Bushe Mulalya Bwino lwa ku Mupashi?

“Imiliile isuma e cintu umuntunse akabila sana. . . . Ukwabule fya kulya fyakumanina, kuti twafwa.”—Food and Nutrition.

ICO cishinka cishingaaluka cilalangililwa mu kumonekesha ku mibili yaondoloka iicula ku nsala iya baume, abanakashi, na bana abaabulisha ici “cintu umuntunse akabila sana.” Bambi na bo eyefilya lelo bacili balabulisha umulyo icabipisha. Lelo, abengi abengalya bwino basekelela fye mu fya kulya fya cabe cabe umushaba no mulyo wine wine. Icitabo ca Healthy Eating citila, “Pa fintu ifyo twakwata, ifya kulya fimoneka ukuba e fintu ifyo tonaula sana.”

Tacapusana sana ne ca kulya ca ku mupashi—icine icisangwa mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo. Abantu bamo balibulila kumo no mulyo fye wa citendekelo uwa ku mupashi; balacula ku nsala lwa ku mupashi. Bambi balilekelesha fye ukushukila ica kulya ca ku mupashi icabako. Nga imwe ni shani? Bushe pa lwenu mulalya bwino lwa ku mupashi? Nelyo bushe kuti cabe fyo muleipusula umulyo wa ku mupashi? Calicindama ukukanapita mu mbali muli uyu mulandu pantu tulakabila ica kulya ca ku mupashi ukucila fye na fintu tukabila ica kulya ca ku mubili.—Mateo 4:4.

Ifya Kulya Ifikusha lwa ku Mupashi

Food and Nutrition, icitabo icilanda pa bucindami bwa kulya bwino, citupeela imilandu isuma itatu iya kufwayo kulya bwino. Umulandu umo wa kuti tukabila ifya kulya “pa kutwala pa ntanshi ukukula no kupyanika pa nsandesande sha mubili ishonaika.” Bushe mwalishiba ukuti ubushiku bumo na bumo mu bumi bwenu, insandesande trilioni isha mu mubili wenu shilabongoloka no kufwaya ukupyanikwapo? Ukukula kwalinga no kusungilila umubili fifwaya ifya kulya ifisuma.

E fyo caba na lwa ku mupashi. Lintu umutumwa Paulo alembeele icilonganino mu Efese, ku ca kumwenako, aebekeshe fintu Umwina Kristu umo na umo akabila ica kulya ca ku mupashi icisuma pa kuti engaba ‘umukalamba.’ (Abena Efese 4:11-13) Lintu twalya mu kulinga ica kulya ca ku mupashi icabamo mulyo, tatuba na kabili nga utunya, ukufilwa ukuisakamana, ukuwa nge finakabupalu ku misango yonse iya masanso. (Abena Efese 4:14) Mu cifulo ca ico, tulakula ukusanguka abakalamba abakosa, ababa na maka ya kulwile citetekelo pa mulandu wa “kulelelwa ku fyebo fya citetekelo.”—1 Timote 4:6.

Bushe e fyo caba kuli imwe? Bushe mwalikula lwa ku mupashi? Nelyo bushe mucili mwaba nga kaice ka ku mupashi—ukusansalikwa ku masanso, ukushintilila umupwilapo pali bambi, no kukanaba na maka ya kubombe milimo ya Bwina Kristu? Kwena, te bengi aba muli ifwe abengalanda ukuti baba abaice lwa ku mupashi, lelo ukuibebeta kwafumaluka kuti kwaba ukwalinga. Abena Kristu basubwa bamo baali utwaice twa ku mupashi mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Nangu cingatila baalingile ukuti babe “bakasambilisha,” na bo abengafikapo kabili abengaitemenwa ukusambilishako bambi cintu Icebo ca kwa Lesa cisosa, umutumwa Paulo alembele ati: “Mucili mulekabila umo ukumusambilishe mitande ya kubangilila iya fyebo fya kwa Lesa. Kabili mwaba abakabile shiba, ifilyo ifyakosa te fyo.” Nga mulefwaya ukukula lwa ku mupashi, kusheni insala ya ca kulya ca ku mupashi icakosa, icisuma. Mwilaikushiwa fye ne filyo fya tunya twa ku mupashi!—AbaHebere 5:12.

Na kabili tukabila ifya kulya fyakosa ifya ku mupashi pa kulungisha ukonaula ukuletwako ne fya kwesha fya cila bushiku ifyo tulolenkana na fyo mu calo cakaluka. Ifi fintu kuti fyaonka amaka yesu aya ku mupashi. Lelo Lesa kuti alenga ayo maka cipya cipya. Paulo atile: “Tatunenuka; lelo nelyo ubuntu bwesu bwa ku nse boonaika, ubwa mu kati bwena bulengwa cipya cipya ubushiku no bushiku.” (2 Abena Korinti 4:16) Ni shani fintu ‘tulengwa cipya cipya ubushiku no bushiku’? Inshila imo, ni pa kulya lyonse Icebo ca kwa Lesa ukupitila mwi sambililo lya Malembo ilya pa lwesu na mwi bumba e lyo no kusambilile mpapulo shashimpwa pali Baibolo.

Ifya Kulya Fipeela Amaka lwa ku Mupashi

Ifya kulya na kabili filakabilwa “ku kupeela icikabilila na maka.” Ifya kulya filapayanya amafuta ya kukosha pa kuti imibili yesu ilebomba bwino. Nga twalya ifyabulo kulondoloka, kuti twakwata fye amaka yanono. Ukubulisha iron mu miliile yesu kuti kwatulenga ukuyumfwa abanaka kabili abalemba. Bushe ifyo e fyo muyumfwa inshita shimo ukulosha ku mibombele ya ku mupashi? Bushe mulaba no bwafya pa kubomba imilimo iyo yendela pamo no kuba Umwina Kristu? Bamo abaitunga ukuba abakonshi ba kwa Yesu Kristu balafunshika mu kucite cisuma, kabili babulisha ulupikwe lufwaikwa ku milimo ya Bwina Kristu. (Yakobo 2:17, 26) Nga mwamono kuti ifi e fyo caba kuli imwe, umuti kuti waba maka maka ni mu kuwamyako imiliile ya ku mupashi nelyo ukwingilishako ifya kulya fintu mulya lwa ku mupashi.—Esaya 40:29-31; Abena Galatia 6:9.

Mwikopekwa ukulalundulula ifibelesho fishawama ifya miliile ya ku mupashi. Kumo ukwa kufutika kwakulisha kuntu Satana aabomfya pa myanda iingi iya myaka kwaba kwa kushinina abantu ukuti tabakabila ukubelenga Baibolo no kupokelela ukwishiba kwalungikwa ukufuma muli yene. Abomfya umucenjelo wakokwesha uo ifita fyalesansa fyalebomfyako ku kunasha imisumba ya balwani—umucenjelo wa kubatane fya kulya no kuti lintu insala yabasuma e lyo banakile. Lelo uyu wine mucenjelo aliusumbamo. Afutika abo bantu “alecandila” ukuti baicululushe abene ku nsala uku ninshi nabashingulukwa ne miina ya fya kulya ifisuma ifya ku mupashi. E mulandu wine abengi bawila nge finakabupalu ku kusansa kwakwe!—Abena Efese 6:10-18.

Ifya Kulya Ifipeela Ubutuntulu bwa ku Mupashi

Umulandu wa butatu untu tukabila ifya kulya, e filanda ulupapulo lwa Food and Nutrition, waba wa “kulama ubutuntulu bwa bumi ubwa mubili . . . no kulesha amalwele.” Ukumwenamo ukwisa ku bumi ukufuma mu fya kulya fisuma takumoneka apo pene. Lintu twapwisha ukulya ica kulya icisuma, te lingi tutontonkanyapo kuti, ‘Ici ca kulya camombela bwino sana ku mutima wandi (nelyo ku mfyo shandi nelyo ku micincili yandi, na mu nshila shimbi).’ Lelo, mukeshe ukukanalya pa nshita yatantalila, lyene icikacitika ku butuntulu bwa bumi bwenu cikamoneka fye icine. Finshi fikafumamo? “Icaseeka sana ukumoneka,” e fyasosa ulupapulo lumo ulwa fya miti ya cipatala, “ciba icapusanako: ukukanakula bwino, ukufilwa ukucincintila utumalwele fye utunono, ukubulisha maka nelyo ukukosoboka.” Umusango wapalako uwa bulwele bwa ku mupashi walyambukile abena Israele ba pa kale pa nshita imo. Kasesema Esaya alandile ulwa bene ukuti: “Umutwe onse walilwala, no mutima onse walitembuka; ukutula pa nyantilo ya lukasa ukufika na pa mutwe, tamuli butuntulu.”—Esaya 1:5, 6.

Ica kulya cisuma ica ku mupashi citupeela amaka ya kucincintila ukunakuka kwa ku mupashi ukwa musango yo ne fifuma mu kulwala kwa ku mupashi. Ukwishiba uko kufuma kuli Lesa kutusungilila mu mibele isuma lwa ku mupashi—nga tulelya kwene! Yesu Kristu alilandilepo pa fintu icinabwingi ca bantu mu kasuba kakwe bashasambilile ku bulekelesha bwa bashibo pali uyu mulandu uwa kulya kwalinga ukwa ku mupashi. Na bo bene balifililwe ukulya icine cintu aalesambilisha. Cinshi cafuminemo? Yesu atile: “Imitima ya aba bantu yalikutwa, na matwi yabo bomfwa no bwafya, na menso yabo nabashibatika, epali bamona ku menso yabo, no kuumfwa ku matwi, no kwiluka ku mitima, no kwaluka no kuleka mbaposhe.” (Mateo 13:15) Icinabwingi tabanonkeelemo mu maka ya kundapa aya Cebo ca kwa Lesa. Batwalilile ukuba abalwele lwa ku mupashi. Nangu fye Bena Kristu basubwa bamo babele “abanaka kabili abalwala.” (1 Abena Korinti 11:30) Shi twikatala atulanga umusaalula ku ca kulya ca ku mupashi cintu Lesa alepayanya.—Ilumbo 107:20.

Ukukowela kwa ku Mupashi

Pa mbali ya cintiinya ca kufwa ku nsala ya ku mupashi, kwalibako ubusanso na bumbi ubwa kucenjelako—umusango wa fya kulya fine fintu tulya kuti pambi walikowela. Ukupokelela ifisambilisho ifyaingililwa ne mfundo sha busanso isha fibanda kuti kwatubikamo sumu pamo fye nge fingatucita ukulya ifya kulya fya ku mubili ukwikele utushishi nelyo ifingakowesha. (Abena Kolose 2:8) Tacayanguka lyonse ukwishiba ifya kulya ifikwete sumu. “Ifya kulya,” e fyasosa icitabo cimo, “kuti pambi fyamoneka ifisuma fye ilintu kanshi muli utushishi tulenga amalwele.” Kanshi kuti cawama nga tulebebeta uko ifya kulya fyesu ifya mampalanya fifuma, ukulaibukisho kuti ifitabo fimo, pamo nga ifyalembwa fya busangu, kuti pambi fyalingililwa ku mulandu wa kubikamo ifisambilisho fishili fya mu malembo na mano ya buntunse. Bakapanga bamo aba fya kulya balabomfya fye ne filembo fya kulufya ku kubepa abali no kushitako ukulosha ku fyo babikamo. Mu kushininkisha kuti twaenekela Satana, kafutika mukalamba, ukuti kuti acita cimo cine. Shininkisheni, kanshi, ukuti mwapoke fyo fya kulya fya mampalanya ukufuma ku ntulo iyashininkishiwa, pa kuti mwingatwalilila “abatuntulu mu citetekelo.”—Tito 1:9, 13.

Thomas Adams, kashimika wa mu mwanda wa myaka uwalenga 17, alandile pa lwa bantu ba mu nshita yakwe ati: “Baliimbila inshishi shabo ku meno yabo.” Mu nshila imbi, fintu balelya fyalebepaya. Shininkisheni ukuti cintu mulelya lwa ku mupashi tacilemwipaya. Fwayeni ifya kulya fya ku mupashi ifisuma. “Cinshi ico mulingila silfere mu cishili cilyo?” e fyo Yehova Lesa aipwishe lintu abaleitunga ukuba abantu bakwe bayalukiile kuli bakasambilisha na bakasesema ba bufi. “Umfwisheni kuli ine, lyeni ne cisuma, no kuleke myeo yenu iilemene ku fyanona. Teyamikeni amatwi yenu, iseni na kuli ine, umfweni, ukuti mube aba mweo.”—Esaya 55:2, 3; linganyeniko Yeremia 2:8, 13.

Ukupaka kwa ca Kulya ca ku Mupashi

Mu kushininkisha takuli ukucepelwa kwa ca kulya cisuma ica ku mupashi. Nga fintu Yesu Kristu aseseme, nomba alikwata ibumba lya musha wa cishinka kabili uwashilimuka ililebombesha ku kupayanya “ifya kulya mu nshita iyene” ku uli onse uulecifwaya. (Mateo 24:45) Ukupitila muli kasesema Esaya, Yehova alaile ati: “Moneni, ababomfi bandi bakalya, na imwe mukaba ne nsala. . . . Ababomfi bandi bakaanga ku kubuuta ku mutima.” Na kuba, alilaya umutebeto wa fya kulya kuli abo balefwaya ukulyako. “Yehova wa milalo akacitile nko shonse umutebeto wa fya mafuta, umutebeto wa myangashi ya pa fisekwa, ifya mafuta ifyaisulamo ubufyompo.”—Esaya 25:6; 65:13, 14.

Tontonkanyeni pali ici, nangu ni fyo: Kuti twafwa ku nsala ninshi tuli na pa mutebeto! Ilyo natushingulukwa ne fya kulya, nalyo line kuti twabulisha umulyo icabipisha nga ca kuti tatuicincimwishe fwe bene ukuti tulyepo. Amapinda 26:15 yapeela ubu bulondoloshi bwa cishinka ukuti: “Mbokoya ashiike minwe yakwe mu lunweno; camutendusha ukuibwesesha pa kanwa kakwe.” Mwandi mibele ya bulanda! Mu nshila imo ine kuti twaba bambokoya nga nshi ica kuti twafilwa ukuibikilishako kwi sambililo lya pa lwesu ilya Cebo ca kwa Lesa ne mpapulo sha Baibolo ishapekanishiwa ukutwaafwa ukupokelela ica kulya ca ku mupashi. Nelyo kuti twatendushiwa ukulapekanya ukulongana no kufilwo kulandapo mu kulongana kwa cilonganino ca Bwina Kristu.

Imiliile Isuma

Natukwata umulandu, kanshi, uwa kulundulwila imiliile isuma iya ku mupashi. Icicitika, nangu cibe fyo, ca kuti abengi basobaulapo fye pa ca kulya ca ku mupashi, bamo no kuileka fye ukuti bafwe ku nsala umupwilapo. Kuti bapala abantu abashimona ubucindami bwa miliile yalinga mpaka fye balamona ifya kufumamo pa numa. Ulupapulo lwa Healthy Eating lwapeelapo umulandu umo uo pambi twingabela aba mulekelesha mu miliile yesu, nangu cingati natwishibo kuti ukulya kusuma kwalikatama ku bumi: “Ubwafya buba bwa kuti [pamo nge cifuma mu miliile yabulo kulondoloka] ukubipa kwa bumi takumoneka mu kwangufyanya, takuba ififumamo mu kupumikisha pamo nga ififuma mu kuciluko musebo ukwabulo kupoosako amano. Mu cifulo ca ico, kuti kwabako ukubipa kwa bumi bwa umo ukwa panono panono, ukwabelama, ukulwala kuti kuleisa mu kwanguka, amafupa te kuti yalekosa, ukupola kwa filonda no kupepemuka ku malwele kuti kuleba fye ukwakokomoka.”

Kuli bamo abacishamo kuti umuntu aba ngo mukashana umo uwalwala anorexia nervosa (ubulwele bwa kukanalya ku kufwaisha ukoonda). Alaishinina umwine ukuti talekabila ukuliisha, ukuti ali fye bwino sana, te mulandu na fintu cilemoneka ukuti umubili wakwe uleya ulepwa. Mu kupelako alalekelela fye ukufwaya ukulya icili conse. “Yaba mibele ya busanso,” e filanda ulupapulo lulanda pa fya miti ya cipatala. Mulandu nshi? “Nangu cingatila te lyonse umulwele engafwa ku nsala alabulisho mulyo icabipisha kabili kuti acimfiwa ku kabulwele fye akanono.”

Umwanakashi umo Umwina Kristu asumine ati: “Pa myake ingi naleshomboka no kwishiba kwa kuti nalekabila ukupekanishisha ukulongana lyonse ne sambililo lya pa lwandi lelo nalyo line nshatalile mba na maka ya kucite co.” Kwi pele pele alyalwike ica kuti aishileba musambi umusuma uwa Cebo ca kwa Lesa, lelo ni pa numa ya kumona ukuti imibele aalimo yalefwaikwa ukubombapo mu kampampa.

Muleibukisha, kanshi ukupanda amano uko umutumwa Petro apeele. Beni ngo “tunya utwafyalwa nomba,” kabili “fulukeni ishiba lya bumupashi ilyabulo bucenjeshi, . . . ukuti mukulileko ukufika ku kupusuka.” (1 Petro 2:2) Ee, “fulukeni”—kusheni ukufwaisha kwakosa—ukwa kufwayo kwisusha ukwishiba Lesa mu muntontonkanya no mutima wenu. Abakalamba ba ku mupashi na bo balakabila ukutwalilila ukuteesa uko kufuluka. Mwilaleka ica kulya ca ku mupashi ukusanguka ‘cimo pa fintu twakwata ifyo tonaula sana.’ Akulyeni bwino lwa ku mupashi, kabili fishenipo ukuilemene “fyebo fituntulu” ifisangwa mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo.—2 Timote 1:13, 14.

[Icikope pe bula 28]

Bushe mulakabila ukuwamyako imiliile yenu?