Baankwileko Ukwabula Akaso ku Kutemwa kwa kwa Lesa
“Lekeni batootele Yehova pa luse lwakwe, ne fipesha amano ifyo acita ku bana ba bantu.”—ILUMBO 107:8.
1. Ni shani fintu umutumwa Yohane akomaila pa mibele ya kutemwa muli kalata yakwe iya kubalilapo?
“LESA kutemwa.” Ifyo yaisulamo ubupilibulo ayo mashiwi! Te ca kupapa umutumwa Yohane ayumfwilile ukuba icakabilwa ukubwekeshapo yene muli kalata yakwe iya kubalilapo. (1 Yohane 4:8, 16) Te kuti fye Yehova Lesa aba kutemwa lelo na kabili aba musango, nelyo umuntu, wa kutemwa.
2. Ni mu nshila nshi Lesa alangishe ukutemwa mu kubumba umwaume no mwanakashi no kubapayanishisha?
2 Tontonkanya ulwa kutemwa Lesa alangile mu nshila atubumbilemo. Amashiwi ya kutasha aya kwa Davidi yali ayalinga nga nshi. Pamo nga kemba wa malumbo uwapuutwamo, asosele ukuti: “Ndemutootela, pa kuti nalengelwe mu musango wa kutiinya.” (Ilumbo 139:14) Pa kuti twingekala abomi mu butuntulu ne nsansa, Lesa alengele ifya kusekesha ifishingapendwa ifingacitikako kuli ifwe ukupitila mu mano yesu yasano—ukumona, ukuumfwa, ukusonda, ukununsha, no kutonya. We kuyemba tumona mu bubumbo bwatushinguluka! Ifyo fyaba ifya kupesha amano ifya fimenwa ifingi kabili ifyalekanalekana ne nama, ukukanasosa icili conse ku kuyemba kwa misango ya buntunse ne fyata! Lesa na kabili abikile ukutantika kwa kusekesha ukwa fitwalo, imisalu, ne fya kulya fimbi ifya mupepi. (Ilumbo 104:13-16) Pa mulandu usuma, umutumwa Paulo acinkwilileko abekashi ba mu Lustra wa pa kale ukuti Lesa “wa fisuma, uumupeele mfula ya mu mulu ne myaka ya kulobolole fisabo, no kwisushamo imitima yenu ifilyo no kusangalala.”—Imilimo 14:17.
3. Maka nshi aya kupapusha aya kwibulula Lesa atupeela?
3 Tontonkanya na kabili ulwa mapaalo yonse ayalundanishiwa no bumi bwa lupwa ubwa nsansa. Icacila na po, belebesha pa busuma bonse ubo cingacitikako kuli ifwe ukuipakisha pa mulandu wa maka yesu aya muntontonkanya ne nkuntu: ukwelenganya, ukupelulula, ukwibukisha, kampingu, kabili ukucilisha amaka ya kupepa—fyonse fitulekanya sana ukufuma ku nama; kabili te kuti tusuuleko ubusuma ubo inyimbo shingatupeela. Ifi no bupe bumbi ubwingi fyaba kulangisha kwa kutemwa kwa kwa Lesa kuli ifwe.
4. Kulangishiwa nshi ukwa kutemwa kwa kwa Lesa uko abantunse bakumanya ukutula pali bumpulamafunde bwa bafyashi babo aba kubalilapo?
4 Takwabako kutwishika kwa kuti Adamu na Efa baipakishe ukusekelela kukalamba mu mibele yabo iyapwililika mwi bala lya Edene. (Ukutendeka 2:7-9, 22, 23) Lelo lintu bafililwe ukwankulako ukwabula akaso ku bushinino bonse ubwa kutemwa kwa bulesa uko baleipakisha, bushe Lesa alisuulile umushobo wa buntunse? Nakalya! Mu kwangufyanya acitile ukupayanya ku kulungika ububi bonse ubwafumine muli bumpulamafunde bwa bafyashi besu aba kubalilapo. (Ukutendeka 3:15) Yehova na kabili alangile ukutemwa pa kushipikisha mu kutekanya no bufyashi bushapwililika ubwa kwa Adamu. (Abena Roma 5:12) Pa butali bwaba shani? Kwena, pa myaka imo 6,000 ukufika na nomba! Ukucilisha Lesa alilangisha ukutemwa mu kubomba na babomfi bakwe. Ayaba aya cine mashiwi ya kuti: “Yehova, Yehova, Lesa wa nkumbu kabili uusenamina, uukokolo kukalipa, kabili uwafulisho luse ne cishinka; uusungila aba makana uluse, uulekelela amampuulu no bupulumushi no lubembu.”—Ukufuma 34:6, 7.
5. Ni shani fintu Yehova alangishe ukutekanya kwabamo kutemwa mu kubomba no luko lwa kwa Israele?
5 Ee, ukukalamba mu cine cine kwali kutekanya Yehova Lesa alangile mu kubomba na bena Israele ukufuma pa nshita lintu abaleteleko ngo luko pe samba lya Lupili lwa Sinai ukufikila ukupumbuka kwabo kwamupatikishe ukubasuula umupwilapo. Nga fintu tubelenga muli 2 Imilandu 36:15, 16 ukuti: “Yehova Lesa wa bashibo atumine kuli bene mu kuboko kwa nkombe shakwe, ukucelela no kutuma, pantu aikatilwe abantu bakwe ne Ca kwikalamo cakwe inkumbu; lelo balepumye nkombe sha kwa Lesa, kabili balesuule fyebo fyakwe, kabili balesenteka bakasesema bakwe, casuka icipyu ca kwa Yehova caimina abantu, ukufiko kwabulo kuundapa.” Lelo kwaliko abo abaankwileko ukwabula akaso ku kutemwa kwa kwa Yehova Lesa. Pa kumona ifyo bacitile fyo, lekeni nomba tubebete ubumi bwa bamo aba muli aba bantu umo umo. Ici cileimika icitendekelo ku kulanga ifyo na ifwe bene pambi twingankulako ku kutemwa kwa kwa Yehova mu nshila ishili shonse ishibomba.
Ifyo Mose Aankwileko Ukwabula Akaso
6. Ni mu nshila nshi ica kumwenako ca kwa Mose cali icapulamo, kabili ni mu fifulo nshi ifya kubombelamo akumenye ukutemwa kwa kwa Lesa?
6 Mose aali ica kumwenako capulamo ica muntu uwaankwileko ukwabula akaso ku kutemwa kwa kwa Lesa. We mashuko ya mu nshita ayabikilwe pa ntanshi ya kwa Mose pamo ngo mwana mwaume wa kulelwa uwa mwana mwanakashi wa kwa Farao! Lelo asalile “ukucitwo bubi pamo na bantu ba kwa Lesa ukucilo kukwate nshita ya bwanalale iya lubembu, pa kulingo kuti ukuseebana pamo na Kristu e bucindami ubwakulo kucishe fyuma fya mu Egupti.” (AbaHebere 11:25, 26) Pa nshita imo, Mose afwaile ukulubula bamunyina, abena Israele, ukufuma mu busha bwa mu Egupti. Lelo tabatesekeshe ukubombesha kwakwe, kabili tayali ni nshita yalinga iya kwa Lesa ku kulubulwa kwabo. (Imilimo 7:23-29) Amakumi ya myaka pa numa, nangu cibe fyo, pa mulandu wa citetekelo ca kwa Mose no kufwaisha kwabula akaso ku kwaafwa bamunyina, Yehova amupeele amaka ya kucita ifipesha amano ifingi no kubombela abena Israele pa myaka 40 pamo nga kasesema, kapingula, kapeela we funde, na kawikishanya Wakwe. Muli ifi fifulo, Mose akumenye imbali ishingi isha kutemwa kwa kwa Yehova kuli wene na ku bena Israele banankwe.
7. Ni shani fintu Mose aankwileko ku numbwilo sha kutemwa kwa kwa Lesa?
7 Ni shani Mose aankwileko ku kutemwa kwa kwa Lesa ne nkumbu sha pa fye? Bushe ‘alipokelele inkumbu sha pa fye isha kwa Yehova no kupusa imifwaile ya kuko’? (2 Abena Korinti 6:1) Napacepa! Mose aankwile ukwabula akaso ku numbwilo sha kwa Yehova isha kutemwa ukulola kuli wene pa kuba uwalemenena kuli Lesa umupwilapo. Aloleshe kuli Yehova pa nshita shonse kabili akwete ukwampana kwabamo isenge na Kalenga wakwe. Fintu Lesa alandileko mu kutasha Mose lintu ashimawile Aarone na Miriamu pa kulwisha munyinabo! Ee, Yehova alandile “pa kanwa nkati” na Mose no kumuleka ukumona “icipasho ca kwa Yehova.” (Impendwa 12:6-8) Te mulandu na mashuko ayengi aya kwa Mose, atwalilile ukuba uwafuukisha pa bantu bonse no kufikilisha amakambisho ya kwa Yehova “e fyo acitile.”—Ukufuma 40:16; Impendwa 12:3.
8. Ni shani fintu Mose alangile ukuti aali mu cine cine uwalemenena kuli Lesa?
8 Mose na kabili alangile ukuti aali ukwabula akaso uwalemenena kuli Lesa pa kwangwako alangile kwi shina lya kwa Yehova, ukushimikwa kusuma, no kupepa kwasanguluka. Muli fyo, pa tushita tubili Mose apaapete mu kutunguluka kuli Yehova ukutanununa uluse kuli Israele pa mulandu we shina lya kwa Lesa ilyabimbilwemo. (Ukufuma 32:11-14; Impendwa 14:13-19) Lintu abena Israele babele ababimbwamo mu kupepa utulubi ukwa mwana wa ŋombe, Mose alangile ukupimpa ku kupepa kwa cine pa kwita ukuti: “Uwa kwa Yehova, ese kuli ine.” Pa numa ya ico, Mose na abo abali nankwe baputunkenye 3,000 aba muli bakapepa ba tulubi. Lyene, pa myaka 40 ashipikishe mu kuba na bantu bailishanya kabili abapondoka. Mu kushininkisha takwabako ukutwishika kwa kuti Mose aankwileko ukwabula akaso ku numbwilo sha kutemwa kwa kwa Lesa, ukwimika ica kumwenako cawamisha kuli ifwe ilelo.—Ukufuma 32:26-28; Amalango 34:7, 10-12.
Ukwankulako Kwawamisha ukwa kwa Davidi
9. (a) Ni shani fintu Davidi aankwileko ku kutemwa kwa kwa Yehova Lesa? (b) Ukupala Davidi, ni shani twingacindika Yehova ne fyuma?
9 Umuntu wapulamo na umbi uwa mu Baibolo uwaimike ica kumwenako cawamisha ica kwankulako kwabula akaso ku kutemwa kwa kwa Lesa aali ni kemba wa malumbo Davidi, imfumu yalenga bubili iya kwa Israele. Ukupimpa kwakwe kwi shina lya kwa Yehova kwamukuntile ku kulwa ne cipokapoka ca musaalula umuPelishiti Galyati, apo Lesa apeele Davidi ukucimfya. (1 Samwele 17:45-51) Kulya kupimpa kumo kwine kwapatikishe Davidi ukuleta icipao ca cipingo ku Yerusalemu. (2 Samwele 6:12-19) Kabili bushe ukufwaisha kwa kwa Davidi ukukuulila Yehova itempele takwali ni numbwilo na imbi iya kupimpa kwakwe no kutesekesha ku kutemwa kwa kwa Lesa no busuma? Kwena e fyo kwali. Ukutanwa lilye shuko takwafuupwile Davidi ukufuma ku kupekanishisha umulimo no kucindika Yehova pa kusangwilako pa lwakwe golde, silfere, na mabwe yaumo mutengo ayacilishapo kucindama. (2 Samwele 7:1-13; 1 Imilandu 29:2-5) Ukwankulako kwapalako ukwabula akaso ku kutemwa kwa kwa Lesa kulingile ukutukunta ku ‘kucindika Yehova ne fyuma fyesu’ pa kubomfya ubukumu bwesu ubwa ku mubili ku kutwala pa ntanshi amabuseko ya Bufumu.—Amapinda 3:9, 10; Mateo 6:33.
10. Ni mu lubali nshi inshila ya kwa Davidi yawaminwa ukupashanya?
10 Nangula Davidi acitile ifilubo fyabipisha, ukupulinkana ubumi bwakwe ashininwe ukuba ‘uwasekelelwa ku mutima wa kwa Yehova.’ (1 Samwele 13:14; Imilimo 13:22) Amalumbo yakwe yaisulamo inumbwilo sha kutasha ku kutemwa kwa kwa Lesa. The International Standard Bible Encyclopædia isosa ukuti Davidi “aiswilemo no kutasha ukucila uuli onse umbi uwalumbulwa mu Malembo ya Mushilo.” Kemba wa malumbo Asafi asosele ukuti Lesa “asalile Davidi umubomfi wakwe no kumubuula ku macinka ya mpaanga, . . . e ko amuletele, ku kucema abena Yakobo abantu bakwe, na bena Israele icikwatwa cakwe; na o abacema umwabela bumpomfu bwa mutima wakwe.” (Ilumbo 78:70-72) Mu cine cine, inshila ya kwa Davidi yali imo kuli ifwe ukupashanya.
Yesu Kristu, ica Kumwenako Cesu Icapwililika
11, 12. Ni shani fintu Yesu alangile ukuti aali mu cine cine uwalemenena kuli Lesa?
11 Kwena, Yesu Kristu e ca kumwenako cacilapo kuwamisha ica muntu wa mu Malembo uwaankwileko ukwabula akaso ku kutemwa kwa kwa Lesa. Cinshi cintu ici caseseshe Yesu ukucita? Ica kubalilapo pali fyonse, akuntilwe ku kupeela Yehova ukuipeelesha kwapaatulwa. Takwabako kutwishika kwa kuti Yesu aali uwalemenena kuli Lesa mu kupwililila. Ukutasha ku kutemwa no busuma bwa kwa Wishi wa mu mulu kwamuseseshe ku kuba umuntu wa cine cine uwa ku mupashi. Akwete ukwampana ukwapalamisha, ukwabamo isenge na Lesa. Yesu aali umuntu we pepo, kabili atemenwe ukulanda kuli Wishi wa ku mulu. Inshita ne nshita, tubelenga ukuti Kristu alepepa. Pa kashita kamo apoosele ubushiku bonse mu kupepa. (Luka 3:21, 22; 6:12; 11:1; Yohane 17:1-26) Mu kwankula ku kutemwa kwa kwa Lesa, Yesu aikalile ku cine ca kuti ‘umuntu taba no mweo ku ca kulya ceka lelo pa cebo conse iciisa ukufuma ku kanwa ka kwa [Yehova, NW].’ Na kuba, ukucita ukufwaya kwa kwa Wishi kwali ca kulya kuli wene. (Mateo 4:4; Yohane 4:34) Bushe ifwe te kuti twankuleko mu nshila imo ine ku kutemwa kwa kwa Lesa, ukumupeela ukuipeelesha kwapaatulwa?
12 Pa kwankulako mu kubula akaso ku kutemwa kwa kwa Lesa, Yesu Kristu lyonse aloseshe ukusakamana kuli Lesa wakwe na Wishi. Lintu umo aitile Yesu pamo nga “Mwe Kasambillisha musuma,” alikeene no kusosa ukuti: “Takuli musuma, kano umo, ni Lesa.” (Luka 18:18, 19) Yesu mu kubwekeshabwekeshapo akomaile pa kuti te kuti acite akantu akali konse umwine. Tabalile apusa ishuko lya mu nshita lya kukusha ishina lya kwa Wishi, kabili mu kucilapo kulinga atendeke ipepo lyakwe ilya cilangililo mu kuba no kupaapaata ukuti: “Ishina lyenu libelwe akatiina.” Apepele ukuti: “Mwe Tata, cindikeni ishina lyenu.” Kabili mu kwipipa pa ntanshi talafwa, Kristu asosele kuli Wishi ukuti: “Ine namucindamika pano nse, napwisho mulimo uo mwampeele ukuti ncite.” (Mateo 6:9; Yohane 12:28; 17:4) Mu kushininkisha, mu kwankulako ku kutemwa kwa kwa Lesa, tulingile ukufwaya ukukatamika Yehova, ukupepela ukushishiwa kwe shina lyakwe ilya mushilo.
13. Ni shani fintu ukutemwa kwa kwa Lesa kwacincishe Yesu ku ncitilo?
13 Nomba, twapaapaata mona inshila ya bubili umo ukwankulako kwabula akaso ku kutemwa kwa kwa Lesa kwakuntile Yesu. Kwamulengele ukutemwa ubulungami no kupata ububi, nga fintu casobelwe pa Ilumbo 45:7. (AbaHebere 1:9) Aali “uwa mushilo, uwabula akabi, uushakowela, uwapaatuka ku babembu.” (AbaHebere 7:26) Yesu aitile bakakaanya bakwe babipisha ukuti bamushinine umulandu wa lubembu, lelo tabali na maka ya kucite fyo. (Yohane 8:46) Pa tushita tubili, ulupato lwakwe ulwa bubifi lwamulengele ukusangulula itempele ukufuma kuli bashibutotelo bafunuka. (Mateo 21:12, 13; Yohane 2:13-17) Kabili ifyo Yesu mu bukali asuushishe intungulushi sha butotelo isha bumbimunda, nelyo fye ukubeba ukuti bali ba kwa Ciwa!—Mateo 6:2, 5, 16; 15:7-9; 23:13-32; Yohane 8:44.
14. Mu kwankula ku kutemwa kwa kwa Yehova, ni shani fintu Yesu abombele na basambi bakwe?
14 Na imbi inshila umo ukutemwa kwa kwa Yehova kwakuntile Yesu kuti yamonwa mu kubomba kwakwe na batumwa bakwe na basambi bambi. Ifyo aali uwakwato kutemwa, uwatekanya, kabili uwa kushipikisha kuli bene! Bafwile balyeseshe ukumwesha apakalamba nga nshi no kukansana kwabo, ukupaashanya ukufika fye na ku bushiku bwa kufutukwa kwakwe pa wali umukalamba. (Luka 22:24-27) Nalyo line, Yesu lyonse ailangile umwine ukuba uwafuuka kabili uwapetamo mutima. (Mateo 11:28-30) Ca cine, Yuda alifutwike Yesu, Petro amukeene imiku itatu, na batumwa bambi balifulumwike lintu ibungwe lyaishile ku kumwikata. Lelo tabalile aba uwa cilulo nelyo uwa cikonko. Twaishiba shani? Cisuma, ilintu ailundile ku batumwa pa numa ya kubuushiwa kwakwe, Yesu tabapeele ukushimaula kwatapata pa kuti banakile ku mwenso. Ukucila, alibasansamwishe no kubakosha ku mulimo wa Bufumu uwalundwako.—Yohane 20:19-23.
15. Ni shani fintu Yesu ukwabula akaso apyungile ukukabila kwa ku mubili ukwa bantu?
15 Lekeni nomba tulanguluke na imbi inshila umo Yesu Kristu aankwilileko ukwabula akaso ku kutemwa kwa kwa Lesa. Acitile fyo pa kuipeela ilambo umwine pa mulandu wa bambi, ukufika ku mfwa ya kulenge nsoni kabili iya kukalipwa pa cimuti ca kucushiwilwapo. (Abena Filipi 2:5-8) Yesu apyungile ukukabila kwa ku mubili ukwa bantu pa kuliisha amabumba mu cipesha amano no kucita ukuposha ukwingi. (Mateo 14:14-22; 15:32-39) Lyonse abikile amabuseko ya bambi pa ntanshi ya yakwe yene. Uyo e mulandu aali no kusosela ukuti: “Bamumbwe bali ne miimba, ne fyuni fya mu lwelele fili ne fisansala, lelo Umwana wa muntu takwete apa kulaaliko mutwe.” (Mateo 8:20) Yesu aali uwaibukila ulwa mibombele ya mupashi wa kwa Lesa nga fintu wapongolwelwe ukufuma kuli wene mu kubomba ukundapa kwa cipesha amano. Lelo tabalile esha ukumwenamo lwa ku mubili ukufuma ku kubomfya amaka ayacila pa buntunse aya musango uyo, kwati lintu umwanakashi uwanashiwe ku kufumo mulopa pa myaka 12 akumishe kwi laya lyakwe mu citetekelo kabili alipolele. (Marko 5:25-34) Mu kulundapo, Yesu tabalile abomfya amaka yacila pa buntunse pa mulandu wakwe wine.—Linganyeniko Mateo 4:2-4.
16. Ni mu nshila nshi Kristu apyungile ukukabila kwa bantu ukwa ku mupashi?
16 Nangu cingati Yesu ukwabula akaso asakamene ukukabila kwa ku mubili ukwa bantu pa kundapa amalwele yabo no kubaliisha mu cipesha amano, ukukuntwa kukalamba mu butumikishi bwakwe ubwa pe sonde kwali kushimikila imbila nsuma iya Bufumu bwa kwa Lesa, ukusambilisha, no kupanga abasambi. Te mulandu na konse ukuposha kwa mu cipesha amano uko acitile, taishibikwe nga Shiŋanga Mukalamba nelyo Kabomba wa Fipesha Amano lelo pamo nga Kasambilisha Musuma. (Mateo 4:23, 24; Marko 10:17) Yesu aloseshe ku mwine pamo nga Kasambilisha, nge fyacitile abasambi bakwe nangu fye balwani bakwe. (Mateo 22:16; 26:18; Marko 9:38) Kabili we cine asambilishe, pamo nga mu Lyashi lyakwe ilya pa Lupili! (Mateo 5:1–7:29) Fintu ifilangililo fyakwe fyali ifyalinga, kabili fintu imilumbe yakwe iya busesemo yali iya kucebusha na masesemo yambi! Te ca kupapa abashilika batuminwe ku kwikata Yesu pa kashita kamo tabali na kumwikata abene!—Yohane 7:45, 46.
17. (a) Ni shani fintu Yesu atupayanishishe icipasho capwililika ica kutemwa? (b) Cinshi cikalandwapo mu cipande cikonkelepo?
17 Ukwabulo kutwishika, Yesu Kristu atwimikile ica kumwenako capwililika ica kwankulako ukwabula akaso ku kulangilila kwa kutemwa kwa kwa Lesa kuli ifwe. Yesu apeele Wishi wa ku mulu icifulo ca ntanshi mu bumi bwakwe no kutemwa. Mu cine cine alitemenwe ubulungami, abombele mu kubamo ukutemwa na batumwa bakwe na basambi bambi, kabili apoosele ubumi bwakwe alepyungila ukukabila kwa ku mupashi no kwa ku mubili ukwa bantu. Mu kupelako, Yesu akatamike bukapyunga bwakwe pa kupeela ubumi bwakwe nge cilubula. (Mateo 20:28) Lelo ni shani pa lwa ifwe? Ca cine, twaliba abashapwililika, ukupala Mose na Davidi. Nangu cibe fyo, nga fintu icipande cikonkelepo cilelanga, kwalibako inshila shibomba umo twingapashanya ica Kumwenako cesu mu kwankulako ukwabula akaso ku kulangisha kwa kutemwa ukwa kwa Lesa.
Kuti Waankulako Shani?
◻ Ni shani fintu cingasoswa ukuti “Lesa kutemwa”?
◻ Ni shani fintu Mose aankwileko ku kulangishiwa kwa kutemwa kwa kwa Lesa?
◻ Ni mu nshila nshi Davidi aankwilileko ku kutemwa kwa kwa Yehova Lesa?
◻ Ca kumwenako nshi Yesu Kristu aimike mu kwankula ku kutemwa kwa kwa Lesa?
[Icikope pe bula 10]
Bushe walishiba ifyo Mose aankwileko ku kutemwa kwa kwa Lesa?
[Ifikope pe bula 12, 13]
Yesu aankwile ku kutemwa kwa kwa Lesa pa kwaafwa bambi lwa ku mupashi na lwa ku mubili na pa kupeela ubumi bwakwe nge cilubula