Bushe Mwaliba ne Mimwene ya Bukapepa pa lwa Bwalwa?

IMYAKA mupepi na 20 iyapitapo, abasambilila ifyashikama bashulile icikuulwa ca matafwali ya kale mupepi ne tauni lya Urmia, Iran. Basangilemo icipe ce bumba, ico ukulingana na basayantisti, caikalako amakana na makana aya myaka, ukutendeka lintu ubwikashi bwa mutundu wa muntu uwa ku kale nga nshi bwaimikwe. Pali ndakai, fimashini fyapangilwe nomba line fyalibomfiwe ku kuceeceeta ici cipe. Basayantisti balisungwike pa kusanga mu kati ubushininkisho bwa fya kutumbinkanya fyakokwesha ifya mwangashi wa kupanga.

Baibolo na yo ilalondolola mu kumfwika ukuti ukutula fye ku nshita sha pa kale umwangashi, ubwalwa, ne fya kunwa fimbi ifikola fyalibomfiwa. (Ukutendeka 27:25; Lukala Milandu 9:7; Nahumu 1:10) Pamo fye nga fintu caba ku fya kulya fimbi, Yehova alitupeela fwe bantu umo umo insambu sha kuisalila—ukunwa ubwalwa nelyo ukukaananwa. Ilingi line Yesu alenwa umwangashi pa ca kulya cakwe. Yohane Kabatisha talenwa ubwalwa iyo.—Mateo 11:18, 19.

Baibolo yalibinda ukunwesha. Bucakolwa bwaba lubembu kuli Lesa. (1 Abena Korinti 6:9-11) Mu kumfwana ne ci, Inte sha kwa Yehova tabasuminisha abali bonse abasanguka bacakolwa bashalapila ukutwalilila ukuba mu cilonganino ca Bwina Kristu. Abo mu cilonganino abasalapo ukunwa ubwalwa bafwile ukunwa mu kulinga.—Tito 2:2, 3.

Imimwene Ishili ya Bukapepa

Abantu abengi ilelo tabamona ubwalwa mu nshila ya bukapepa. Cintu cayanguka ukumona ukuti Satana alelundulula imibomfeshe yalubana iya ici cintu ca pa kale. Ku ca kumwenako, pa fishi fimo ifya muli bemba wa South Pacific, caba mwata ku baume ukubungana pamo ku kunwa ubwalwa ubwingi ubutubilwa palya pene pa cishi. Uku kubungana kuti kwasenda amaawala ayengi kabili kulabako libili libili—abaume abengi balayako cila bushiku. Bamo bacimona fye ukuti e lutambi lwabo. Inshita shimo shimo kulabako ukunwa ubwalwa bwa mu mabotolo na ma spirit mu cifulo ca—nelyo ukulunda pa—bwalwa bwa kuitubilila fye abene. Icifumamo ilingi line kukolwa.

Mu calo cimbi ica pali bemba wa Pacific, abaume ukunwa fye ubwalwa bwalinga te kuti cicitike no kucitika. Ukulingana fye ne fyo caba, lintu balenwa banwena ukukolwa. Ku ca kumwenako, pa bushiku bafolele ibumba lya baume balakumana capamo no kushita ifibokoshi fya bwalwa ifingi, icibokoshi cimo ukukwatamo amabotolo 24. Baleka fye ukunwa lintu ubwalwa bwapwa. Pali uyu mulandu, caliseeka ukumona abengi nabakolwa.

Ubwalwa bwa kutubila, pamo nga umwangashi wa tuncindu no bwalwa bumbi ubwa cikaya, bwalibomfiwa ukutula kale mu fyalo fya mu Afrika. Ulutambi mu ncende shimo lufwaya ukuti abeni bapeelwe ubwalwa pa kubatangata. Shibweni wa cileela ilingi line alapayanya ukucisha pa fyo umweni enganwa. Mu ncende imo caba mwata ukupeela umweni umo umo amabotolo ya bwalwa 12.

Utwampani twa mu Japan utwingi tulapekanishisha ababomfi ba tuko inyendo sha kuya ku kukokoloka ukubomfya babasi. Balasenda no bwalwa ubwingi, kabili bucakolwa bwalisuminishiwa. Ukukokoloka kumo ukwa utu twampani kusendako inshiku shibili nelyo shitatu. Ukulingana na magazini wa Asiaweek, mu Japan, “ukufuma pali bashibulimi abapiina fye ukufika kuli bapolitishani abakankaala, ica kupiminako umwaume ukulingana no lutambi caba bwingi bwa bwalwa buntu enganwa.” Imibele yapalako ilemonwa na mu fyalo fimbi ifya ku Asia. Magazini wa Asiaweek alondolola ukuti “Abena South Korea pali nomba balekunkumwina ubwalwa ubwingi umuntu umo umo ukucila ifinwa abantu ukuli konse kumbi mwi sonde.”

Ukuyobeka mu kunwesha kusangwike icintu caseeka mu makoleji ya mu United States. Ukulingana na The Journal of the American Medical Association, “abayobeka mu kunwesha abengi tabaimona abene ukuti ni bacakolwa.”a Ici tacilesungusha pantu mu fyalo ifingi ifya kusabankanishishamo amalyashi filasumbula ukunwa ukuti cintu ico wingafwaya ukwishiba, kuti walingamo, kabili ca kucebusha. Ilingi line uku kukubanya kulungatikwa sana sana ku bacaice.

Mu Britain, ukunwa ubwalwa na kufika ku cipimo ca miku ibili mu ciputulwa ca nshita ica myaka 20, kabili ukunwa ubwalwa bwaluma kwalingilishiwako ukufika ku miku itatu. Abalenwa baletendeka ninshi bali abaice sana, kabili abanakashi bafulilako na bo balenwa. Imibele yapalako ilemonwa ku Kabanga ka Bulaya na mu fyalo fya ku Latin-America. Ici cilemoneka bwino bwino pa mulandu wa kuti lintu ifipendo fya bakunkuma ku bwalwa fyaingilishiwako e lyo na masanso ya pa musebo ayasuntinkana no kukolwa yengilishiwako. Mu cine cine, kuliko ukwingilishiwako kwamonekesha ukwa kunwa ubwalwa mu kusaalala kwa calo.

Ni Lilali Lintu Kuba Ukucishamo?

Imimwene ya Baibolo iya bwalwa yalishikatala. Lubali lumo, Amalembo yasoso kuti umwangashi waba ca bupe ukufuma kuli Yehova Lesa “uulenge mitima ya bantunse ukusamwa.” (Ilumbo 104:1, 15) Lubali lumbi, pa kusenuka ukuyobekamo Baibolo ibomfya inumbwilo sha kuti “ukukolwakolwa,” “ukunwesho mwangashi, ukuwowota, [ukubungana pamo ku kunwa, NW],” “abatepukila mu mwangashi uwingi,” no kuba “abatekwo busha ku mwangashi uwingi.” (Luka 21:34; 1 Petro 4:3; 1 Timote 3:8; Tito 2:3) Lelo ni lilali lintu ‘umwangashi uba uwingi’? Ni shani fintu Umwina Kristu engeshiba imimwene ya bukapepa iya bwalwa?

Tacaba cintu cayafya ukwishiba bucakolwa. Ififumamo fyalilondololwa muli Baibolo mu kuba na mashiwi ya kuti: “Nani atila, Owe? nani atila, Iyee? nani ali ne fya lubuli? nani ali no kuilishanya? Nani amona apa fye ifilaso? nani alulukila amenso? Abakokwesha pa mwangashi, abaibika mu kulabulo wa cinkumbili. . . . Amenso yobe yamone fyeni, no mutima obe usosa amampuulu.”—Amapinda 23:29-33.

Ubwalwa bwacishamo kuti bwafulunganya umuntontonkanya, ukulenga umo ukulamona ifinjelengwe, ukufwa icipuupu, na malwele yambi aya ku muntontonkanya no mubili. Umuntu uunwene ubwalwa, kuti afilwa ukuilama, icingalenga ukuti aicene umwine nelyo ukucena bambi. Bacakolwa baishibikwa ukuti balaibimba mu myendele yabamo ishiku, iyabipisha, nelyo iya bucisenene.

Ukunwa ukufika ku cipimo ca kukolwa, e lyo pakonkapo ne fifumamo ifilumbwilwe pa muulu, mu cine cine kuba kunwa kwacishamo. Nangu cibe fyo, umuntu kuti alangisha ukuti tanwa mu kulinga ukwabula no kuti ifishibilo fya bucakolwa fyonse fimonekele. E ico, icipusho ca nampo nga umuntu nanwesha ilingi line tacasukwa. Bupusano nshi bwabapo pa kulinga no kuyobekamo?

Lindeni Ubupanda Bwenu

Baibolo tayaimika umwa kupelela ukupitila mu kupayanya amaperesenti ya bwalwa bulingile ukuba mu mulopa nelyo icipimo cimbi. Ukukunkuma ku bwalwa kulapusanapusana ukulingana na bantu umo umo. Lelo, ifishinte fya Baibolo filabomba ku Bena Kristu bonse kabili kuti fyatwaafwa ukulundulula imimwene ya bukapepa ukukuma ku bwalwa.

Yesu atile ifunde lya ntanshi ‘kutemwa sokulu Lesa ku mutima obe onse, na ku mweo obe onse, na ku kutontonkanya kobe konse.’ (Mateo 22:37, 38) Ubwalwa bulambukila umuntontonkanya mu kulungatika, kabili ukuyobekamo kuti kwamucilikila ukumfwila ili funde lyapulishamo pali yonse. Kuti kwamucilikila nga nshi ukupingulapo bwino, ukulamuka kwa kupwisha amafya, ukuilama, ne mibombele yacindama imbi iya muntontonkanya. Amalembo yatukonkomesha ukuti: “Sunga amano no bupanda, wileka fifume ku menso yobe; na fyo fikabo mweo ku mutima obe, kabili cisaamo mu mukoshi obe.”—Amapinda 3:21, 22.

Umutumwa Paulo apaapaata Abena Kristu ukuti: “Tuuleni imibili yenu bulilambo bwa mweo, ubwa mushilo, ubwa kutemuna Lesa; [umulimo washila mu kuba na maka yenu aya kupelulula, NW ].” (Abena Roma 12:1) Bushe Umwina Kristu kuti ‘atemuna Lesa’ nga ca kuti alenwa ubwalwa ukufika ku cipimo ca kuti afilwa no kubomfya ‘amaka ya kupelulula’? Ilingi line, umuntu uunwa mu kukanalinga panono panono alaya alekunkuma ku bwalwa. Kuti pambi ayumfwa ukuti ukunwesha—kuli wene—te bucakolwa. Lelo, kuti alelundulula ukushintilila kwacishamo pa bwalwa. Bushe umuntu wa musango yo kuti ‘atuula umubili wakwe bulilambo bwa mweo, ubwa mushilo’?

Icipimo icili conse ica bwalwa icileshinshibika “amano [yenu] no bupanda” pamo ngo Mwina Kristu ciba cipimo cacishamo ica bwalwa.

Cinshi Cimumunga Imimwene Yenu iya Bwalwa?

Umwina Kristu afwile ukupimununa nampo nga imibele yakwe iya mutima ukulola ku kunwa ilesongwa no kukongama kwa ndakai nelyo ifishilano. Ukukuma ku bwalwa, mu cine cine te kuti mufwaye ukusalapo ukwashimpwa pa kukongama kwa ntambi nelyo pa kukubanya kwa fya kusabankanishishamo amalyashi. Ilyo mulepimununa imibele yenu iya mutima, ipusheni amuti, ‘Bushe nsongwa ku cintu icapokelelwa mu bwikashi? Nelyo bushe ukunwa kwandi kutungululwa ne fishinte fya Baibolo?’

Nangu cingati Inte sha kwa Yehova tabakaanya ukukonka ulutambi, balishiba ukuti Yehova alipata ifibelesho ifingi ifyapokelelwa mu kusaalala ilelo. Incende shimo shilasuminisha ukuponya amafumo, ukubikamo umulopa, ukulaalana kwa ba bwamba bumo bwine, nelyo impali. Abena Kristu, nangu cibe fyo, babomba mu kumfwana ne mimwene ya kwa Lesa iya ifi fintu. Ee, imimwene ya bukapepa ili no kukunta Umwina Kristu ukupata ifibelesho fya musango yo te mulandu fyalipokelelwa ukulingana no lutambi nelyo iyo.—Ilumbo 97:10.

Baibolo ilanda ulwa “kufwaya kwa Bena fyalo,” ukusanshamo “ukunwensho mwangashi” no “kukolwakolwa.” Ishiwi “ukukolwakolwa” kupeela icitontonshi ca kubungana ukwalepekanishiwa mu kuba ne mifwaile ya kulungatika iya kupapaula ubwalwa bushaifulila. Cimoneka kwati mu fyalembwa mu Baibolo bamo abaleilumba ukuti tabakolwa bwangu baleesha ukunwa ukucisha bambi, nelyo baleesha ukumona uwinganwa ubwingi. Umutumwa Petro aloseshe kuli uyu musango wa myendele ukuti “ukucishamo uko kwine kwa kuipoosaika” umo Abena Kristu balapila bashendela na kabili.—1 Petro 4:3, 4.

Bushe kuti cabamo ukupelulula ku Mwina Kristu ukuba ne mimwene ya kuti kulila fye takolelwe, mu cituntulu taciba mulandu na kuntu alenwena, inshita alenwa, nelyo ubwingi bwa bwalwa alenwa? Kuti twaipusha atuti, Bushe iyo mimwene ya bukapepa? Baibolo itila: “Nga mulelya nalimo mulenwa, nalimo conse ico mulecita, citeni fyonse ku kucindika Lesa.” (1 Abena Korinti 10:31) Ibumba lya bantu ababungene capamo ku kunwa ubwalwa bushaifulila pa lwalaala te kuti bonse bakolwe, lelo bushe imyendele yabo ili no kucindika Yehova? Baibolo ikonkomesho kuti: “Mwipalana no bwikashi buno; lelo musangulwe mu kulengwa kwa mitima yenu ipya, ukuti mulinge icabo kufwaya kwa kwa Lesa, icisuma kabili ica kutemuna kabili icapwililila.”—Abena Roma 12:2.

Sengaukeni Ukupunwisha Bambi

Ku ca kulengo buseko, ilingi line intambi shine ishisuminisha ukuyobekamo shilalesha kwene lintu uulenwesha aleitunga ukuba umuntu wa kwa Lesa. Mu bwikashi bumo ubunono ubwa mu South Pacific, uwa kumonako umo atile: “Ndamukumbwa imwe mwe bantu. Ifyo mushimikila fya cine. Lelo ubwafya fye twamonako bwa kuti abantu benu balanwa sana katata.” Ukulingana na fintu cashimikwa, aba bantu baalekolwa, lelo ico cishinka tacalemonekela ku bengi aba mu bwikashi. Abalemonako balesondwelela mu kwanguka ukuti ukupala fye abantu abengi abaya ku kunwa, baNte na bo bene balakolwa. Bushe umutumikishi wa Bwina Kristu uuleibimba mu kunwa kwatantalila kuti asungilila ukushimikwa kusuma no kupwishishisha ubutumikishi bwakwe mu kuba no buntungwa bwa kulanda?—Imilimo 28:31.

Lipoti ukufuma ku calo ca ku Bulaya alelangilila ukuti pa nshita shimo bamunyina bamo ne nkashi baya ku Ŋanda ya Bufumu ninshi balenunka ubwalwa. Ici calipunwisha bakampingu wa bambi. Baibolo ikonkomesho kuti: “Cisuma ukuleko kulye nama, nangu kunwo mwangashi, nangu kucite cintu conse ico munonko aipunwinamo.” (Abena Roma 14:21) Imimwene ya bukapepa iya bwalwa ili no kukunta Umwina Kristu wakosoka ukuba uwasakamanishisha ukukanapunwisha bakampingu wa bambi, nangu cingati cilepilibula ukutaluka ku bwalwa pe samba lya mibele imo.

Ukwabulo Kutwishika Abena Kristu Balipusanako

Ku ca bulanda, ici calo calicite fingi ku kukalifya Yehova pa kubomfya bubi bubi ifisuma ifingi ifyo apeela umutundu wa muntu, ukusanshako ubwalwa. Umwina Kristu waipeela umo na umo alingile ukutukusha ukusengauka imimwene ishili ya bukapepa iyaanana. E lyeka fye abantu bakaba na maka ya “kumona apalekene umulungami no mubifi, apalekene uubombela Lesa no ushimubombela.”—Malaki 3:18.

Ukukuma ku bwalwa, ‘apalekanina’ Inte sha kwa Yehova ne calo tapafwile ukutwishikwa no kutwishikwa. Ukunwa ubwalwa te cintu cacindamisha ku Bena Kristu bene bene. Tabesha ukumona nga ca kuti te ti bakunkume ku bwalwa, ukupalamina nga nshi ku kukolwa; kabili tabaleka ubwalwa ukushinshibika nelyo mu nshila ili yonse ukubacilikila ukubombela Lesa no mweo onse no muntontonkanya walengama.

Pamo nge bumba, Inte sha kwa Yehova bakwata imimwene ya bukapepa pa bwalwa. Ni shani pa lwa imwe? Ifwe bonse kuti twashininkisho lwa mapaalo ya kwa Yehova ilyo twakonka ukufunda kwa mu Baibolo ukwa kuba “abakaana ukubulapepa ne fya lunkumbwa fya pano isonde, kabili tube no mweo wa kutekanya, kabili uwa bulungami, kabili umwabela bukapepa mu bwikashi buno bwa nomba.”—Tito 2:12.

[Futunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 28]

Kutikeni ku Batemwikwa Benu

Uunwa mu kukanalinga ilingi line teshiba ukuti nakwata ubwafya ilintu bambi bonse nabeshiba. Balupwa, ifibusa, na baeluda ba Bwina Kristu tabalingile ukushimunuka ukwaafwa abatemwikwa abashilenwa mu kulinga. Lubali lumbi, nga ca kuti abatemwikwa tabatemenwe iminwene yenu iya bwalwa, mu kupalishako ninshi nabakwata umulandu usuma. Kutikeni ku cintu balesosa.—Amapinda 19:20; 27:6.