende. Ifyo tucita kuli bakapepa banensu filambukila sana bucibusa bwesu na Yehova. Bushe kuti twaba shani abacito mutende? Moneni ici ica kumwenako.
11 Kuti mwacita shani ilyo mwaishiba ukuti namukalifya kapepa munenu? Yesu atile: “E ico nga watwale ca bupe cobe pa ciipailo, no kwibukisha palya ukuti munonko ali na kantu kuli iwe, leke ca bupe cobe ku cinso ca ciipailo, kabili uye, ubale uwikishanye no mubiyo, e lyo wise no kutuule ca bupe cobe.” (Mateo 5:23, 24) Kuti mwabomfya uko kufunda ukupitila mu kuitendekelako ukulanshanya na munyinenwe. Cinshi mufwile ukwimininapo? ‘Ukuwikishanya’ nankwe.b Pa kucite fyo, napamo mufwile ukusumina ukuti nakalifiwa, te kukaana iyo. Ilyo mwamubinga, nga mwiminine pa kuwikishanya kabili muleibukishe co ilyo mulelanshanya, ilingi mukasanga ukuti mwawikishanya, ukulombo bwelelo, e lyo no kweleelana. Ilyo mwaitendekelako ukuwikishanya na umbi, mulanga ukuti mutungululwa na mano ya bulesa.
“Ya Mutembo, Ya Bupete”
12, 13. (a) Bushe ishiwi lyapilibulwa “umutembo” pali Yakobo 3:17 lyalola mwi? (b) Kuti twalanga shani ukuti tatwaumina kumo?
12 “Ya mutembo.” Bushe ukuba no mutembo calola mwi? Ukulingana na basoma ifya mu Baibolo, ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “umutembo” pali Yakobo 3:17 lyalyafya ukupilibula. Bakapilibula balibomfya amashiwi pamo nga “ukunakilila,” “ukushimba,” na “ukulangulukilako.” Lelo ili shiwi mu ciGriki nga kulikonka fye lipilibula “ukukanaumina kumo.” Kuti twalanga shani ukuti iyo mibele ya mano ayafuma mu muulu ilabomba muli ifwe?
13 Abena Filipi 4:5 batila “Icongwe [umutembo] cenu cishibikwe ku bantu bonse.” Baibolo imbi itila: “Mufwile ukwishibikwa ukuti tamwaumina kumo.” (The New Testament in Modern English, iya kwa J. B. Phillips) Moneni ukuti icipendwa sana te fintu tuimona fwe bene; kano fintu bambi batumona, ifyo twaishibikwa. Umuntu uushaumina kumo tapampamina fye pa filanda amafunde nelyo ukufwaya fye ukucita ifyo wena alefwaya. Lelo alaitemenwa ukukutikako kuli bambi, nga calinga, ukunakila na ku fyo balefwaya. Kabili aba uwanakilila, te wa culukusu kabili taba na lucu kuli bambi. Nangula ici cilafwaikwa ku Bena Kristu bonse, calicindamisha maka maka kuli baeluda. Ukunakilila kulenga abantu ukwangukilwa ukubinga uyo eluda. (1 Abena Tesalonika 2:7, 8) Kuti twaipusha fwe bene atuti, ‘Bushe naishibikwa ukuti ndalangulukilako, nshaumina kumo, kabili naba uwanakilila?’
14. Kuti twalanga shani ukuti tuli ba “bupete”?
14 “Ya bupete.” Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “ubupete” talisangwa kumbi mu Amalembo ya Bwina Kristu aya ciGriki. Ukulingana no wasoma umo, ili shiwi “ilingi line libomfiwa ukukuma ku kusalapula kwa mu bushilika.” Lipilibula “ukuba uwayanguka ukunashanasha” kabili “uunakila.” Uutungululwa na mano ayafuma mu muulu alanakila ifyo Amalembo yasosa. Te muntu waishibikwa ukuti alasala ica kucita, lyene akaana ukuteululwa ku fintu fimbi ifingamucilinganya. Lelo wena, alanguka ukuteuluka ilyo alangwa ubushininkisho bwaumfwika ubwa mu Malembo ubwa kuti naluba nelyo ukuti nalufyanya mu kucita kwakwe. Bushe ifyo e fintu mwaishibikwa?
“Yaisulamo Uluse ne Milimo Isuma”
15. Bushe uluse cinshi, kabili mulandu nshi calingila ifi “uluse” ne “milimo isuma” fyalumbwilwa pamo pali Yakobo 3:17?
15 “Yaisulamo uluse ne milimo isuma.” Uluse lwaba mibele yacindama iya mano ayafuma ku muulu, pantu ayo mano casoswo kuti “yaisulamo uluse.” Moneni ukuti “uluse” ne “milimo isuma” fyalumbwilwa pamo. Ici calilinga, pantu muli Baibolo, uluse ilingi line lwaba kwangwako kwine kwine kuli bambi, icililishi cilenga umuntu ukucita ifya nkumbu ifingi. Icitabo cimo cilondolola ukuti uluse lwaba “kulililako umuntu ubulanda pa fibi ifimuponene no kwesha ukucitapo cimo.” Kanshi amano ya bulesa te mibele yabula icitemwishi, iyatalala, kabili iishibombapo fimo. Lelo yaba ne citemwishi, ilafika pa mutima, kabili ilangwa bambi. Kuti twalanga shani ukuti twaisulamo uluse?
16, 17. (a) Ukulunda pa kutemwa Lesa, cinshi citulenga ukubombako umulimo wa kushimikila, kabili mulandu nshi? (b) Ni mu nshila nshi twingalanga ukuti twaisulamo uluse?
16 Inshila yawamisha yaba kushimikilako bambi imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. Cinshi citulenga ukubomba uyu mulimo? Icilenga maka maka kutemwa twatemwa Lesa. Na cimbi icilenga luse, nelyo icililishi kuli bambi. (Mateo 22:37-39) Ilelo, abengi bali “abalulunkaniwa kabili abapaswa, nge mpaanga ishishaba na kacema.” (Mateo 9:36) Balilekeleshiwa no kupofushiwa lwa ku mupashi ku bacemi ba mu mipepele ya bufi. Kanshi tabaishiba ubutungulushi bwa mano ubwaba mu Cebo ca kwa Lesa nelyo amapaalo ayo Ubufumu buli no kuleta pe sonde nomba line. Ilyo twatontonkanya pa fyo abantu tumona babulisha lwa ku mupashi, icililishi cesu ica pa mutima citulenga ukubombesha ukubashimikilako pa lwa bufwayo bwa kwa Yehova ubwabamo ukutemwa.
17 Ni mu nshila nshi shimbi twingalanga ukuti twaisulamo uluse? Ibukisheni icilangililo ca kwa Yesu ica mwina Samaria uwasangile umuntu wali pa lwendo nalambalala mu mbali ya musebo, balimwibiile kabili balimupumine. Icililishi calengele umwina Samaria ‘amubelele uluse,’ amukakile filaso no kumutensha. (Luka 10:29-37) Bushe ici tacilelanga ukuti uluse lusanshamo no kucitilako abalekabila fimo? Baibolo itweba ati “tubombe icisuma kuli bonse, no kucishamo ku ba bwananyina bwa mu citetekelo.” (Abena Galatia 6:10) Moneni fimo ifingacitwa. Uwasumina munensu umukoloci napamo kuti akabila ukwafwiwa pa kuti asangwe ku kulongana kwa Bwina Kristu. Mukamfwilwa mu cilonganino kuti akabila ukwafwiwa ukuwamya ing’anda. (Yakobo 1:27) Uwafuupulwa kuti akabila “icebo cisuma” ku kumusansamusha. (Amapinda 12:25) Nga twacita ifya luse fya musango yo, tulanga ukuti amano ayafuma ku muulu yalabomba muli ifwe.
“Tayaba na Mucisha Cinani, Kabili Ayabula Bumyalumyalu”
18. Nga tutungululwa na mano ayafuma ku muulu, cinshi tufwile ukutukuta ukunukula mu mitima yesu, kabili mulandu nshi?
18 “Tayaba na mucisha cinani.” Amano ya bulesa tayaba ne mpatila ya mushobo nelyo ukuba ne cilumba pa calo umo afumako. Nga tuletungululwa na yo mano, tulatukuta ukunukula mu mitima yesu icili conse icingatulenga twaba no musobolola. (Yakobo 2:9) Tatwakatemwepo bamo pa mulandu wa masomo yabo, ifyuma, nelyo pa mulandu wa mulimo bakwata mu cilonganino; kabili tatusuula bakapepa banensu, te mulandu ne fyo bengamoneka aba pa nshi. Nga ca kuti Yehova umwine alitemwa aba musango yo, cine cine tufwile ukumona ukuti calilinga na ifwe ukubatemwa.
19, 20. (a) Ni kwi ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “bumyalumyalu” lyatuntuka? (b) Kuti twalanga shani “ukutemwa aba bwananyina ukwabulo bumbimunda,” kabili mulandu nshi ici cacindamina?
19 “Ayabula bumyalumyalu.” Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “bumyalumyalu” kuti lyapilibula “uwa fyangalo uuleangala.” Ku baGriki na bena Roma kale, aba fyangalo balefwaya ifya kubafungushanya ilyo baleangala. Kanshi, ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “bumyalumyalu” batendeke ukulibomfya na ku muntu uleifungushanya, uulebepekesha. Iyi mibele ya mano ya bulesa ifwile ukwambukila ifyo tucita kuli bakapepa banensu na fintu tutontonkanya pali bene.
20 Umutumwa Petro atile ‘icumfwila cesu ica ku Cine’ cifwile ukututungulula ku “kutemwa aba bwananyina ukwabulo bumbimunda [bumyalumyalu].” (1 Petro 1:22) Cine cine, ukutemwa kwesu aba bwananyina takufwile ukuba kwa kabepesho. Tatuifungushanya nelyo ukubepekesha pa kuti tufutike bambi. Ukutemwa kwesu kufwile ukuba ukwine kwine, ukwafuma ku mutima. Nga kwabe fyo, abasumina banensu bakatucetekela, pantu bakeshiba ukuti ifyo fine tumoneka e fyo twaba. Ukufumaluka kwa musango yo kulenga ukuti kube bucibusa bwa bufumacumi pa kati ka Bena Kristu kabili kulalenga mu cilonganino mwaba ukucetekelana.
“Sungeni Amano Yabomba”
21, 22. (a) Solomone afililwe shani ukusunga amano? (b) Kuti twacita shani pa kusunga amano, kabili bunonshi nshi tukamwenamo?
21 Amano ya bulesa yaba bupe bwafuma kuli Yehova ubo tulingile ukusunga. Solomone atile: “We mwana wandi, sunga amano [yabomba, NW] no bupanda.” (Amapinda 3:21) Ku ca bulanda, Solomone umwine alifililwe ukucite fyo. Ali uwa mano lyonse ilyo aali no mutima wa cumfwila. Lelo kuli pele pele, abakashi bambi bambi abo aupile bayalwile umutima wakwe ukufuma ku kupepa kwasanguluka ukwa kwa Yehova. (1 Ishamfumu 11:1-8) Icacitikile Solomone cilanga ukuti ukwishiba takwafwa kantu nga takulebomfiwa bwino.
22 Kuti twasunga shani amano yabomba? Tufwile ukubelenga Baibolo lyonse ne mpapulo shilanda pali Baibolo ishipekanishiwa no “musha wa cishinka kabili uwashilimuka,” e lyo no kwesha ukubomfya ifyo tusambilila. (Mateo 24:45) Tukabila ukubomfya amano ya bulesa. Yakatulenga ukuba ne mikalile yawamako ino nshita. Yakatulenga ‘ukwikata ku mweo uwabo mweo wine wine’—no yu waba mweo mu calo cipya ica kwa Lesa. (1 Timote 6:19) Ne cacilapo ca kuti, ukukwata amano ayafuma ku muulu kukatupalamika ku ntulo ya mano yonse, Yehova Lesa.
[Amafutunoti]
a Ukulingana na 1 Ishamfumu 3:16, aba banakashi babili bali bacilende. Icitabo ca Insight on the Scriptures cisoso kuti: “Aba banakashi napamo tabali bacilende balya bapangila ulupiya muli bucilende, lelo bali banakashi ba ciYuda atemwa, nga fintu cimoneka, bali bena fyalo abacitile fye ubulalelale.”—Calembwa ne Nte sha kwa Yehova.
b Amashiwi ya ciGriki ayapilibulwa “ukuwikisha” yafuma kwi shiwi lipilibula “‘ukwalula, ukulanshanya,’ kanshi e ‘kuwikisha.’” E ico mufwile ukwiminina pa kwalula, nga cingacitika, ukufumya impatila mu mutima wa ukalifiwe.—Abena Roma 12:18.
Amepusho ya Kutontonkanyapo
Amalango 4:4-6 Kuti twaba shani aba mano?
Amalumbo 119:97-105 Tukanonkelamo shani nga tulesambilila Icebo ca kwa Lesa no mukoosha no kucibomfya?
Amapinda 4:10-13, 20-27 Mulandu nshi tukabila amano ya kwa Yehova?
Yakobo 3:1-16 Bushe abalaashikwa ukwangalila mu cilonganino kuti balanga shani ukuti ba mano kabili ba mucetekanya?
[Icikope pe bula 223]
Pa kukwata amano ya bulesa, tufwile ukubombesha ku kuyafwayafwaya
[Icikope pe bula 227]
Nga twacitila bambi ifya luse, atemwa ifya nkumbu, tulanga “amano ayafuma mu muulu”