Icipandwa 25

Ukupupuutula Inte Shibili

 1. Cinshi ico malaika wakosa eta pali Yohane ukucita?

ILYO akalanda ka cibili takalapwilililo kupita, malaika wakosa aita Yohane ukubuula ulubali mu mipeelele na imbi ya mu busesemo, iyi yali no kucita ne tempele. (Ukusokolola 9:12; 10:1) Fino e fyo Yohane ashimika: “Kabili napeelwe itete ilyapale nkonto kabili naebelwe, ukuti, Ima ulinge [umwashishiwa mwe, “NW”] itempele lya kwa Lesa, ne cipailo, na bapepelamo.”—Ukusokolola 11:1.

Umwashishiwa mwe Tempele

 2. (a) Ni mwi umwashishiwa mwe tempele mwali no kutwalililo kufika ku kasuba kesu? (b) Nani ali Shimapepo Mukalamba uwa mwashishiwa mwe tempele, kabili bushe Umwashilisha cinshi?

² Itempele lilumbwilwe pano te kuti libe litempele lya cine cine mu Yerusalemu, apo ilya kupelako lya aya lyaonawilwe ku bena Roma mu 70 C.E. Umutumwa Paulo, nangu cibe fyo, alangishe ukuti nangula ni pa ntanshi ya bulya bonaushi, kwamonekeko umwashishiwa mwe tempele limbi umwali no kutwalilila ukufika mu kasuba kesu. Ili lyali litempele likalamba ilya ku mupashi ilyafikilishe ifipasho fya mu busesemo ifyapayanishiwe kwi hema na pa numa ku matempele ya kuulilwe mu Yerusalemu. Lyaba lihema “line line ilyaimikwe kuli [Yehova, NW] te ku bantu iyo,” kabili Shimapepo Mukalamba wa liko ni Yesu, u o Paulo alondolola nga kale kale “aikala ku kulyo ku cipuna ca bufumu ica Bukalamba mu myulu.” Umwashilisha mwa liko e cifulo ca kubapo kwa kwa Yehova mu mulu mwine.—AbaHebere 8:1, 2; 9:11, 24.

 3. Pe hema, cinshi cacitilweko icikope ku (a) icipembe capatukenye Umwashilisha ukufuma ku Mushilo? (b) amalambo ya finama? (c) icipailo ce lambo?

³ Umutumwa Paulo alondolola ukuti icipembe ce hema, calekenye Umwashilisha ukufuma ku muputule wa Mushilo, cicita icikope umubili wa kwa Yesu. Lintu Yesu apeele ilambo ubumi bwakwe, ici cipembe calepwike pabili, ukulangisha ukuti umubili wa kwa Yesu tawali na kabili ica kucilikila ukwingila kwakwe mu kubapo kwa kwa Yehova mu mulu. Pa citendekelo ce lambo lya kwa Yesu, bashimapepo bakwe basubwa abanono abafwile aba citetekelo kuti, mu nshita yalinga, na bo bapitila mu myulu. (Mateo 27:50, 51; AbaHebere 9:3; 10:19, 20) Paulo asontako, kabili, ukuti amalambo ya finama yatwalilila pe hema yasontele ku ntanshi kwi lambo limo lya kwa Yesu ilya bumi bwakwe bwa buntunse bwapwililika. Icipailo ce lambo mu lubansa caiminineko ukupayanya kwa kwa Yehova, ukulingana no kufwaya kwakwe, ukwa kupokelela ilambo lya kwa Yesu ku busuma bwa “bengi”—bwa basubwa kabili, pa numa, ubwa mpaanga shimbi—abo bali no “kumulolela mu kupamfiwa kwi pusukilo lyabo.”—AbaHebere 9:28, NW; 10:9, 10; Yohane 10:16.

 4. Cinshi calangililwe ku (a) Icifulo ca Mushilo (b) ulubansa lwa mu kati?

⁴ Ukufuma kuli ifi fyebo fyapuutwamo na bulesa, kuti twasondolwela ukuti Icifulo ca Mushilo mwi hema cilangisha imibele yashila iyapakishiwe intanshi kuli Kristu kabili lyene ku filundwa fyasubwa ifya bushimapepo bwa cifumu fya 144,000 lintu bacili pe sonde, intanshi ya kwingila ukupula mu “cipembe.” (AbaHebere 6:19, 20; 1 Petro 2:9) Cimininako bwino bwino ukukwata kwabo ukupokelelwa nga bana ba ku mupashi aba kwa Lesa, pamo nge fyo Lesa apokelele Yesu ukuba Umwana wakwe ukukonka pa lubatisho lwa kwa Yesu mu Yordani mu 29 C.E. (Luka 3:22; Abena Roma 8:15) Kabili ni shani ku lwa lubansa lwa mu kati, ulubali lweka fye lwe hema lwalemoneka ku bena Israele bashali bashimapepo ne cifulo uko amalambo yalecitilwa? Ici cicite cikope ca kwiminina kwapwililika ukwa muntu Yesu ukwamufishishepo ukupeela ubumi bwakwe pa mutundu wa muntu. Na kabili caimininako ukwiminina kwalungama pamo nga aba mushilo, kwapeelwa pa citendekelo ce lambo lya kwa Yesu, uko abakonshi bakwe basubwa baipakisha ilyo bali pe sonde.a—Abena Roma 1:7; 5:1.

Ukulinga Umwashishiwa mwe Tempele

 5. Mu masesemo ya mu Malembo ya ciHebere, cinshi caloshiweko ku (a) ukupimwa kwa Yerusalemu? (b) ukupimwa kwe tempele lya mu cimonwa ca kwa Esekiele?

⁵ Yohane aebwa “[ukulinga umwashishiwa mwe, NW] itempele lya kwa Lesa, ne cipailo, na bapepelamo.” Cinshi ici cilangilila? Mu masesemo ya mu Malembo ya ciHebere, ukulinga kwa musango yo kwapayenye ukwebekesha kwa kuti ubulungi, bwafuushiwa ku luse, kuti bwapeelwa pa citendekelo ca fipimo fya kwa Yehova fyapwililika. Mu nshiku sha Mfumu yabipa Manase, ukulinga kwa mu busesemo ukwa Yerusalemu kwashininkishe ubupingushi bushingaluka ubwa bonaushi pali ulya musumba. (2 Ishamfumu 21:13; Inyimbo sha Bulanda 2:8) Pa numa, nangu cibe fyo, lintu Yeremia amwene Yerusalemu alelingwa, ici caebekeshe ukuti umusumba ukakuulwa cipya cipya. (Yeremia 31:39; mona na kabili Sekaria 2:2-8.) Mu kupalako, ukulinga kwakulisha kabili ukwa ebekeshiwa kwe tempele lya mu cimonwa kwacitilwe ubunte kuli Esekiele kwali kwebekesha ku baulwilwe bunkole aba ciYuda mu Babiloni ukuti ukupepa kwa cine kukabweshiwa mu calo ca ku mwabo. Na kabili cali ca kwibukisho kuti, mu cilola ca filubo fyabo, Israele ukutula ilyo ali no kulinga ku fipimo fya mushilo ifya kwa Lesa.—Esekiele 40:3, 4; 43:10.

 6. Cinshi ico ukwebwa kwa kwa Yohane ukupima umwashishiwa mwe tempele na bashimapepo bapepelamo kwabe cishibilo? Londolola.

⁶ E ico, lintu Yohane afundwa ukulinga umwashishiwa mwe tempele na abo bashimapepo bapepela muli lyene, cili cishibilo ca kuti takuli icingalesha ukufikilishiwa kwa mifwaile ya kwa Yehova ukulosha ku mitantikile ye tempele ya aba babishanya na lyene, no kuti iyo mifwaile ilepalamina akalume ka iko. Nomba ukuti ifintu fyonse fyalibikwa pe samba lya makasa ya kwa malaika wakosa uwa kwa Yehova, ili ni nshita ya kuti “ulupili lwa ŋanda ya kwa Yehova” lulimbe mu kukosa “pa mulu wa mpili.” (Esaya 2:2-4) Ukupepa kwasanguluka kwa kwa Yehova kulingile ukusansabikwa pa numa ya myanda ya myaka iingi ya busangu bwa kwa Kristendomu. Na kabili ni nshita ya abo bamunyina ba kwa Yesu aba citetekelo abafwa ukubuushiwa ukwingila “Umwashilisha.” (Daniele 9:24; 1 Abena Tesalonika 4:14-16; Ukusokolola 6:11; 14:4) Na bakakatikwa aba kupelako bali pe sonde “abasha ba kwa Lesa wesu” balingile ukulingwa ukulingana ne fipimo fya bulesa mu kuti bafikepo pa cifulo cabo cibelelela mu mitantikile ye tempele nga abana ba kwa Lesa bafyalwa ku mupashi. Ibumba lya buYohane ilelo lili ilyaibukila mu kukumanina ulwa ifyo fipimo fyashila kabili lili ilyapampamina pa kulinga kuli fyene.—Ukusokolola 7:1-3; Mateo 13:41, 42; Abena Efese 1:13, 14; linganyako Abena Roma 11:20.

Ukunyantaulwa kwa Lubansa

 7. (a) Mulandu nshi Yohane aebelwa ukukanapima ulubansa? (b) Ni lilali umusumba wa mushilo wanyantawilwepo imyeshi 42? (c) Ni shani fintu bashibutotelo ba Kristendomu bafililwe ukusumbula ifipimo fyalungama fya kwa Yehova pa myeshi 42?

⁷ Mulandu nshi Yohane abindilwe ukulinga ulubansa? Atweba muli aya mashiwi: “No lubansa lwa ku nse ye tempele ushe fye, no kululinga iyo, ico lwapeelwa ku Bena fyalo; no musumba wa mushilo bakanyantapo imyeshi amakumi yane na ibili.” (Ukusokolola 11:2) Natumona ukuti ulubansa lwa mu kati lucite cikope ukwiminina kwalungama pano isonde ukwa Bena Kristu bafyalwa ku mupashi. Nge fyo twalamona, ukuloshako pano kuli ku myeshi ya cine cine 42 ukulunduluka ukufuma October 1914 ukufika 1918, lintu bonse abaitungile Abena Kristu babikilwe ku bwesho bwabipisha. Bushe bali no kusumbule ifipimo fyalungama fya kwa Yehova mu kati ka iyo myaka ya nkondo? Abengi tabacitile. Bonse fye, bashibutotelo ba Kristendomu babikile ukupupa uluko pa ntanshi ya cumfwila kwi funde lya bulesa. Ku mbali shonse sha nkondo, iyalwilwe apakalamba mu Kristendomu, bashibutotelo bashimikile abalumendo mu filindi. Amamilioni abengi balipaiwe. Ku nshita ubo bupingushi bwatendeke mu ŋanda ya kwa Lesa mu 1918, United States na o alingile muli kulya kusumya kwa mulopa, kabili bashibutotelo ba Kristendomu bonse bakolomwene umulandu wa mulopa uyo ucili ubilikisha ku cilandushi ca bulesa. (1 Petro 4:17) Ukupooswa kwabo ku nse kwalibelelela, takwingabweshiwa ku numa.—Esaya 59:1-3, 7, 8; Yeremia 19:3, 4.

 8. Mu kati ka Nkondo ya Calo iya I, cinshi ico Abasambi ba Baibolo abengi baishibe, lelo finshi bashatesekeshe mu kukumanina?

⁸ Ni shani, lyene, ku lwe bumba linono lya Basambi ba Baibolo? Bushe bali no kupimwa apo pene mu 1914 ku kukakatila kwabo ku fipimo fya bulesa? Iyo. Ukupala Abena Kristu baitunga aba Kristendomu, na bo bene balingile ukweshiwa. Babele ‘abatamfiwa, ukupeelwa ku nko’ ukweshiwa mu kukosa no kupakaswa. Ubwingi bwabo baishibe ukuti tabafwile kuya no kwipaya umuntu munabo, lelo tabatesekeshe mu kukumanina ukukanabulamo lubali kwa Bwina Kristu. (Mika 4:3; Yohane 17:14, 16; 1 Yohane 3:15) Pe samba lya kutitikishiwa ukufuma ku nko, bamo balisuuswike.

 9. Cinshi umusumba wa mushilo uyo wanyantawilwepo ku nko, kabili pe sonde, ni bani bemininako uyu musumba?

⁹ Ni shani cali, nangu ni fyo, ukuti umusumba wa mushilo wanyantawilwepo kuli isho nko? Mu kumfwika, ici tacilosha kuli Yerusalemu uwaonawilwe ukucila imyaka 25 pa ntanshi Ukusokolola takulalembwa. Ukucila, umusumba wa mushilo ni Yerusalemu Mupya, uwalondolwelwe pa numa mu Ukusokolola, uyo waimininweko nomba pe sonde ku Bena Kristu basubwa bashalapo mu lubansa lwa mu kati lwe tempele. Mu nshita, aba na bo bakaba ulubali lwa musumba wa mushilo. E co kunyantaula pali bene kwapala ukunyantaula pa musumba wine.—Ukusokolola 21:2, 9-21.

Inte Shibili

10. Cinshi inte sha citetekelo isha kwa Yehova shili no kucita ilyo balenyantaulwapo?

¹⁰ Nangula balenyantaulwapo, aba aba cishinka tabaleka kuba inte sha citetekelo sha kwa Yehova. E co, ubusesemo butwalilila ukutila: “Kabili nkapeele nte shandi shibili ukusesema inshiku ikana limo ne myanda ibili na makumi mutanda nabafwale nsamu. [Ishi shapashanishiwa ku miti ya miolife ibili, “NW”] ne fya kutekapo inyali fibili ifyaiminina ku menso ya kwa Shikulu wa pe sonde.”—Ukusokolola 11:3, 4.

11. Cinshi capilibwile ku Bena Kristu ba citetekelo abasubwa ukusesemena mu “nsamu”?

¹¹ Aba Bena Kristu basubwa aba citetekelo balekabila imibele ya kushipikisha, pantu bali no kusesema mu “nsamu.” Cinshi ico ici capilibwile? Mu nshita sha Baibolo insamu ilingi line shalangilile ukuloosha. Ukushifwala kwali cishibilo ca kuti umuntu na boteleshiwa mu bulanda nelyo ukupelelwa. (Ukutendeka 37:34; Yobo 16:15, 16; Esekiele 27:31) Insamu shalundanishiwe ku bukombe bwa kuloosha bwe shamo nelyo ubulanda ubo bakasesema ba kwa Lesa bali no kubilisha. (Esaya 3:8, 24-26; Yeremia 48:37; 49:3) Ukufwala insamu kuti kwalangilila ukucefiwa nelyo ukulapila mu cilola ca kusoka kwa bulesa. (Yona 3:5) Insamu shafwelwe ku nte shibili shimoneka ukulangilila ukushipikisha kwabo ukwa mu kuicefya no kubilisha amapingushi ya kwa Yehova. Shali inte shalebilisha ubushiku bwakwe bwa cilandushi ubukaleto kuloosha na ku nko.—Amalango 32:41-43.

12. Mulandu nshi iciputulwa ca nshita muli ico umusumba wa mushilo wali no kunyantaulwapo cimoneka ukube ca cine cine?

¹² Ibumba lya buYohane lyali no kushimikila ubu bukombe pa nshita yapimwa mu cine cine: inshiku 1,260, nelyo imyeshi 42, ubutali bumo bwine bwa nshita ubo umusumba wa mushilo wali no kunyantaulwapo. Ici ciputulwa ca nshita cimoneko kuba ica cine cine, apo calumbululwa mu nshila shibili ishalekanalekana, intanshi imyeshi kabili lyene mu nshiku. Ukulundapo, ku kutendeka kwa bushiku bwa kwa Shikulu, kwali iciputulwa ca nshita capimwa ca myaka itatu na citika ilyo ifya kukumanya fyakosa ifya bantu ba kwa Lesa fyalingene ne fya kucitika ifyasesemwe pano—ukutampa pa kubuuka kwa nkondo ya calo iya ntanshi mu lubali lwa kushalikishako lwa 1914 no kutwalilila ku lubali lwa mu kubangilila lwa 1918. (Ukusokolola 1:10) Bashimikile ubukombe bwa “nsamu” ukukuma ku bupingushi bwa kwa Yehova ubwa Kristendomu ne calo.

13. (a) Cinshi cilangishiwa ku cishinka ca kuti Abena Kristu basubwa bapashanishiwe ku nte shibili? (b) Busesemo nshi ubwa kwa Sekaria buletwa ku muntontonkanya ku kwita kwa kwa Yohane inte shibili “[imiti ya, NW] miolife ibili ne fya kutekapo inyali fibili”?

¹³ Icishinka ca kuti balangililwe ku nte shibili cishinina kuli ifwe ukuti ubukombe bwabo bwali ubwalungikwa kabili ubwa shininkishiwa. (Linganyako Amalango 17:6; Yohane 8:17, 18.) Yohane abeta “[imiti ya miolife ibili, NW] ne fya kutekapo inyali fibili,” ukusoso kuti baleiminina “ku menso ya kwa Shikulu wa pe sonde.” Uku kuloshako kwashininkishiwa ku busesemo bwa kwa Sekaria, uwamwene ica kutekapo inyali ca [misambo, NW] cinelubali ne miti ya miolife ibili. Imiti ya miolife yasoselwe ukucite cikope ca ‘abasubwa babili,’ uko e kuti, Umulashi Serubabele na Shimapepo Mukalamba Yoshua, “abeminina pali Shikulu wa pano isonde ponse.”—Sekaria 4:1-3, 14.

14. (a) Cinshi calangililwe ku cimonwa ca kwa Sekaria ica miti ya miolife ibili? ne ca kutekapo inyali? (b) Cinshi Abena Kristu basubwa bengakumanya mu kati ka nkondo ya calo ya kubalilapo?

¹⁴ Sekaria aikele mu nshita ya kukuulwa cipya cipya, kabili icimonwa cakwe ca miolife ibili capilibwile ukuti Serubabele na Yoshua bakapaalwa ku mupashi wa kwa Yehova no kukoselesha abantu ku mulimo. Icimonwa ca cakutekapo inyali caibukishe Sekaria ‘ukukanasuulo bushiku bwa tunono’ pantu imifwaile ya kwa Yehova yali no kubombwa—“te ku bulamba, kabili te ku maka, kano ku [mupashi] wandi, e fyo asosa Yehova wa milalo.” (Sekaria 4:6, 10; 8:9) Impuka inono ya Bena Kristu mu mupampamina ukusenda ulubuuto lwa cine ukutwala ku mutundu wa muntu mu kati ka nkondo ya calo ya kubalilapo mu kupalako kuti kwabomfiwa mu mulimo wa kukuula cipya cipya. Na bo bene kuti babe ntulo ya kukoselesha kabili, nangu bengacepa, kuti basambilila ukutetekela pa bukose bwa kwa Yehova, ukukanasuulo bushiku bwa kutendeka kunono.

15. (a) Icishinka ca kuti Abena Kristu basubwa balondolwelwe nge nte shibili na kabili citwibukisho lwa cinshi? Londolola. (b) Musango nshi wa fishibilo inte shibili shapeelwa ubulashi bwa kucita?

¹⁵ Icishinka ca kuti balondolwelwe pamo nge nte shibili na kabili citwibukisha ulwa kwaluka. Muli cilya cimonwa, batatu aba mu basambi ba kwa Yesu bamumwene mu bukata bwa Bufumu, ukushindikwa na Mose na Eliya. Ici capashenye ukwikala kwa kwa Yesu pa cipuna cakwe ica bufumu ica bukata mu 1914 ku kupwilikisha umulimo wacitilweko icikope kuli abo bakasesema babili. (Mateo 17:1-3; 25:31) Mu kulinga, inte shibili nomba shimonwa shilebomba ifishibilo ifyapalana kuli ifyo ifya kwa Mose na Eliya. Ku ca kumwenako, Yohane asosa ulwa bene ati: “Kabili ngo muntu afwayo kubacena, umulilo ulefuma mu tunwa twabo, no koce fibambe fyabo: no yo uwingafwayo kubacena, e fyo ali no kwipaiwa. Bene bakwata amaka ya kwisalako ku mulu, ku kulenge mfula iloka mu nshiku sha kusesema kwabo.”—Ukusokolola 11:5, 6a.

16. (a) Ni shani icishibilo cibimbamo umulimo citwibukisha ulwa nshita ilyo ubulashi bwa kwa Mose bwasonsombelwe mu Israele? (b) Ni shani fintu bashibutotelo ba Kristendomu basaalwile Abasambi ba Baibolo no kukumbamo ubucushi bwabo mu kati ka nkondo ya kubalilapo, kabili ni shani aba balwishishe mfule?

¹⁶ Ici citwibukisha inshita lintu ubulashi bwa kwa Mose bwasonsombelwe mu Israele. Ulya kasesema asosele amashiwi yakaba aya bupingushi, kabili Yehova aonawile bacipondoka, ukoca 250 aba bene ku mulilo wa cine cine wafumine mu mulu. (Impendwa 16:1-7, 28-35) Mu kupalako, intungulushi sha butotelo bwa Kristendomu shasuushishe Abasambi ba Baibolo, ukusoso kuti aba tababala abapita mu makoleji ya fya kusambilila Baibolo. Lelo inte sha kwa Lesa shakwete ifyakwishibikilwako fyasumbukisha nga batumikishi: abo bantu bafuuka abaumfwilile ubukombe bwabo ubwa mu Malembo. (2 Abena Korinti 3:2, 3) Mu 1917 Abasambi ba Baibolo basabankenye The Finished Mystery (Inkama Yapwishishiwa), ukulandapo kwa maka pa Ukusokolola na Esekiele. Ici cakonkelwepo no kwananya amakope 10,000,000 ya trakiti wa mabula yane The Bible Students Monthly (Ica pa Mweshi ca Basambi ba Baibolo) ukuba ne cipande cikalamba caletila “Ukuwa kwa Babiloni—Umulandu Kristendomu Nomba Alingile Ukucula—ica Kufumamo Cakupelako.” Mu United States, bashibutotelo bakalifiwe babomfeshe umunsokwe wa nkondo ngo bwelelo bwa kukwata icitabo ukubindwa. Mu fyalo fimbi icitabo cafumishiwemo ifishalefwaikwa. Nangu ni fyo, ababomfi ba kwa Lesa batwalililo kulwisha mfule na trakiti yakaba iyafumine iya mabula yane iyakwete umutwe wa kuti Kingdom News (Imbila ya Bufumu). Ilyo ubushiku bwa kwa Shikulu bwalundulwike, impapulo shimbi shali no kulenga ukumonekesha imibele yafwa lwa ku mupashi ya Kristendomu.—Linganyako Yeremia 5:14.

17. (a) Fya kucitika nshi mu nshiku sha kwa Eliya fyabimbilemo icilala no mulilo? (b) Ni shani umulilo wafumine mu tunwa twa nte shibili, kabili cilala nshi cabimbilwemo?

¹⁷ Ni shani ulwa kwa Eliya? Mu nshiku sha shamfumu sha kwa Israele, uyu kasesema abilishe icilala pamo ngo kulumbulula kwa cifukushi ca kwa Yehova pa bena Israele balepepa Baali. Casendele imyaka itatu na citika. (1 Ishamfumu 17:1; 18:41-45; Luka 4:25; Yakobo 5:17) Pa numa, lintu Imfumu yabule citetekelo Ahasia atumine abashilika ku kupatikisha Eliya ukwisa ku cinso cine ica cifumu, kasesema aitile umulilo ukufuma mu mulu ukoca abashilika. Lyeka fye lintu mushika wa mpuka alangishe umucinshi walinga uwa cifulo cakwe nga kasesema e lyo Eliya asuminishe ukumushindikila ku mfumu. (2 Ishamfumu 1:5-16) Ukupalako, pa kati ka 1914 na 1918, abashalapo basubwa mu kushipa baletele ukusakamana ku cilala ca ku mupashi mu Kristendomu no kusoka ulwa bupingushi bwakaba “ukwisa kwa bushiku bwa kwa Yehova ubukulu kabili ubwa kutiinya.”—Malaki 4:1, 5; Amose 8:11.

18. (a) Bulashi nshi bwapeelwe ku nte shibili, kabili ni shani bwapalene na bulya bwapeelwe kuli Mose? (b) Ni shani inte shibili shasansalike Kristendomu?

¹⁸ Yohane atwalilila ukusosa ulwa nte shibili ati: “Kabili bakwata amaka pa menshi ku kuyasangulo mulopa, no kupume calo ku [cinkunka] conse ilyo lyonse balefwaya.” (Ukusokolola 11:6b) Mu kunasha Farao ukuleka Israele ukuya uwalubuka, Yehova abomfeshe Mose ukupuma Egupti wa kutitikisha ne finkunka, ukusanshamo ukwalula amenshi umulopa. Imyaka imyanda iingi pa numa, AbaPelishiti abalwani ba kwa Israele baibukishe bwino bwino incitilo sha kwa Yehova ukulwisha Egupti, ukubalenga ukupunda abati: ‘Na ni uwingatupokolola mu minwe ya [kwa Lesa, NW] mukaankala? Uyu e [Lesa, NW] uwaumine abena Egupti ku misango yonse ya mpumo [“icinkunka,” Revised Standard Version] mu matololo.” (1 Samwele 4:8; Ilumbo 105:29) Mose acitile icikope ca kwa Yesu, uwakwete ubulashi bwa kusosa amapingushi ya kwa Lesa pa ntungulushi sha butotelo isha mu kasuba kakwe. (Mateo 23:13; 28:18; Imilimo 3:22) Kabili mu kati ka nkondo ya calo iya kubalilapo bamunyina ba kwa Kristu, inte shibili, basansalike imibele ilenga imfwa iya “menshi” ayo Kristendomu alepeela ku mikuni yakwe.

Inte Shibili Shaipaiwa

19. Ukulingana no bulondoloshi bwa Ukusokolola, cinshi cicitika ilyo inte shibili shipwisha ukucitila ubunte kwabo?

¹⁹ Ici cinkunka cabele icakulisha pali Kristendomu ica kuti pa numa inte shibili shaseseme pa myeshi 42 mu nsamu, Kristendomu abomfeshe ukusonga kwakwe kwa pa calo ukubakwata ‘ukwipaiwa.’ Yohane alemba ati: “Kabili, ilyo bakapwisho bunte bwabo, iciswango icanina ukufuma mu cilindi ca ku Mbo cikalwa na bo, cikabacimfya no kubepaya. Ne fitumbi fyabo fikalaala mu musebo wa Musumba ukalamba, uwitwa ku manshoko Sodomu kabili Egupti, uko na Shikulwibo [apampamikwe, “NW”]. Kabili aba mu bantu ne mikowa na ba ndimi na ba nko baleloleshe fitumbi fyabo inshiku shitatu na hafu, no kukanasuminishe fitumbi fyabo ukubikwa mu nshishi. Na baikala pe sonde bakasekelela pali abo no kusangalala; bakatumishanya ne fya bupe; ico aba bakasesema babili balungulwishe abaikala pe sonde.”—Ukusokolola 11:7-10.

20. “Iciswango icanina ukufuma mu cilindi ca ku Mbo” cinshi?

²⁰ Uku e kwa kubalilako kwa kuloshako 37 mu Ukusokolola ku ciswango. Mu kutantalila tulebebeta ici ne fiswango fimbi mu kumfwika. Calinga ukusosa pali nomba ukuti “iciswango icanina ukufuma mu cilindi ca ku Mbo” cakulenga kwa kwa Satana, imicitile ya fintu iituntulu iya bupolitiki.b—Linganyako Ukusokolola 13:1; Daniele 7:2, 3, 17.

21. (a) Ni shani fintu abalwani ba butotelo ba nte shibili bashukile imibele ya nkondo? (b) Icishinka ca kuti ifitumbi fya nte shibili fyashilwe ukwabulo kushiikwa kulangilila cinshi? (c) Ni shani iciputulwa ca nshita ca nshiku shitatu na citika cimonwa? (Mona utulembo twa pe samba.)

²¹ Ukutula 1914 ukufika 1918 inko shaingile mu nkondo ya calo iya kubalilapo. Ukuyumfwa kwa kupupo luko kwalisumbene, kabili mu lusuba lwa 1918, abalwani ba butotelo ba nte shibili bashukile imibele. Bakolokwelele ifibombelo fye funde ifya Buteko ica kuti abatumikishi bashingamwa aba Watch Tower Bible and Tract Society babikilwe mu cifungo pa kupeelwa umulandu wa bufi uwa kusangukilo buteko. Abalebomba na bene aba citetekelo bapeshiwe amano. Imicitile ya Bufumu yalilekele. Cali kwati umulimo wa kushimikila walifwile. Mu nshita sha Baibolo wali musaalula wa bipisha ukukanabikwa mu nshishi ya cibukisho. (Ilumbo 79:1-3; 1 Ishamfumu 13:21, 22) E ico, umusebanya uukalamba kuti walundanishiwa ku kuleka inte shibili ukukanashikwa. Mu mibele ya miceele yakaba iya Palestine, icitumbi caba mu musebo kuti catendeka ukununka pa numa ya nshiku shitatu na citika isha cine cine.c (Linganyako Yohane 11:39.) Uku kumfwika mu busesemo muli fyo kulangisha ukuseebana uko inte shibili shali no kushipikisha. Abo balumbwilwe pa mulu ababikilwe mu cifungo bakanininwe no kufute ndalama sha cikatilo lintu umulandu wabo wacitilwe apilu. Basansalikwe pa cintubwingi pa butali bwalinga ubwa kuba icena cabola ku bekashi ba “musumba ukalamba.” Lelo cinshi cali uyu “musumba ukalamba”?

22. (a) Umusumba ukalamba cinshi? (b) Ni shani inyunshipepala ya cintubwingi yailundile pamo na bashibutotelo mu kusekelela pa kutalalika inte shibili? (Mona imbokoshi.)

²² Yohane atupeela ukupikulula kumo. Atila Yesu apampaminwe mulya. E fyo mu kulungatika tutontonkanya ulwa Yerusalemu. Lelo kabili atila umusumba ukalamba witikwa Sodomu na Egupti. Cisuma, Yerusalemu wa cine cine limo aitilwe Sodomu pa mulandu wa fibelesho fyakwe fishasanguluka. (Esaya 1:8-10; linganyako Esekiele 16:49, 53-58.) Kabili Egupti, amaka ya calo iya kubalilapo, inshita shimo amoneka nge cikope ca micitile ya fintu ya ici calo. (Esaya 19:1, 19; Yoele 3:19) E co, uyu musumba ukalamba ucite cikope “Yerusalemu” wakoweshiwa uitunga ukupepa Lesa lelo asanguka uushasanguluka no wa bupulumushi, ukupala Sodomu, no lubali lwa iyi micitile ya fintu ya calo ca busatana, ukupala Egupti. Acite cikope Kristendomu, icipasho ca muno nshiku ca Yerusalemu wabule citetekelo, ukuteyanya uko ifilundwa fya kuko fyakwete umulandu ukalamba nga nshi uwa kusekelela lintu batalalike ukushimikila kwalepumfyanya kwa nte shibili.

Ukwimishiwa Kabili!

23. (a) Cinshi cicitika ku nte shibili pa numa ya nshiku shitatu na citika, kabili ca kufumamo nshi pa balwani babo? (b) Ni lilali Ukusokolola 11:11, 12 no busesemo bwa kwa Esekiele ubwa kupuuta kwa kwa Yehova pa mupokapoka wa mafupa yauma fyakwete ukufikilishiwako muno nshiku?

²³ Amanyushipepala ya cintubwingi yailundile kuli bashibutotelo mu kusaalula abantu ba kwa Lesa, ipepala limo lyatile: “Ukupwa kwa The Finished Mystery (Inkama Yapwishishiwa) nakupeelwa.” Cali, nangu ni fyo, icatalukako nga nshi ukufuma ku cine! Inte shibili tashaikele ishafwa. Tubelengo kuti: “Awe apo papitile isho nshiku shitatu na hafu, umupu wa mweo uwafuma kuli Lesa waingile muli bene, na bo baiminine ku makasa yabo; no mwenso ukalamba waponene pa balebatamba. E lyo baumfwile ishiwi likalamba lya mu mulu lileti kuli bene, Nineni, mwise kuno. Na mu mulu e mo baninine baile mwi kumbi; ne fibambe na fyo fyalibatambile.” (Ukusokolola 11:11, 12) Muli fyo, bakwete ica kukumanya icapala kuli cilya ica mafupa yauma mu mupokapoka u o Esekiele atandalile mu cimonwa. Yehova apuutile pali ayo mafupa yauma, kabili yaishile ku bumi, ukupayanya icikope ca kufyalwa cipya cipya ukwa luko lwa kwa Israele pa numa ya myaka 70 ya bunkole muli Babiloni. (Esekiele 37:1-14) Aya masesemo yabili, muli Esekiele na mu Ukusokolola, yakwete ukufikilishiwa kwa yako kwa kasuba ka muno nshiku mu 1919, lintu Yehova abwekeshe inte shakwe “shali ishafwa” ku bumi bwacincimuka.

24. Lintu inte shibili shaishile ku bumi, ca kufumamo nshi cali pali ba kapakasa babo aba butotelo?

²⁴ Mwandi kwali kutulumushiwa kuli abo bakapakasa! Ifitumbi fya nte shibili fyabele ifya mweo mu kupumikisha ne fyacincila kabili. Kali kabulungwa kalula kuli abo bashibutotelo ukumina, ukucilisha pa kuti abatumikishi ba Bwina Kristu abo bapangile ukubika mu cifungo balilubwike kabili, pa numa ukufumishiwa mu mulandu umupwilapo. Ukutulumushiwa kwalingile ukukula ukucilapo lintu, mu September 1919, Abasambi ba Baibolo bakwete ibungano mu Cedar Point, Ohio, U.S.A. Pano uwakakwilwe pali nomba line presidenti wa Watch Tower Society, J. F. Rutherford, akumbilemo ababungene mu kuba ne lyashi lyakwe lyaleti “Ukubilisha Ubufumu,” lyashimpilwe pa Ukusokolola 15:2 na Esaya 52:7. Abo abe bumba lya buYohane na kabili batendeke “ukusesema,” nelyo ukushimikila apabuuta. Baile ukufuma ku bukose ukuya ku bukose, ukwabulo kutiina ukusansalika ubumbimunda bwa Kristendomu.

25. (a) Ni lilali inte shibili shaebelwe ukuti, “Nineni, mwise kuno” kabili ni shani ico cacitikeko? (b) Ca kufumamo nshi ca kutulumusha cintu ukubwekeshiwa kwa nte shibili kwakwete pa musumba ukalamba?

²⁵ Kristendomu aeseshe libili libili ukubwekeshapo ukucimfya kwakwe ukwa mu 1918. Aalukile ku mibombele ye bumba lyakalifiwa, ukukolokwela kwe funde, ukubika mu cifungo, no kuputunkanya fye—fyonse ukufilwa! Pa numa ya 1919 icifulo ca ku mupashi ca nte shibili cali uko ashingafika. Muli ulya mwaka Yehova asosele kuli bene ati: “Nineni mwise kuno,” kabili baninine ku mibele yasumbuka iya ku mupashi uko abalwani babo bengabamona lelo bashingabakumya. Yohane alondolola imibele ya kutulumusha uko ukubwekeshiwa kwabo kwakwete pa musumba ukalamba ati: “Kabili mu kashita kalya mwaponene icinkukuma cikalamba, ne cakaniko ca mwi kumi ca musumba caliwile, na mu cinkukuma mwaipailwe abantu amakana cinelubali: na bashelepo balikankamene, bapeele umucinshi kuli Lesa wa mu mulu.” (Ukusokolola 11:13) Mu cine cine mwali ukutenkana kukalamba mu cifulo ca butotelo. Umushili wamoneke ukusela pe samba lya ntungulushi sha macalici yaimikwa lintu ili bumba lya Bwina Kristu bapupuutulwa lyali mu kubomba. Icakaniko ca mwi kumi ca musumba wabo, mu mampalanya abantu 7,000, bayambukilwe mu kushika ica kuti balandilwako nga baipaiwe.

26. Ni bani baimininwako ku “icakanino ca mwi kumi ca musumba” na “amakana cinelubali” ya Ukusokolola 11:13? Londolola.

²⁶ Inumbwilo ya “icakaniko ca mwi kumi ca musumba” itwibukisha ifyo Esaya aseseme ukulosha ku Yerusalemu wa pa kale ukuti icakaniko ca mwi kumi cikapusunsuka ubonaushi bwa musumba ngo lubuto lwa mushilo. (Esaya 6:13) Ukupalako, impendwa 7,000 itwibukisho kuti ilyo Eliya ayumfwile ifyo wena eka e washeleko mu ba citetekelo mu Israele, Yehova amwebele ukuti kwaliko, mu cishinka, 7,000 abashakontamine kuli Baali. (1 Ishamfumu 19:14, 18) Mu myaka ya mwanda wa kubalilapo, umutumwa Paulo asosele ukuti aba 7,000 bacitile icikope ca bashalapo ba baYuda abayankwile ku mbila nsuma ya kwa Kristu. (Abena Roma 11:1-5) Aya malembo yatwaafwilisha ukumfwikisho kuti “amakana cinelubali” ne “cakaniko ca mwi kumi ca musumba” mu Ukusokolola 11:13 baba ni abo abankula ku nte shibili ishabweshishiwa no kusha imibele ya lubembu ya musumba ukalamba. Balafwa, nge fyo cingaba, kuli Kristendomu. Amashina yabo yalafumishiwa mu fyalembwa fya filundwa fyakwe. Tababa aba mweo na kabili nga fintu akuminweko.d

27, 28. (a) Ni shani fintu ‘abashelepo bapeele umucinshi kuli Lesa wa mu mulu?’ (b) Cinshi bashibutotelo ba Kristendomu bapatikishiwe ukwishiba?

²⁷ Lelo ni shani ‘abasheleko [ba Kristendomu] abapeele umucinshi kuli Lesa wa mu mulu’? Mu kushininkisha te pakusha kwabo ubutotelo bwasanguka no kuba ababomfi ba kwa Lesa. Ukucila, caba nga fintu calondolwelwe muli Word Studies in the New Testament ica kwa Vincent (icitabo), mu kulondolola inumbwilo ya “bapeele umucinshi kuli Lesa wa mu mulu.” Mulya calondololwa ukuti: “Insoselo ilangisha te kupilibuka, nelyo ukulapila, nelyo ukupeelo kutootela, lelo ukwishiba, icaba amano ya iko ya lyonse mu malembo. Linganyako Yosh. vii. 19 (Sept.). Yohane ix. 24; Imilimo xii. 23; Rom. iv. 20.” Ku kushikitika kwakwe, Kristendomu ali no kusumina ukuti Lesa wa Basambi ba Baibolo abombe ncitilo ikalamba mu kubabwesesha ku kucincila kwa Bwina Kristu.

²⁸ Kuti caba limbi ifyo bashibutotelo bapeele uku kusumina mu muntontonkanya fye, nelyo ku bene beka. Mu kushininkisha, tapali nangu umo uwa bene uwaishibishe ku cintu bwingi ngo wapokelele apabuuta Lesa wa nte shibili. Lelo ubusesemo bwa kwa Yehova ukupitila muli Yohane butwaafwilisha ukwiluka icali mu mitima yabo no kwishibisha ukutulumushiwa kwa kucenda uko bakumenye mu 1919. Ukutula pali uyo mwaka ukuya ku ntanshi, lintu “amakana cinelubali” bashile Kristendomu ukwabulo kusakamana umupampamina wa kubombesha kwakwe ukukakatila ku mpaanga shakwe, bashibutotelo bapatikishiwe ukwishiba ukuti Lesa we bumba lya buYohane ali uwakosa ukucila lesa wabo. Mu myaka ya pa numa kuti baishibisha ici mu kulengama kwacilapo, lintu abengi bafulilako ba mukuni wabo balefuma, ukubwekeshapo amashiwi ya bantu ilyo Eliya acimfishe bashibutotelo ba kwa Baali pa Lupili lwa Karmele no kutila: “Yehova e Lesa wa cine! Yehova e Lesa wa cine!”—1 Ishamfumu 18:39, NW.

29. Cinshi Yohane asosa ati cileisa bwangu, kabili kutenshiwa nshi na kumbi kulolela Kristendomu?

²⁹ Lelo kutika! Yohane atweba ati: “Ica kalanda ca cibili nacipita, moneni, ica kalanda ca citatu cileisa bwangu.” (Ukusokolola 11:14) Nga Kristendomu natenshiwa ku cicitike ukufika pano, cinshi akacita ilyo ica kalanda ca citatu cabilishiwa, malaika wa cinelubali alisha intandala yakwe, ne nkama yashishiwa iya kwa Lesa yapwishishiwa mu kupelako?—Ukusokolola 10:7.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 168]

Ukusekelela kwa pa Ukusokolola 11:10

Mu citabo cakwe Preachers Present Arms, casabankanishiwe mu 1933, Ray H. Abrams alosha ku kukaanya kwatapata kwa bashibutotelo ku citabo ca Watch Tower Society The Finished Mystery (Inkama Yapwishishiwa). Apituluka mu kweshaesha kwa bashibutotelo ukufumyapo Abasambi ba Baibolo “no kunashanasha kwabo kwapale cikuko.” Ici catungulwile ku mulandu wa mu cilye uwafuminemo ukupingwilwa kwa kwa J. F. Rutherford na banankwe cinelubali ku myaka yalepa iya mu cifungo. Dr. Abrams alundapo ati: “Ubulondoloshi bwa mulandu onse butungulula ku kusondwelela kwa kuti amacalici na bashibutotelo ku kutendekelako bali ku numa ya kusela kwa kufumyapo abena Russell. Mu Canada, mu February, 1918, baminista batendeke kampeini wateyanishiwa bwino ukubalwisha ne mpapulo shabo, ukucilisha The Finished Mystery. Ukulingana na Winnipeg Tribune, . . . ukutitikishe citabo cabo kwacetekelwe ukuba ukwaletwako mu kulungatika ku ‘beminishi ba bashibutotelo.’”

Dr. Abrams atwalilila ati: “Lintu imbila ya kupingulwa kwa myaka amakumi yabili yafikile kuli bakalemba ba nyunshipepala ya butotelo, mu kubako lonse ulwa ishi mpapulo, ishikalamba ne shinono, shasekelele pa cacitike. Nshaba na maka ya kusanga amashiwi ya kulangulukilako mu uuli onse uwa bamagazini ba butotelo bwasumina cimo. ‘Te kuti kubeko ubwipusho,’ e fyasondwelele Upton Sinclair, ukuti ‘ukupakasa . . . mu lubali kwafumine mu cishinka ca kuti banonkele ulupato lwa mabumba ya butotelo “bwasumina cimo”.’ Ico ukubombesha kwapuminkanishiwa kwa macalici kwafililwe ukucita kamfulumende nomba amoneke ukufishapo mu kubapwilishishako.” Pa numa ya kwambula ukulandapo kwabamo umusaalula ukwa mpendwa ya mpapulo sha butotelo, kalemba aloseshe ku kubwesha mfule kwa kupingulapo mu Cilye ca Apilu no kulandapo ati: “Ubu bupingushi bwapokelelwe mu mutalalila mu macalici.”

[Icikope pe bula 163]

Yohane apima itempele lya ku mupashi—ifipimo fili no kukumanishiwa kuli bushimapepo bwasubwa

[Ifikope pe bula 165]

Umulimo wa kukuula cipya cipya wa kwa Serubabele na Yoshua walangilile ukuti mu bushiku bwa kwa Shikulu ukutendeka kunono kukakonkwapo no kwingilishiwa kukalamba mu kati ka Nte sha kwa Yehova. Ifya kwangusha imibombele ya kupulinta pamo nge filangilwe pa mulu, ifyaba mu Brooklyn, New York, fyali no kutanununwa apakalamba mu kuti fikumanye ukukabila kwa fiko

[Ifikope pe bula 166]

Ubukombe bwa bupingushi bwaba ngo mulilo wabilishiwe ku nte shibili wacitilwe icikope ku mulimo wa kusesema kwa kwa Mose na Eliya

[Ifikope pe bula 169]

Ukupala amafupa yauma aya kwa Esekiele icipandwa 37, inte shibili shapupuutwilwe ku mulimo wabo uwa kasuba ka muno nshiku wa kushimikila