“Kaane Milumbe Iyabipa”

BAIBOLO yaisulamo ifya kukumanya na malyashi pa lwa bantu. Tatuipakisha fye ukubelenga fyene lelo tulanonkelamo kufuma muli fyene. Umutumwa Paulo alembele ku cilonganino ca Bwina Kristu mu Roma ukuti: “Fyonse ifyalembelwe kale fyalembeelwe ku kutusambilisha, ukuti mu kutwalilila kabili mu kutukoselesha kwa malembo e mo tube no kucetekela.”—Abena Roma 15:4.

Paulo umwine wine alyakene mu kushimika ifya kukumanya. Baibolo isoso ulwa kwa Paulo na Barnaba pa kusondwelela kwa bulendo bwabo ubwa kubalilapo ubwa bumishonari ukuti: “Awe pa kufika [pa Antioke wa ku Suria], no kulonganiko lukuta, balondolwele fyonse ifyo Lesa acitile pamo na bo.” (Imilimo 14:27) Ukwabulo kutwishika bamunyina balikoseleshiwe apakalamba kuli ifi fya kukumanya.

Te fya kukumanya fyonse, nangu cibe fyo, fyaba ifya kukuulilila. Pe samba lya kupuutwamo, Paulo asokele Timote ati: “Kaane milumbe iyabipa iya banakashi bakote.” (1 Timote 4:7) Kabili kuli Tito alembele ukuti Abena Kristu ba bucishinka tabalingile ‘ukwangwe milumbe ya buYuda na mafunde ya bantu abafutuka ku Cine.’—Tito 1:14.

Cinshi cali iyi milumbe yabipa? Inumbwilo yafuma ku ciGreek myʹthos (“myth,” ciNgeleshi; “ulushimi,” Cibemba). The International Standard Bible Encyclopaedia ilondolola ukuti ili shiwi lilondolola “umulumbe wa (butotelo) uyo ushilundana ne cine.”

Icalo ca mu kasuba ka kwa Paulo caiswilemo imilumbe ya musango yo. Ica kumwenako cili libuuku lyatwishikwa bucine ilya Tobit, nakalimo ilyalembelwe ukucila pa myaka imyanda ibili pa ntanshi ya nshita ya kwa Paulo. Ili lyashi lishimika pa lwa kwa Tobit, umuYuda wa bukapepa, uwapofula lintu amatotoli ya koni yaponena mu menso yakwe. Pa numa, atuma umwana mwaume wakwe, Tobia, ukuyapoka imisha. Mu nshila, pa kutungululwa na malaika, Tobia asanga umutima, ilibu, ne ndusha ifye sabi. Mu kukonkapo akumanya mukamfwilwa uyo, nangu cingati alyupwa imiku cinelubali, atwalilila ukuba nacisungu pa mulandu wa kuti umulume umo na umo alipaiwe ku mupashi ubifi pa cungulo bushiku ca bwinga. Pa kucincishiwa na malaika, Tobia amuupa kabili atamfya icibanda pa koca umutima ne libu ifye sabi. Ukubomfya indusha ye sabi, Tobia pa numa abwesesha wishi ukumona.

Mu kumfwika, ulu lushimi taluli lwa cine. Pa mbali ya mibele ya luko iya kwelenganya no kwipukisha ku kutiine mipashi, lwalikwatamo ifilubo. Ku ca kumwenako, ubulondoloshi butila Tobit ali nsangwapo ponse pabili pa kupondoka kwa mikowa ya ku kapinda ka ku kuso no kutamfiwa kwa bena Israele ukuya ku Ninebe, ifya kuponako mu lyashi lya kale ilya kwa Israele ifyo fyalekanishiwe ku myaka 257. Lelo, ilyashi litila Tobit aali ne myaka ya bukulu 112 pa nshita ya mfwa yakwe.—Tobit 1:4, 11; 14:1, The Jerusalem Bible.

Inshimi sha musango yo shalinunuka ku “cipasho ca fyebo fituntulu” ifya cine ifyabilishiwe na babomfi ba busumino aba kwa Lesa. (2 Timote 1:13) Fili fya kuletako fya kwelenganya, mu kupusanako ne fishinka fya lyashi lya kale, umusango wa fintu uwashimikwe ku banakashi bakote abashali ba bukapepa. Iyi yali e milumbe iyalekabilwa ukukaanwa ku Bena Kristu.

Ukulinga Amashiwi ya Cine

Imilumbe yapalako yalifula ilelo. Paulo alembele ukuti: “Ikese nshita ilyo [abantu] bakakaano kusambilishiwe sambilisho lituntulu, lelo . . . bakapusula amatwi yabo ku Cine, no kwalukila ku milumbe.” (2 Timote 4:3, 4) Mu mbali shimo ishe sonde, inshimi sha maka yacile cifyalilwa shalyanana mu kusaalala kabili shaliseeka. Abena Kristu, kanshi, mano mano ‘balalinga’ imilumbe ya butotelo ukumona nga ca kuti ili mu kumfwana na Baibolo.—Yobo 12:11.

Mu kumfwika, iingi tayumfwana na Baibolo. Mu mbali ishingi isha calo, ku ca kumwenako, caliba icaseeka ukumfwa imilumbe iyo itungilila imfundo ya kuti umweo wa buntunse waba umunshifwa. Iyi milumbe ilondolola fintu umuntu afwa, ukwisamoneka fye cipya cipya atemwa mu mubili wa kanya kafyalwa akapya, ngo mupashi, nge nama, nelyo ngo muntu mu cifulo capusanako.

Icebo ca kwa Lesa, nangu cibe fyo, cilanga ukuti imyeo ya buntunse tayaba imunshifwa; imyeo ilafwa. (Esekiele 18:4) Mu kulundapo, Baibolo isoso kuti abafwa tababa no bumi mu nshishi, te kuti batontonkanye, ukulanda, nelyo ukucita icili conse. (Lukala Milandu 9:5, 10; Abena Roma 6:23) Muli fyo, abo ababelelekwa ku milumbe yabipa iyo itwala pa ntanshi imfundo ya kuti umweo ni umunshifwa, nga fintu Paulo asosele, ‘balikaana’ “isambilisho lituntulu” ilifuma muli Baibolo.

Inshimi sha Maka Yacile Cifyalilwa

Imilumbe imbi itontomesha pa ncitilo ya baloshi na ba maleele. Mu mbali sha Africa, ku ca kumwenako, ifi fibombelo fya bubifi fyasoswa ukuba ifyapangashiwa na maka ayengi nga nshi, aya kuyalula ifiine fyeka nelyo ukwalula bambi ukuba mu fikulika, bakolwe, ne fyuni; ukuba na maka ya kupupuka mu mwela ku kupwilikisha imilimo ya fiko; ukuba na maka ya kumoneka no kuluba; ukuba na maka ya kupula mu fibumba; kabili ukuba na maka ya kumona ifyashiikwa mu mushili.

Ukufulisha kwa milumbe ya musango yo, capamo no kwanana kwasaalala ukwa kusumina muli yene, kuti pambi kwakongamina ku kusonga bamo mu cilonganino ca Bwina Kristu na bo bene ukusumina ukuti yaba ya cine. Kuti pambi bapelululo kuti ilintu abantunse abatuntulu te kuti bacite ifintu fya musango yu, abo bapokelela amaka yacilo buntunse ukufuma ku fibumbwa fya mupashi, ifibanda, kuti baficita. Apamoneka ukushimpwa iyi nsondwelelo ni pali 2 Abena Tesalonika 2:9, 10, apatila: “Uyo Mupulumushi ukwisa kwakwe kwabelo mwalolo kubomba kwa kwa Satana, mu maka yonse ne fiishibilo ne fipesha amano fya bufi, kabili mu longolo lonse lwa kuulungana ku baleonaika; pantu bakaano kupokelelo kutemwe Cine no kupusukilamo.”

Ilintu cili ica cine ukuti ili lembo lilango kuti Satana aliba na maka ya kubomba imilimo ya maka, lilumbula ukuti Satana na kabili e katendeka wa “fiishibilo ne fipesha amano,” capamo no “longolo lonse lwa kuulungana.” Libili libili, Baibolo ilangilila Satana ukuba kakopeka mukalamba ‘uulelufya bonse abaikala mu calo conse.’ (Ukusokolola 12:9) Ni ncenjeshi pa kulenga abantu ukusumina mu fintu ifishaba fya cine.

Pa mulandu wa ici, nelyo fye bunte no bushinino bwa abo ababimbwa mu kupepa imipashi no buloshi ilingi line tafingashintililwapo nangu panono. Abantu ba musango yo kuti mu kufumaluka basumina ukuti nabamona, ukumfwa, nelyo ukukumanya ifintu fimo; lelo, mu cishinka, tabacitile. Ku ca kumwenako, kwaliba abo abatontonkanya ukuti nabomfwana ne mipashi ya bafwa. Lelo baliba mu cilubo, abakopekwa, ifinakabupalu fya kukopeka kwa kwa Satana. Baibolo itila abafwa “batentemukila mu mutalalila.”—Ilumbo 115:17.

Mu cilolwa ca calembwa ca kwa Ciwa ica kukopeka, bucine bwa nshimi sha maka yacile cifyalilwa bulingile ukutwishikwa lyonse. Iingi yaba kuletwako kwa kwelenganya kwa kupupe mipashi, iikukumishiwa pa kushimikwa kwabwekeshiwabwekeshiwapo.

Ukutandanya inshimi sha musango yo kutwala pa ntanshi amabuseko ya kwa wishi wa bufi, Satana Ciwa. (Yohane 8:44) Kucincisha ubuseko mu fibelesho fya fya kupandapanda ifyo fyaba ifya muselu kuli Yehova. (Amalango 18:10-12) Fikata abantu mu bwile bwa mwenso wa kutiine mipashi. Te ca kupapa Paulo afundile Abena Kristu ‘ukukanaangwe milumbe.’—1 Timote 1:3, 4.

Ukukaana Ubunte bwa Fibanda

Ni shani, nangu ni fyo, nga ca kuti imilumbe yaumfwika ukuba iya cine? Inshita shimo shimo ifya kukumanya filashimikwa uko imipashi nelyo aba mipashi basumina bumulopwe bwa kwa Yehova na bucine bwa Nte shakwe. Bushe Abena Kristu balingile ukushimika imilumbe ya musango yo?

Iyo, tabalingile. Baibolo isoso kuti lintu imipashi yabipa yakuutile ukuti Yesu aali Mwana wa kwa Lesa, “aikonkomeshe icibi ukuti iimusokolola.” (Marko 3:12) Mu kupalako, lintu umupashi wa kalubi wakuntile umukashana ukwishibisha Paulo na Barnaba pamo nga “basha ba kwa Lesa Uwapulamo” kabili bakabilisha ba “nshila ye pusukilo,” Paulo afumishe umupashi muli wene. (Imilimo 16:16-18) Yesu, Paulo, nelyo abali bonse aba bakalemba ba Baibolo tabasuminishe ifibanda ukucitilo bunte pa lwa mifwaile ya kwa Lesa nelyo ababomfi bakwe abasalwa.

Calishibikwa, na kabili, ukuti Yesu Kristu alikeleko mu bufumu bwa mipashi pa ntanshi talaisa kwi sonde. Alishibe Satana pa lwakwe. Lelo, Yesu tasekeshe abasambi bakwe mu kuba ne milumbe pa lwa mibombele ya kwa Satana, kabili tapayenye ifyebo fya kulonsha pa lwa cintu Ciwa aali na maka ya kucita na cintu ashali na maka ya kucita. Satana ne fibanda fyakwe tabaali fibusa fya kwa Yesu. Bali abasukulwa, ifipondo, abapata icili ica mushilo, kabili abalwani ba kwa Lesa.

Baibolo itweba ico tukabila ukwishiba. Ilondolola cintu ifibanda fyaba, fintu filufya abantu, na fintu twingasengauka fyene. Ilanga ukuti Yehova na Yesu balicilapo kukwata amaka pa fibanda. Kabili itukambisha ifyo nga ca kuti twabombela Yehova muli bucishinka, imipashi ibifi te kuti itucite ukucena ukuli konse ukubelelela.—Yakobo 4:7.

Mu kuba no mulandu usuma, lyene, Abena Kristu balakaana imilumbe yabipa, imilumbe iyo itwala fye pa ntanshi amabuseko ya abo balwisha Lesa. Nga fintu fye Yesu ‘ashimike cine ubunte,’ e ficita na bakonshi bakwe ilelo. (Yohane 18:37) Mano mano bomfwila ukukonkomesha kwa Baibolo ukwa kuti: “Tontonkanyeni fyonse ifya cine.”—Abena Filipi 4:8.

[Icikope pe bula 31]

Ukulangisha konse ukwa fya kupandapanda kufwile ukusengaukwa mu kukosa ku Bena Kristu ba cine