‘Leka Ukulunduluka Kobe Kumoneke’
“Nomba ndi mukalamba, nindeke fya bwaice.”—1 ABENA KORINTI 13:11.
1. Ni shani fintu ukukula kwaba bushinino bwa cipapwa ca bubumbo?
UKUFUMA mwi lini ilyacepe fyo ica kuti kuti lyamonwa fye muli maikroskopo, whale (icisabi ca muli bemba) kuti pambi yakula ukuba icibumbwa calepa amamita ukucila pali 30 kabili icafina ukucila amatani 80. Mu kupalako, ukufuma mu lubuto lwacepesha, sequoia (icimuti) yakulisha kuti pambi yalepa ukucila amamita 90. Mu cine cine, ukukula kwaba cimo ica fipapwa fya bumi. Nga fintu umutumwa Paulo acilumbwile, kuti twalimba no kutapilila, lelo ni “Lesa uumesha.”—1 Abena Korinti 3:7.
2. Musango nshi uwa kukula wasobelwe muli Baibolo?
2 Nangu cibe fyo, kwalibako umusango na umbi uwa kukula uwaba uwa kusungusha nge fyo fine. Ni umo uwasobelwe na kasesema Esaya ukuti: “Umunono akabe kana limo, uwacepa akabo luko lwakosa. Ine Yehova ne wasose ci, mu nshita ya ciko nkacilengo kukalakasha.” (Esaya 60:22) Ubu busesemo bubomba no kukula kwa bantu ba kwa Lesa, kabili bulefikilishiwa apakalamba mu kasuba kesu.
3. Ni shani fintu lipoti ya mwaka wa mulimo uwa 1991 yalangile ukuti Yehova alekalakasha umulimo wa bantu bakwe?
3 Lipoti ya mwaka wa mulimo uwa 1991 iya mibombele ya mu kusaalala kwa calo iya Nte sha kwa Yehova ilanga ukuti impendwa ya bakasabankanya ba Bufumu yafikile ku cipimo cipya ica pa mulu ica 4,278,820, kabili ubwingi bonse ubwa bantu 300,945 balibatishiwe mu kati ka mwaka. Mu kuba no kukonkomoka kukalamba ukwa bapya, ifilonganino fipya 3,191 fyalipangilwe, capamo ne mpendwa yalinganako iya miputule ipya ne fitungu. Ico cili kucila pa filonganino fipya cinekonsekonse cila bushiku, mupepi no muputule umo uupya mu nshiku shibili. Mwandi kukula kwa kusungusha! Mu kumonekesha, Yehova alekalakasha ifintu, kabili ipaalo lyakwe lili pa kubombesha kwa bantu bakwe.—Ilumbo 127:1.
Inshita ya Kuibebeta
4. Fipusho nshi fifwile ukulangulukwapo lintu tulelolesha ku nshita ya ku ntanshi?
4 Nangu cingati cili ica kukafya umutima ukumona, ili paalo na kabili lileletako ifishingamo fimo. Bushe kukaba abantu bakosoka kabili abaitemenwa ukusakamana ukukabila kwa ku mupashi ukwa aba bapya bonse? Ilyo tulelolesha ku nshita ya ku ntanshi, cili icishingasuminwa ukutontonkanya pa lwa mpendwa ya bapainiya, ababomfi batumikila, baeluda, na bakangalila benda abo bakakabilwa ukusakamana ukukula no kutanunuka, capamo ne mpendwa ya bakabomba ba kuitemenwa abakakabilwa mu maofesi ya musambo na Mayanda ya Bethel ukushinguluka icalo ku kwafwilisha ulya mulimo. Ni kwi uko iyi mpendwa ikalamba iya bantu ikafuma? Takuli ukutwishika ukuti ukulobolola kukalamba. Lelo ni bani ilelo bali mu cifulo ca kusakamana bakabomba bonse abalekabilwa ku kuseepa muli iyo nshita ya kulobolola?—Mateo 9:37, 38.
5. Mibele nshi yabako mu ncende shimo pa mulandu wa kukula kwayangufyanya?
5 Ku ca kumwenako, calishimikwa ukuti mu ncende shimo isha calo, mwaliba ifilonganino mu kuba na bakasabankanya ba Bufumu ukufika ku mwanda umo ababombelwa fye na eluda umo capamo no mubomfi utumikila umo nelyo babili. Inshita shimo eluda umo abombela ifilonganino fibili. Mu fifulo fimo ukukabila kwa batumikishi bafikapo aba Bwina Kristu ku kutungulula amasambililo ya Baibolo aya mu ŋanda kuli ukwakulisha nga nshi ica kuti abapya babikwa pa mutande wa kupembelela. Mu ncende na shimbi, ifilonganino fipya filapangwa pa cipimo cayangufyanya ica kuti ifilonganino fitatu, fine, nelyo fye fisano fyakana Iŋanda ya Bufumu imo. Nakalimo walimona ukukula ukwapala uku mu ncende wikalamo.
6. Mulandu nshi ukuibebeta kubelele ukwalingana ne nshita kuli ifwe?
6 Cinshi cintu ifili pa mulu filetweba? Ukuti mu cilolwa ca nshita, ifwe bonse tulekabila ukubebeta imibele yesu ku kumona nga ca kuti tulebomfya inshita yesu ne fikwatwa mu nshila yawamisha pa kuti twingankulako ku kukabila. (Abena Efese 5:15-17) Umutumwa Paulo alembele ku Bena Kristu abaHebere aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ukuti: “Pantu na po mufwile ukuba bakasambilisha pa mulandu wa kupite nshita, mucili mulekabila umo ukumusambilishe mitande ya kubangilila iya fyebo fya kwa Lesa. Kabili mwaba abakabile shiba, ifilyo ifyakosa te fyo.” (AbaHebere 5:12) Nga fintu ayo mashiwi yalangilila, Abena Kristu umo umo na kabili balekabila ukukula. Kabili kuliko ubusanso bwa cine cine ubwa kuti umo kuti pambi atubatuba mu bwaice bwa ku mupashi ukucila ukulunduluka ukulola ku kukosoka kwa Bwina Kristu. Mu kumfwana ne ci, Paulo atucincisho kuti: “Muyeshe mwe bene, mumone nga muli mu kutetekela; muilinge mwe bene.” (2 Abena Korinti 13:5) Bushe waliibebeta we mwine ukumona nga ca kuti ulekula lwa ku mupashi ukutula pa nshita ya lubatisho lobe? Nelyo bushe waiminina pamo pene? Nangula ni fyo, ni shani, fintu umo engeshiba?
“Ifya Bwaice”
7. Pa kuti ukulunduluka kwa ku mupashi kumoneke, cinshi tufwile ukucita?
7 “Ilyo nali umwaice, nalelanda ngo mwaice, naleumfwa ngo mwaice, naletontonkanya ngo mwaice; lelo nomba ndi mukalamba, nindeke fya bwaice,” e fyasosele umutumwa Paulo. (1 Abena Korinti 13:11) Mu kulunduluka kwa ku mupashi, pa nshita imo ifwe bonse twapalile abana mu kutontonkanya kwesu ne ncitilo. Nangu cibe fyo, pa kuti ukulunduluka kumoneke, tufwile ukuleka “ifya bwaice,” nga fintu Paulo asosele. Ni fili kwi fimo ifya bwaice?
8. Ukulingana na mashiwi ya kwa Paulo pa AbaHebere 5:13, 14, mibele nshi imo iya bwaice bwa ku mupashi?
8 Mu kubalilapo, mona amashiwi ya kwa Paulo pa AbaHebere 5:13, 14 aya kuti: “Pantu onse uukulile shiba mutuutu ku cebo ca bulungami; pantu mucece. Lelo ifilyo ifyakosa fya bakalamba, abo bakansho kulingulula kwabo pa kweshaesha ukupaatululo busuma ukubulekanya no bubi.” Bushe ‘walibeleshanya ne cebo ca bulungami’? Bushe walishiba Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, mu kukumanina nga nshi ku kuba uwafikapo ku kucibomfya “ukupaatululo busuma ukubulekanya no bubi”? Paulo asosele ukuti abantu bakosoka baliba na maka ya kucita ifyo pa mulandu wa kuti lyonse balalya “ifilyo fyakosa.” Muli ifyo, ukufwaisha kwa umo nelyo insala ya ca kulya ca ku mupashi cilangililo cisuma ica nampo nga umo alikula lwa ku mupashi nelyo atwalilila ukuba umwaice lwa ku mupashi.
9. Ni shani fintu insala ya ku mupashi iya umo yaba cilangililo ca kulunduluka kwa ku mupashi?
9 Ni shani, lyene, fintu ili nsala yobe iya ku mupashi? Ni shani fintu umona ukupayanya kwapaka ukwa ca kulya ca ku mupashi ico Yehova apayanya lyonse ukupitila mu mpapulo shashimpwa pali Baibolo no kulongana kwa Bwina Kristu no kulongana kukalamba? (Esaya 65:13) Ukwabulo kutwishika ulasekelela apakalamba nga ca kuti impapulo shipya shakakulwa pa mabungano ya citungu aya cila mwaka. Lelo cinshi ucita na sho lintu wafika ku ŋanda? Cinshi ucita lintu iyafuma iipya magazini ya Ulupungu lwa kwa Kalinda nelyo Loleni! yafika? Bushe ulasendako inshita ya kubelenga ishi mpapulo, nelyo bushe uloleshamo fye mu kwangufyanya ku kumona ifishinka fikalamba kabili lyene ukushilunda kuli shimbi pa shelufu obe uwa fitabo? Ifipusho fyapalako kuti fyaimishiwa ukulosha ku kulongana kwa Bwina Kristu. Bushe lyonse ulasangwa ku kulongana konse? Bushe ulapekanishisha kwene capamo no kwakanamo? Mu kumonekesha bamo baliponena mu fibelesho fya kulya kwa ku mupashi ukwabipa, ukubelenga kwa mu kwangufyanya no kulya mu kukwankwanya, nga fintu cili. Fintu cali icapusanako kuli kemba wa malumbo, uwasosele kuti: “Ifyo natemwa amalango yenu! Akasuba konse yene e kwetetula kwandi.” Mu kulundapo, imfumu Davidi yasosele ukuti: “Nkamutootela mu lukuta lukalamba; nkamutashisha mu bantu abengi.” (Ilumbo 35:18; 119:97) Mu kulengama, icipimo cintu tutashishapo ukupayanya kwa fya kulya fya ku mupashi caba cilangililo ca kulunduluka kwesu ukwa ku mupashi.
10. Mibele nshi iya bwaice bwa ku mupashi yalangililwa pa Abena Efese 4:14?
10 Paulo alondolwele imibele na imbi iya bwaice bwa ku mupashi lintu asokele ukuti: “Twiba kabili baice abasensenunwa kabili abapepelulwa ku mwela onse we sambilisho, ku kufinsha kwa bantu, incenjeshi ku kwelenganye fya kulufya.” (Abena Efese 4:14) Nga fintu abafyashi baishiba bwino, abana bafwaisha kwishiba conse. Mu nshila imo ici caba mibele yashininkishiwa pa mulandu wa kuti ibalenga ukufwailisha no kusambilila kabili panono panono ukulunduluka ukuba abantu bakosoka. Nangu cibe fyo, ubusanso bwalaala mu kupumbulwa kwabo mu kwanguka ku cintu cimo pa numa ya cinankwe. Icabipisha, pa mulandu wa kubulisha ukubelesha, uku kufwaisha ilingi line kubatungulula ku bwafya bwabipisha, nangu fye ukubabika mu busanso abene na bambi. Ici caliba na kabili ica cine ku baice ba ku mupashi.
11. (a) Cinshi cintu Paulo akwete mu muntontonkanya pa kubomfya inumbwilo “umwela onse we sambilisho”? (b) ‘Myela’ nshi twalolenkana na yo ilelo?
11 Cinshi, nangula ni fyo, cintu Paulo akwete mu muntontonkanya lintu asosele ukuti abaice ba ku mupashi balasensenunwa “ku mwela onse we sambilisho”? Pano, “umwela” wapilibulwa ukufuma kwi shiwi lya ciGreek aʹne·mos, ukulosha kuli ilyo International Critical Commentary ilandapo ukuti mu kumonekesha “lyalisalwa nge lyalinga ku mfundo ya kwalukaaluka.” Ici calangililwa bwino ku mashiwi yakonkapo aya kwa Paulo, “ku kufinsha kwa bantu.” Ishiwi “ukufinsha” mu lulimi lwa kutendekelako maka maka lipilibula “daisi” nelyo “ukuteya daisi,” uko e kuti, icangalo ce shuko. Icishinka cili ca kuti mu kutwalilila tulolenkana ne mfundo shipya ne fikonkelelo ifyo pambi fingamoneka ifishicena, ifya kucebusha, nelyo fye ifyawama. Amashiwi ya kwa Paulo yabomba maka maka ku milandu yaampana ne citetekelo—utubungwe twa kwikatanya amacalici, imilandu ya kwangalila pamo ne ya bupolitiki, ne fyapalako. (Linganyeniko 1 Yohane 4:1.) Lelo ico cishinte na kabili caliba ica cine ukulosha ku mabuseko yalealuka lyonse na mafashoni ya calo—imisango, ifya kusekesha, ifya kulya, ukutantika kwa butuntulu bwa bumi nelyo ukwa kutukusha umubili, na fimbipo. Pa mulandu wa kubulisha ukubelesha no bupingushi busuma, umwaice wa ku mupashi pambi kuti apumbulwa mu kucishamo ku fintu fya musango uyo na muli ifyo pambi kuti acilikilwa ku kucita ukulunduluka kwa ku mupashi no kufikilisha ukukakililwako kwakwe ukwa Bwina Kristu ukwacilapo kucindama.—Mateo 6:22-25.
12. Ni shani fintu abana bapusana ukufuma ku bakalamba ukukuma ku cishingamo?
12 Imibele na imbi iya bana yaba kukabila kwabo kwatwalilila ukwa kwaafwa no kusakamanwa. Tababa abaibukila kabili tababa abayangwako ku fishingamo fyabo; ubwaice yaba e nshita ya bumi lintu mupepi na conse caba fye musamwe wayanguka. Nga fintu Paulo acilumbwile, ‘balanda nga baice, bomfwa nga baice, batontonkanya nga baice.’ Batunga ukuti bambi balebasakamana. Cimo cine kuti casoswa pa lwa mwaice wa ku mupashi. Lintu umupya apeela ilyashi lya Baibolo lyakwe ilya kubalilapo nelyo atendeka ukufumina mu butumikishi bwa mwi bala, umufyashi wa ku mupashi alacankwa ku kucita conse ku kwaafwa. Cinshi cicitika nga ca kuti umupya atwalilila ukushintilila pa kwaafwa kwa musango uyo kabili ashininkisha ukukanaba na maka ya kupokelela icishingamo ca kuisakamana umwine? Mu kumonekesha ico kuti caba cilangililo ca kubulisha ukuibomfya.
13. Mulandu nshi umo umo afwile ukusambilila ukuisendela icipe cakwe umwine?
13 Muli uku kuloshako ibukisha ukukonkomesha kwa mutumwa Paulo ukwa kuti nangula tulingile ‘ukusendelane ifisendo,’ nalyo line “umuntu onse ali no kusende cipe cakwe umwine.” (Abena Galatia 6:2, 5) Kwena, cilasendako inshita no kubombesha kuli umo ukusambilila ukusunsa ifishingamo fyakwe ifya Bwina Kristu, kabili pambi kuti capilibula ukuipusula mu mbali shimo. Nangu cibe fyo, kuti caba cilubo cabipisha kuli umo ukuisuminisha ukubimbwamo apakalamba mu musamwe na mangalo ya bumi, nampo nga kukokoloka, inyendo, ifinkolonkolo fya kwangasha, nelyo fye ukukonkelela kushakabilwa ukwa ncito ya ku mubili, ica kuti umo aba fye uwa kutambako, ukulandila muli iyo nshila, ukukanaba no kufwaisha kwa kwingilishako ukwakanamo kwa umo mu mulimo wa kupanga abasambi nelyo ukutinamina ukulunduluka kwa ku mupashi ne cishingamo. “Mube bakacita wa cebo, te ba kuumfwa fye iyo, e kuikopeka fye,” e fyacincishe umusambi Yakobo.—Yakobo 1:22; 1 Abena Korinti 16:13.
14. Mulandu nshi tushilingile ukwikushiwa no kulangisha kwa mibele ya bwaice bwa ku mupashi?
14 Ee, kwalibako imibele iingi ingelukwa iyo ipusanya umwaice ukufuma ku mukalamba. Nangu cibe fyo, icintu cacindama nga fintu Paulo acilumbwile, ca kuti panono panono twaleke mibele ya bwaice no kukula. (1 Abena Korinti 13:11; 14:20) Nga te ifyo, kuti twabwelele numa mu mano ya ku mupashi. Lelo ni shani fintu umo acita ukulunduluka? Cinshi cabimbwamo mu kusungilila ukukula kwa ku mupashi ukufika ku kukosoka?
Fintu Ukulunduluka Kumoneka
15. Ni ntampulo nshi isha kutendekelako mu mibombele ya kukula?
15 Cisuma, ni shani fintu ukukula kucitikako mu calo ca cinkumbawile? “Umuntu umo umo atendeka ubumi ukupala ulusandesande lumo,” e filondolola The World Book Encyclopedia. “Ulu lusandesande lusenda ifibombelo no kufyalwila mu fisolobelo fya kukuulila ifyo lukabila pa kukula. Muli ifyo, ulusandesande lumo lukulila mu kati. Ulu lusandesande kuti lwafushiwa no kwakanikana ku kupanga insandesande shimbi. Imibombele ya kukuula, ukufushiwa, no kwakanikana yaba kukula.” Icishinka cawamino kumonwa pano ca kuti ukukula kucitikako mu kati. Lintu umulyo walinga waliwa, ukusungululwa, no kubomfiwa, ukukula kulafumamo. Ici cilamonwa mu kulengama ku kanya akafyalwa fye. Nga fintu twaishiba, akanya kafyalwa kalya ifya kulya fipayanishiwa lyonse ukucilisha ifya kulya fyapekanishiwa, umukaka, uyo wakwatishamo amafuta na maprotini, ifya kulya fikabilwa ku kukula. Ica kufumamo? Icipimo ca kukula mu kufina no mushinku ifyo umwana atendekelapo mu mwaka wa kubalilapo tafilinganishiwako mu mwaka uuli onse umbi uwa kukula kwa lyonse ku bumi bwakwe ubwashala.
16. Musango nshi uwa kukula umonwa mu basambi ba Baibolo abapya abengi, kabili ni shani fintu ici cilengwa ukucitikako?
16 Kwalibako ifingi ifyo tusambilila ukufuma kuli iyi mibombele ya cifyalilwa iya kukula ifyo twingabomfya ku kulunduluka kwesu ukwa ku mupashi ukufuma ku fya kutendekelako ukufika ku kukosoka. Mu kubalilapo fye, programu ya kulishiwa iya lyonse yaliba iyakabilwa. Tontonkanya ukubwelela ku numa pa nshita lintu watendeke ukusambilila Baibolo. Nga ca kuti wapala abafulisha bambi, mu kucitikako tawaishibe mupepi ne cili conse pa lwa Cebo ca kwa Lesa. Lelo umulungu pa numa ya mulungu wapekenye amasambililo yobe kabili wakwete isambililo lya Baibolo, kabili mu nshita fye ipi, waumfwikishe amasambilio ya kutendekelako yonse aya Malembo. Ufwile ukusumina ico, ukuti cali kukula kwapesha mano, kabili conse pa mulandu wa kulya lyonse pa Cebo ca kwa Lesa!
17. Mulandu nshi programu ya kulya kwa lyonse ukwa ku mupashi yabela iyacindamisha?
17 Ni shani, nangu ni fyo, pali nomba? Bushe ucili ulakonka programu ya lyonse iya kulya? Umo talingile ukutontonkanya ukuti pa mulandu fye wa kuti alibatishiwa, takuli na kabili ukukabila kwa kusambilila kwa lyonse kabili ukwatantikwa bwino ukwa kulya ica kulya ca ku mupashi ica mulyo usuma. Nangu cingati Timote aali ni kangalila wa Bwina Kristu uwakosoka, Paulo amucincishe ukuti: “Ube no mute ku fintu ifi, ikala muli ifyo, ukuti ukulunduluka kobe kumoneke kuli bonse.” (1 Timote 4:15) Fintu umo umo uwa ifwe mu kulundapo alekabila ukucita ifyo! Nga ca kuti uli uwasekelela mu kuleka ukulunduluka kobe ukwa ku mupashi ukumoneka, ukubombesha kwa musango uyo kwalicindamisha.
18. Ni shani fintu ukulunduluka kwa umo ukwa ku mupashi kumoneka?
18 Ukuleka ukulunduluka kwa umo ukumoneka takupilibula ukubombesha mu kuibela ku kuitakisha ulwa fintu umo aishiba nelyo ukwesha ukusekesha bambi. Yesu alondolwele ukuti: “Imwe muli lubuuto lwa pano isonde. Umusumba uwabikwa pa mulu wa lupili tawingafiswa” kabili, “ku bwingi bwa fya mu mutima e fyo akanwa kasosa.” (Mateo 5:14; 12:34) Lintu imitima yesu ne mintontonkanya yaisulamo ifintu fisuma ifingi ifya Cebo ca kwa Lesa, te kuti tucafwe lelo ukulangisha ici mu cintu tucita no kusosa.
19. Cinshi cilingile ukupampaminwapo ukucita ukukuma ku kulunduluka kwesu ukwa ku mupashi, kabili mu kuba na fya kufumamo nshi mu cilolwa?
19 E ico, icipusho cili ca kuti: Bushe lyonse ulasambilila Baibolo no kusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu ku kulya ifya kulya fya mulyo usuma ifyo fingacincimusha ukukula kobe ukwa lwa nkati, ukwa ku mupashi? Wiikushiwa ku kuba fye uwa kutambako wa fye lintu caisa ku kulunduluka kwa ku mupashi. Buula intampulo shikabilwa ku kushininkisha ukuti ulebomfya mu kukumanina ica kulya ca ku mupashi icapaka ico Yehova apayanya. Nga ca kuti waba umo uyo ‘ukubekwa kwakwe kwaba mu malango ya kwa Yehova, ne fili mu malango yakwe ufitontonkanya akasuba no bushiku,’ lyene kuti casoswa ulwa iwe ukuti: “Aba ngo muti uwalimbwa pa tumilonga twa menshi, uutwale fisabo fya uko mu nshita ya fiko, kabili amabula ya uko tayalokota; conse ico acita cikalengwo kushuka.” (Ilumbo 1:2, 3) Cinshi, nangula ni fyo, cingacitwa ku kushininkisha ukuti ukatwalilila ukucita ukulunduluka kwa ku mupashi? Ici tukalandapo mu cipande cikonkelepo.
Bushe Kuti Wayasuka?
◻ Mulandu nshi cibelele icalingana ne nshita ukubebeta ukulunduluka kwesu ukwa ku mupashi?
◻ Ni shani fintu ukukula kwa ku mupashi kwaampana ne nsala ya ku mupashi?
◻ Cinshi capilibulwa ku “mwela onse we sambilisho”?
◻ Mulandu nshi uuli onse afwile ukusendela icipe cakwe umwine?
◻ Ni shani fintu ukulunduluka kwa ku mupashi kufikwapo?
[Icikope pe bula 10]
Bushe ulasendako inshita ya kubelenga impapulo shashimpwa pali Baibolo?