Icongolo—Bushe Lilumbo ku Muntu Nelyo Mucinshi Kuli Lesa?

XENOPHON, mushika mukalamba uwalumbuka umuGriki alembele ukuti: “Kateka tafwile fye ukucila abantu bakwe, afwile no kukwata amaka pali bene.” Ilelo, abengi kuti baita “amaka” ya musango yu nge congolo.

Kwena, te bakateka bonse aba buntunse abakwata icongolo. Lelo abaacikwata bacibomfya ku kucincisha abantu ukuipeelesha na ku kuliila iminshipendwa pa mutwe ku kuleka banonkelemo. Napamo ica kumwenako ca mu myaka ya nomba line icaishibikwa sana ca kwa Adolf Hitler. William L. Shirer mu citabo cakwe ica The Rise and Fall of the Third Reich alembele ukuti: “[Mu 1933] ku cinabwingi ca bena Germany Hitler aali intungulushi ya congolo nelyo e fyo aali no kuba bwangu bwangu. Baali no kumukonka bupofu bupofu pa myaka yali no kukonkapo 12 iyabipa, kwati nalimo akwete ubupingushi bwa buLesa.”

Ilyashi lya kale ilya mipepele nalyo lyaisulamo intungulushi sha congolo ishacincishe abantu ukuipeelesha kuli shene lelo ishaletele ubonaushi pa bakonshi ba shiko. Yesu asokele ukuti: “Cenjeleni ukuti nangu umo emulufya; pantu abengi bakeshila mwi shina lyandi, abati, Ni ne Kristu, no kulufya abengi.” (Mateo 24:4, 5) BaKristu ba bufi aba congolo tabamoneke fye mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Muli ba 1970, Jim Jones atile ni “mesia we Tempele lya Bantu.” Alondolwelwe nga “shimapepo wa congolo” uwakwata “amaka ya kupapusha pa bantu,” kabili mu 1978 akolomwene ukuipaya kwa bantu abengi ukushatala akucitikapo.a

Icongolo awe cine kuti caba bupe bwabamo ubusanso. Nangu cibe fyo, Baibolo ilanda pa bupe bwapusanako, ubufuma kuli Lesa, ubo bonse bengapokelela no kunonkelamo. Ishiwi lya ciGriki ilyabomfiwa ku kupilibula ubu bupe lyaba ni khaʹri·sma, kabili lisangwa mu Baibolo imiku 17. Umo uwasoma iciGriki alilondolola nga ‘ubupe bwa pa fye, icintu icapeelwa ku muntu apa fye, icintu icipeelwa fye pa mulandu wa luse lwa kwa Lesa kabili icishingapokelelwa ukupitila mu milimo ya muntu.’

E co ukulingana na Malembo, khaʹri·sma bupe bupokelelwa, pa mulandu wa cikuuku ca pa fye ica kwa Lesa. Bushe bupe nshi bumo bumo Lesa atupeelela mu cikuuku? Kabili ni shani fintu twingabubomfya ku kuleta ilumbo kuli wene? Natulanguluke pa bupe ubu ubwawamisha butatu.

Umweo wa Muyayaya

Ukwabula ukutwishika, ubupe bwawamisha bwaba mweo wa muyayaya. Paulo alembele ku cilonganino ca bena Roma ukuti: “Icilambu ca lubembu ni mfwa; lelo ica bupe [khaʹri·sma] ca kwa Lesa mweo wa muyayaya muli Yesu Kristu Shikulwifwe.” (Abena Roma 6:23) Cili bwino ukumona ukuti “icilambu” (imfwa) cintu twanonka, pa mulandu wa kuti tuli babembu, nangu cingati ni mu kukanaitemenwa. Lubali lumbi, umweo wa muyayaya uo Lesa apayanya cintu fye ica pa fye ico tushinganonka ku milimo yesu.

Ubupe bwa mweo wa muyayaya bufwile ukukatamikwa kabili tufwile ukwebako bambi. Kuti twaafwa abantu ukwishiba Yehova, ukumubombela na muli fyo ukupeelwa ubupe bwa mweo wa muyayaya. Ukusokolola 22:17 kusosa ukuti: “Umupashi na Nabwinga batila, Iseni: no uleumfwa asose, ati, Iseni; no uleumfwe cilaka ese, uulefwaya abuulepo ica bupe amenshi ya Mweo.”

Ni shani fintu twingatungulula bambi ku menshi yapeela umweo? Ilingi ni mu kubomfya bwino Baibolo mu butumikishi bwesu. Ca cine ukuti mu ncende shimo mu calo, te lingi abantu batontonkanya nelyo ukubelenga pa fya ku mupashi; nangu cibe fyo, kwaliba amashuko lyonse aya ‘kubuusho kutwi’ kwa umo. (Esaya 50:4) Ukulosha kuli ci, kuti twacetekela amaka yakunta aya Baibolo, “pantu Icebo ca kwa Lesa ca mweo, kabili caliluma.” (AbaHebere 4:12) Nampo nga mano yabomba aya Baibolo, ukusansamusha nelyo isubilo ipeela, nelyo ubulondoloshi bwa iko pa lwa mifwaile ya bumi, Icebo ca kwa Lesa kuti cafika pa mutima no kutungulula abantu ku nshila ya ku bumi.—2 Timote 3:16, 17.

Mu kulundapo, impapulo shashimpwa pali Baibolo kuti shatwaafwa ukusosa ukuti “Iseni.” Kasesema Esaya asobele ukuti muli shino nshita sha mfifi ya ku mupashi, “Yehova [akabalika, NW]” pa bantu bakwe. (Esaya 60:2) Impapulo sha Watch Tower Society shilangisha ili paalo ukufuma kuli Yehova, kabili cila mwaka shitungulula amakana ya bantu kuli Yehova, Akamfukumfuku ka kubuutushiwa kwa ku mupashi. Muli shi mpapulo, abantu tabalengwa ukulumbuka. Nga fintu intendekelo ya Ulupungu lwa kwa Kalinda ilondolola, “imifwaile ya Ulupungu lwa kwa Kalinda ya kusumbula Yehova Lesa pamo nga Shikulu Mulopwe wa kubumbwa konse. . . . Lukoselesha icitetekelo mu Mfumu iileteka nomba iya kwa Lesa, Yesu Kristu, uo umulopa wakwe uwasumiwe waisula inshila ku bantunse ukunonka ubumi bwa ciyayaya.”

Umwina Kristu umutumikishi wa nshita yonse, uwatunguluka mu butumikishi bwakwe pa myaka iingi, asosa pa lwa bucindami bwa Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! mu kwaafwa abantu ukupalamina kuli Lesa ati: “Lintu abasambi bandi aba Baibolo batendeka ukubelenga no kuipakisha Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni!, balalunduluka bwangu sana. Bamagazini kuli ine baba ngo bwafwilisho bwacindama nga nshi mu kwaafwa abantu ukwishiba Yehova.”

Amashuko ya Mulimo

Timote ali musambi wa Bwina Kristu uwapeelwe ubupe na bumbi ubwalekabilwa ukusakamana kwaibela. Umutumwa Paulo amwebele ukuti: “Wilekelesha ca bupe [khaʹri·sma] icaba muli iwe, icapeelelwe kuli iwe mu kusesema pa kubikwa pali iwe iminwe ya bakalamba.” (1 Timote 4:14) Bushe cinshi cali ubu bupe? Bwasanshishemo ukusontwa kwa kwa Timote nga kangalila wenda, ishuko lya mulimo ilyo alekabila ukusakamana ngo ushingemwe. Mu cipandwa cimo cine, Paulo acincishe Timote ukuti: “Ubike umutima pa kubelenga, ukucincisha, no kusambilisha, . . . Uimone we mwine, ne sambilisho lyobe; ikalilila muli ifi fintu; pantu pa kucite fyo, ukaipususha we mwine na balekuumfwa.”—1 Timote 4:13, 16.

Ilelo baeluda na bo balekabila ukukatamika amashuko yabo aya mulimo. Nga fintu Paulo asosa, inshila imo iyo bengacitilamo ici yaba ‘ukuimona ne sambilisho lyabo.’ Mu cifulo ca kupashanya intungulushi sha ku calo isha congolo, balungatika abantu kuli Lesa, te ku bene. Yesu, Ica Kumwenako cabo, ali ni kafundisha waibela uo ukwabula ukutwishika akwete imibele ya kucebusha sana, lelo mu kuicefya alepeela ubukata kuli Wishi. Atile: “Isambilisho lyandi te lyandi, lelo lya wantumine.”—Yohane 5:41; 7:16.

Yesu akatamike Wishi uwa mu muulu ukupitila mu kubomfya Icebo ca kwa Lesa nga maka ya kusambilisha kwakwe. (Mateo 19:4-6; 22:31, 32, 37-40) Mu kupalako Paulo akomaile pa kukabila kwa bakangalila ‘ukwikatishe Cebo ca cishinka umwabele sambilisho.’ (Tito 1:9) Ukupitila mu kushimpa amalyashi yabo pa Malembo fye, baeluda, bakalasosa nga fintu Yesu atile: “Ifyebo ifyo nanda kuli imwe, nshisosa ku maka yandi ne mwine.”—Yohane 14:10.

Ni shani fintu baeluda ‘bengekatisha Icebo ca cishinka’? Kupitila mu kushimpa amalyashi yabo ne mbali sha ku kulongana pa Cebo ca kwa Lesa, ukulondolola no kukomaila pa malembo balebomfya. Ifilangililo fya maka nelyo ifya kucitika ficincimusha, kuti fyalufya ibumba ku Cebo ca kwa Lesa no kulenga abantu ukutontomesha pa milandile ya kwa kalanda maka maka nga fyacishamo. Lubali lumbi, ifikomo fya Baibolo e fikafika pa mitima ya bantu no kukunta ibumba. (Ilumbo 19:7-9; 119:40; linganyeniko Luka 24:32.) Amalyashi ya musango yu tayalenga abantu ukutontomesha sana pali kalanda kabili yapeela Lesa ubukata bwafulilako.

Inshila na imbi iyo baeluda bengabelamo bakafundisha basuma yaba ukusambilila kuli umo no munankwe. Nga fintu Paulo aafwile Timote, eluda umo kuti aafwa umbi. “Icela cinone cela, no muntu anone cinso ca mubiye.” (Amapinda 27:17; Abena Filipi 2:3) Baeluda balanonkelamo mu kupandana amano. Eluda umo uwasontelwe nomba line alondolwele ukuti: “Eluda wabelesha ifintu anangile ifya kupekanya ilyashi lya cintubwingi. Mu kupekanya kwakwe, asanshishemo ifipusho ifishikabilwa ukwasukwa ne bumba, ifilangililo, ifya kumwenako, nelyo ifya kumwenako ifipi, pamo na Malembo ayo asapike bwino. Nalisambililako ifya kuwamya amalyashi yandi pa kuti nshilandile ilyashi lya kutendusha.”

Bonse ifwe fwe bakwata amashuko ya mulimo, nampo nga ni fwe baeluda, ababomfi batumikila, nelyo bapainiya, tufwile ukucindamika ubupe bwesu. Ilyo fye ashilafwa, Paulo acinkwile Timote ‘ukubukululo lubingu lwa ca bupe [khaʹri·sma] ca kwa Lesa, icabela muli wene’ ico kuli Timote casanshishemo ubupe bwaibela ubwa mupashi. (2 Timote 1:6) Mu mayanda ya bena Israele, imililo ilingi yali fye malasha yaleaka. ‘Baleyabukulula’ ku kuleka yabilime no kucishamo ukukafya. E co tulekoseleshiwa ukubika imitima yesu na maka mu milimo yesu, ukubukulula ngo mulilo ubupe ubuli bonse ubwa ku mupashi ubo twaseekeshiwa.

Ubupe bwa ku Mupashi Ubwa Kwakana

Icitemwiko Paulo akwatile bamunyina mu Roma camulengele ukulemba ukuti: “Ndefuluko kumona imwe, ukuti imupeeleko ica bupe [khaʹri·sma] ica bumupashi ku kumwikasha; e kutila, tusansamushiwe pamo na imwe uko muli, ine ku citetekelo cenu, na imwe ku citetekelo candi.” (Abena Roma 1:11, 12) Paulo alemona amaka yesu aya kukosha icitetekelo ca bambi ukupitila mu kulanda na bo nge ca bupe ca ku mupashi. Ukupeelana ubupe bwa ku mupashi ubwa musango yu kuti kwalenga icitetekelo ukukosa kabili kuti paba ukukoseleshanya.

Kabili ici cine cine cilakabilwa. Muli ino micitile ya fintu iyabipa intu twikalamo, bonse tulakanshika mu nshila shapusanapusana. Nangu cibe fyo, ukukoseleshanya lyonse kuti kwatwaafwa ukushipikisha. Ukukoseleshanya—ukupeela no kupokelela—kwalikatama mu kusungilila ubukose bwa ku mupashi. Ca cine, bonse tulakabila ukukoseleshiwa mu nshita ne nshita, lelo bonse kuti twakuulililana.

Nga tuli abaibukila ukumona abasumina banensu abafuupwilwe, kuti ‘twakosa ku kusansamusha abali mu ca bucushi conse ku cisansamushi ico tusansamushiwako fwe bene kuli Lesa.’ (2 Abena Korinti 1:3-5) Ishiwi lya ciGriki ilyapilibulwa ukusansamusha (pa·raʹkle·sis) mu cine cine lipilibula “ukulangulukilako umo.” Lintu kuli ukukabila, tulaafwa munyina nelyo nkashi, ukwabula ukutwishika ne fwe tukapokelela ukwaafwa kumo kwine ukwabamo ukutemwa ilyo tulekukabila.—Lukala Milandu 4:9, 10; linganyeniko Imilimo 9:36-41.

Ica kunonsha cikalamba na kabili caba kutandala kwa bucemi ukwa baeluda. Nangu cingati kulaba inshita ilyo baeluda batandala ku kufunda ukupitila mu Malembo pa fintu filekabilwa ukupooswako amano, ilingi ukutandala kwa bucemi kuba ni nshita sha kukoselesha, nelyo ‘ukusansamusha imitima.’ (Abena Kolose 2:2) Lintu bakangalila batandala ku kukosha icitetekelo, cine cine bapeela ubupe bwa ku mupashi. Ukupala Paulo bakamona ukuti uku kupeela kwaibela kulalambula, kabili bakatendeka ‘ukufuluka’ bamunyinabo.—Abena Roma 1:11.

E fyo cali kuli eluda mu Spain, uwashimike ica kukumanya ukuti: “Ricardo, kalume wa myaka 11, alemoneka kwati tatemwa ukulongana ne cilonganino mu cinkumbawile. E co naipwishe abafyashi ba kwa Ricardo nga kuti natandalila umwana wabo, balisumine. Baleikala mu mpili, ukufuma pa mwandi motoka enda mupepi na awala umo. Ricardo afwile alyumfwile bwino ukumona ukuti ndemupoosako amano, kabili alyankwileko apo pene fye. Mu kwangufyanya asangwike kasabankanya ushabatishiwa kabili uwacincila mu cilonganino. Insoni shakwe shapyenwe ne mibele ya nsansa iyacilapo ukuba iya bucibusa. Bamo bamo mu cilonganino baipwishe ukuti: ‘Cinshi cacitika kuli Ricardo?’ Camoneke kwati e lyo batendeke ukumumona. Nga naibukisha kulya kutandala kwa bucemi kwakakala, ukwakatama, njumfwa ukuti nalinonkelamo ukucila Ricardo. Nga aingila mu Ng’anda ya Bufumu, alamwentula, kabili aleesa ulubilo mu kumposha. Caliwama ukumona ukulunduluka kwakwe ukwa ku mupashi.”

Ukwabula ukutwishika, ukutandala kwa bucemi ngo ku, kulapaalwa apakalamba. Ukutandala kwa musango yu kumfwana no kupaapaata kwa kwa Yesu ukwa kuti: “Ceme mpaanga shandi.” (Yohane 21:16) Kwena, te baeluda beka fye abengapeela ubupe bwa ku mupashi ubwa musango yu. Bonse mu cilonganino kuti bacincisha bambi ku kutemwa na ku kubombe milimo isuma. (AbaHebere 10:23, 24) Nga fintu abalenina ulupili bakakilwa ku mwando umo, e fyo tulundanishiwa pamo ku fikakilo fya ku mupashi. Lyonse, ifyo tucita no kusosa filambukila bambi. Insoselo yabipa nelyo ukulengulula kwakaluka kuti fyanenuna ifikakilo ifitwikatanya. (Abena Efese 4:29; Yakobo 3:8) Lubali lumbi, amashiwi yasalwa bwino aya kukoselesha no kwaafwa kwabamo ukutemwa kuti fyaafwa bamunyinefwe ukucimfya amafya yabo. Muli iyi nshila tukalaakana ubupe bwa ku mupashi ububelelela.—Amapinda 12:25.

Ukulangisha Ubukata bwa kwa Lesa mu Kukumanina

Cili icaumfwika ukuti Umwina Kristu uuli onse alikwatako icongolo. Twalipeelwa isubilo lyaumisho mutengo ilya mweo wa muyayaya. Na kabili twalikwata ubupe bwa ku mupashi twingakana. Kabili kuti twatukusha ukucincisha nelyo ukukunta bambi ku mabuyo yasuma. Bambi balikwata ubupe bwalundwako mu mashuko ya mulimo. Ubupe bonse ubu bushininkisho bwa cikuuku ca kwa Lesa ica pa fye. Kabili apantu ubupe ubuli bonse ubo twingakwata bwafuma kuli Lesa, cine cine tatufwile ukuitakisha.—1 Abena Korinti 4:7.

Pamo nga Bena Kristu, tufwile ukuipusha ukuti, ‘Bushe nkabomfya icongolo nakwatako ku kuleta ubukata kuli Yehova, Uupeela “conse icisuma ne ca bupe conse icafikapo”? (Yakobo 1:17) Bushe nkapashanya Yesu no kutumikila bambi ukulingana na maka yandi ne mibele?’

Umutumwa Petro asupawila umulimo wesu muli iyi nshila ukutila: “Mulepyungilana, umuntu onse ifyo apokelele ica bupe [khaʹri·sma], nga bakapyunga basuma ba fya kusenamina fya misango misango ifya kwa Lesa; ngo muntu alanda, alande ngo ulande fyebo fya kwa Lesa; ngo muntu apyunga, apyunge ngo upyungila ku maka ayo Lesa apeela, ukuti muli fyonse Lesa acindamikilwe muli Yesu Kristu.”—1 Petro 4:10, 11.

[Amafutunoti]

[Abatumtuminishe Ukubofya Ifikope Fili pe bula 23]

Corbis-Bettmann

UPI/Corbis-Bettmann