Mwe Bafyashi, Cinshi Imicitile Yenu Isambilisha?
“Mube abapashanya Lesa, nga bana abatemwikwa; kabili endeni mu kutemwa.”—ABENA EFESE 5:1, 2.
1. Fya kutungulula fya musango nshi Yehova apeele abantunse ba kubalilapo babili?
YEHOVA e Katendeka wa lupwa. E walenga ukuti indupwa shonse shibeko pantu e watendeke ulupwa lwa kubalilapo no kupeela abantunse ba ntanshi amaka ya kufyalana. (Abena Efese 3:14, 15) Asambilishe Adamu na Efa amafundisho ya kutendekelako pa lwa mulimo wabo no kubaleka abene ukubomfya amano yabo mu kuubomba. (Ukutendeka 1:28-30; 2:15-22) Ilyo Adamu na Efa babembwike, ifintu indupwa shali no kupitamo fyalikoseleko. Nalyo line, Yehova alipeele ifya kutungulula ababomfi bakwe ku kubaafwa muli yo milandu.
2. (a) Finshi Yehova aongeshapo pa kufunda kwalembwa no kwa pa kanwa? (b) Cipusho nshi abafyashi balekabila ukuipusha abene?
2 Apantu ni Kasambilisha wesu Uwakulisha, Yehova alitupeela na fimbi ifyacila pa fyalembwa ku kutulanga ifyo tufwile ukucita ne fyo tushifwile kucita. Ku kale, alesaakanya amafundisho yalembwa na ya kulanda ukupitila muli bashimapepo na bakasesema no kupitila muli bashibo mu ndupwa. Ni bani alebomfya ku kutufunda ukupitila mu mashiwi muno nshiku? Baeluda ba Bwina Kristu na bafyashi. Nga muli bafyashi, bushe mulebomba ifyo mufwile ukubomba mu kufunda abana benu inshila sha kwa Yehova?—Amapinda 6:20-23.
3. Finshi bashibo mu ndupwa bengasambililako kuli Yehova pa lwa misambilishishe isuma?
3 Aba mu lupwa bafwile ukufundwa mu musango nshi? Yehova alitupa ica kupashanya. Alalondolola bwino bwino icisuma ne cibi, kabili alabwekeshabwekeshapo imiku iingi. (Ukufuma 20:4, 5; Amalango 4:23, 24; 5:8, 9; 6:14, 15; Yoshua 24:19, 20) Alabomfya ne fipusho fya kulengo kutontonkanya. (Yobo 38:4, 8, 31) Alacilimusha inkuntu shesu no kumumunga imitima yesu ukupitila mu filangililo ne fintu fya cine cine ifyacitikile abantu. (Ukutendeka 15:5; Daniele 3:1-29) Bushe mwe bafyashi, ilyo mulesambilisha abana e fyo mufwaya ukucita na imwe?
4. Cinshi tusambililako kuli Yehova pa lwa kusalapula, kabili mulandu nshi ukusalapula kwacindamina?
4 Yehova alishangilila icalungama, lelo alomfwikisha ifyo ukukanapwililika kutucita. E co ilyo ashilakanda, alatala asambilisha no kusoka libili libili no kucinkulako abantunse bashapwililika. (Ukutendeka 19:15, 16; Yeremia 7:23-26) Nga asalapula, asalapula iciyene, tacishamo. (Amalumbo 103:10, 11; Esaya 28:26-29) Nga e fyo tucita na ku bana besu, ninshi cilangilile fyo twalishiba Yehova, kabili cikabangukila na bo ukumwishiba.—Yeremia 22:16; 1 Yohane 4:8.
5. Cinshi abafyashi bengasambililako kuli Yehova pa lwa kukutika?
5 Ku ca kupapusha, Yehova nga Shifwe wa ku muulu uwa kutemwa alakutika. Tatukambisha fye. Atukoselesha ukupongolwele fya mu mitima yesu kuli wene. (Amalumbo 62:8) Kabili nga ca kuti ifyo twalumbula tafilungeme sana, tabulukuta mu bukali ukufuma ku muulu. Alatusambilisha mu kutekanya. Fintu ukufunda kwa mutumwa Paulo kanshi kuli ukwalinga ukwa kuti: “Mube abapashanya Lesa, nga bana abatemwikwa”! (Abena Efese 4:31–5:1) Mwandi cipasho cisuma Yehova apeela abafyashi ilyo balefwaya ukusambilisha abana babo! Cili cipasho icitufika pa mitima no kutulenga ukufwaya ukwenda mu nshila shakwe.
Fintu Imicitile Yenu Icita ku Bana
6. Bushe imibele ne micitile ya bafyashi fili no kukuma shani abana?
6 Ukulunda pa kufunda abana ku fyebo, imicitile yenu kuti yalenga abana ukumupashanya sana. Abana bali no kupashanya abafyashi babo nangu balefwaya nangu tabalefwaya. Kuti casekesha abafyashi—napamo inshita shimo ukubatiinya—nga baumfwa abana babo balesosa ifintu ifyo abafyashi abene basosa. Lintu imyendele ya bafyashi ne mibele filelangishe fyo balikatamika ifya ku mupashi, ici cili no kulenga abana ukuba ne mibele isuma.—Amapinda 20:7.
7. Yali shani imicitile ya kwa Yefta ngo mufyashi iyo umwana wakwe umwanakashi apashenye, kabili cinshi cafuminemo?
7 Calilangililwa bwino bwino mu Baibolo ifyo imicitile ya bafyashi ingalenga abana ukuba. Yefta untu Yehova abomfeshe mu kutangilila abena Israele mu kucimfya abena Amore, ali mufyashi. Icalembwa icilangilile fyo ayaswike imfumu ya bena Amone cilangilile fyo Yefta afwile alebelenga sana ilyashi lya fintu Yehova alecitila abena Israele. Aleyambula lilya lyashi ukwabulo bwafya, kabili alangishe fyo alitetekele Yehova nga nshi. Ukwabula no kutwishika, imicitile ya kwa Yefta e yaafwile umwana mwanakashi wakwe ukulundulula icitetekelo no kuipeela nge lambo ukupitila mu kuyabomba umulimo ubumi bwakwe bonse ngo mushimbe uwaipeela kuli Yehova.—Abapingushi 11:14-27, 34-40; linganyeniko Yoshua 1:8.
8. (a) Mibele nshi iyawamisha iyo abafyashi ba kwa Samwele balangishe? (b) Ni shani fintu ico canonseshe Samwele?
8 Samwele ali ca kumwenako cisuma ku bwaice kabili ali kasesema wa busumino kuli Lesa umweo wakwe onse. Bushe kuti mwatemwa abana benu ukukula nga Samwele? Bebeteni imicitile ya bafyashi ba kwa Samwele, Elkana na Hana. Nangu ca kuti ifintu mu myabo tafyali bwino sana, lyonse baleya ku Shilo ku kupepa, ku cifulo ukwabelele ihema lyashila. (1 Samwele 1:3-8, 21) Moneni ifyo Hana aobelwemo nga nshi pa kupepa. (1 Samwele 1:9-13) Moneni ifyo bonse babili bamwene ubucindami bwa kufikilisha ubulayo ubuli bonse balaya Lesa. (1 Samwele 1:22-28) Imicitile yabo iisuma ukwabula ukutwishika yalyafwile Samwele ukulundulula imibele iyalengele akonke inshila yalungama—nangu fye ni lintu abo ali nabo abaleitunga ukubombela Yehova basaalwile inshila sha kwa Lesa. Mu kupita kwa nshita, Yehova alaashike Samwele umulimo wa kuba kasesema Wakwe.—1 Samwele 2:11, 12; 3:1-21.
9. (a) Mibele nshi iya pa ng’anda iyalengele Timote ukukula bwino? (b) Timote aishileba umuntu wa musango nshi?
9 Bushe kuti mwafwaya umwana wenu ukuba nga Timote, uyo uwatendeke ukwenda na Paulo ku bulumendo fye? Wishi kwa Timote tali uwasumina, lelo nyina na nakulu bali ne micitile isuma iya kukatamike fya ku mupashi. Takuli no kutwishika ukuti ici calengele Timote ukukwata icitendekelo cisuma mu buKristu. Twalyebwa ukuti, nyina Yunike, na nakulu Loisi bali ne “citetekelo ica cishinka.” Imikalile yabo iya buKristu tayali ya cifwanikisho fye; cine cine baleikala umwabela fintu baleitunga ukusuminamo, kabili e fyo basambilishe na Timote wacaice ukucita. Timote alishinine fyo kuti acetekelwa no kuti kuti asakamana icine cine ifya bambi.—2 Timote 1:5; Abena Filipi 2:20-22.
10. (a) Micitile nshi iishili ya mu myenu iyo abana bengakopako? (b) Cinshi tulingile ukucita nga ca kuti iyo micitile yamonekela mu milandile nelyo imibele ya bana besu?
10 Kwaba fimo ifyo abana bamona no kukopa ifishaba mu myenu. Kwaba abana be sukulu banabo, bakafundisha abakwata umulimo wa kumumunga abana, kwaba na bantu abatontonkanye fyo onse afwile ukukonka imyata ya mitundu yabo nelyo iya mu bwikashi, aba fyangalo abo balumbanya lyonse, na balashi baishibikwa abo balangishe myendele yabo pa milabasa. Abana abengi sana balimonapo ubukatu bwa nkondo. Bushe tufwile ukupeshiwa amano nga ca kuti ifi fintu fyamonekela mu milandile nelyo imibele ya bana besu? Tucita shani nga ifi fintu fyamoneka mu bana? Bushe ukotoka nelyo ukushobaula e kupwisha ubwafya? Mu cifulo ca kususwa, bushe te kuti ciwame ukuipusha atuti, ‘Bushe pa fyo Yehova acita kuli ifwe kuti twasangapo inshila ingatwafwa ukwishiba ifya kubomba no bu bwafya?’—Linganyeniko Abena Roma 2:4.
11. Lintu abafyashi baluba, ni shani fintu ici cingakuma imibele ya bana babo?
11 Kwena, abafyashi tabapwililika kabili te lyonse bakabombela pa fintu bwino bwino. Bakalatena. Bushe lintu abana baishibe co, cikabalesha ukucindika abafyashi babo? Ico kuti cacitika, maka maka nga ca kuti abafyashi balesuulako fye ku filubo fyabo abene ukupitila mu kuumya amaka pa bana. Lelo te kuti cibe fyo nga ca kuti abafyashi bali abaicefya no kusumina ukwabula ukupatikishiwa ifilubo fyabo. Kuti baimikila abana ica kumwenako cisuma muli ci, pantu abana bakabila ukusambilila ukucite fi na bo.—Yakobo 4:6.
Fintu Imicitile Yesu Ingasambilisha
12, 13. (a) Finshi abana bakabila ukusambilila pa lwa kutemwa, kabili ni shani fintu bengasambilishiwa ici bwino? (b) Mulandu nshi cakatamina ku bana ukusambilila pa lwa kutemwa?
12 Kwaba amasambililo ayengi ayengasambilishiwa bwino nga ca kuti ukusambilisha kwa fyebo kuleendela pamo ne micitile isuma. Pano palipo yamo yamo.
13 Ukulangisha ukutemwa kwabula bukaitemwe: Isambililo limo ilyakatamisha ililingile ukwendela pamo ne micitile lyaba pa lwa bupilibulo bwa kutemwa. “Ifwe twatemwa, ico [Lesa] abalilepo ukututemwa.” (1 Yohane 4:19) E Ntulo kabili ica kumwenapo capulamo ica kutemwa. Uku kutemwa kwashimpwa pa fishinte, ukwa a·gaʹpe, kwalilumbulwa muli Baibolo ukucila pa miku 100. E mibele ishibisha Abena Kristu ba cine. (Yohane 13:35) Tufwile ukulangisha uko kutemwa kuli Lesa na Yesu Kristu e lyo na ku bantunse banensu—nangu fye ni ku bantunse abo tushatemwa. (Mateo 5:44, 45; 1 Yohane 5:3) Uku kutemwa kufwile ukuba mu mitima yesu no kumoneka mu mikalile yesu ilyo tushilakusambilisha bwino bwino ku bana besu. Ifyo tucita e fikonkwa sana ukucila ifyo tusosa. Mu lupwa, abana bakabila ukumona no kumfwa ukutemwa ne mibele imbi iyapalako. Ukwabula ifi fintu, umwana alatusa, e lyo takula bwino na mu mano na mu nkuntu. Abana bakabila no kumona ukuti mulalangisha ukutemwa ku Bena Kristu banenu abashaba mu lupwa.—Abena Roma 12:10; 1 Petro 3:8.
14. (a) Ni shani fintu abana bengasambilishiwa ukubomba umulimo usuma uubasekesha? (b) Bushe kuti mwacita shani ici mu lupwa lwenu?
14 Ukusambilila imilimo: Imilimo cintu icikankala mu mikalile. Pa kuti umuntu aleumfwa ukuti alicindama, alingile ukwishibapo umulimo. (Lukala Milandu 2:24; 2 Abena Tesalonika 3:10) Nga ca kuti umwana apeelwa umulimo uo ashafundilwe bwino e lyo ashimaulwa pa kukanaubomba bwino, tacilemoneke fyo kuti asambilila ukubomba bwino. Lelo nga ca kuti abana basambilila ukupitila mu kubombela capamo na bafyashi kabili batashiwa, kwena kuti basambilila ukubomba imilimo ingabasekesha. Nga ca kuti ilyo umufyashi alemulanga alelondolola no kulondolola, abana kuti basambilila ifya kubomba uyo mulimo no kucimfya amafya, ne fya kukosapo pa mulimo ukufikila wapwa. Kuti basambilila ne fya kupelulula no kupingula. Ilyo balesambilila umulimo kuti baafwiwa no kwishibe fyo Yehova na o alabomba, ukuti alabomba bwino, no kuti Yesu apashanya Wishi. (Ukutendeka 1:31; Amapinda 8:27-31; Yohane 5:17) Nga ca kuti ulupwa lulalima nelyo lwalikwata ubukwebo, bamo mu lupwa kuti balebombela capamo. Nelyo nyina kuti asambilisha umwana mwaume atemwa umwanakashi ifya kwipika ne fya kuwamyawamya pa numa ya kulya. Nga ca kuti wishi alafuma pa ng’anda ukuya ku ncito, kuti atantikako imilimo ya kubomba pa ng’anda na bana. Fintu cinonsha nga ca kuti abafyashi baleibukisha ukuti ubufwayo te kubomba fye imilimo ilipo, lelo kusambilisha abana imikalile ya ku ntanshi!
15. Ni mu nshila nshi amasambililo ya citetekelo yengasambilishiwa? Langilileni.
15 Ukusungilila icitetekelo lintu kuli amafya: Icitetekelo na co cintu cakatamisha mu mikalile yesu. Lintu mulelanda pa citetekelo pe sambililo lya lupwa, abana e lyo bengacishiba. Na kabili kuti baishiba ifintu filenga icitetekelo ukutampa ukumena mu mitima yabo. Lelo lintu bamona abafyashi babo bali ne citetekelo nangu ifintu fyafye shani, ico kuti caikalilila mu mintontonkanya yabo. Umusambi wa Baibolo ku Panama aebelwe ku mulume wakwe ukuti ali no kumutamfya nga talekele ukubombela Yehova. Lelo, lyonse aleenda amakilomita 16 lyene ukunina basi ukumusenda pa makilomita 30 ukufika ku Ng’anda ya Bufumu na bana bakwe bane. Pa kukoseleshiwa ne co ca kumwenapo, balupwa lwakwe ukufika kuli 20 balipokelele inshila ya cine.
Ukuba Icipasho mu Kubelenga Baibolo Cila Bushiku
16. Mulandu nshi casoselwe fyo caliwama ku lupwa ukulabelenga Baibolo cila bushiku?
16 Umwata umo uwacindamisha untu ulupwa ululi lonse lwingakwata—umwata uwinganonsha abafyashi kabili uwingaba cipasho ku bana—waba mwata wa kubelenga Baibolo lyonse. Nga cingacitika, mulebelenga Baibolo cila bushiku. Icacindama te bwingi bwa fintu mwabelenga, lelo umute ne mibelengele. Ku bana, pa kubelenga Baibolo kuti mwaongeshapo no kukutika ku matepu ya Icitabo Candi ca Malyashi ya mu Baibolo nga balomfwa iciNgeleshi. Ukubelenga Icebo ca kwa Lesa cila bushiku kutwafwa ukulatangishako amatontonkanyo ya kwa Lesa. Nga ca kuti ukubelenga Baibolo takulecitwa na umo umo pa lwakwe lelo kwacitilwa capamo, kuti caafwa bonse mu ng’anda ukwenda mu nshila sha kwa Yehova. Ici cine e cakoseleshiwe pa cilangililo ca pa Mabungano yaleti “Imikalile ya Bukapepa” icaleti Mwe Ndupwa—Lekeni Imikalile Yenu Ibe ya Kubelenga Baibolo Cila Bushiku!—Amalumbo 1:1-3.
17. Ni shani fintu ukubelenga Baibolo ukwa lupwa no kusungila amalembo yacindama ku mutwe fingafwa mu kubomfya ukufunda kwaba pa Abena Efese 6:4?
17 Ukubelenga Baibolo capamo mu lupwa cileumfwana na fintu umutumwa Paulo alembele muli kalata wakwe uwapuutwamo ku Bena Kristu ba ku Efese, ukuti: “Mwe bashibo, mwilenga abana benu ukufulwa; lelo mubalele mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) Calola mwi? “Ukukonkomesha” nga kukonka fye ishiwi cipilibula “ukubikamo amano”; e co bashibo ba Bwina Kristu balecincishiwa ukubika amano ya kwa Yehova Lesa mu bana babo—ukulenga abana ukwishiba imitontonkanishishe ya kwa Lesa. Icingafwa ukucite ci caba kukoselesha abana ukusungila amalembo yacindama ku mutwe. Ubufwayo bwa kuti amatontonkanyo ya kwa Yehova yengalatungulula imitontonkanishishe ya bana pa kuti imyendele yabo na fintu bafwaisha lyonse filelangisha ifipimo fya bukapepa nampo nga bafyashi epo bali nelyo iyo. Baibolo e citendekelo ca iyo mitontonkanishishe.—Amalango 6:6, 7.
18. Lintu tulebelenga Baibolo, cinshi cingakabilwa pa kuti (a) tuyumfwikishe sana? (b) tunonkelemo mu kufunda kwa iko? (c) tucitepo cimo pa fintu ilanda pa lwa mifwaile ya kwa Yehova? (d) tunonkelemo mu fintu ilanda pa lwa mibele ne micitile ya bantu?
18 Kwena, nga ca kuti tulefwaya Baibolo ilebomba mu mikalile yesu, tulekabila ukumfwikisha ifyo ilanda. Ku bengi, ici cifwaya ukubelenga ifiputulwa fimo fimo imiku yafulilako. Pa kumfwikisha sana fimo, kuti twakabila ukumona amashiwi yamo muli dikishonari nelyo muli Insight on the Scriptures. Nga ca kuti mwi lembo muli ukufunda nelyo ifunde, tontonkanyeniko pa lwa fintu fya muno nshiku umo twingabomfya ilyo ilembo. Lyene kuti mwaipusha amuti, ‘Bushe uku kufunda kuti kwatulenga shani ukuti tucenjele?’ (Esaya 48:17, 18) Nga ca kuti ilembo lilelanda pa lubali lumo ulwa mifwaile ya kwa Yehova, ipusheni mwe bene amuti, ‘Bushe imikalile yesu yabimbwamo shani?’ Napamo kuti mulebelenga pa lwa filanda pa mibele ne micitile ya bantu. Bushe mafya nshi balepitamo? Balecitapo shani pali ayo mafya? Bushe kuti twanonkelamo shani mu micitile yabo? Lyonse mulesangako inshita ya kulanda pa fintu ifyo tulebelenga ifingatwafwa mu mikalile yesu.—Abena Roma 15:4; 1 Abena Korinti 10:11.
19. Cinshi tukalapayanishisha abana nga ca kuti twaba abapashanya Lesa?
19 We nshila ubusuma iya kulengelamo amatontonkanyo ya kwa Lesa ukumfwika mu mintontonkanyo yesu ne mitima! Muli fyo, cine cine tuli no kwafwiwa ukuba “abapashanya Lesa, nga bana abatemwikwa.” (Abena Efese 5:1) Kabili imicitile yesu ikaba iyawama, iyalinga ukuti abana bakope.
Bushe Muleibukisha?
◻ Bushe abafyashi kuti banonkelamo shani mu fyo Yehova acita?
◻ Mulandu nshi ukufunda abana ku fyebo kufwile ukwendela pamo ne micitile isuma iya bafyashi?
◻ Masambililo nshi ayo abafyashi bengasambilisha bwino sana ukupitila mu micitile yabo?
◻ Kuti twacita shani pa kuti tunonkelemo sana mu kubelenga Baibolo ukwa lupwa?
[Ifikope pe bula 10]
Abengi balaipakisha ukubelengela Baibolo capamo ngo lupwa