Cindikeni Abantu ba Misango Yonse
“Cindikeni abantu bonse. . . . Tiineni Lesa. Cindikeni imfumu.”—1 PETRO 2:17.
1. (a) Ni bani pa mbali ya kwa Lesa na Kristu bacindikwa mu kulinga? (b) Ni mu ncende nshi abantunse bali no kulangwa umucinshi ukulingana na 1 Petro 2:17?
NATUMONA ukuti twaliba abakakililwako ukupeelo mucinshi kuli Yehova Lesa na kuli Yesu Kristu. Ica musango uyo cili cintu calungama, ica mano, kabili icabamo kutemwa ukucita. Nalyo line Icebo ca kwa Lesa cilanga na kabili ukuti tuli no kucindika abantunse banensu. “Cindikeni abantu bonse,” e fyo twaebwa. (1 Petro 2:17) Apantu ici cikomo cisondwelela no kukambisha kwa kuti, “cindikeni imfumu,” ubupilibulo buli bwa kuti umucinshi ulingile ukupeelwa kuli abo abakwate nsambu sha kupokelela wene pa mulandu wa cifulo cabo. Ni bani, lyene, tulingile mu kulinga ukucindika? Impendwa iili iyawaminwa umucinshi kuti pambi yasanshamo abengi nga nshi ukucila pa fintu bamo pambi bengatontonkanya. Kuti pambi twasosa ukuti kwalibako incende shine umo tuli no kulanga umucinshi ku bantu bambi.
Cindikeni Bakateka ba Bupolitiki
2. Twaishiba shani ukuti “imfumu” yalumbulwa pali 1 Petro 2:17 ilosha ku mfumu iili yonse iya buntunse nelyo kateka wa bupolitiki?
2 Iya kubalilapo iya ishi ncende yaampana ku makamfulumende ya ku calo. Tulekabila ukucindika bakateka ba bupolitiki. Lintu Petro afundile ukuti: “Cindikeni imfumu,” mulandu nshi tusosela ukuti Petro akwete mu muntontonkanya bakateka ba bupolitiki? Pantu alelanda pa lwa mibele ku nse ya cilonganino ca Bwina Kristu. Ali napwisha fye ukusosa ukuti: “Lambeni ku cipope conse ca buntunse . . . nangu ni kuli mulopwe e wapulamo, nangu ni kuli bakateka, pa kuti batumwa ukufuma kuli mulopwe.” Moneni, na kabili, ukuti Petro e mika Lesa mu kucilana ne “mfumu,” ukusoso kuti: “Tiineni Lesa. Cindikeni imfumu.” (1 Petro 2:13, 14) E co “imfumu” intu Petro atucincisha ukukwatako mucinshi yalosha ku mfumu sha buntunse na bakateka babupolitiki.
3. Ni bani bali “amabulashi yacilamo,” kabili cinshi cilingile ukupeelwa kuli bene?
3 Umutumwa Paulo mu kupalako akambisho kuti: ‘Beni mu kunakila ku mabulashi yacilamo.’ Aya “mabulashi yacilamo” (NW) tayali ni Yehova Lesa nelyo Yesu Kristu, lelo yali ni bakateka ba bupolitiki, abalashi ba kamfulumende. Mu kuba na aba mu muntontonkanya, Paulo atwalililo kusoso kuti: “Peeleni bonse ifyo bafwile ukupeelwa: . . . umucinshi ku ufwile umucinshi.” Ee, aba musango uyo abasuminishiwa na Lesa ukubelesha ukuteka kwa bupolitiki balikwate nsambu sha mucinshi.—Abena Roma 13:1, 7.
4. (a) Ni shani fintu umucinshi pambi wingalangwa kuli bakateka ba bupolitiki? (b) Ca kumwenako nshi umutumwa Paulo aimike mu kulango mucinshi kuli bakateka?
4 Ni shani fintu tulango mucinshi kuli bakateka ba bupolitiki? Inshila imo ni pa kubasunga mu kuba na katiina. (Linganyeniko 1 Petro 3:15.) Kabili pa mulandu wa cifulo cabo, akatiina ka musango uyo kalingile ukupeelwa kuli bene nelyo fye cingati pambi bali bantu babifi. Kalemba wa lyashi lya kale uwa ku Roma Tacitus alondolwele Kateka Felikisi ngo muntu “uwatontonkenye ukuti aali na maka ya kucita umulimo uuli onse uubi ukwabulo kukandwa.” Nalyo line Paulo aiswile ukuisosela kwakwe pa ntanshi ya kwa Felikisi mu nshila ya mucinshi. Mu kupalako, Paulo mu mucinshi aebele Imfumu Herode Agripa II ukuti, “Ndeti ndi washuka . . . pa kuti ni pali imwe ndi no kuisosela,” nelyo fye cingati Paulo aishibe ukuti Agripa alecito bucende bwa mu lupwa. Mu nshila imo ine, Paulo alangile umucinshi kuli Kateka Feste, ukulanda kuli wene pamo nga “Mwe bakata abacilamo,” nelyo fye cingati Feste aali ni kapepa wa filubi.—Imilimo 24:10; 26:2, 3, 24, 25.
5. Ni nshila nshi iyalundwako umucinshi ulangilwamo ku mabulashi ya kamfulumende, kabili ni shani fintu Inte sha kwa Yehova bemika ica kumwenako cisuma mu kucite ci?
5 Inshila imbi tulangilamo abalashi ba kamfulumende umucinshi yalangililwa no mutumwa Paulo lintu alembele pa lwa kupeela amabulashi ya kamfulumende ifyo balingile ukupeelwa. Asosele pa lwa kupeela “umutuulo peeleni ku ufwile umutuulo; umusangulo ku ufwile umusangulo.” (Abena Roma 13:7) Inte sha kwa Yehova balapeela ififwile ukupeelwa ifya musango uyo te mulandu ne mpanga mu calo intu bekalamo. Mu Italy nyushipepala ya La Stampa yamwene ukuti: “E banacalo ba cishinka bacishapo abo uuli onse engafwaya: tabafyuka imisonko nelyo ukufwaya ukusengauka amafunde yashalinga ku kumwenamo kwabo kwine.” Kabili The Post iya Palm Beach, Florida, U.S.A., yamwene ukulosha ku Nte sha kwa Yehova ukuti: “Balalipila imisonko yabo. E bamo aba mu banacalo bacishapo kufumaluka mu Ripabuliki.”
Langeni Umucinshi ku Bene ba Ncito
6. Ni kuli bani bambi abatumwa Paulo na Petro basosa ukuti umucinshi ulingile ukupeelwa?
6 Incende ya cibili uko umucinshi ulingile ukupeelwa ni pa fifulo fyesu ifya ncito. Bonse abatumwa babili Paulo na Petro bebekesha ukucindama kwa kucindika kwa Bena Kristu abo ababikwa pa mulu wabo mu kwampana kwa mulimo. Paulo alembele ukuti: “Bonse abali abasha mwi koli batunge bashikulwibo bene ukuti bawamino mucinshi onse, ukuti ishina lya kwa Lesa ne sambilisho fiipontelwa. Abali na bashikulwibo abatetekela bebacita misuula pa kuti ni bamunyinabo; lelo babombe ukucishapo.” Kabili Petro atile: “Mwe babomfi ba mu ŋanda mube abanakila kuli bacibinda wenu mu katiina konse, te ku basuma na ba mutembo beka, lelo na ku bapondama kwine.”—1 Timote 6:1, 2; 1 Petro 2:18; Abena Efese 6:5; Abena Kolose 3:22, 23.
7. (a) Ni shani fintu ukufunda kwa Baibolo ku “basha” ukulango mucinshi kuli “bacibinda” kubomfiwa mu kulinga ilelo? (b) Cinshi cintu abaingile ncito aba Bwina Kristu abakwata abene ba ncito aba Bwina Kristu balingile ukusakamana ukubaka?
7 Kwena, ubusha tabwaanana ilelo. Lelo ifishinte ifyatungulwile Abena Kristu mu kwampana kwa musha na cibinda filabomba ku kwampana kwa waingile ncito no mwine wa ncito. Muli ifyo, abaingile ncito aba Bwina Kristu balikwata icishingamo ca kulanga umucinshi nelyo fye ku bene ba ncito abali abapondama. Kabili ni shani nga ca kuti umwine wa ncito ali na o wine uwasumina munankwe? Mu cifulo ca kwenekela ukulangulukilako kwaibela nelyo ukusenaminwa pa mulandu wa uko kwampana, uwaingile ncito alingile ukubombela umwine wa ncito yakwe Umwina Kristu ukucisha na po, te kwesha ukumushukila mu nshila iili yonse.
Umucinshi mu Cinshingwa Ŋanda ca Lupwa
8, 9. (a) Ni bani abo abana bafwaikwa ukucindika? (b) Mulandu nshi abana balingile ukulangila uyu mucinshi, kabili ni shani fintu bengaulanga?
8 Incende ya citatu uko umucinshi ulingile ukupeelwa ili mu kati na nkati ka cinshingwa ŋanda ca lupwa. Abana, ku ca kumwenako, baba pe samba lya kukakililwako ukucindika abafyashi babo. Ici tacali fye icifwaikwa ce Funde lyapeelwe kuli Mose lelo na kabili ukukakililwako ku Bena Kristu. Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Mwe bana, nakileni abafyashi benu muli Shikulu; pantu ici e calungama: Cindika wiso na noko.”—Abena Efese 6:1, 2; Ukufuma 20:12.
9 Mulandu nshi abana balingile ukucindikila abafyashi babo? Balingile ukubacindika pa mulandu wa bulashi bwa bafyashi ubwapeelwa na Lesa na kabili pa mulandu wa cintu abafyashi babo bacita, ukulenga ukufyalwa kwabo no kubateesa no kubakusha ukufuma ku bwaice ukuya ku ntanshi. Ni shani fintu abana balingile ukucindika abafyashi babo? Balingile ukucite ci ukucilisha pa kuba aba cumfwila kabili abanakila kuli bene. (Amapinda 23:22, 25, 26; Abena Kolose 3:20) Ukupeela umucinshi wa musango uyo kuti pambi kwafwaya ukuti abana abakula bapeele ukwaafwa kwalundwapo, ukwa ku mubili pamo pene no kwa ku mupashi, ku bafyashi babo abakoloci nelyo bashikulu na banakulu. Ici cikabila ukuba uwashikatala mano mano mu kuba ne fishingamo fimbi, pamo nga ukusakamana abana ba umo bene no kwakana mu kukumanina mu kubishanya kwa Bwina Kristu na mu butumikishi bwa mwi bala.—Abena Efese 5:15-17; 1 Timote 5:8; 1 Yohane 3:17.
10. Ni kuli bani abakashi bakwata ukukakililwako ukulango mucinshi, kabili ni mu nshila nshi bengacitilamo ici?
10 Nalyo line abana te beka mu kati na nkati ka lupwa abali abakakililwako ku kupeela bambi umucinshi. Abakashi bali no kupeelo mucinshi ku balume babo. Umutumwa Paulo na kabili asosele ukuti “umukashi abe na katiina ku mulume wakwe.” (Abena Efese 5:33; 1 Petro 3:1, 2) Ukulanga abalume “akatiina” mu cishinka kubimbamo ukubapeela umucinshi. Sara acindike umulume wakwe, Abrahamu, lintu aloseshe kuli wene nga “shikulu.” (1 Petro 3:6) E co mwe bakashi, pashanyeni Sara. Peeleni abalume benu umucinshi pa kupokelela ukupingulapo kwabo no kubomba ku kulenga kwene ukutunguluka. Pa kucita apapela amaka yenu ku kwaafwa abalume benu ukusende fisendo fyabo, ukucila ukulunda kuli ifi, mubalanga umucinshi.
11. Ukulosha ku kulango mucinshi, kukakililwako nshi abalume bakwata, kabili mulandu nshi?
11 Ni shani pa lwa balume? Bakambishiwa mu Cebo ca kwa Lesa ukuti: “Mwe balume, ikaleni ifyo fine na bakashi benu umwabelo kwishiba, nga ku cipe icishakosesha; mubapeele umucinshi, pa kuti muli bamo mu bupyani mu kusenaminwa kwa mweo, ku kuleka amapepo yenu yepelela.” (1 Petro 3:7) Ico mu cishinka cilingile ukulenga umulume onse ukutontonkanya. Cili kwati umukashi afwele icishibilo ca kuti “Caumo mutengo. Icanakanaka. Cisakamane! Cipeele umucinshi!” E co lekeni abalume bebukishe ukuti kano nga ca kuti bapeela abakashi babo umucinshi pa kubalanga ukulangulukilako kwalinga, bakonaula ukwampana kwabo na Yehova Lesa, pantu amapepo yabo yakacilikilwa. Mu cine cine, cili ca bunonshi kuli bonse ku filundwa fya lupwa ukupeelana umucinshi.
Mu Cilonganino
12. (a) Ni bani bakwata icishingamo ca kulango mucinshi mu cilonganino? (b) Ni shani fintu Yesu alangile ukuti calibe calinga ukupokelela umucinshi?
12 Kuliko na kabili icishingamo ico uuli onse akwata ku kulanga umucinshi mu kati na nkati ka cilonganino ca Bwina Kristu. Twafundwa ukuti: “Ku mucinshi mube abatangishanya.” (Abena Roma 12:10) Yesu alangilile muli cimo ica filangililo fyakwe ukuti calibe calinga ukupokelela umucinshi. Asosele ukuti lintu twalaalikwa ku mutebeto, tulingile ukubuula ica kukuwamapo casaaluka, pantu lyene shibweni wesu akatwipusha ukubuula icipuna casansama, kabili tukakwata umucinshi ku cinso ca bonse abeni. (Luka 14:10) Nomba, apantu bonse ifwe tulatasha ukupeelwa umucinshi, bushe tatulingile ukukwata ukulangulukilako no kupeelo mucinshi kuli umo no munankwe? Ni shani fintu twingacite ci?
13. Ni nshila nshi shimo twingalangilamo mucinshi kuli bambi mu cilonganino?
13 Inumbwilo sha kutasha pa mulimo wabombwa bwino shalingana no kupeelo mucinshi. E co kuti twacindika umo no munankwe pa kupeelo kutasha, nakalimo pa lyashi nelyo ukulandapo umo apeela mu cilonganino. Mu kulundako, kuti twacindika umo no munankwe pa kuikaka mu musana aka kufwala ka bupete ukulola kuli bamunyina ba Bwina Kristu ne nkashi, pa kubasunga mu kuba na katiina. (1 Petro 5:5) Muli ifyo tulangilila ukuti twalibakatamika nga babomfi banensu abacindikwa aba kwa Yehova Lesa.
14. (a) Ni shani fintu bamunyina mu cilonganino bengapeela bankashi umucinshi walinga? (b) Cinshi cilango kuti ukucita ifya bupe ni nshila imo iya kupeelelamo mucinshi?
14 Umutumwa Paulo afundile Timote wacaice ukumona bankashi bakalamba aba Bwina Kristu kwati ni banyina abakashana kwati ni nkashi sha ku mubili, “mu kusanguluka konse.” Ee, lintu bamunyina bali abasakamana ukukanashukila bubi bubi inkashi shabo isha Bwina Kristu, pamo nga ukulanga ukubeleshanya kushalinga, balebapeela umucinshi. Paulo atwalilile ukulemba ukuti: “Cindika bamukamfwilwa abali bamukamfwilwa bene bene.” Inshila imo intu mukamfwilwa uuli mu kukabila ali no kucindikilwamo ili mu kwaafwa kwa ku mubili. Lelo pa kuti abe uwafikapo kuli uku, afwile ukuba “uushimikwo wa milimo isuma.” (1 Timote 5:2-10) Mu kulundana ne fya bupe fya ku mubili, Luka alembele ukulosha ku bantu ba pa cishi ca Melita ukuti: “Batucindike ku fya [bupe, NW] ifingi; kabili ilyo twaimine pa lwendo lwesu, babikile mu bwato ifyo twakabiile.” (Imilimo 28:10) Muli ifyo umucinshi kuti walangwa kuli umbi pa kupayanya ifya bupe fya ku mubili.
15. (a) Kulola kuli bani twakwata ukukakililwako kwaibela ku kulango mucinshi? (b) Ni nshila nshi imo twingalangilamo mucinshi ukulola kuli abo abalebuulo butungulushi?
15 Ukutwalilila kalata wakwe kuli Timote, Paulo alembo kuti: “Abakalamba [baeluda] abateka bwino bwino balingwe abawamino mucinshi ubili, pali bufi abacucutikile cebo ne sambilisho.” (1 Timote 5:17) Ni mu nshila nshi twingacindikila baeluda, nelyo bakangalila? Paulo atile: “Mube abampashanya, ifyo na ine mpashanya Kristu.” (1 Abena Korinti 11:1) Lintu twasakamana amashiwi ya kwa Paulo ku kuba aba kumupashanya, tulemupeela umucinshi. Ici kuti cabomba kuli abo abalebuulo butungulushi pa kati kesu ilelo. Ukufika ku cipimo cintu twapashanya bene pa kukonka ica kumwenako cabo, tukalabapeela umucinshi.
16. Ni nshila nshi ishalundwako isho umucinshi wingalangilwamo kuli abo abalebuulo butungulushi?
16 Inshila imbi intu tulangilamo bakangalila umucinshi ili pa kusakamana ukukonkomesha kwa kuti: “Beni aba cumfwila ku balemutungulula, no kubanakila; pantu bene balinde myeo yenu, nga bantu abakaba no kulubulula.” (AbaHebere 13:17) Mu nshila imo ine iyo abana bacindikilamo abafyashi babo pa kuba abacumfwila kuli bene, e fyo tucindika abo abalebuulo butungulushi pa kati kesu pa kuba aba cumfwila kabili abanakila kuli bene. Kabili, pamo nga fintu Paulo na banankwe bacindikwe ne fya bupe fya ku mubili kuli balya abekashi ba cikuuku aba mu Melita, abengi abeminishi benda aba Sosaite mu kupalako balicindikwa muli iyi nshila inshita ne nshita. Lelo, kwena, tabalingile ukwesha ukulombelesha ifya bupe fya musango uyo nelyo ukulangilila ukuti filakabilwa.
17. Kukakililwako nshi abo abakwata amashuko ya bwangalishi bakwata ukukuma ku kulango mucinshi?
17 Pa lubali lumbi, abo bonse abali mu fifulo fya bwangalishi mu kuteyanya kwa teokratiki—nampo nga ni mu cilonganino ca cikaya, mu muputule nelyo mu citungu pamo nga kangalila wenda, muli umo uwa misambo ya Watch Tower Society, nelyo mu kati na nkati ka cinshingwa ŋanda ca lupwa—balikwata ukukakililwako ku kupeela umucinshi kuli abo bantu bangalila. Ici cifwaya ukuti bakwate ukulangulukilako pamo pene no kumfwilako bambi uluse. Balekabila ukuba abatununukwa pa nshita shonse, ukuba abafuuka kabili abapetamo mutima, nga fintu Yesu Kristu asosele ukuti e fintu aali.—Mateo 11:29, 30.
Bombeleni pa Kucindika Umo no Munankwe
18. (a) Cinshi cingatucilikila ukufuma ku kulango mucinshi kuli abo abali abawaminwa? (b) Mulandu nshi takuli ca kuilungamikilako ku mibele yapusanako ne ya kulengulula iya muntontonkanya?
18 Bonse tulekabila ukubombesha pa kucindika umo no munankwe, pantu kwalibako ica kucilikila ca maka ku kucita kwesu ifyo. Ico ca kucilikila, nelyo icipindami, mutima wesu uushapwililika. “Ukulinga kwa mutima wa muntu kubi ukufuma ku bwaice bwakwe,” e fisosa Baibolo. (Ukutendeka 8:21) Cimo ica kukongama kwa buntunse icingapumfyanya pambi ukulanga kwesu umucinshi walinga kuli bambi cili kukwata imibele yapusanako, iya kulengulula iya muntontonkanya. Bonse twaliba abanaka, abantunse bashapwililika, abafwaya ukukabila kwa luse no kusenamina kwa kwa Yehova. (Abena Roma 3:23, 24) Mu kutesekesha ici, shi natube abasakamana ukukanaikala pa mabunake ya bamunyinefwe nelyo ukupeela inkuntu shatwishikwa kuli bamunyinefwe.
19. Cinshi cikatwaafwa ukucincintila imibele iili yonse iyapusanako?
19 Umuti wa kukongama kwapusanako ukuli konse ukwa musango uyo uli kutemwa no kuilama. Tulekabila ukukwata imibele ya kumfwilako bulanda, iya bucishinka, iyashininkishiwa ukulosha kuli bamunyinefwe, ukumona imibele yabo yawama. Nga ca kuti kuliko icintu cimo ico tatuleumfwikisha, lekeni lyonse tube abaitemenwa ukusumino kuti bamunyinefwe bali aba kaele kabili balasakamana ukufunda kwa kwa Petro: “Pali fyonse mube abacincila mu kutemwana; pa kuti ukutemwa kufimba pa membu ishingi.” (1 Petro 4:8) Tufwile ukukwata uyo musango wa kutemwa nga ca kuti tuli no kupeela bamunyinefwe umucinshi untu balingile ukupeelwa.
20, 21. (a) Kukongama nshi kumbi uko mu kupalako kuli no kupumfyanya ukulangisha kwesu umucinshi kuli umo no munankwe? (b) Cinshi cikatwaafwa ukucincintila uku kukongama?
20 Umusango umbi untu mu kupalako uli no kupumfyanya ukulanga kwesu umucinshi walinga kuli bambi uli kukongamina ku kukalifiwa bwangu, nelyo ukuba uukuntukilwa mu kucishamo. Ukukuntukilwa kwalikwata icifulo ca kuko. Abalamuka ku milimo bafwile ukuba aba kukuntukilwa ku fiunda nelyo amakaala pamo ngo lubali lwa mulimo wabo. Lelo ukuba uwakuntukilwa mu kucishamo, nelyo ukukalifiwa bwangu, mu kwampana kwesu na bambi cili musango wa kaso uyo wingatupusula umutende wesu no kutucilikila ukufuma ku kulanga umucinshi kuli bambi.
21 Iciletupeela ukupanda amano kusuma muli kuno kulundanako yali mashiwi yasangwa pali Lukala Milandu 7:9: “Wifiitwa bwangu mu mutima obe, pantu ukufiitwa kwikala mu fifuba fya bawelewele.” E co cilangisha ukubulwa amano ne tontonkanyo lisuma, pamo pene no kubulwa ukutemwa, ukuba uwakuntukilwa mu kucishamo nelyo ukubifiwa mu kwangufyanya. Tufwile ukuba abapempwila epali ukukongama kwesu ukwawa, pamo ngo kuba uwapusanako, uwacishamo kulengulula, nelyo uwakuntukilwa mu kucishamo, kwatucilikila mu kulanga umucinshi kuli bonse abalingile ukupeelwa.
22. Ni shani fintu pambi ukukakililwako kwesu ku kulanga umucinshi kwingasupawilwa?
22 Mu cine cine, twalikwata imilandu iingi iya kulangila umucinshi kuli bambi. Kabili, nga fintu tumwene, kwalibako inshila ishingi, ishingi isho twingalangilamo umucinshi wa musango uyo. Pa nshita shonse tufwile ukuba abapempwila epali imibele iili yonse iya kaso nelyo iishashininkishiwa yapumfyanya ukulangisha kwesu umucinshi. Ukucilisha, tulekabila ukuba abasakamana ukulanga umucinshi kuli abo abali mu cinshingwa ŋanda ca lupwa, abalume na bakashi kuli umo no munankwe na bana ku bafyashi babo. Kabili mu cilonganino, twalikwata ukukakililwako ku kulanga umucinshi kuli bakapepa banensu kabili, ukucilisha, kuli abo abalebombesha pa kati kesu mu fifulo fya bwangalishi. Muli shonse ishi ncende, cili ku kumwenamo kwesu ukupeela umucinshi walinga kuli abo abalumbwilwe pa mulu, apantu, pamo nga fintu Yesu asosele: “Mwabe nsansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.”—Imilimo 20:35, NW.
Kuti Waasuka Shani?
◻ Mulandu nshi kabili ni shani fintu tuli no kucindika amabulashi ya kamfulumende?
◻ Kufunda nshi ukwa Baibolo pambi kwingabomfiwa ku kwampana kwa waingile ncito no mwine wa ncito?
◻ Ni shani fintu umucinshi ulingile ukulangwa mu kati na nkati ka cinshingwa ŋanda ca lupwa?
◻ Mucinshi nshi uwaibela pambi wingalangwa mu cilonganino, kabili mulandu nshi?
◻ Ni shani fintu amabunake ya buntunse mu kufilwa ukucindika bambi pambi yengacimfiwa?