‘Ukukonkomesha pa Mulandu wa Kutemwa’

MUPEPI na 60-61 C.E., umusha imbutushi ashiile Roma no kutendeka ulwendo lwa makilomita 1,400 ukubwelela ku mwabo ku Kolose, umusumba mu Asia Minor yabela pa kati ka kapinda ka ku kulyo aka masamba. Asendele ubukombe bwalembwa ku minwe ubwa kwa shikulu wakwe, ubwalembelwe te kuli umbi ukucila pali umutumwa Paulo. Ilelo, ilya kalata yaba lubali lwa Baibolo kabili yaisakwata ishina lya wapokelele yene, Filemone.

Kalata kuli Filemone yaba mulimo walamuka uwa kupelulula kwacenjela, ukwa kunashanasha. Icacilapo kucindama, nangula ni fyo, yakwatamo amasambililo yafulilako ayabomba ku Bena Kristu ilelo, limo ilili ilya mutengo wa kukonkomesha umo no munankwe pa mulandu wa kutemwa kwa Bwina Kristu. Natuloleshe mu kupalamisha pali ino kalata iipi lelo iya maka.

Imbutushi Yabwela

Filemone aali Mwina Kristu, icilundwa catemwikwa nga nshi ica cilonganino ca ku Kolose. (Filemone 4, 5) E mulandu wine, icilonganino kulya cabomfeshe iŋanda yakwe nge cifulo ca kulonganinapo! (Icikomo 2) Mu kulundapo, Filemone aali uwabeleshanya pa lwakwe no mutumwa Paulo; kuti pambi umutumwa aali cibombelo mu kuba kwakwe Umwina Kristu. Ca cine, Paulo alangilila ukuti pa lwakwe tashimikile mu Kolose. (Abena Kolose 2:1) Nangu cibe ifyo, aposele imyaka ibili mu Efese, ukushimikila ukufika ku cipimo ca kuti ‘bonse abaikele mu Akaya [iyasanshishemo Kolose] baumfwile cebo ca kwa Shikulu.’ (Imilimo 19:10) Filemone mu kupalako aali pa kati ka abo bakomfwa abayankwileko.

Mu mulandu uuli onse, ukupala abaume basambala aba pali cilya ciputulwa ca nshita, Filemone aali e mwine wa musha. Mu nshita sha pa kale, ubusha tabwali lyonse ubwa kubotelesha. Pa kati ka baYuda, ukuishitisha abene nelyo ifilundwa fya lupwa mu busha yali ni nshila yapokelelwa iya kulipila imisha. (Ubwina Lebi 25:39, 40) The International Standard Bible Encyclopedia ilandapo pa lwa ciputulwa ca nshita ica ciRoma ukuti: “Impendwa ikalamba iya bantu baishitishe abene beka mu busha pa milandu yalekanalekana, pa mulu wa fyonse ukwingila mu bumi ubwacililepo ukwanguka kabili ubwacililepo ukucingililwa ukucila ukubako ngo mupiina, umuntu uwafyalwa umuntungwa, ukukwata incito shaibela, no kusumbuka mu fya kwangalila pamo. . . . Abengi abashali bena Roma baishitishe abene ku bana calo ba ciRoma mu kuba no kwenekelwa kwalungama, mu kusakamanishisha ukulamwa ne funde lya ciRoma, pa kuba abekashi ba ciRoma abene lintu bakakulwa [ukulubulwa].”

Impika yalimine, nangu ni fyo, lintu umo uwa basha ba kwa Filemone, umwaume uwe shina lya Onesimu, amushile no kubutukila ku Roma, nakalimo nelyo fye ukwibe ndalama ukufuma kuli Filemone ku kulipila ukufyuka kwakwe. (Icikomo 18) Mu Roma, Onesimu akumene no mutumwa Paulo, uwali umufungwa mulya.

Umusha untu “kale ali uwabulo mulimo” uwabutwike imibele ya busha nomba abele Umwina Kristu. Aitambike umwine kuli Paulo no kubomba imilimo isuma ku mutumwa wabikilwe mu cifungo. Te ca kupapa ukuti Onesimu aimwenene incende mu ‘kutemwa kwa bwananyina’ ukwa kwa Paulo kabili abele “uwa bwananyina uwatemwikwa” kuli Paulo!—Ifikomo 11, 12, 16.

Umutumwa Paulo nga alifwaile Onesimu ukushala na wene, lelo Filemone akwete insambu sha mwi funde ngo mwine wa kwa Onesimu. Onesimu na muli ifyo alikakililweko ukubwelela ku mulimo wa mwi funde uwa kwa shikulu wakwe. Ni shani, lyene, Filemone aali no kumupokelela? Bushe aali no kupinda insambu shakwe mu bukali isha kubikapo ukukanda kwatapata? Bushe aali no kusonsomba ubufumacumi bwa kutunga kwa kwa Onesimu ukwa kuba Umwina Kristu munankwe?

Ukupwisha Imilandu mu Kutemwa

Paulo akuntilwe ukulembela Filemone ukukuma kuli Onesimu. Alembele kalata ku kuboko kwakwe kwine, ukukanabomfya kalemba nge fyali umwata wakwe. (Icikomo 19) Buulako amaminiti yanono ukubelenga kalata iipi kuli Filemone yonse apo yapela. Walamona ukuti pa numa ya kuilondolola umwine no kufwaila Filemone ne cinshingwa ŋanda cakwe ca lupwa “ukusenamina . . . no mutende,” Paulo atashishe Filemone pa mulandu wa ‘kutemwa ne citetekelo cakwe ukulosha kuli Shikulu Yesu kabili ukulosha ku ba mushilo bonse.’—Ifikomo 1-7.

Paulo mu kwanguka nga alibomfeshe ubulashi bwakwe pamo ngo mutumwa no ‘kukambisha Filemone ukucita iciyene,’ lelo mu cifulo ca ico Paulo ‘akonkomeshe pa mulandu wa kutemwa.’ Asumine mu kukosa pa mulandu wa cishinka ca kuti Onesimu mu cine cine abele munyina wa Bwina Kristu, umo uyo uwaishininkishe ukuba icibombelo kuli Paulo. Umutumwa asumine ukuti: “Ine nafwayo kuba na [Onesimu] mupepi, ukuti akupyungile kuli ine mu fifungilo fya mbila nsuma; lelo,” e fyatwalilile Paulo, “nshafwaile ukucite cintu ukwabulo kusuminisha kobe, ukuti ubusuma bobe kuli ine bwiba ngo bwa mucikilisha, lelo bwa kuitemenwa.”—Ifikomo 8-14.

Umutumwa Paulo muli ifyo acincishe Filemone ukupokelela uwali kale musha wakwe nga munyina. “Umusekelele kwati ni ine wine,” e fyalembele Paulo. Te mu kuti Onesimu mu kukabila aali no kulubulwa ukufuma ku mibele ya busha. Paulo talepaasha pa kwalula imibele yaliko iya kwangalila pamo iya mu kasuba kakwe. (Linganyeniko Abena Efese 6:9; Abena Kolose 4:1; 1 Timote 6:2.) Nangu ni fyo, ukwampana kwa musha na shikulu wakwe ukwabula ukutwishika kwali no kuwamishiwa ne cikakilo ca Bwina Kristu ico icaliko nomba pa kati ka kwa Onesimu na Filemone. Filemone aali no kumona Onesimu ngo “wacisho musha, wa bwananyina uwatemwikwa.”—Ifikomo 15-17.

Ni shani, nangu ni fyo, pa lwa misha intu pambi akolomwene, nakalimo pamo nge ca kufumamo ca bupuupu? Na kabili, Paulo aipukishe kuli bucibusa bwakwe na Filemone, ukusosa ukuti: “Nga akucitile akabi, nalimo akuliile misha, usanshe ku misha yandi.” Paulo alumbulwile ukucetekela kwa kuti Filemone aali no kulangisha umupashi wa kweleela, ukuya bushilya bwa kulomba uko Paulo acitile. Apantu Paulo asubile ukukakulwa mu kwangufyanya, atantike fye no kuipakisha icileela ca kwa Filemone ku nshita ya ku ntanshi iyapaleme. Pa numa ya kupeela ukucelela kumo ukwalundwako no kufwaila Filemone “ukusenamina kwa kwa Shikulu Yesu Kristu,” Paulo aisele kalata yakwe.—Ifikomo 18-25.

Amasambililo ku Bena Kristu Ilelo

Ibuku lya kwa Filemone lyapakamo amasambililo yabomba ku Bena Kristu ilelo. Ku cintu cimo, litucinkulako ku kukabila kwa kuba abeleela, nelyo fye ni lintu uwasumina munensu atulufyanya icabipisha. “Nga mwalekelela abantu amampuulu yabo,” e fyasosele Yesu Kristu, “Shinwe wa mu mulu akalekelela na imwe.”—Mateo 6:14.

Abo abali mu fifulo fya bulashi mu kati na nkati ka cilonganino ca Bwina Kristu ilelo ukucilisha kuti banonkelamo ukufuma mwi buku lya kwa Filemone. Cili icawamina ukumonwa ukuti Paulo alitalwike ukufuma ku kubomfya ubulashi bwakwe ubwa butumwa ku kweba Filemone iciyene. Mu kulundako, Paulo tapindile ukuti Onesimu asuminishiwe ukushala mu Roma ukupyungila Paulo. Paulo acindike insambu sha fikwatwa isha bambi. Na kabili atesekeshe ukuti ilintu imitununukile ya mupatikisha pambi nga yafuminemo ukumfwila, cali no kuba icacilapo kuwama kuli Filemone ukubomba ukufuma ku mutima wakwe. Acitile ukwipukisha kwashimpilwe pa kutemwa pa kuti engaletako ukwankulako ukwa kuyumfwa kwa ku mutima.

Baeluda ba Bwina Kristu ilelo tabalingile kanshi ukwesha “ukuumyo lupaka pali abo abali bupyani bwa kwa Lesa,” pa kubomfya bubi bubi amaka yabo nelyo pa kubomfya inshila ya bunkalwe, iya mupatikisha iya kubombelamo no mukuni. (1 Petro 5:1-3, NW) E fyasosele Yesu ukuti: “Mwaishibo kuti bakateka ba Bena fyalo baumya bukateka pali bene, na bakalamba babo baumyo lupaka pali bene: te kuti cibe ifi muli imwe.” (Mateo 20:25, 26) Mu cinkumbawile bakangalila basanga ukuti ifilundwa fya mukuni balankulako ku cipimo cakulilako ku kwipukisha kwabamo ukutemwa ukucila ku kukambisha. Abo abacula ku kupopomenwa balatasha bakangilila abo mu cikuuku bakakwate nshita ya kukutika ku mpika shabo no kupeela ukufunda kwaumfwika.

Kalata wa kwa Paulo mu kulundako acinkulako baeluda ulwa mutengo wa kutasha no kucenjela. Atendekela pa kusumina ukuti ‘pa kuti imitima ya ba mushilo yalipembwike pa mulandu wa’ kwa Filemone. (Icikomo 7) Uku kutasha kwafumaluka ukwabula ukutwishika kwabikile Filemone mu mibele ya muntontonkanya iyacilapo ukupokelelwa. Mu kupalako ilelo, ukufunda nelyo ukupanda amano ilingi line kuti kwanashiwako no kutasha kwa bufumacumi, ukwakaba. Kabili ukufunda kwa musango uyo kulingile ukuba, te kwa kulasaula nelyo ukwabula ukucenjela, lelo ‘ukwalungwamo umucele’ mu kubulwa akaso pa kuba ukwa mulyo kuli kakutika.—Abena Kolose 4:6.

Umutumwa Paulo mu kulundako alumbulwile ukucetekela kwa kuti Filemone aali no kucita icalungama, ukusosa ukuti: “Pa kusuubila mu cumfwila cobe ndekulembela kalata; pa kwishibo kuti ukucita ukacita ukucila ifyo ndesosa.” (Icikomo 21) Baeluda, bushe mulumbulula ukucetekela kumo kwine mu Bena Kristu banenu? Bushe ici tacibaafwa ukufwaya ukucita icalungama?

Ku ca kusekesha, abafyashi ilingi line basanga ukuti ukulumbulula ukucetekela mu bufyashi bwabo na ko kwine kwakwata ukusonga kusuma. Pa kwishiba umutengo wa cumfwila ca kuitemenwa—ukufwaisha kwa kucila pa kukumanisha fye ififwaikwa—abafyashi kuti bapeela abana babo icipimo cimo ica mucinshi. Amakambisho ya bafyashi nelyo ukulomba kulingile, lintu cingacitikako, ukucitwa mu ciunda ce shiwi ica cikuuku icabamo kutemwa. Ukuibika mu cifulo ca bambi kufwile ukulangwa, imilandu naipeelwa. Abafyashi balingile mu kukaba ukutasha abana babo lintu ukutasha kwa musango uyo kwawaminwa no kusengauka ukuba abacishamo ukubalengulula, ukucilisha pa cintubwingi.

Mu nshila imo ine, abalume kuti balangisha imibele ya kupelulula ne ya cikuuku, ukuba abaiteyanya ukulumbanya abakashi babo. Ici cilenga ukunakila kwa bukashi ukuba ukwa kucankwa kabili intulo ya kupempesula no buseko!—Amapinda 31:28; Abena Efese 5:28.

Mu kulungatika fintu Filemone ayankwileko kuli kalata ya kwa Paulo tacalondololwa. Te kuti twelenganye, nangula ni fyo, ukuti ukucetekela kwa kwa Paulo muli wene kwabikilwe bubi bubi. Shi baeluda ba Bwina Kristu, abafyashi, na balume ilelo mu kupalako basange ukutunguluka mu mibombele yabo, te ku kupatikisha, ukukambisha, nelyo ukucikilisha, lelo ukupitila mu ‘kukonkomesha pa mulandu wa kutemwa.’

[Icikope pe bula 23]

Ukucila ukupaapaata ku bulashi bwakwe pamo ngo mutumwa, Paulo akonkomeshe Filemone pa mulandu wa kutemwa kwa Bwina Kristu