“Kaaneni Kaseebanya”
“Kaaneni Kaseebanya, na o akafulumuka kuli imwe.”—YAKOBO 4:7.
1. Cinshi cingasoswa pa mibele yaba mu calo lelo, kabili mulandu nshi abasubwa na banabo bakabila ukubela abapempwila?
“LESA aliluba, Satana e washala.” Ayo mashiwi ya kwa kalemba wa ku France André Malraux kuti yasoswa pa lwa mibele yaba mu calo lelo. Imilimo ya bantunse cine cine imoneka ukubamo imicenjelo ya kwa Kaseebanya ukucila ukubamo ukufwaya kwa kwa Lesa. Satana alelufya abantu “mu maka yonse ne fiishibilo ne fipesha amano fya bufi, kabili mu longolo lonse lwa kuulungana ku baleonaika.” (2 Abena Tesalonika 2:9, 10) Lelo, muli shino “nshiku sha kulekelesha,” Satana aletonta sana pa babomfi baipeela aba kwa Lesa, ukulwa na Bena Kristu basubwa, “ababaka amafunde ya kwa Lesa, no kukwato bunte bwa kwa Yesu.” (2 Timote 3:1; Ukusokolola 12:9, 17) Aba babomfi basubwa aba kwa Lesa na banabo abakwata isubilo lya kwikala pe sonde bakabila ukuba abapempwila.
2. Bushe Satana abepele shani Efa, kabili mwenso nshi Paulo atile aali na o?
2 Satana ni ncenjeshi ya kapela makufi. Abepekeshe mu nsoka no kubeleleka Efa pa kuti atontonkanye ati kuti asanga insansa ishingi nga ataluka kuli Lesa. (Ukutendeka 3:1-6) Ilyo papitile imyaka mupepi na 4,000, umutumwa Paulo alandile ifyo aletiina ukuti Abena Kristu basubwa mu Korinti napamo kuti babelelekwa ku micenjelo ya kwa Satana. Paulo alembele ati: “Ndetiina, epali yaonaika amapange yenu ukufuma pa cishinka no musangwela ifilola kuli Kristu, ifyo insoka yabepele Efa mu bucenjeshi bwa iko.” (2 Abena Korinti 11:3) Satana onaula amatontonkanyo ya bantu no kufulunganya ukutontonkanya kwabo. Filya fine abepele Efa, e fyo engalenga na Bena Kristu ukuibepa no kwelenganya ukuti insansa shashintilila pa cintu cimo ico Yehova no Mwana wakwe bakaanya.
3. Bucingo nshi Yehova apeela ku kulwisha Satana?
3 Satana kuti alinganishiwa ku wikata ifyuni uuteya ifiteyo fya kwikata ifyuni ifishiibukile. Pa kusengauka ifiteyo fya kwa Satana, tulekabila ‘ukwikalo mwa kufisama ku Wapulamo,’ icubo ca mampalanya ico Yehova ateyanishisha abalanga ku milimo yabo ukuti balisumina ati e mulopwe wa bubumbo bonse. (Amalumbo 91:1-3) Tukabila ubucingo bonse ubo Lesa apeela ukupitila mu Cebo cakwe, umupashi wakwe, no kuteyanya kwakwe pa kuti ‘tushangilile fya kubeleleka fya kwa Kaseebanya.’ (Abena Efese 6:11) Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa “ifya kubeleleka” na kabili kuti lyapilibulwa ati “imicenjelo,” nelyo “imingalato.” Ukwabula no kutwishika, Kaseebanya abomfya imingalato iingi ne micenjelo ilyo aleesha ukwikata ababomfi ba kwa Yehova.
Ifiteyo Satana Abikiile Abena Kristu ba Kubalilapo
4. Bushe imibele yali shani mu nshita ya Bena Kristu ba kubalilapo?
4 Abena Kristu aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo no wa bubili C.E. baleikala pa nshita Ubuteko bwa Roma bwakwatishe amaka. Umutende waliko mu Buteko walengele ifya makwebo ukulaenda bwino. Ubu busambashi bwapeele abakankaala inshita ikalamba iya bwanalale, kabili bakateka bashininkishe ukuti abapabi bakwata ifya kusekesha ifingi pa kuti bepondoka. Inshita shimo, inshiku sha mwikalwe shalefula fye nge nshiku sha kubomba. Bakateka balebomfya indalama sha cintubwingi ku kuteyanishisha abantu ifilyo e lyo ne fya kusekesha pa kuti babalafye.
5, 6. (a) Mulandu nshi cishalingile ku Bena Kristu ukulasempela ku fyangalo fya bena Roma ne fikuulwa fyalecitilwamo? (b) Mungalato nshi Satana abomfeshe, kabili Abena Kristu baali no kuusengauka shani?
5 Bushe iyi mibele yalimo ubusanso ku Bena Kristu ba kubalilapo? Nga twamona ukusoka kwalembelwe na bakalemba bamo abalembele pa numa ya batumwa, pamo nga Tertullian, ifingi ifyo balecita mu nshita ya bwanalale ilya nshita fyaiswilemo ifintu fingonaula bumupashi ne mibele isuma iya Bena Kristu ba cine. Icalengele ubusanso bumo cali mitebeto ya cintubwingi ne fyangalo ifyalecitwa ku kucindika balesa ba cisenshi. (2 Abena Korinti 6:14-18) Mu fikuulwa fya fyangalo, nangu fye fyangalo fimo ifya cishilano fyalimo atemwa bucisenene bwine bwine nelyo ulukaakala lwa kusumyo mulopa. Mu kuya kwa nshita, abantu bapatile ifyangalo fya cishilano, kabili bapyanikepo ifyangalo ne fisela fya kucinda ifyapumbusa. Mu citabo alembele ica kuti Daily Life in Ancient Rome (Imikalile ya Cila Bushiku mu Roma wa ku Kale), kalemba wa lyashi lya kale Jérôme Carcopino atila: “Muli fi fyangalo, calisuminishiwe ku wa fyangalo umwanakashi ukufuula fyonse . . . Mwali ukusumyo mulopa uwingi. . . . Mu [fisela] mwaleba imibele yabipa iyo abantu mu musumba ukalamba batemenwe. Tabaleselaushiwa pa kumona ifi fintu fyabipisha pantu ukwipayaula kwali mu fiyanda fya fyangalo kwabalengele ukukunkuma no konaula amatontonkanyo yabo.”—Mateo 5:27, 28.
6 Mu fiyanda fya fyangalo, bakalwa balelwa Mu fiyanda fya mangalo, bakalwa balelwishanya mpaka umo afwa, nelyo ukulwa ne fiswango, ukufipaya atemwa bene ukwipaiwa. Intalamisoka shalepingwilwa ukufwa shalepooswa muli fi fiswango, kabili ku ntanshi na Bena Kristu balepooswamo. Nangu fye ni muli shilya nshiku sha kubalilapo, umungalato wa kwa Satana wali wa kulenga abantu ukukunkuma no kukanaselaushiwa kuli bucisenene no lukaakala mpaka ifi fintu fyaseeka no kutemwikwa ku bekala calo. Inshila yeka iya kusengaukilamo ici citeyo yali kutaluka ku fyangalo na ku fiyanda fyalecitilwamo.—1 Abena Korinti 15:32, 33.
7, 8. (a) Mulandu nshi cali no kubela bupumbu ku Bena Kristu ukusangwa kuli banakatango ba maceleta? (b) Bushe Satana afwile alebomfya shani ififulo fya kowamo ifya ku Roma ku kwikata Abena Kristu nga mu citeyo?
7 Banakatango ba maceleta abalecitilwa mu fibansa fyashinguluka ukwabula no kutwishika bali ba kucincimusha, lelo tabayene ku Bena Kristu pantu ibumba ilingi line lyaleimya ulubuli. Kalemba wa mu myaka ya ba 200 C.E. ashimike ukuti bamo abaleya mu kutambako balelwa, kabili Carcopino atila “e ko bakapendula ba ntanda na bacilende balecitila ubukwebo bwabo.” Kanshi, icibansa ca banakatango ba maceleta tacali cifulo ca kuyako Abena Kristu.—1 Abena Korinti 6:9, 10.
8 Ni shani ulwa kulya abena Roma baleowela? Kwena, takwali icalubene ku kowa no kuba uwa busaka. Lelo ukwingi uko abena Roma baleowela kwali ifikuulwa fyalimo imiputule ya kucininamo, umwa kwangalila ifyangalo, imiputule ya fyangalo fya cela mushuke, no kwa kuliila no kunwa. Nangu ca kuti abene baleti balilekenye inshita ya kowa abanakashi ne ya kowa abaume, ilingi line balesuminisha ukowa citobo. Clement wa ku Alexandria alembele ati: “Balaleka abaume na banakashi aba kowa ukwingila inshita imo ine; kabili mulya balafuula no kucita ifya bupulumushi.” Kanshi, icintu ca bufwayo busuma mu kwanguka caishilebomfiwa na Satana ku kube citeyo ku Bena Kristu. Aba mano baletalukako.
9. Fiteyo nshi Abena Kristu ba kubalilapo balingile ukusengauka?
9 Ifyangalo fya cela mushuke e mulesha citendwe abengi batemenwe ilyo Ubuteko bwa Roma bwali na maka sana. Abena Kristu kuti basengauka ukushitika kwali kuli banakatango ba maceleta pa kukanayako. Ifyangalo finono ifya cela mushuke fyalecitwa mu miputule yashingama iya mu fikuulwa fya kusendamamo ne fya kunwenamo ubwalwa ukwabula abalashi ukwishiba. Abaleangalako baleesha ukulootela impendwa ya tubwebwe nelyo utumafupa tuli mu minwe ya munankwe. Ifyangalo fya cela mushuke fyalelundako ukucincimuka ku mikalile ya bantu, pantu umo kuti apanga indalama shabulo kubombela. (Abena Efese 5:5) Kabinge, abanakashi balebomba muli fi fikuulwa fya bwalwa ilingi line baleba bacilende, icalelundako ubusanso bwa bucisenene. Ifi fyali e fiteyo fimo ifyo Satana abikiile Abena Kristu bali mu misumba ya mu Buteko bwa Roma. Bushe ifintu fyalyaluka lelo?
Ifiteyo fya kwa Satana Ilelo
10. Bushe imibele ilelo yapalana shani ne yaliko mu Buteko bwa Roma?
10 Imingalato ya kwa Satana iingi tayaaluka pa myaka iingi iyapita. Umutumwa Paulo afundile mu kukosa Abena Kristu baleikala mu musumba walimo ifyabipa uwa Korinti pa kuti ‘beanshiwa kuli Satana.’ Atile: “Tatwaluba amapange [ya kwa Satana].” (2 Abena Korinti 2:10, 11) Mu fyalo fyalunduluka ifingi, ifintu ilelo fyaba nga filya fyali ilyo Ubuteko bwa Roma bwali na maka sana. Abengi balikwata inshita ikalamba iya bwanalale ukucila kale. Ifyangalo fya cela mushuke ifitungililwa no buteko filalenga na babusu ukuba ne subilo. Kwaba ifya kusekesha ifishakosa mutengo ifya kulafya abantu. Ifibansa fya mangalo filesula, abantu balateye fyangalo fya cela mushuke, amabumba yalalwa, na bangala ayo yene mangalo na bo ilingi balacito lubuli. Inyimbo shabipa shaba fye konse konse, kabili kwaba ifyangalo fya bucisenene mu fiyanda fya fisela ne fya mafilimu pamo na pa TV. Mu fyalo fimo, ukowa citobo mu fikuulwa fya kowelamo na mu tumfukumfuku twa menshi yakaba kwaliseeka, e lyo no kowa ubwamba ku lulamba lwa bemba. Nga fintu fye cali mu myaka ya kubalilapo iya buKristu, Satana alesha ukubeleleka ababomfi ba kwa Lesa ukubomfya ifya kuleseshamo icitendwe ifya ku calo.
11. Fiteyo nshi fyaba mu kufwaya ukukokoloka?
11 Mu calo umo abengi bomfwo kubongoteka, ca cifyalilwa ukufwaya ukukokolokako nelyo ukucitako fimbi. Lelo, kwati fye fintu ukowa kwaliko mu nshiku sha bena Roma kwalimo amasanso ku Bena Kristu ba kubalilapo, kumo kumo ukwa kuya ku kutuusha ilelo na ko kwaliba citeyo ico Satana abomfya ku kutwala Abena Kristu ba muno nshiku muli bucisenene nelyo ukunwensha. Paulo alembeele Abena Kristu ba mu Korinti ati: “Mwilufiwa: ukubishanya kubi konaule mibele isuma. Shilimukeni no kulungama, mwibembuka; pantu bamo pali imwe tabaishiba Lesa: ndesose ci ku kumulenge nsoni.”—1 Abena Korinti 15:33, 34.
12. Mingalato nshi imo Satana abomfya ku kwikata ababomfi ba kwa Yehova lelo?
12 Natumona kuli Efa ifyo Satana abomfeshe ubucenjeshi ku konaula ukutontonkanya kwakwe. (2 Abena Korinti 11:3) Ilelo, cimo ica fiteyo fya kwa Kaseebanya caba kulenga Abena Kristu ukutontonkanya ukuti nga balefika ukwalepa mu kwesha ukulanga abantu ukuti Inte sha kwa Yehova shaba fye nga bantu bonse, kuti batunguluka mu kukulila bamo ku cine ca Bwina Kristu. Inshita shimo balafika ukwalepesha ica kuti bena e bakulilwa ku ba ku calo. (Hagai 2:12-14) Umungalato wa kwa Satana na umbi waba kupamya Abena Kristu baipeela, abaice na bakalamba, ukuti baleikala imikalile ya bumbimunda no ‘kulenga umupashi wa mushilo wa kwa Lesa ubulanda.’ (Abena Efese 4:30) Bamo bawila muli ci citeyo ukupitila mu kubomfya bubi bubi Intaneti.
13. Citeyo nshi icabelama icaba ni cimo ica micenjelo ya kwa Kaseebanya, kabili kufunda nshi kwaba mu Amapinda ukwalinga pano?
13 Iciteyo ca kwa Satana na cimbi caba fya kupandapanda ifyayafya ukwiluka. Takuli Umwina Kristu wa cine uwingaipoosa mu kupupa Satana nelyo ukupupe mipashi ku mumbo. Lelo bamo ukwabula ukwishiba tabasakamana ku mafilimu, ifyangalo fya pa vidio, nelyo fye ifitabo fya bana ne fitabo fya musamwe ifilanga ulukaakala ne filanda pa fya manga. Icili conse icakuma nangu ni panono fye ku fya kupandapanda cifwile ukusengaukwa umupwilapo. Ipinda lya mano litila: “Muli inkose ne fitembo umuyo wapondama; uulindo mweo wakwe ataluka kuli ifyo.” (Amapinda 22:5) Apo Satana e “mulungu wa nshita ino,” icili conse icatemwikwa sana ilingi kuti cafisamamo cimo ica fiteyo fyakwe.—2 Abena Korinti 4:4; 1 Yohane 2:15, 16.
Yesu Alikeene Kaseebanya
14. Bushe Yesu akeene shani itunko lya kubalilapo ilya kwa Kaseebanya?
14 Yesu atupeele ica kumwenako cisuma ica kukaana Kaseebanya no kumulenga afulumuke. Pa numa ya kubatishiwa no kuleko kulya pa nshiku 40, Yesu alitunkilwe kuli Satana. (Mateo 4:1-11) Mwi tunko lya kubalilapo abomfeshe insala Yesu aumfwile pa numa ya kuleko kulya. Satana aebele Yesu ukucita icipesha amano ca kubalilapo ku kuikusha. Yesu ayambwile Amalango 8:3 no kukaana ukubomfya amaka yakwe mu kaso kabili abikile ifya kulya fya ku mupashi pa ntanshi ya fya ku mubili.
15. (a) Kufwaya nshi ukwa cifyalilwa uko Satana ashukile no kutunkilako Yesu? (b) Ni nshila nshi imo iya mucenjelo iyo Kaseebanya abomfya ku babomfi ba kwa Lesa ilelo, lelo kuti twacita shani pa kumukaana?
15 Moneni ukuti pano Kaseebanya tatunkile Yesu ukucita bucisenene. Insala, iyo mu cifyalilwa ilenga abantu ukufwaya ukulya, yamoneke ukuba e cintu ca maka ica kutunkilako Yesu pali aka kashita. Fya kutunka nshi Kaseebanya abomfya lelo ku kubeleleka abantu ba kwa Lesa? Fingi kabili fyalipusanapusana, lelo imicitile yakwe imo iya mucenjelo yaba kwesha ukutoba bumpomfu bwa babomfi ba kwa Yehova ukubomfya ifya kutunka fyakuma kuli bucisenene. Nga tulepashanya Yesu, kuti twakaana Kaseebanya no kucincintila ifya kutunka. Nga fintu fye Yesu acincintile ukwesha kwa kwa Satana ukupitila mu kwibukisha amalembo yalinga, na ifwe ilyo twaeshiwa kuti twaibukisha amalembo pamo nga Ukutendeka 39:9 na 1 Abena Korinti 6:18.
16. (a) Bushe Satana atunkile shani Yesu umuku wa cibili? (b) Bushe Satana kuti aesha ukututunka mu nshila nshi ukuti tweshe Yehova?
16 Mu kukonkapo, Kaseebanya asonsombele Yesu ukuiponya ukufuma pa muulu wa cibumba ce tempele no kwesha amaka ya kwa Lesa aya kumucingilila ukubomfya bamalaika Bakwe. Yesu ayambwile Amalango 6:16 no kukaana ukwesha Wishi. Satana napamo te kuti atweshe ukuti tuiponye ukufuma pa muulu wa cibumba ce tempele, lelo kuti atutunka ukwesha Yehova. Bushe tulatunkwa ukumona apo twingapela ukupashanya amafashoni ya ku calo aya mifwalile ne misakwile ukwabula ukufundwa? Bushe tulatunkwa ukweshako ifya kusekesha fishawama? Nga ni fyo ninshi tuleesha Yehova. Nga twalemenena kuli fyo, Satana takafulumuke kuli ifwe, lelo akatukoselapo, akalaesha lyonse ukutubeleleka ukuti tube ku lubali lwakwe.
17. (a) Bushe Kaseebanya atunkile shani Yesu umuku walenga itatu? (b) Bushe ifyaba pali Yakobo 4:7 kuti fyacitika shani kuli ifwe?
17 Ilyo Satana atambike Yesu amabufumu yonse aya mu calo ku kukaabushanya no kumupepa, na kabili Yesu akeene Satana pa kwambula Amalembo, ukukoselela pa kupepa fye Wishi eka. (Amalango 5:9; 6:13; 10:20) Satana napamo te kuti atutambike amabufumu ya mu calo, lelo lyonse alatutunka ku lunkumbwa lwa fikwatwa, nelyo fye ukumona kwati kuti twakwata akabufumu ka pa lwesu. Bushe tucita filya Yesu acitile, ukuipeelesha fye kuli Yehova eka? Nga ni fyo, ifyo cali kuli Yesu e fyo cikaba na kuli ifwe. Mateo alembele ati: “E lyo Kaseebanya amusha.” (Mateo 4:11) Satana akatusha nga twaba abashangila ukumukaana pa kwibukisha ifishinte fya mu Baibolo ifyalinga no kufibomfya. Umusambi Yakobo alembele ati: “Kaaneni Kaseebanya, na o akafulumuka kuli imwe.” (Yakobo 4:7) Umwina Kristu umo alembele kwi ofeshi lya Nte sha kwa Yehova mu France ati: “Cine cine Satana ni ncenjeshi. Te mulandu ne fisuma mfwaya ukucita, cilankosela ukulama ifyo njumfwa no kulama ifya lunkumbwa fyandi. Lelo, mu kushipa, ukutekanya, e lyo ne cacilapo mu kwafwa kwa kwa Yehova, ninkumamo ukuba uwa mpomfu no kwikatisha ku cine.”
Abaipangasha Bwino Ukukaana Kaseebanya
18. Fya bulwi nshi ifya ku mupashi ifitupangasha ukukaana Kaseebanya?
18 Yehova alitupeela ifya bulwi fyakumanina ifya ku mupashi ukuti “[tushangilile] fya kubeleleka fya kwa Kaseebanya.” (Abena Efese 6:11-18) Ukutemwa twatemwe cine kukalenga tuikake lamba mu musana, nelyo ukuipangasha ukubomba imilimo ya Bwina Kristu. Umupampamina wesu uwa kwikatilila ku fipimo fya kwa Yehova ifya bulungami ukaba nge ca kucinge cifuba ica kucingililo mutima wesu. Nga ca kuti amakasa yesu yafwala imbila nsuma, lyonse yakatutwala mu mulimo wa kushimikila, kabili ici cikatukosha no kutucingilila lwa ku mupashi. Icitetekelo cesu icakosa cikaba nge nkwela ikalamba, iya kutucingilila ku “mifwi yonse ya mulilo iya mubifi,” e kutila ukusansa kwakwe na matunko ya bucenjeshi. Isubilo lyesu ilyabulo kutwishika ilya kuti fyonse ifyo Yehova alaya fikafikilishiwa likaba nge ca kucingo mutwe ica kucingilila ukutontonkanya kwesu no kutulenga ukuba no mutende mu matontonkanyo yesu. (Abena Filipi 4:7) Nga twaba incenshi mu kubomfya Icebo ca kwa Lesa, cikaba ngo lupanga ulo twingabomfya ku kulubula abantu ukufuma kuli bunkole ubwabekata Satana. Na kabili kuti twacibomfya mu kuicingilila, nga filya Yesu acitile ilyo atunkilwe.
19. Ukulunda pa ‘kukaana Kaseebanya,’ cinshi cifwaikwa?
19 Nga twafwalilila ifi “ifya bulwi fya kwa Lesa” no kupepa no kukanaleka, kuti twacetekela ukuti Yehova akatucingilila ilyo Satana atusansa. (Yohane 17:15; 1 Abena Korinti 10:13) Lelo Yakobo alondolwele ukuti te ‘kukaana fye Kaseebanya’ ninshi capwa. Na cimbi ico tufwile ukucita, kabili icacilapo, ‘kulamba kuli Lesa,’ uutusakamana. (Yakobo 4:7, 8) Tuli no kulanda pa fyo twingacite fi mu cipande cikonkelepo.
Kuti Mwayasuka Shani?
• Fiteyo nshi ifya kwa Satana ifyo Abena Kristu ba kubalilapo balingile ukusengauka?
• Micenjelo nshi Satana abomfya lelo ku kwesha ukwikata ababomfi ba kwa Yehova?
• Bushe Yesu acitile shani pa kukaana ukutunka kwa kwa Kaseebanya?
• Fya bulwi nshi ifitulenga ukukaana Kaseebanya?
[Icikope pe bula 8, 9]
Yesu alikeene Kaseebanya mu kushangila
[Ifikope pe bula 10]
Abena Kristu ba kubalilapo balikeene ifya kusekesha fya lukaakala ne fya bucisenene
[Abatusuminishe]
The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck