Ukupususha kwa kwa Yehova
“Lesa atubela Lesa wa kupusushapususha.”—ILUMBO 68:20.
1, 2. (a) Mulandu nshi twingasoselo kuti Yehova aba ni Ntulo ya kupususha? (b) Ni shani mwingalondolola Amapinda 21:31?
YEHOVA Mupusushi wa bantunse abamutemwa. (Esaya 43:11) Imfumu ya Israele iya lulumbi Davidi yalishibe ici kabili yaimbile no mutima onse ukuti: “Ukupususha kwa kwa Yehova.” (Ilumbo 3:8) Kasesema Yona alandile amashiwi yamo yene mwi pepo lya mukoosha ilyo ali munda ya cisabi.—Yona 2:9.
2 Solomone mwana Davidi na o alishibe ukuti Yehova aba ni Ntulo ya kupususha, e ico atile: “Kafwalo apekanishiwilo bushiku bwa bulwi, lelo ukupususha kufuma kuli Yehova.” (Amapinda 21:31) Akale ku Middle East, ing’ombe shaletinta baplao, impunda shalesende fipe, abantu balenina pa mfalashi, kabili bakafwalo balebomfiwa mu bulwi. Nangu cibe fyo, ilyo abena Israele bashilaingila mu Calo Calaiwe, Lesa akambishe ukuti imfumu yabo “iikaifushisha bakabalwe.” (Amalango 17:16) Bakabalwe ba bulwi tabalekabilwa pantu Yehova ali no kupususha abantu bakwe.
3. Fipusho nshi tufwile ukubebeta?
3 Shikulu Mulopwe Yehova ni “Lesa wa kupusushapususha.” (Ilumbo 68:20) Mwandi aya mashiwi ya kukoselesha! Lelo bushe Yehova ‘alapususha?’ Kabili ni bani apusushapo?
Yehova Alapususha Abalungami
4. Twaishiba shani ukuti Yehova alapususha bakapepa?
4 Ababomfi bonse aba kwa Lesa abaipeela abalecite calungama kuti basansamushiwa ku mashiwi ya mutumwa Petro ayatila: “Shikulu aishibo kupokolola bakapepa ku ca kwesha, no kulinda abashalungama ukufika ku bushiku bwa bupingushi.” Pa kushininkisha ici cishinka, Petro alando kuti Lesa “tatengele aba pano isonde aba kale, lelo abakile Noa kabila wa bulungami na bambi cinelubali, ilyo aletele ilyeshi pano isonde pa bashipepa.”—2 Petro 2:5, 9.
5. Finshi fyaliko ilyo Noa abombele nga “kabila wa bulungami”?
5 Tutile muli mu nshiku sha kwa Noa. Ifibanda ifyafwala imibili ya buntu fili pe sonde. Abana abafyelwe kuli aba bamalaika bacintomfwa balecusha abantu, kabili ‘pano isonde paisulapo ulufyengo.’ (Ukutendeka 6:1-12) Nangu cibe fyo, ici tacilengele Noa ukulekelesho mulimo wa kwa Yehova. Lelo, ni “kabila wa bulungami.” Noa no lupwa lwakwe bakuula icibwato kabili nabashininkisho kuti ububifi bukafumishiwapo ilyo bacili abomi. Ku citetekelo cakwe Noa asekeele aba pano isonde. (AbaHebere 11:7) Imibele ya muno nshiku yaba nge ya mu nshiku sha kwa Noa, ukulangililo kuti ishi ni nshiku sha kulekelesha isha ino micitile ibifi iya fintu. (Mateo 24:37-39; 2 Timote 3:1-5) Ukupala Noa, bushe mukaba bakabila ba bulungami aba busumino ababombela pamo na bantu ba kwa Lesa ilyo mulelolelo kupususha kwa kwa Yehova?
6. Bushe 2 Petro 2:7, 8 ashininkisha shani ukuti Yehova alapususha abalungami?
6 Umutumwa Petro alumbula ubushininkisho bwalundwako ubulangililo kuti Yehova alapususha abalungami. Asoso kuti “Lote umulungami, uwaleba no bulanda ku mibele ya bucilende iya bapulumushi, [Lesa] alimupokolwele pantu umulungami ulya pa kwikala muli bene, alalungulusho mutima wakwe ulungami ubushiku no bushiku pa kumona no kuumfwa imicitile yabo iyabindwa.” (2 Petro 2:7, 8; Ukutendeka 19:1-29) Abengi muli shino nshiku sha kulekelesha balitemwa bucilende. Ukupala Lote, bushe ‘mulaba no bulanda ku mibele ya bucilende’ iiseekele ilelo? Nga mulaba no bulanda, kabili nga mulacito bulungami, mukaba pa bakapusushiwa na Yehova lintu ino micitile ibifi ikafumishiwapo.
Yehova Alapususha Abantu Bakwe ku Balwani
7. Ifyo Yehova acitile Israele mu Egupti fishininkisha shani ukuti alapokolola abantu bakwe mu kunyanyantilwa?
7 Apo ino micitile ikote tailafumishiwapo, ababomfi ba kwa Yehova bakulapakaswa no kutitikishiwa. Lelo kuti bashininkisho kuti Yehova akabapokolola, pantu akale alipuswishe abantu bakwe abaletitikishiwa. Tutile muli bena Israele abalecushiwa ku bena Egupti mu nshiku sha kwa Mose. (Ukufuma 1:1-14; 6:8) Mu kukonkana Lesa aleta ifinkunka pali Egupti. (Ukufuma 8:5–10:29) Lintu icinkunka calenga 10 caipaya amabeli ya bena Egupti, Farao asuminisha abena Israele ukuya, lelo pa numa alonganika imilalo yakwe no kubakonka. Nangu cibe fyo, mu kwangufyanya, Farao ne fita fyakwe baonaulwa muli Bemba Wakashika. (Ukufuma 14:23-28) Mwaimbila pamo na Mose na Israele onse ulu lwimbo ulutila: “Yehova musalifi ku bulwi: Yehova e shina lyakwe. Amaceleta ya kwa Farao, no mulalo wakwe, napoosa muli bemba; bamushika bakwe abasalwa nabebila muli Bemba Wakashika. Amatenga nayabebisha, bebile mwi tenga kwati libwe.” (Ukufuma 15:3-5) E ico bonse abatitikisha abantu ba kwa Lesa muli shino nshiku sha kulekelesha bakakandwa.
8, 9. Mwi buku lya Abapingushi, ca kumwenako nshi cishininkisho kuti Yehova alapususha abantu bakwe ku balwani.
8 Pa myaka iingi ilyo abena Israele baingile mu Calo Calaiwe, baletungululwa na bapingushi. Limo limo inko shimbi shalebafenenkesha, lelo Lesa abomfeshe abapingushi ku kubapokolola. Ne fwe bene nga ‘tulateta pa mulandu wa baletufenenkesha na baletusunkilisha,’ Yehova akatupususha pamo nga babomfi bakwe aba bucishinka. (Abapingushi 2:16-18; 3:9, 15) Na kuba, ibuku lya Baibolo ilya Abapingushi litweba pa lwa ici na pa lwa kupususha kukalamba Lesa akaleta ukupitila muli Kapingula wakwe uwasontwa, Yesu Kristu.
9 Natubwelele ku nshiku sha Mupingushi Baraki. Ukupepa kwa bufi no kulufya ububile bwa kwa Lesa kwalenga abena Israele ukutekwa ku muunga we fwafwa pa myaka 20 ku Mfumu Yabini iya Kanaani. Sisera ni mushika wa mulalo ukalamba uwa bena Kanaani. Nangu cingati mu luko muli abantu nalimo amamilioni yane, lelo, ‘inkwela tailemoneka, nangu lifumo, mu ba makana amakumi yane muli Israele.’ (Abapingushi 5:6-8) Abena Israele balapila no kulilila kuli Yehova. Lesa abomfya kasesema mwanakashi Debora, ukweba Baraki ukulonganika abaume 10,000 mu lupili lwa Tabore, kabili Yehova akula abalwani ukwisa ku mupokapoka mwi samba lya lupili ulutali ulwa Tabore. Imilalo ya kwa Sisera na maceleta ya bulwi 900 ileisa ne cilulumo cikalamba ukufuma kwi shilya lye lungu no mumana uwa kama uwa Kishone. Lelo imfula ya citalawe yabunsha umumana wa Kishone. Baraki na bantu bakwe baobela mu mfula no kutentemuka ulupili lwa Tabore, basanga Yehova nafulunganya abalwani ku cipyu cakwe. Awe abaume ba kwa Baraki baipaya abena Kanaani bonse abalefulumuka mu mwenso. Mwandi ici cilesoka abatutitikisha ku kulwisha Lesa!—Abapingushi 4:3-16; 5:19-22.
10. Mulandu nshi twingashininkisho kuti Lesa akapususha ababomfi bakwe aba muno nshiku ku balwani?
10 Yehova akapususha ababomfi bakwe aba muno nshiku ku balwani, nga fintu apuswishe Israele uwaletiina Lesa mu nshita ya kumanama. (Esaya 43:3; Yeremia 14:8) Lesa apokolwele Davidi “mu minwe ya balwani bakwe bonse.” (2 Samwele 22:1-3) E co pamo nga bantu ba kwa Yehova tuleshipa fye ilyo baletutitikisha nelyo ukutupakasa, pantu Imfumu ya buMesia ikatulubula mu kunyanyantilwa. Ee, “imyeo ya babusu ilapususha: ilubule myeo yabo mu kunyanyantilwa na mu kufyengwa.” (Ilumbo 72:13, 14) Ukulubuka nakupalama nga nshi.
Lesa Alapususha Abamucetekela
11. Ca kumwenako nshi Davidi apayenye ica kushintilila pali Yehova?
11 Pa kupusushiwa na Yehova, tufwile ukumucetekela mu kushipa. Davidi acetekele Lesa mu kushipa lintu aile mu kukumanya ipaka Galyati mu bulwi. Elenganyeni umuPelishiti umutali naiminina ku ntanshi ya kwa Davidi, uulebilikisho kuti: “Iwe waisa kuli ine no lupanga ne fumo na kafumo; lelo ine naisa kuli iwe mwi shina lya kwa Yehova wa milalo, Lesa wa mitande ya kwa Israele, uo waseebanya. Ubwa lelo Yehova alekupeela mu minwe yandi; ndekuuma, ndeputula no mutwe obe; icitumbi cobe ne fitumbi fya mulalo wa baPelishiti ndepeela ubwa lelo ku fyuni fya mu lwelele na ku finama fya mpanga; na bonse aba mu calo baleishibo kuti mwaba Lesa muli Israele, no lukuta ulu lonse luleishibo kuti te ku lupanga kabili te kwi fumo Yehova atuulila; pantu ubulwi bwa kwa Yehova.” Mu kwangufyanya Galyati afwa, kabili abaPelishiti bacimfiwa apakalamba. Yehova alipuswishe abantu bakwe.—1 Samwele 17:45-54.
12. Mulandu nshi ukwibukisha Eleasari, impalume ya kwa Davidi kwingatwafwila?
12 Lintu twakumanya bakapakasa, tufwile “ukushipa” no kutetekela sana muli Lesa. (Esaya 46:8-13, NW; Amapinda 3:5, 6) Moneni ifyacitike pa cifulo ciitwa Pas-damimu. Israele afulumuka abaPelishiti. Lelo Eleasari, umo uwa mpalume shitatu sha kwa Davidi tatiinine iyo. Aiminina mu kacilime ka barle no kuuma abaPelishiti ku lupanga. Muli fyo ‘Yehova apususha Israele ukupususha kukalamba.’ (1 Imilandu 11:12-14; 2 Samwele 23:9, 10) Tacilolele mu kuti pa lwesu kuti twacimfya umulalo. Lelo, inshita shimo abalwani kuti batutitikisha lintu tuli fweka. Bushe tukapepa no kushintilila pali Yehova, Lesa uupususha? Bushe tukalombo kuti atwaafwe ukuti twifutuka abasumina banensu kuli bakapakasa?
Yehova Alapususha Abasunga Bumpomfu
13. Mulandu nshi cayafishe ukusungilila bumpomfu kuli Lesa mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa Israele?
13 Pa kupusushiwa na Yehova, tufwile ukusungilila bumpomfu kuli wene nangu cafye shani. Abantu ba kwa Lesa aba kale bapitile mu mesho ayengi. Elenganyeni ifyo mwali no kupitamo nga mwaikele mu bufumu bwa mikowa 10 ubwa Israele. Ubunkalwe bwa kwa Rehoboamu e bwalengele ukuti imikowa 10 imukaane no kwimika ubufumu bwa ku kapinda ka kuso ubwa Israele. (2 Imilandu 10:16, 17; 11:13, 14) Yehu e wali umusuma pa mfumu shonse ishatekele ubu bufumu, lelo na o wine ‘tayangilwe ukwenda mu malango ya kwa Yehova umutima wakwe onse.’ (2 Ishamfumu 10:30, 31) Nangu cibe fyo, mu bufumu bwa mikowa 10 mwali abasungile bumpomfu. (1 Ishamfumu 19:18) Balitetekele Lesa, kabili alibasenamine. Bushe mulasungilila bumpomfu kuli Yehova lintu icitetekelo cenu caeshiwa?
14. Kupususha nshi Yehova aletele mu nshiku sha Mfumu Hisekia, kabili cinshi calengele ukuti abena Babele bacimfye Yuda?
14 Ukusuula Amalango ya kwa Lesa kwaletele akayofi ku bufumu bwa Israele. Ilyo abena Ashuri bacimfishe ubu bufumu mu 740 B.C.E., bamo aba mu mikowa 10 bafwile bafulumikile ku bufumu bwa mikowa ibili ubwa kwa Yuda, uko bali no kupepa Yehova pe tempele lyakwe. Asa, Yehoshafati, Hisekia, na Yoshia e mfumu shine pa mfumu 19 isha ng’anda ya kwa Davidi ishatemenwe ukupepa Lesa. Mu nshiku sha kwa Hisekia wa bumpomfu, abena Ashuri baishile no mulalo wa maka ku kulwisha Yuda. Lesa ayaswike ipepo lya kwa Hisekia, ukubomfya malaika umo fye uwaipeye abena Ashuri 185,000 mu bushiku bumo fye, muli fyo apuswishe bakapepa Bakwe! (Esaya 37:36-38) Lelo ukukanakonka Amalango no kukanaumfwila ukusoka kwa bakasesema ba kwa Lesa kwalengele ukuti mu 607 B.C.E. abena Babele bacimfye Yuda no konaulo musumba wa Yerusalemu ne tempele lya uko.
15. Mulandu nshi abaYuda bankole bakabile ukushipikisha mu Babele, kabili Yehova abapuswishe shani?
15 Ilyo abaYuda bali bankole mu Babele pa myaka 70 iya bulanda, bali no kushipikisha pa kusungilila bumpomfu kuli Lesa. (Ilumbo 137:1-6) Kasesema Daniele ali ca kumwenako ca basungile bumpomfu. (Daniele 1:1-7; 9:1-3) Elenganyeni fintu asekeleele lintu mu 537 B.C.E., Imfumu Koreshe yapingwile ukuti abaYuda babwelele ku Yuda ku kukuula cipya cipya itempele! (Esra 1:1-4) Daniele na bambi balishipikishe pa myaka iingi, lelo balimweneko ukuwa kwa Babele no kulubuka kwa bantu ba kwa Yehova. Ne fwe bene tulingile ukushipikisha lintu tulelolela ubonaushi bwa “Babele Mukalamba,” ubuteko bwa calo ubwa kupepa kwa bufi.—Ukusokolola 18:1-5.
Lyonse Yehova Alapususha Abantu Bakwe
16. Lesa apuswishe shani abantu bakwe mu nshiku sha kwa Namfumu Estere?
16 Lyonse Yehova alapususha abantu bakwe lintu bali aba busumino kwi shina lyakwe. (1 Samwele 12:22; Esaya 43:10-12) Moneni ifyacitike mu nshiku sha kwa Namfumu Estere mu myaka ya ba 400 B.C.E. Imfumu Ahasuerusi (Xerxes I) nasonta Hamani ukuba cilolo mukalamba. Hamani afulwa apantu Mordekai umuYuda akaana ukumukontamina, kabili apanga ukulofya Mordekai na baYuda bonse mu Bufumu bwa Persia. Apeela abaYuda umulandu wa bumpulamafunde, kabili ashitikapo indalama, kabili asuminishiwa ukubomfya inindamunwe ya mfumu ku kukakatilako icipope ca kubalofya. Mu kushipa Estere asokolwele mfumu ulwa ntuntuko yakwe iya ku buYuda kabili asansalika ipange lya kwa Hamani ilya bukomi. Hamani akulikwa pa cimuti ico ateyanishishe Mordekai. Mordekai aba cilolo mukalamba, kabili apeelwa amaka ya kusuminisha abaYuda ukuicingilila. Bacimfya abalwani babo apakalamba. (Estere 3:1–9:19) Ili lyashi lilekoshe citetekelo cesu ukuti Yehova akapususha ababomfi bakwe aba cumfwila aba muno nshiku.
17. Icumfwila caafwile shani Abena Kristu abaYuda aba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo abaleikala mu Yudea?
17 Na cimbi icilenga Lesa ukupususha abantu bakwe ni co balomfwila wene no Mwana wakwe. Tutile muli basambi ba kwa Yesu abaYuda mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo. Abebo kuti: “Ilyo mukamona Yerusalemu naushingwa ku milalo, e lyo ishibeni ukuti ukupomonwa kwa uko nakupalama. E lyo abali mu Yudea bafulumukile ku mpili.” (Luka 21:20-22) Imyaka iingi yapita, kabili tamwishibe ilyo aya mashiwi yakafikilishiwa. Lyene mu 66 C.E. abaYuda baimino buteko. Imilalo ya bena Roma iyaletungululwa na Cestius Gallus yashinga Yerusalemu no kupalamina ku fibumba fye tempele. Mu kupumikisha, abena Roma babwelelamo apabulo mulandu. Cinshi Abena Kristu abaYuda balacita? Mu citabo cakwe ica Ecclesiastical History (Book III, chapter V, 3), Eusebius atila balifulumwike mu Yerusalemu na mu Yudea. Ukumfwila ukusoka kwa busesemo bwa kwa Yesu kwalibapuswishe. Bushe mulomfwila ubutungulushi bwa mu Amalembo ubupayanishiwa ukupitila mu “mulashi wa cishinka” uwalashikwa pa fyuma fyonse ifya kwa Yesu?—Luka 12:42-44.
Ipusukilo lya ku Mweo wa Muyayaya
18, 19. (a) Lipusukilo nshi imfwa ya kwa Yesu ipayanya, kabili kuli bani? (b) Umutumwa Paulo apampamine pa kucita cinshi?
18 Ukumfwilo kusoka kwa kwa Yesu kwapuswishe Abena Kristu abaYuda mu Yudea. Lelo imfwa ya kwa Yesu iletela “abantu bonse” ipusukilo lya ku mweo wa muyayaya. (1 Timote 4:10) Lintu Adamu abembwike, alufishe ubumi no kushitisha abantunse mu busha ku lubembu ne mfwa, e ico abantunse bakabile icilubula. (Abena Roma 5:12-19) Amalambo ya nama aya mu Amalango ya kwa Mose tayalepwisha ulubembu. (AbaHebere 10:1-4) Yesu tafyelwe no lubembu lwapyanwa nelyo ukukanapwililika, pantu wishi taali muntunse kabili umupashi wa mushilo uwa kwa Lesa e ‘wafimbile’ Maria ukutule lyo aimite ukufika lintu Yesu afyelwe. (Luka 1:35; Yohane 1:29; 1 Petro 1:18, 19) Lintu Yesu afwile ngo wa bumpomfu bwapwililika, apeele ubumi bwakwe ubwapwililika ku kushita no kulubula abantunse. (AbaHebere 2:14, 15) Muli fyo, Kristu ‘aipeele icilubula pa mulandu wa bonse.’ (1 Timote 2:5, 6) Te bonse bashukila uku kupayanya kwe pusukilo, lelo abatetekela muli kwene Lesa alabasuminisha ukumwenamo.
19 Kristu ashitile ubufyashi bwa kwa Adamu ilyo apeele umutengo we lambo lyakwe ilya cilubula kuli Lesa mu muulu. (AbaHebere 9:24) Muli fyo, Yesu anonkele Nabwinga, e kutila abakonshi bakwe abasubwa ba 144,000 ababuushiwilwa ku bumi bwa mu muulu. (Abena Efese 5:25-27; Ukusokolola 14:3, 4; 21:9) Kabili akaba “Wishi wa nshita pe” ku batetekela mwi lambo lyakwe no kupokelelo mweo wa muyayaya pe sonde. (Esaya 9:6, 7; 1 Yohane 2:1, 2) Mwandi kutantika kwabamo ukutemwa! Icipande cikonkelepo cikalanda pa fyo Paulo atashishe pa lwa uku kutantika muli kalata wakwe wapuutwamo uwa cibili ku Bena Kristu mu Korinti. Na kuba, Paulo apampamine fye pa kwafwilisha abantu ukushukila ukupayanya kwawamisha ukwa kwa Yehova ukwe pusukilo lya ku mweo wa muyayaya.
Kuti Mwayasuka Shani?
◻ Mu Malembo cinshi cishininkisho kuti Lesa alapususha abalungami?
◻ Twaishiba shani ukuti Yehova alapususha abamucetekela no kusungilila bumpomfu bwabo?
◻ Cinshi Lesa apayanya pa kuletako ipusukilo lya mweo wa muyayaya?
[Icikope pe bula 12]
Davidi acetekele Yehova, “Lesa wa kupusushapususha.” Bushe mwalimucetekela?
[Icikope pe bula 15]
Lyonse Yehova alapususha abantu bakwe, nga fintu acitile mu nshiku sha kwa Namfumu Estere