Icipandwa 10
“Mube Abapashanya Lesa” mu Fyo Mubomfya Amaka
1. Bwesho nshi ubwafisama ubo abantunse bashapwililika bacimfiwako mu kwanguka?
“KULI onse uwakwata amaka kulaba ubwesho bumo ubwafisama.” Ayo mashiwi ya kwa kalemba wa nshintu uwa mu mwanda wa myaka uwalenga 19 yalanda pa busanso bumo ubwafisama: no bu bwaba kubomfya amaka bubi bubi. Ku ca bulanda, calyanguka sana ku bantunse bashapwililika ukucimfiwa kuli ubu bwesho. Cine cine, ukutula fye kale na kale “abantu bacito lukambo ku bantu ku kubabifya.” (Lukala Milandu 8:9) Ukubomfya amaka ukwabula ukutemwa kwalenga abantunse ukucula nakalya nakalya.
2, 3. (a) Cinshi ica kusungusha pa fintu Yehova abomfya amaka? (b) Maka nshi pambi twingakwata, kabili tulingile ukubomfya shani ayo maka yonse?
2 Lelo bushe te ca kusungusha ukuti Yehova Lesa, uwakwata amaka yashipelela, tabomfya bubi bubi ayo maka? Nga fintu twamona mu fipandwa fifumineko, lyonse abomfya amaka yakwe—nampo nga ya kubumba, aya konaula, aya kucingilila, nelyo aya kubweseshamo ifintu—ukulingana no bufwayo bwakwe ubwa kutemwa. Ilyo twatontonkanya pa nshila abomfeshamo amaka yakwe, cilatukoselesha ukupalama kuli wene. Ico nomba, kuti catukunta ku mitima ukuti ‘tube abapashanya Lesa’ mu fyo tubomfya amaka yesu. (Abena Efese 5:1) Lelo maka nshi fwe bantunse abace twakwata?
3 Ibukisheni ukuti umuntu alengelwe “mu cata ca kwa Lesa” na mu cipasho cakwe. (Ukutendeka 1:26, 27) Kanshi, na ifwe twalikwatako amaka eyefilya. Twalikwata amaka ya kupwishishisha ifintu, ukubomba; amaka ya kutungulula nelyo ukwangalila bambi; amaka ya koongola bambi, maka maka abatutemwa; twalikwata na maka ya ku mubili (ubukose); nelyo ifyuma. Kemba wa malumbo alandile pa lwa kwa Yehova ati: “Kuli imwe kwaba akamfukumfuku ka mweo.” (Amalumbo 36:9) Kanshi Lesa mu kulungatika atemwa mu manshoko, e ntulo ya maka ayali yonse twanonkela mu nshila ya mpomfu. E ico tufwaya ukuyabomfya mu nshila shimutemuna. Kuti twacita shani ifyo?
Ukutemwa E Muti
4, 5. (a) Cinshi caba umuti wa kubomfya amaka bwino, kabili ni shani fintu imicitile ya kwa Lesa umwine itulange ci? (b) Bushe ukutemwa kukatwafwa shani ukubomfya amaka bwino?
4 Umuti wa kubomfya amaka bwino kutemwa. Bushe ifyo Lesa acita tafitulange ci? Ibukisheni ifyalandilwe mu Cipandwa 1 pa mibele yapulamo iya kwa Lesa ine, e kutila amaka, ubupingushi, amano, no kutemwa. Pali iyi mibele ine, ni ili kwi iyapulishamo? Kutemwa. 1 Yohane 4:8 atila “Lesa kutemwa.” Cine cine, ubuntu bwa kwa Yehova bwine kutemwa; fyonse ifyo acita fitungululwa no kutemwa. E ico lyonse ilyo abomfya amaka, kutemwa kulenga kabili kuli pele pele cilawamina abamutemwa.
5 Ukutemwa kukatwafwa na ifwe ukubomfya bwino amaka yesu. Na kabushe, Baibolo itweba ati ukutemwa “kucite congwe” kabili “takuifwaila ifya kuko.” (1 Abena Korinti 13:4, 5) Kanshi nga tuli no kutemwa tatwakabe aba lucu nelyo abankalwe ku bantu twakwatapo amaka. Lelo, tukabacindika no kutangishako ifingabawamina ukucila ukutangisha fye ifituwamina.—Abena Filipi 2:3, 4.
6, 7. (a) Bushe akatiina ka kuli Lesa cinshi, kabili mulandu nshi iyi mibele ingatwafwila ukusengauka ukubomfya amaka bubi bubi? (b) Langilileni ifyo ukutiina ukufulwisha Lesa kwayampana no kutemwa Lesa.
6 Ukutemwa kwalyampana ne mibele imbi iingatwafwa ukusengauka ukubomfya amaka bubi bubi: iyi mibele katiina ka kuli Lesa. Mulandu nshi iyi mibele yacindamina? Amapinda 16:6 yatila: “Ku katiina ka kuli Yehova kuli ukufuma ku bubi.” Ukubomfya bubi bubi amaka cine cine ni nshila na imbi iyabipa iyo tufwile ukufumako. Akatiina ka kuli Lesa kakatulenga ukuilama no kukanakalukila abo twakwatapo amaka. Mulandu nshi? Umulandu umo wa kuti twalishiba ati tukalubulula kuli Lesa pa fyo tucita kuli abo twakwatapo amaka. (Nehemia 5:1-7, 15) Lelo fingi fyaba mu katiina ka kuli Lesa. Baibolo yampanya akatiina ku kutemwa Lesa. (Amalango 10:12, 13) Aka katiina kasanshamo ukutiina ukufulwisha Lesa—te kutiina fye ukuiletelela, lelo kutiina pa mulandu wa kuti twalimutemwa icine cine.
7 Natulangilile: Tontonkanyeni pali bucibusa busuma ububa pali kalume na wishi. Kalume alomfwa ifyo wishi amutemwa. Lelo kalume aleshiba na fintu wishi afwaya alecita, kabili alishiba ukuti wishi akamusalapula nga atumpa. Kalume tekala fye mu munsokwe ku kutiina wishi. Lelo, alatemwa wishi icine cine. Kalume abekelwa mu kucita icili no kulenga wishi ukubekelwa muli wene. E fyo caba na ku katiina ka kuli Lesa. Apo twalitemwa Yehova, Shifwe wa ku muulu, tulatiina ukucita icili conse icingamulengo “kulunguluka ku mutima wakwe.” (Ukutendeka 6:6) Lelo, tufuluka ukulengo mutima wakwe ukusamwa. (Amapinda 27:11) E mulandu wine tufwaila ukubomfya bwino amaka yesu. Natubebete ifyo twingacite co.
Mu Lupwa
8. (a) Maka nshi abalume bakwata mu lupwa, kabili yafwile ukubomfiwa shani? (b) Ni shani fintu umulume engalanga ukuti alacindika umukashi wakwe?
8 Intanshi tontonkanyeni pa lupwa. Ilembo lya Abena Efese 5:23 litila, “umulume e mutwe wa mukashi.” Bushe umulume ali no kubomfya shani amaka yakwe ayapeelwa na Lesa? Baibolo yaeba abalume ukwikala na bakashi babo “umwabelo kwishiba, nga ku cipe icishakosesha; [ukubapeela] umucinshi.” (1 Petro 3:7) Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “umucinshi” lipilibula “umutengo, . . . ukucindika.” Umusango umbi uwa ili shiwi upilibulwa “ifya bupe” na ‘ifyafina.’ (Imilimo 28:10, NW; 1 Petro 2:7) Umulume uwacindika umukashi wakwe teti amupume; teti amuseebanye nelyo ukumushobaula ica kuti aumfwa kwati wa cabe cabe. Lelo aleshiba ukuti alicindama kabili alamucindika. Alanga ku fyo asosa ne fyo acita ilyo bali beka na pa cintubwingi, ukuti amona umukashi ngo wa mutengo. (Amapinda 31:28) Umulume wa musango yo alanonka ukutemwa no mucinshi ukufuma ku mukashi wakwe, e lyo ne cacindama, alasenaminwa na Lesa.
9. (a) Maka nshi abakashi bakwata mu lupwa? (b) Cinshi cingafwa umukashi ukubomfya ukulamuka kwakwe ku kutungilila umulume wakwe, kabili cinshi cikafumamo?
9 Abakashi nabo balikwatako amaka mu lupwa. Baibolo ishimika ulwa banakashi ba bukapepa, abo ukwabula ukupula mu kutantika kwa bumutwe, babomfeshe amano no kulenga abalume babo ukuwamya nelyo ukubafwa ukusengauka ukupingula kwalubana. (Ukutendeka 21:9-12; 27:46–28:2) Napamo kuti umukashi alikampuka ukucilo mulume, nelyo kuti alilamuka muli fimo ifyo umulume wakwe ashalamukamo. Nalyo line, afwile ukuba na “katiina” ku mulume wakwe no ‘kumunakila nga kuli Shikulu.’ (Abena Efese 5:22, 33) Ukukwata ubuyo bwa kutemuna Lesa kuti kwayafwa umukashi ukubomfya amaka yakwe ku kutungilila umulume wakwe ukucila ukumusaalula nelyo ukwesha ukumuteka. Umwanakashi wa musango yo, “uwa mano wa mu banakashi,” alabombela pamo no mulume wakwe no kukuula ulupwa. Ne co cilenga abakilile umutende na Lesa.—Amapinda 14:1.
10. (a) Maka nshi Lesa apeela abafyashi? (b) Bushe ishiwi lya “ukufunda,” lyalola mwi, kabili ni shani fintu abafyashi bafwile ukufunda? (Moneni no tulembo twa pe samba.)
10 Abafyashi nabo balikwata amaka Lesa abapeela. Baibolo ikonkomesha aiti: “Na imwe, mwe bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa; lelo mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) Mu Baibolo, ishiwi “ukufunda” kuti lyapilibula “ukukusha, ukukansha, ukusambilisha.” Abana bakabila ukufundwa; balakula bwino nga kuli ifya kutungulula ifyo bengomfwa, no mwa kupelela. Baibolo yampanya ukufunda kwa musango yo ku kutemwa. (Amapinda 13:24) Kanshi, “inkonto ya kulimuna” tailingile ukucena nelyo ukubongolola inkuntu.a (Amapinda 22:15; 29:15) Ukufunda nga kuli ukwakosesha nelyo ukwa bunkalwe ukwabula no kutemwa ninshi mulebomfya bubi bubi amaka yenu nga bafyashi kabili kuti calenga umutima wa mwana ukufunshika. (Abena Kolose 3:21) Lubali lumbi, ukufunda kwalinga ukwa mutembo kulenga abana ukumfwa ukuti abafyashi babo balibatemwa kabili bafwaya bakakule abasuma.
11. Ni shani fintu abana bengabomfya bwino amaka?
11 Ni shani pa lwa bana? Kuti babomfya shani amaka bwino? Amapinda 20:29 yatila, “ubukata bwa balumendo maka yabo.” Cumi inshila yawamisha abacaice bengabomfeshamo amaka yabo no bukose yaba kubombela “Kalenga” wesu. (Lukala Milandu 12:1) Abacaice balingile ukwibukisha ukuti ifyo bacita kuti fyayambukila ifyo abafyashi bayumfwa. (Amapinda 23:24, 25) Ilyo abana baumfwila abafyashi babo ababa na katiina kuli Lesa no kwenda mu nshila yalungama, balalenga imitima ya bafyashi babo ukusekelela. (Abena Efese 6:1) Imyendele ya musango yu ‘e itemuna Shikulu.’—Abena Kolose 3:20.
Mu Cilonganino
12, 13. (a) Bushe baeluda balingile ukumona shani amaka yabo mu cilonganino? (b) Peeleni icilangililo ukulanga umulandu baeluda balingile ukusungila impaanga mutembo mutembo.
12 Yehova aliteyanya ukuti bakangalila baletungulula mu cilonganino ca Bwina Kristu. (AbaHebere 13:17) Aba baume bafikapo balingile ukubomfya amaka Lesa abapeela ku kwafwilisha no kulundako bumupashi bwa mpaanga. Bushe icifulo ca baeluda cibapeela insambu ya kutitikisha bakapepa banabo? Awe iyo! Baeluda tabafwile ukumona icifulo cabo mu cilonganino nge cibasumbula, kabili balekabila ukuicefya. (1 Petro 5:2, 3) Baibolo yeba bakangalila aiti: “Akucemeni ulukuta lwa kwa Shikulu ulo anonkeele mu mulopa [wa Mwana wakwe, NW] wine.” (Imilimo 20:28) Uyu wine e mulandu ukalamba uwa kubela aba mutembo ku mpaanga imo na imo.
13 Kuti twabomfye ci cilangililo. Cibusa wenu uwa pa mutima aseekesha kuli imwe icipe atemwisha. Mwalishiba no kuti umunenu alipoosele ndalama ishingi pa kucishita. Bushe teti mulecitembatemba, no kucisakamana sana? Na Lesa na o aliseekesha icipe caumo mutengo icine cine kuli baeluda: ne ci cipe cilonganino, ico ababamo bapashanishiwa ku mpaanga. (Yohane 21:16, 17) Yehova alitemwa sana impaanga shakwe—na kuba, alishitemwa ica kuti ashishitile no mulopa wa mutengo uwa Mwana wakwe uwafyalwa eka, Yesu Kristu. Uyu mutengo waumisha ukucilapo uo Yehova ashitilemo impaanga shakwe. Baeluda baicefya balebukishe co kabili basunga impaanga sha kwa Yehova nge shashitwa muli uyo mutengo.
“Amaka ya Lulimi”
14. Maka nshi ululimi lwakwata?
14 Baibolo itila: “Imfwa no mweo fili ku maka ya lulimi.” (Amapinda 18:21) Ca cine, ululimi kuti lwaonaula ifingi. Nani uwa muli ifwe uushatala omfwa ifyo amashiwi yabulo kulangulukilako atemwa aya musaalula yakalipa? Lelo ululimi lwalikwata na maka ya kundapa. Amapinda 12:18 yatila, “ululimi lwa ba mano lulaposha.” Cine cine, amashiwi ya kukoselesha, ayasuma kuti yaba kwati kusuba amafuta yasuma aya kutontolola, aya kundapa. Moneni ifya kumwenako fimo fimo.
15, 16. Ni mu nshila nshi twingabomfya ululimi ku kukoselesha bambi?
15 Ilembo lya 1 Abena Tesalonika 5:14 licincisha aliti, “kosheni abatompoke mitima.” Na babomfi ba kwa Yehova aba busumino inshita shimo kuti batompoke mitima. Kuti twayafwa shani aba musango yo? Batasheni mu kulungatika, kabili mu bufumacumi pa kubafwa ukumona ubucindami bwabo mu menso ya kwa Yehova. Belengeni na bo amashiwi ya nkosho aya mu malembo ya mu Baibolo ayalanga ukuti Yehova cine cine alitemwa kabili alasakamana “abaputuke misana” na “bafunshike mitima.” (Amalumbo 34:18) Nga twabomfya amaka ya lulimi ku kusansamusha bambi, tulanga ukuti tulepashanya Lesa wesu uwa cililishi, “kasansamusha wa bapopomenwa.”—2 Abena Korinti 7:6, New American Standard Bible.
16 Kuti twabomfya amaka ya lulimi na ku kukoselesha bambi abakabila sana ukukoseleshiwa. Bushe kapepa munenu nafwilwa umutemwikwa? Amashiwi ya cililishi aya kulanga ukuti tulasakamana kuti yasansamusha uuleloosha. Bushe munyina umukoloci nelyo nkashi aleyumfwa kwati tatemwikwa? Ululimi lulangulukilako kuti lwaebekesha abakoloci ukuti balikatamikwa kabili balitemwikwa. Bushe umo alilwalilila? Ukumwebako amashiwi ya cikuuku pali lamya nelyo pa kumupempula kuti kwamusansamushako ku mutima. Fintu Kabumba wesu afwile atemwa ilyo twabomfya amaka yesu aya kulanda ku kusosa “icawama ku kukuula”!—Abena Efese 4:29.
17. Ni nshila nshi iyacindama twingabomfeshamo ululimi lwesu ku kunonsha bambi, kabili mulandu nshi tufwile ukucitile fyo?
17 Inshila yacindamisha sana iya kubomfeshamo ululimi lwesu yaba kwebako bambi imbila nsuma ya Bufumu bwa kwa Lesa. Amapinda 3:27 yatila: “Witana busuma ku munobe, ilyo cili mu maka ya kuboko kobe ukubucita.” Tufwile ukwebako bambi iyi mbila nsuma ya kubapususha. Tatufwile ukumaamina ubu bukombe Yehova atupa muli bukapekape bwakwe. (1 Abena Korinti 9:16, 22) Lelo Yehova atwenekela ukubombesha shani uyu mulimo?
Ukubombela Yehova ‘ku Maka Yesu Yonse’
18. Cinshi Yehova afwaya tulecita?
18 Ukutemwa twatemwa Yehova kutulenga ukubombako sana ubutumikishi bwa Bwina Kristu. Ukukuma kuli ci, finshi Yehova enekela tulecita? Cintu cimo ico ifwe bonse twingapeela, te mulandu ne mikalile yesu: “Conse ico mulecita, bombeni no mutima onse, nga kuli Shikulu, te ku bantu iyo.” (Abena Kolose 3:23) Ilyo Yesu alelanda ifunde lyakulisha pali yonse, atile: “Uletemwa Sokulu Lesa obe ku mutima obe onse, na ku mweo obe onse, na ku mano yobe yonse, na ku maka yobe yonse.” (Marko 12:30) Yehova kanshi enekela ifwe umo umo ukumutemwa no kumubombela ku myeo yesu yonse.
19, 20. (a) Apo umweo usanshamo umutima, amano, na maka, mulandu nshi ifi fintu fyalumbwilwa pale pale pali Marko 12:30? (b) Bushe ukubombela Yehova no mweo onse e kutila shani?
19 Bushe ukubombela Lesa no mweo onse e kutila shani? Umweo e muntu wine, ukusanshako amaka yakwe no kutontonkanya kwakwe. Apo umweo usanshako no mutima, umuntontonkanya, na maka, mulandu nshi ifi fyalumbwilwa pale pale pali Marko 12:30? Tontonkanyeni pali ci cilangililo. Mu nshita sha mu Baibolo, abantu inshita shimo baleishitisha (e kuti ukushitisha umweo wabo) mu busha. Lelo, uyo musha pambi te kuti abombele shikulu wakwe no mweo onse; te kuti abomfye amaka yakwe yonse nelyo amano yakwe yonse ku kupakamisha ifya kwa shikulu wakwe. (Abena Kolose 3:22) Kanshi, napamo Yesu alumbwile amano, umuntontonkanya, na maka ku kukomailapo ukuti tatufwile ukushako icili conse ilyo tulebombela Lesa. Ukubombela Lesa no mweo onse e kutila kuipeelesha fwe bene, ukubomfya amaka yesu no bukose ukufika apo twingapesha mu mulimo wakwe.
20 Bushe ukubomba no mweo onse calola mu kuti bonse tufwile ukupoosa inshita imo ine na maka mu butumikishi? Ico ca kutali, pantu imikalile ya muntu no muntu na maka fyalipusanapusana. Ku ca kumwenako, uwacaice uushilwalilila kabili uwakosa kuti abomba inshita yalepa mu kushimikila ukucila uwanakuka ku mulandu wa bukote. Umushimbe uushatangalikwa ku fya lupwa kuti abomba sana ukucila uwakwata ulupwa lwa kusunga. Nga ca kuti twalikwata amaka ya kubomba kabili imikalile yesu iletusuminisha ukubombesha mu butumikishi, tufwile ukutasha nga nshi! Ukuba kwena, teti tufwaye ukulalengulula bambi nangu panono, ukuilinganya kuli bambi pa lwa kushimikila. (Abena Roma 14:10-12) Lelo, tulefwaya ukubomfya amaka yesu ku kukoselesha bambi.
21. Ni nshila nshi yawamisha kabili iyacindamisha iya kubomfeshamo amaka yesu?
21 Yehova aba e cipasho capwililika mu kubomfya amaka bwino. Tulefwaya ukulamupashanya ukufika apo twingapesha nga bantunse bashapwililika. Kuti twabomfya bwino amaka yesu nga tulecindika abo twakwatapo amaka. Kabinge tulefwaya ukubomba no mweo onse umulimo wa kushimikila uwa kupususha abantu untu Yehova atweba ukubomba. (Abena Roma 10:13, 14) Ibukisheni ukuti Yehova alatemwa nga ca kuti imwe mwapeela no mweo wenu onse icawamisha ukulingana na maka yenu. Bushe umutima wenu taumukunta ukufwaya ukubombesha ilyo mulebombela Lesa ulangulukilako kabili uwa kutemwa ngo yu? Iyi e nshila yawamisha kabili iyacindamisha iya kubomfeshamo amaka yenu.
[Futunoti]
a Mu nshita sha mu Baibolo, ukulingana ne shiwi lya ciHebere, “inkonto” yali cimuti nelyo umutambu, nga ulya umucemi alebomfya pa kukunkumba impaanga. (Amalumbo 23:4) Ne “nkonto” ya bufyashi na yo kuti yapilibula ukukunkumba mu kutemwa, te kulimuna kwakaluka atemwa ukukanda.
Amepusho ya Kutontonkanyapo
Amapinda 3:9, 10 “Fyuma nshi” ifyo twakwata, kabili kuti twafibomfya shani ku kucindika Yehova?
Lukala Milandu 9:5-10 Mulandu nshi tufwile ukubomfesha amaka yesu nomba mu nshila ingalenga Lesa ukubekelwamo?
Imilimo 8:9-24 Pano pashimikwa ukubomfya amaka bubi bubi ukwa musango nshi, kabili kuti twasengauka shani ukulufyanya kwa musango yu?
Imilimo 20:29-38 Cinshi ababa mu fifulo fya kwangalila mu cilonganino bengasambililako ku ca kumwenako ca mutumwa Paulo?
[Icikope pe bula 103]
Abalume na bakashi babomfya bwino amaka ilyo balelanga ukutemwana no mucinshi
[Icikope pe bula 104]
Ukushimikila imbila nsuma—e nshila imo iyawamisha iya kubomfeshamo amaka yesu