Icipandwa 21

Ifinkunka fya kwa Yehova Pali Kristendomu

Icimonwa 5—Ukusokolola 8:1–9:21

Umutwe wa lyashi: Ukulishiwa kwa ntandala mutanda mu shaba cinelubali

Inshita ya kufikilishiwa: Ukutula ukubikwa pa cipuna ca bufumu kwa kwa Kristu Yesu mu 1914 ukufika ku bucushi bukalamba

 1. Cinshi cacitika lintu Umwana wa mpaanga aisula icikakatikilo ca cinelubali?

“IMYELA ine” yalikatwa ukufikila ba 144,000 Israele wa ku mupashi bakakatikwa ne bumba likalamba lyebelwe ukupusunsuka. (Ukusokolola 7:1-4, 9) Nangu cibe fyo, intanshi inkunta ya cipupu tailaimina pe sonde, amapingushi yakosa aya kwa Yehova ukulwisha icalo ca kwa Satana yalingile na yo ukulengwa ukwishibwa! Lintu Umwana wa mpaanga aya ku kwisula icikakatikilo ca cinelubali kabili ica kupelako, Yohane alingile aletamba mu kusakamanisha ukumona icalafungululwa. Nomba ayakana ica kukumanya cakwe na ifwe ati: “Kabili ilyo [Umwana wa mpaanga] akakatwile icikakatikilo icalenga cinelubali, mwatalele tondolo mu mulu ngo kufika pa kati ka ora umo. E lyo namwene bamalaika balya cinelubali abeminina ku cinso ca kwa Lesa; bapeelwe ne ntandala cinelubali.”—Ukusokolola 8:1, 2.

Inshita ye Pepo Lyakaba

 2. Cinshi cacitikako mu kati ka citika wa ora wa cimpashanya wa kutalala mu mulu?

² Kutalala kwacindama uku! Citika we ora kuti amoneke nshita iyalepa lintu ulepembela icintu cimo ukucitika. Nomba, nangu fye kwankulana kwa ku mulu ukwa kulumba takuleumfwika na kabili. (Ukusokolola 4:8) Mulandu nshi? Yohane amona umulandu mu cimonwa: “Kabili malaika umbi aleiminina pa ca kufutumwinapo, ali ne cifutumwino ca golde; kabili apeelwe ifyanunke cisuma ifingi, ukuti afileke pamo na mapepo ya ba mushilo bonse pa ca kufutumwinapo ca golde ca ku menso ya cipuna ca bufumu. Ne cushi ca fyanunke cisuma caninine pamo na mapepo ya ba mushilo ku menso ya kwa Lesa, ukufuma mu lupi lwa kwa malaika.”—Ukusokolola 8:3, 4.

 3. (a) Cinshi ico ukoca ifya cushi ce fungo kutwibukisha? (b) Mifwaile nshi iya citika wa ora wa kutalala mu mulu?

³ Ici catwibukisho kuti pe samba lya micitile ya fintu iya ciYuda, ifya cushi ce fungo fyaleocewa cila kasuba pe hema kabili, mu myaka ya pa numa, pe tempele mu Yerusalemu. (Ukufuma 30:1-8) Mu kati ka koca kwa musango yo kwa fya cushi ce fungo, abena Israele bashali bashimapepo bapembele ku nse ya cifulo cashila, ukupepa—ukwabulo kutwishika mu mutalalila na mu mitima yabo—kuli Umo uyo icushi ce fungo caleninako. (Luka 1:10) Yohane nomba amona icintu cimo icapalako cilecitika mu mulu. Ifya cushi ce fungo fyalepeelwa kuli malaika fyabimbilemo “amapepo ya ba mushilo.” Mu cishinka, mu cimonwa ca mu kubangilila, ica fya cushi ce fungo casoselwe ukwimininako amapepo ya musango yo. (Ukusokolola 5:8; Ilumbo 141:1, 2) Mu kushininkisha, lyene, umutalalila wa cimpashanya mu mulu kusuminisha amapepo ya ba mushilo pe sonde ukumfwika.

4, 5. Kulunduluka nshi ukwa mu lyashi kutwaafwa ukupima iciputulwa ca nshita caumfwana na citika we ora wa cimpashanya uwa kutalala?

⁴ Bushe kuti twapima lintu ici cacitike? Ee, kuti twacita, ku kubebeta amashiwi yashingulukako, pamo pene no kulunduluka kwa lyashi lya kale mu kubangilila mu bushiku bwa kwa Shikulu. (Ukusokolola 1:10) Mu kati ka 1918 na 1919, ifya kucitika pe sonde fyaumfwene mu kucilapo ne mimonekele yalondololwa pa Ukusokolola 8:1-4. Pa myaka 40 pa ntanshi ya 1914, Abasambi ba Baibolo—nge fyo Inte sha kwa Yehova shaleitwa—bali balebilisha mu kushipa ukuti Inshita sha Bena fyalo shili no kupwa muli ulya mwaka. Ificitika fya kubombomanika fya 1914 fyabashininkishe ukulungika. (Luka 21:24, King James Version; Mateo 24:3, 7, 8) Lelo ubwingi bwabo na kabili basumine ifyo mu 1914 kuti basendwo kufuma pali lino isonde ku bupyani bwabo bwa ku mulu. Ico tacacitike. Mu cifulo ca ico, mu kati ka nkondo ya calo iya kubalilapo, bashipikishe inshita ya kupakasa kwakulisha. Pa October 31, 1916, presidenti wa kubalilapo uwa Watch Tower Society, Charles T. Russell, alifwile. Lyene, pa July 4, 1918, presidenti mupya, Joseph F. Rutherford, na bambi cinelubali abaleimininako Sosaite batwelwe ku cifungo, ku Atlanta, Georgia, ukupingwilwa mu cilubo ku myaka yalepa mu cifungo.

⁵ Abena Kristu bafumaluka abe bumba lya buYohane balipelenganishiwe. Cinshi Lesa alefwaya ukuti bacite mu kukonkapo? Ni lilali bengasendwa ku mulu? Icipande cakwete umutwe wa kuti “The Harvest Ended—What Shall Follow?” (Ukulobolola na Kupwa—Cinshi Cikakonkapo?) camoneke muli May 1, 1919 wa The Watch Tower. Cabelebeshe iyi mibele yabulo kushininkisha no kukoselesha aba citetekelo ukutwalililo kushipikisha, ukulundako ukuti: “Tulecetekela ukuti nomba cili kusosa kwa cine ukuti ukulobolola kwe bumba lya bufumu cishinka capwilikishiwa, ukuti bonse aba musango uyo bali abakakatikwa mu kulinga no kuti umwinshi nawisalwa.” Mu kati ka ici ciputulwa ca nshita cayafya, amapepo yakaba aye bumba lya buYohane yalenina, kwati ni mu cushi ca cipimo cikalamba ca fya cushi ce fungo. Kabili amapepo yabo yaleumfwika!

Ukupoosa Umulilo kwi Sonde

 6. Cinshi cicitika pa numa ya kutalala mu mulu, kabili ici cili mu kwankula kuli cinshi?

⁶ Yohane atweba ati: “Kabili malaika abuulile icifutumwino, aciisushamo no mulilo wa pa ca kufutumwinapo, no kucipoosa pe sonde; e lyo kwali amashiwi, ne fibulukuto, ne myele ya nkuba, ne cinkukuma.” (Ukusokolola 8:5) Pa numa ya kutalala, kwabako imibombele ya kupumikisha yabamo ifilangililo! Ici mu kushininkisha mukwankula ku mapepo ya ba mushilo, apo yafwampulwa ku mulilo wabuulwa pa ca kufutumwinapo fya cushi ce fungo. Ku numa mu 1513 B.C.E., pa Lupili lwa Sinai, ifibulukuto ne myele ya nkuba, icongo capongomoka, umulilo, no kutenta kwa lupili fyalangishe ukwalwilwa ukusakamana kwakwe ku bantu bakwe ukwa kwa Yehova. (Ukufuma 19:16-20) Ukumonekesha kwapalako kwashimikwa kuli Yohane na ko kulangisha ukupeela ukusakamana ku babomfi bakwe ba pe sonde ukwa kwa Yehova. Lelo cintu Yohane amona cipeelwe mu fishibilo. (Ukusokolola 1:1) E co ni shani umulilo wa cimpashanya, ukubulukuta, amashiwi, imyele ya nkuba, no kutenta fili no kwilulwa ilelo?

 7. (a) Mulilo nshi uwa cimpashanya u o Yesu asonteke pe sonde mu kati ka butumikishi bwakwe? (b) Ni shani fintu bamunyina ba ku mupashi ba kwa Yesu basonteka umulilo mu Kristendomu?

⁷ Pa kashita kamo, Yesu aebele abasambi bakwe ukuti: “Naishile ku kupooso mulilo [pe sonde, NW].” (Luka 12:49) Cine cine, alisonteke umulilo. Ku kushimikila kwakwe kwapimpa, Yesu acitile Ubufumu bwa kwa Lesa ifikansa fikalamba pa ntanshi ya bantu ba ciYuda, kabili ici casongele ukukansana kwakaba muli lulya luko. (Mateo 4:17, 25; 10:5-7, 17, 18) Mu 1919 bamunyina ba ku mupashi ba kwa Yesu pe sonde, impuka inono ya Bena Kristu basubwa abapusunswike inshiku shabamo amesho sha Nkondo ya Calo ya I, bakoseshe umulilo wapalako mu Kristendomu. Mu September wa ulya mwaka, umupashi wa kwa Yehova mu kumonekesha wali mu kushininkisha nge fyo Inte shakwe sha cishinka shalongene ukufuma ukutali napepi pa Cedar Point, Ohio, U.S.A. Joseph F. Rutherford, uwakakwilwe ilyo line ukufuma mu cifungo kabili mu kwangufyanya wali no kufumishiwa ku kupeelwo mulandu umupwilapo, mu kushipa alandile kuli lilye bungano, ati: “Ukumfwila ku kufunda kwa kwa Shikulwifwe, no kwishiba ishuko lyesu no mulimo wa kucite nkondo ya kulwisha ififulo fyakosa fya cilubo ico apalepa caikata abantu mu bunkole, incito yesu yali kabili yaba kubilisha ubufumu bwa bukata buleisa ubwa kwa Mesia.” Ifyo e fikansa fikalamba—Ubufumu bwa kwa Lesa!

8, 9. (a) Ni shani fintu presidenti wa Sosaite alondolwele imibele no kufwaisha kwa bantu ba kwa Lesa mu kati ka myaka yayafya iya nkondo? (b) Ni shani cali ukuti umulilo wapooselwe pe sonde? (c) Ni shani ukubulukuta, amashiwi, imyele ya nkuba, no kutenta fyacitikeko?

⁸ Ukulosha ku fya kukumanya fyakosa ifya nomba line ifya bantu ba kwa Lesa, kalanda atile: “Ukusansa kwali ukwabulwa uluse nga nshi ukwa mulwani ica kuti abengi aba mukuni waumo mutengo uwa kwa Shikulu bapeshiwe amano no kwiminina tondolo mu kusunguka, ukupepa no kupembelela Shikulu ukulangisha ukufwaya kwakwe. . . . Lelo ukwabula ukusakamana ukufuupulwa kwa kashita kanono, mwali ukufwaisha kwabilima ukwa kubilisha ubukombe bwa bufumu.”—Mona uwafumine uwa September 15, 1919, The Watch Tower, ibula 280.

⁹ Mu 1919 kulya kufwaisha kwaliikushiwe. Ili bumba linono lelo ilyacincila ilya Bena Kristu lyakoshiwe umulilo, ukulanda lwa ku mupashi, ukutendeka kampeini wa mu kusalaala kwa calo uwa kushimikila. (Linganyako 1 Abena Tesalonika 5:19.) Umulilo wapooselwe pe sonde mu kuti Ubufumu bwa kwa Lesa bwacitilwe ifikansa ifyaleaka, kabili e fyo catwalilila ukuba! Amashiwi yakosa yapyene pa kutalala, ukubilisha ubukombe bwa Bufumu mu kubamo ukumfwika. Ukusoka kwa nkuka kwabamo ukubulukuta ukufuma mu Baibolo kwalipongomweke. Ukupala ukubyata kwa mwele wa nkuba, imyengelele yabembela ya cine yabekele ukufuma mu Cebo ca kwa Yehova cabamo ubusesemo, kabili, kwati ni ku kutenta kwa maka, ubuteko bwa butotelo bwatenshiwe ukufika ku mifula wa buko. Ibumba lya buYohane lyamwene ukuti kwaliko umulimo wa kucitwa. Kabili ukufika kuli kano kasuba, uyu mulimo utwalilila ukutanunuka mu kubamo ubukata ukupulinkana isonde lyonse ilyaikalwamo!—Abena Roma 10:18.

Ukupekanishisha Ukulila kwa Ntandala

10. Cinshi bamalaika cinelubali bapekanyo kucita, kabili mulandu nshi?

¹⁰ Yohane atwalilila ukutila: “Kabili bamalaika cinelubali abali ne ntandala cinelubali baipekenye ku kulishamo.” (Ukusokolola 8:6) Cinshi ico ukulishiwa kwa isho ntandala kupilibula? Mu nshiku sha kwa Israele, ukulila kwa ntandala kwabomfiwe ukulangisha inshiku shacindama nelyo ifya kucitika fyalinga ukumonwa. (Ubwina Lebi 23:24; 2 Ishamfumu 11:14) Mu kupalako, ukulila kwa ntandala uko Yohane ali no kuumfwa kuli no kwito kusakamana ku milandu ya kucindama kwa mweo ne mfwa.

11. Ni mu mulimo nshi wa kupekanya pe sonde umo ibumba lya buYohane mu kukwatishe ncito lyaingile ukutula 1919 ukufika 1922?

¹¹ Ilyo bamalaika baleiteyanya ukulisha isho ntandala, ukwabulo kutwishika na kabili balepeela ukutungulula ku mulimo wa kupekanya pe sonde. Ukutula 1919 ukufika 1922, ibumba lya buYohane lyapupuutwilwe lyali ne ncito mu kuteyanya ubutumikishi bwa pa cintubwingi no kukuula ifisolobelo fya kusabankanya. Mu 1919 magazini ya The Golden Age, yaishibikwa ilelo nga Loleni!, yaliletwako “Pamo ngo Lupapulo lwa Cishinka, Isubilo, no Kushininwa”—icibombelo capale ntandala icali no kubombo lubali lukalamba mu kusansalika ukuibimba kwa butotelo bwa bufi mu mapolitiki.

12. Cinshi cisabankanishiwa ku kulishiwa kwa ntandala kumo na kumo, ukutwibukisha cinshi mu kasuba ka kwa Mose?

¹² Nga fintu nomba twalamona, kumo na kumo ukulila kwa ntandala kulesobela ica kumoneka cabamo icilangililo muli ico ifinkunka fya kutiinya fyambukila ifiputulwa fye sonde. Fimo ifya ifi fitwibukisha ulwa finkunka ifyo Yehova atumine ku kukanda Abena Egupti mu kasuba ka kwa Mose. (Ukufuma 7:19–12:32) Ifi fyali kulumbululwa kwa bupingushi bwa kwa Yehova pali lulya luko, kabili fyaiswile inshila ya bantu ba kwa Lesa ukufuma mu busha. Ifinkunka fyamwenwe kuli Yohane fipwilikisha icintu cimo icapalako. Nangu cibe fyo, tafili finkunka fya cine cine. Fili fishibilo ifilangilila amapingushi yalungama aya kwa Yehova.—Ukusokolola 1:1.

Ukwishibisha “Icakaniko ca Pali Fitatu”

13. Cinshi cicitika lintu isha kubalilapo intandala shine shaalishiwa, kabili bwipusho nshi ubo ici cimya?

¹³ Nge fyo twalamona, lintu intandala shine isha kubalilapo shalishiwa, ifinkunka fyabikwa pa “cakaniko ca pali fitatu” ice sonde, ica bemba, ica mimana no tumfukumfuku twa menshi, ne ca pa ntulo sha lubuuto lwe sonde. (Ukusokolola 8:7-12) Icakaniko ca pali fitatu lubali lwakulako ulwa cintu cimo lelo te conse. (Linganyako Esaya 19:24; Esekiele 5:2; Sekaria 13:8, 9.) E co ni cili kwi “icakaniko ca pali fitatu” cacilile ukuwaminwa ifi finkunka? Icinabwingi ca mutundu wa muntu calipofushiwa no kuboshiwa kuli Satana no lubuto lwakwe. (Ukutendeka 3:15; 2 Abena Korinti 4:4) Imibele yaba nge fyo yalondololwa kuli Davidi: “Bonse bene nabapaatuka, imitima yabo naibola; takuli uucite cisuma, takuli nangu umo.” (Ilumbo 14:3) Ee, onse umutundu wa muntu uli mu busanso bwa kupokelela ubupingushi bwabipisha. Lelo iciputulwa cimo ca ciko no kucila cili mu mulandu. Ulubali lumo—“icakaniko ca pali fitatu”—calingile ukucilapo ukwishiba! Cinshi ico “cakaniko ca pali fitatu”?

14. Cakaniko nshi ca pali fitatu ica cimpashanya cipokelela ubukombe bwabamo icinkunka ukufuma kuli Yehova?

¹⁴ Ni Kristendomu! Muli ba 1920, ubuteko bwakwe bwafukatile apepi ne cakaniko ca pali fitatu ica mutundu wa muntu. Ubutotelo bwakwe fisabo fya busangu bukalamba ukufuma ku buKristu bwa cine—ubusangu ubo Yesu na basambi bakwe basobele. (Mateo 13:24-30; Imilimo 20:29, 30; 2 Abena Tesalonika 2:3; 2 Petro 2:1-3) Bashibutotelo ba Kristendomu baitunga ukuba mwi tempele lya kwa Lesa kabili balimwimininako nga bakasambilisha ba buKristu. Lelo ififundisho fyabo fyaba apalepa ukufuma ku cine ca Babiolo, kabili mu kutwalilila baleta ishina lya kwa Lesa mu kubulwo mucinshi. Mu kulinga ukwimininwako ne cakaniko ca pali fitatu ca cimpashanya, Kristendomu apokelela ubukombe bwabamo amaka, ubwa kulungulusha ukufuma kuli Yehova. Ico cakaniko ca pali fitatu ica mutundu wa muntu tacawaminwa kusenamina kwa bulesa nangu fye panono!

15. (a) Bushe kumo na kumo ukwa kulila kwa ntandala kwapeleshiwa fye ku mwaka waibela? Londolola. (b) Lishiwi lya bani lyalundwa kuli lilya ilye bumba lya buYohane mu kubilisha amapingushi ya kwa Yehova?

¹⁵ Mu mutande wa kubamo ukukonkana kwa fiunda fya ntandala, ukusuminishanya kwaibela kwalangishiwe pa mabungano cinelubali ukufuma 1922 ukufika 1928. Lelo ukulisha kwa ntandala takwapeleshiwe kuli iyo myaka. Ukusansalika kwabamo amaka ukwa nshila shabipisha sha Kristendomu kwabo kwatwalilila, ukuya ku ntanshi, ilyo ubushiku bwa kwa Shikulu bulelunduluka. Amapingushi ya kwa Yehova yalingile ukubilishiwa monse monse, ku nko shonse, ukwabulo kusakamana ulupato lwa pa kati ka nko no kupakasa. Ni lyeka fye e lyo impela ya micitile ya kwa Satana isa. (Marko 13:10, 13) Mu kubamo insansa, ibumba likalamba nomba lyalilundako amashiwi ya liko ku lye bumba lya buYohane mu kucita ukubulukuta kwapongomoka kwa bucindami bwa mu kusaalala kwa calo.

Icakaniko ca Pali Fitatu ice pe Sonde Caocewa

16. Cinshi cikonkapo lintu malaika wa ntanshi alisha intandala yakwe?

¹⁶ Ukushimika pa lwa aba bamalaika, Yohane alemba ati: “Kabili uwa ntanshi alishishemo, e lyo kwali imfula ya citalawe no mulilo, umwasakano mulopa, kabili fyapooselwe pe sonde; ne cakaniko ca pali fitatu ca pe sonde calipiile, ne cakaniko ca pali fitatu ca miti calipiile, ne cani conse cibishi calipiile.” (Ukusokolola 8:7) Ici capala ku cinkunka ca cinelubali pali Egupti, lelo cinshi cipilibula ku myaka yesu ya mwanda walenga 20?—Ukufuma 9:24.

17. (a) Cinshi cimininwako kwi shiwi lya “isonde” pa Ukusokolola 8:7? (b) Ni shani fintu icakaniko calenga fitatu ice sonde ica Kristendomu caocewa?

¹⁷ Mu Baibolo, ishiwi “isonde” ilingi lilosha ku mutundu wa muntu. (Ukutendeka 11:1; Ilumbo 96:1) Apo icinkunka ca cibili cili pali bemba, uyo na o abomba no mutundu wa muntu, “isonde” lilingile ukulosha kuli sosaite wa buntunse uumoneka ukushikatala uwo Satana akuula kabili uuli no konaulwa. (2 Petro 3:7; Ukusokolola 21:1) Imimonekele ya cinkunka isokololo kuti icakaniko ca pali fitatu ca Kristendomu pe sonde caocewa ku cikabilila cibabula ica kukanasuminisha kwa kwa Yehova. Abakankaala bakwe—beminina nge fimuti mu kati kakwe—bocewa ku kubilishiwa kwa bupingushi bwa kwa Yehova bwabipisha. Imyanda ya mamilioni yonse ya filundwa fyakwe ifye calici, nga batwalilila ukwaafwilisha ubutotelo bwa Kristendomu, bapala icani caocewa, ababonsa mu menso ya kwa Lesa.—Linganyako Ilumbo 37:1, 2.a

18. Ni shani fintu ubukombe bwa bupingushi bwa kwa Yehova bwabilishiwe pe bungano lya pa Cedar Point lya mu 1922?

¹⁸ Ni shani fintu ubu bukombe bwa bupingushi bupeelwa? Mu cinkumbawile, te mu fya kumfwaninamo fya malyashi ya calo, ifyaba ulubali lwa calo kabili ilingi ifisaalula “umusha” wa kwa Lesa. (Mateo 24:45) Bwabilishiwe mu nshila yamoneka pa kulongana kwa cibili ukwa kucindama kwa mu lyashi lya kale ukwa bantu ba kwa Lesa pa Cedar Point, Ohio, September 10, 1922. Aba mu kuwila kumo na mu kucincimuka bapokelele ukusuminishanya kwakosa ukwakwete7 umutwe wa kuti “Ukusonsomba ku Ntungulushi sha Calo.” Mu mashiwi yabulo kulamba, kwabikile isonde lya cimpashanya ilya muno nshiku pa cishibisho, nge fyakonkapo: “Ifwe kanshi tuleita pa nko sha pe sonde, bakateka babo ne ntungulushi, na pali bashibutotelo bonse ba macalici ya fyakaniko fyonse pe sonde, pa bakonshi babo na banabo ba mifwaile imo, amakwebo yakalamba na bapolitishani bakalamba, ukuletako ubushinino bwabo mu kwebela icifulo cabuulwa na bene ica kuti kuti baletako umutende no lubanda pe sonde no kuleta insansa ku bantu; no kufilwa kwabo muli ici, tuleita pali bene ukupeelako ukutwi ku bushinino ubo tupeela nge nte sha kwa Shikulu, kabili lyene uleke basose nampo nga ubushinino bwesu buli bwa cine nelyo iyo.”

19. Bunte nshi ubo abantu ba kwa Lesa bapeele kuli Kristendomu ukulosha ku Bufumu bwa kwa Lesa?

¹⁹ Bushinino nshi ubo aba Bena Kristu bapeele? Ubu: “Tuleikatilila no kubilisho kuti ubufumu bwa kwa Mesia e kundapa kwapwililika kwa malwele yonse ya mutundu wa muntu kabili bukaleta umutende pe sonde no kufwaya kusuma ku bantu, ukufwaisha kwa nko shonse; ukuti abo abainashisha abene beka mu kuitemenwa ku kuteka kwakwe kwalungama ukwatendeka nomba bakapaalwa no mutende ubelelela, ubumi, ukulubuka ne nsansa shabula ukupwa.” Muli ishi nshita shabola, lintu amakamfulumende yacitwa no muntu, ukucilisha ayo aya mu Kristendomu, yalefilwa umupwilapo ukupikulula impika sha calo, uko kusonsomba kwa kulila kwa ntandala kulomfwika mu kuba na maka ya kulilako ukucila na mu 1922. Ifyo caba ica cine ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa mu maboko ya kwa Kristu wakwe ucimfya e subilo limo lyeka fye ilya mutundu wa muntu!

20. (a) Ni mu nshila nshi ubukombe bwa bupingushi mu 1922 na pa numa bwabilishiwa nge ntandala ku cilonganino ca Bena Kristu basubwa? (b) Cinshi cafuminemo mu Kristendomu ukutula ku kulishiwa kwa ntandala ya ntanshi?

²⁰ Ukupitila mu kusuminishanya kwakosa, amatrakiti, ututabo, ifitabo, bamagazini, na malyashi, uku kubilisha no kwa pa numa kwaumfwike nge ntandala ukupitila mu cilonganino ca Bena Kristu basubwa. Ukulishiwa kwa ntanshi kwa ntandala kwafuminemo ukupumwa kwa Kristendomu kwati kufwanta kwa menshi yatikama ya mfula ya citalawe. Ukuba no mulandu wa mulopa kwakwe, pa kwaakana kwakwe mu nkondo sha uno mwanda wa myaka walenga 20, kwalisansalikwa, kabili alangishiwa ukuwaminwa ukulumbulula kwabamo umulilo ukwa bukali bwa kwa Yehova. Ibumba lya buYohane, mu kuba no kwaafwilishiwa kwa liko ukwa pa numa ukufuma kwi bumba likalamba, lyatwalilila ukubwekeshapo ukulishiwa kwa ntandala kwa ntanshi, ukuleto kusakamana ku mimwene ya kwa Yehova ya Kristendomu, pamo ngo walingo bonaushi.—Ukusokolola 7:9, 15.

Ukupala Ulupili Lulepya

21. Cinshi cacitika lintu malaika wa cibili alisha intandala yakwe?

²¹ “Kabili malaika wa cibili alishishemo, e lyo capooselwe muli bemba icaba ngo lupili lukalamba ululepya [ku mulilo, “NW”]; ne cakaniko ca pali fitatu ica bemba caisabo mulopa; e lyo cafwile icakaniko ca pali fitatu ica fibumbwa fya muli bemba ifyaba no mweo, ne cakaniko ca pali fitatu ica mato calyonaike.” (Ukusokolola 8:8, 9) Cinshi ici cakumoneka ca kutiinya cicitako icikope?

22, 23. (a) Kusuminishanya kwakosa nshi mu kubulo kutwishika kwaishile nge ca kufumamo mu kulishiwa kwa ntandala ya cibili? (b) Cinshi caimininwako ku “cakaniko ca pali fitatu ica bemba”?

²² Kuti twacishapo ukucumfwikisha ukushintilila pe bungano lya bantu ba kwa Yehova lyacitilwe mu Los Angeles, California, U.S.A., pa August 18-26, 1923. Ilyashi lyapulilemo ilya cungulo kasuba ca pa Cibelushi kuli presidenti wa Watch Tower Society lyali pa mutwe wa kuti “Impaanga ne Mbushi.” “Impaanga” shaishibikwe mu kumonekesha nga abantu abakongamina ku bulungami abakapyana ubuteko bwa pe sonde ubwa Bufumu bwa kwa Lesa. Ukusuminishanya kwakosa ukwakonkelepo kwaletele ukusakamana ku bumbimunda bwa “bashibutotelo basanguka na ‘bakaankala ba mikuni yabo,’ abali bantu ba ku calo abakwata ukusonga kwakosa mu fya makwebo ne fya bupolitiki.” Lyaitile pali “cinkupiti wa ba mutende no muyano abakwato kutemwa mu macalici ya tubungwe . . . ukuifumyako ku micitile yapondama ya butotelo yalangishiwa na Shikulu nga ‘Babiloni’” no kuiteyanya “ukupokelela amapaalo ya bufumu bwa kwa Lesa.”

²³ Ukwabulo kutwishika, uku kusuminishanya kwakosa kwaishileko pamo nge cakufumamo ca kulishiwa kwa ntandala ya cibili. Abo mu nshita yalinga bengankula kuli ubo bukombe kuti baipaatula ukufuma kwi bumba lyapale mbushi ilyo Esaya alondolwele muli aya mashiwi ukuti: “Lelo imbifi shili nga bemba uusunkaniwa; pantu afilwo kutekanya, na menshi yakwe [yatwalilila ukusunkanya ifyani fya muli bemba, NW] na matipa.” (Esaya 57:20; 17:12, 13) Muli fyo, “bemba” bwino bwino acite cikope ca buntunse bushashikatala, bushatekanya, no bwasanguka ubo bukumbamo ifimfulunganya na bumwaluka. (Linganyako Ukusokolola 13:1.) Inshita ikesa ilyo ulya “bemba” takabeko. (Ukusokolola 21:1) Pali ino nshita, mu kuba no kulishiwa kwa ntandala ya cibili, Yehova alumbulula ubupingushi ukulwisha icakaniko ca pali fitatu ca uko—ulubali lwabula ukutekanya ulwaba mu buteko bwa Kristendomu mwine mwine.

24. Cinshi cacitilwako icikope ku cibulungwa ca lupili lulepya icapooselwe muli bemba?

²⁴ Icibulungwa capala ulupili lukalamba cilepya no mulilo capooswa muli uyu “bemba.” Mu Baibolo, impili ilingi line shilangilila amakamfulumende. Ku ca kumwenako, Ubufumu bwa kwa Lesa bwapashanishiwa ku lupili. (Daniele 2:35, 44) Babiloni aleonaula asangwike “ulupili ulwa cipyapya.” (Yeremia 51:25) Lelo icibulungwa capalo lupili ico Yohane amona cicili cilepya. Ukupooswa kwa ciko muli bemba kupashanya bwino bwino ifyo, mu kati na pa numa ya nkondo ya calo ya kubalilapo, ubwipusho bwa kamfulumende bwasangwike ifikansa ifilepya mu kati ka mutundu wa muntu, no kucilisha mu fyalo fya Kristendomu. Mu Italy, Mussolini aleteleko Fascism. Germany afukatile Nazism wa kwa Hitler, lintu ifyalo fimbi fyaeseshe imibele yapusanapusana iya socialism. Ukwaluka kwa kupumikisha kwacitike mu Russia, umo bumwaluka bwa Bolshevik bwaleteleko ubuteko bwa kubalilapo bwa cikomyunisiti, ukuba ne ca kufumamo ca kuti intungulushi sha butotelo sha Kristendomu shalufishe amaka no kusonga icali akatanshi cimo ica fifulo fyabo fya maka.

25. Ni shani fintu kamfulumende atwalilile ukuba ifikansa fyabilima pa numa ya Nkondo ya Calo ya II?

²⁵ Ukweshaesha kwa Fascist na Nazi kwafumishiwepo ku nkondo ya calo iya cibili, lelo kamfulumende watwalilila ukuba ifikansa fyabamo umulilo, kabili bemba wa buntunse atwalilile ukukumbamo no kuletako amakamfulumende yapya ya bumwaluka. Mu makumi ya myaka ukutula 1945, aya yalimikwe mu fifulo ifingi, pamo nga China, Vietnam, Cuba, na Nicaragua. Mu Greece ukwesha muli budikiteta bwa bushilika kwalifililwe. Mu Kampuchea (Cambodia) ukupasukila ku fishinte fya komyunisimu kwafuminemo imfwa sha bali amamilioni yabili no kucilapo.

26. Ni shani fintu ‘ulupili lulepya ku mulilo’ lwatwalilila ukucita amabimbi muli bemba wa mutundu wa muntu?

²⁶ Lulya ‘lupili lwalepya’ lwatwalilila ukucita amabimbi muli bemba wa mutundu wa muntu. Ukushashalila kamfulumende kwatwalilila kulashimikwa mu Africa, muli ba America, Asia, na mu fishi fya Pacific. Ubwingi bwa uku kushashala kulecitika mu fyalo fya Kristendomu nelyo umo ba mishonari ba Kristendomu basanguka abakanamo. Bashimapepo ba ciRoma Katolika baliilunda fye no kulwa pamo nga amabumba ya tupondo aya mu mpanga aya cikomyunisiti. Pa nshita imo ine, amabumba ya kupepesha ya ciProtestanti yalibomba mu Central America ku kucilima ico beta “icilaka cabipisha cabulwo kutontoloka ica maka” ya cikomyunisiti. Lelo takuli nangu cimo ica ifi fimfulunganya muli bemba wa mutundu wa muntu icingaleta umutende no mutelelwe.—Linganyako Esaya 25:10-12; 1 Abena Tesalonika 5:3.

27. (a) Ni shani fintu “icakaniko ca pali fitatu ca bemba” casanguko mulopa? (b) Ni shani fintu ‘icakaniko ca pali fitatu ca fibumbwa fya muli bemba’ fyafwile kabili ni shani “icakaniko ca pali fitatu ica mato” cenda?

²⁷ Ukulila kwa ntandala ya cibili kwasokolola ukuti abo aba mutundu wa muntu abaibimbilemo mu mbuli sha bumwaluka pa lwa kamfulumende ukucila ukunakila ku Bufumu bwa kwa Lesa bakwata umulandu wa mulopa. No kucilisha “icakaniko ca pali fitatu ica bemba” ca Kristendomu casanguka ngo mulopa. Fyonse ifya mweo mulya fyalifwa mu menso ya kwa Lesa. Tamuli nangu kumo ukuteyanya kwa kwaluka kwa kupumikisha kusenkela ukupala amato muli cilya cakaniko ca pali fitatu ica bemba kwingasengauka ukupelako kwa kubongoloka. Ifyo twaba aba nsansa ica kuti amamilioni ya bantu bapale mpaanga nomba balyumfwila ubwite bwapala intandala bwa kuipaatula ukufuma kuli abo bacili baleifumfunya mu kupupo luko kwafyendenkana na mu mulandu wa mulopa wa ulya bemba!

Ulutanda Lwapona Ukufuma mu Mulu

28. Cinshi cacitika lintu malaika wa citatu alisha intandala yakwe?

²⁸ “Kabili malaika wa citatu alishishemo, e lyo lwaponene mu mulu ulutanda lukalamba ululeaka nge cenge, lwaponene na pa cakaniko ca pali fitatu ca mimana na pa tumfukumfuku twa menshi ne shina lya lutanda ni [Ica bululu, “NW”]; ne cakaniko ca pali fitatu ca menshi casangwike [ica bululu, “NW”], na bantu abengi bafwile pa kunwa amenshi, ico [yalengelwe ukulula, “NW”].” (Ukusokolola 8:10, 11) Na kabili, imbali shimbi sha Baibolo shitwaafwilisha ukumona ifyo ili lembo libomba mu bushiku bwa kwa Shikulu.

29. Cinshi cifikilisha icimpashanya ca “ulutanda lukalamba ululeaka nge cenge,” kabili mulandu nshi?

²⁹ Twalikumanya kale kale ukubamo icilangililo kwa lutanda mu bukombe bwa kwa Yesu ku filonganino cinelubali, umo intanda cinelubali shilangilila baeluda mu filonganino.b (Ukusokolola 1:20) “Intanda” shasubwa, pamo pene na basubwa bambi bonse, baikala mu fifulo fya mu mulu mu mano ya ku mupashi ukufuma ku nshita intu bakakatikwa no mupashi wa mushilo nge cishibilo ca bupyani bwabo bwa ku mulu. (Abena Efese 2:6, 7) Nangu cibe fyo, umutumwa Paulo asokele ukuti ukufuma muli abo abapale ntanda kuti mwaisa ubusangu, utubungwe, abengalufya umukuni. (Imilimo 20:29, 30) Ukubulwa ubusumino bwa musango yo kuti kwafumamo ubusangu bukalamba, kabili aba baeluda bawa kuti baisapanga umuntu wabamo abengi uwa bupulumushi uwingaininikisha ku cifulo capala umulungu mu kati ka mutundu wa muntu. (2 Abena Tesalonika 2:3, 4) Ukusoka kwa kwa Paulo kwafikilishiwe lintu bashibutotelo ba Kristendomu bamoneke pa cisebele ca calo. Ili bumba lyaimininwako bwino bwino ku cishibilo ca “ulutanda lukalamba ululeaka nge cenge.”

30. (a) Lintu imfumu ya Babiloni yalandilweko pamo nga uwawa ukufuma mu mulu, cinshi capilibwilwe? (b) Ni kuli cinshi uko ukuwa ukufuma mu mulu kwingalosha?

³⁰ Yohane amona ulu lutanda lwaibela ukupona ukufuma mu mulu. Shani? Ifyakukumanya fya mfumu ya pa kale fitwaafwa ukumfwikisha. Ukulanda ku lwa mfumu ya Babiloni, Esaya atile: “Ifyo wapona ukufuma mu mulu, [we wabengeshima, NW], umwana mwaume wa macaca! Ifyo wakungukila pa nshi, we watembawishe inko!” (Esaya 14:12) Ubu busesemo bwafikilishiwe lintu Babiloni awishiwe ku fita fya kwa Sailasi, ne mfumu ya iko yacitile ukufuntuka ukufuma ku kuteka kwa calo ku kucimfiwa kwabamo ukuseebana. Muli fyo, ukuwa ukufuma ku mulu kuti kwalosha ku kulufya icifulo ca pa mulu no kuponena mu kucendwa.

31. (a) Ni lilali lintu bashibutotelo ba Kristendomu bawile ukufuma mu fifulo fya ‘mu mulu’? (b) Ni shani fintu amenshi yabombelwa kuli bashibutotelo ya yaluka ukuba ‘ica malulu,’ kabili ukuba ne ca kufumamo nshi ku bengi?

³¹ Lintu bashibutotelo ba Kristendomu basangwike ukufuma ku buKristu bwa cine, bawile ukufuma ku cifulo casumbuka ca ‘ku mulu’ calondolwelelwe kuli Paulo pa Abena Efese 2:6, 7. Mu cifulo ca kupeela amenshi ya pembesula aya cine, babombele ‘ica malulu,’ (NW) ubufi bwalula pamo ngo mulilo wa helo, umutwala, Bulesa Butatu, no kwishibikilwa kabela; na kabili, batungulwile inko mu nkondo, ukufilwa ukubakuula pamo nga babomfi ba kwa Lesa ba mibele isuma. Cinshi cafuminemo? Sumu wa ku mupashi kuli abo bacetekele amabufi. Umulandu wabo wapalile kuli ulya uwa bena Israele babulwe cisumino ba kasuba ka kwa Yeremia, kuli abo Yehova atile: “Moneni, ndeliisha aba bantu amalulu, no kubanwensha amenshi ya busungu. Pantu kuli bakasesema ba mu Yerusalemu kwatulo [busangu, NW] ukuya mu calo conse.”—Yeremia 9:15; 23:15.

32. Ni lilali lintu ukuwa kwa Kristendomu ukufuma ku myulu ya ku mupashi kwabele ukwamonekesha, kabili ni shani kwacitilwe icilangililo?

³² Uku kuwa ukufuma ku myulu ya ku mupashi kwamoneke mu mwaka wa 1919 lintu, ukucila bashibutotelo ba Kristendomu, abashalapo banono ba Bena Kristu basubwa basontelwe pa mabuseko ya Bufumu. (Mateo 24:45-47) Kabili ukufuma 1922 kulya kuwa kwalangishiwe lintu ili bumba lya Bena Kristu lyabukulwile kampeini wabo wa kusansalika mu kubulo kulamba ukufilwa kwa bashibutotelo ba Kristendomu.

33. Kusansalika nshi ukwa bashibutotelo ba Kristendomu kwacitilwe pe bungano lya 1924 mu Columbus, Ohio, U.S.A.?

³³ Icapulilemo muli uku kulundanako cali kubilisha kwacitilwe pa co magazini wa The Golden Age alondolwele pamo nga “ibungano lyacililepo ubukulu lya Basambi ba Baibolo ilyacitilwe mu kati ka nkulo.” Ili bungano lyacitilwe mu Columbus, Ohio, July 20-27, 1924. Ukwabulo kutwishika pa kutungulula kwa kwa malaika uyo walishishe intandala ya citatu, ukusuminishanya kwakosa ukwa maka kwalipokelelwe palya na pa numa amakope 50 milioni yalisalanganishiwe pamo nga ka trakiti. Kasabankanishiwe pe samba lya mutwe wa kuti Ecclesiastics Indicted (Bashibutotelo Bapeelwo Mulandu). Akamutwe kanono kapeele ifikansa fya kuti: “Ulubuto lwa Bulayo Ukulolenkana no Lubuto lwa Nsoka.” Ukupeelwo mulandu ukwine kwasansalike bashibutotelo ba Kristendomu pa milandu pamo nga ukubuula kwabo amalumbo ya butotelo ayasumbukisha, ukucita kwabo ifipokapoka fya makwebo na bapolitishani baishibikwa ukuba abakaankala ba mikuni yabo, ukufwaisha kwabo ukubengeshima pa ntanshi ya bantu, no kukaana kwabo ukushimikila ku bantu ubukombe bwa Bufumu bwa buMesia. Kwakomaile pa kuti Umwina Kristu waipeela onse atumwa na Lesa ku kubilisha “ubushiku bwa cilandushi ca kwa Lesa wesu; ukusansamusha bonse abaloosha.”—Esaya 61:2, KJ.

34, 35. (a) Cinshi cacitika ku maka ya bashibutotelo no kusonga ukutula apo malaika wa citatu atendeke ukulisha intandala yakwe? (b) Cinshi inshita ya ku ntanshi yatambika kuli bashibutotelo ba Kristendomu?

³⁴ Ukutula apo malaika wa butatu atampile ukulisha intandala yakwe, icifulo ca bushibutotelo ca kukwato bulashi mu kati ka mutundu wa muntu caba mu kushelemuka ukufikila, muli buno bushiku ne nkulo, banono fye ababo e bakwata amaka yapala umulungu baipakishe mu myanda ya myaka ya ntanshi. Pa mulandu wa kushimikila kwa Nte sha kwa Yehova, impendwa ikalamba ya bantu baisa ku kwishibo kuti ififundisho ifingi fisambilishiwa kuli bashibutotelo ni sumu wa ku mupashi—‘ica malulu.’ (NW) Ukulundapo, amaka ya bashibutotelo ba mu kapinda ka ku kuso aka Europe yaba apepi no kupwa, ilintu ifyalo fyaseeka ifya ku Eastern Europe, pamo pene na mu China, kamfulumende mu kukosa yalikwempulako ukusonga kwabo. Mu mbali sha buKatolika sha mu Europe na muli ba America, imibombele yabamo ishiku lya bashibutotelo mu fya mpiya, fya bupolitiki, na mu mibele isuma fyalikantaika ukushimikwa kwabo. Ukutula nomba ukuya ku ntanshi, icifulo cabo kuti cabipilako fye, apo mu kwangufyanya bakacula ishamo limo line pamo nga bashibutotelo ba bufi bambi bonse.—Ukusokolola 18:21; 19:2.

³⁵ Ukubike finkunka pali Kristendomu ukwa kwa Yehova takulati kupwe. Languluka icacitika pa numa ya kulisha kwa ntandala ya cine.

Imfifi!

36. Cinshi cicitika pa numa malaika wa cine alisha intandala yakwe?

³⁶ “Kabili malaika wa cine alishishemo; e lyo capuminwe icakaniko ca pali fitatu ca kasuba, ne cakaniko ca pali fitatu ca mweshi, ne cakaniko ca pali fitatu ca ntanda, ukuti cifiishiwe icakaniko ca pali fitatu ica fiko, no kuti ciibalika icakaniko ca pali fitatu ca kasuba ne ca bushiku ifyo fine.” (Ukusokolola 8:12) Icinkunka ca pabula pali Egupti cali cinkunka ca mfifi ya cine cine. (Ukufuma 10:21-29) Lelo cinshi iyi mfifi ya cimpashanya iyaisabika icinkunka pa bantu mu mwanda wesu wa myaka walenga 20?

37. Ni shani fintu abatumwa Petro na Paulo balondolwele imibele ya ku mupashi ya abo bali ku nse ya cilonganino ca Bwina Kristu?

³⁷ Umutumwa Petro aebele abasumina banankwe ukuti baali mu mfifi, ukulandila lwa ku mupashi, pa ntanshi tabalasanguka Bena Kristu. (1 Petro 2:9) Paulo na o abomfeshe ishiwi lya “mfifi” ukulondolola imibele ya ku mupashi ya abo baba ku nse ya cilonganino ca Bwina Kristu. (Abena Efese 5:8; 6:12; Abena Kolose 1:13; 1 Abena Tesalonika 5:4, 5) Lelo ni shani ku lwa abo mu Kristendomu baitungo kucetekela muli Lesa na basoso kuti balipokelela Yesu pamo ngo Mulubushi wabo?

38. Malaika wa cine alisha ntandala ya cishinka nshi pa lwa “lubuuto” lwa Kristendomu?

³⁸ Yesu asosele ukuti Abena Kristu ba cine cine kuti baishibikilwa ku fisabo fyabo no kuti abengi abaitunga ukuba abakonshi bakwe kuti baba “abacita amampuulu.” (Mateo 7:15-23) Takuli nangu umo uulolesha pa fisabo fya cakaniko ca pali fitatu ica calo caikalwamo na Kristendomu engakaano kuti alepampanta mu mfifi ikalamba ya ku mupashi. (2 Abena Korinti 4:4) Aliwaminwo kupeelwo mulandu, pantu aitunga ukuba Umwina Kristu. E co, caba fye icalinga ukuti malaika wa cine abilishe icishinka ca kuti “ulubuuto” lwa Kristendomu lwaba, mu cishinka, imfifi, kabili intulo sha “lubuuto” lwakwe sha cina Babiloni—te sha Bwina Kristu.—Marko 13:22, 23; 2 Timote 4:3, 4.

39. (a) Ni shani fintu ukusuminishanya kwakosa kwapokelelwe pe bungano mu 1925 kwalondolwele ulubuuto lwa bufi ulwa Kristendomu? (b) Kusansalika nshi kwalundwapo kwacitilwe mu 1955?

³⁹ Mu kumfwana no ko kubilisha kwa ku mulu, ibumba lyakulako ilya bantu ba kwa Lesa balongene pe bungano mu Indianapolis, Indiana, U.S.A., pa August 29, 1925, no kupokelela ku kusabankanishiwa ukusuminishanya kwakosa ukwalungatanako kwali no mutwe wa kuti “Message of Hope” (Ubukombe bwe Subilo). Na kabili, amakope yamo 50 milioni yalisalanganishiwe mu mpendwa ya ndimi. Kwalondolwele ulubuuto lwa bufi lwatambikwe ku kupuminkana kwa bamwena mu fya makwebo, intungulushi sha bupolitiki, na bashibutotelo, pamo nge ca kufumamo “abantu baponena mu mfifi.” Kabili kwasontele ku Bufumu bwa kwa Lesa nge subilo line line ilya kupokelelamo “amapaalo ya mutende, ulubanda, ubutuntulu, ubumi, ubuntungwa ne nsansa shibelelela.” Casendele ukushipa ku mpuka inono ya Bena Kristu basubwa ukubilisha ubukombe bwa musango yo ukulwisha icipokapoka ca kuteyanya kwa Kristendomu. Lelo mu kubula ukuleka, ukutula mu kubangilila kwa ba 1920 ukufika nomba, balicita ifyo. Mu nshita sha ndakai, mu 1955, ukusansalika kwalundwako kwe bumba lya bashibutotelo kwalicitilwe ku kusalanganya kwapela mu kusaalala kwa calo mu ndimi ishingi ukwa katabo ka mutwe wa kuti Christendom or Christianity—Which One Is “the Light of the World”? (Kristendomu Nelyo ubuKristu—Ni Cili Kwi Cili “Ulubuuto lwa Calo”?) Ilelo, ubumbimunda bwa Kristendomu bwaliba ubwashininkishiwa ica kuti abengi mu calo kuti babumona abene beka. Lelo abantu ba kwa Yehova tabaleka ku musansalika pa cintu aba: ubufumu bwa mfifi.

Kapumpe Alepupuka

40. Cinshi ico ukulishiwa kwa ntandala shine kwalangishe Kristendomu kuba?

⁴⁰ Ukulila kwa ntanshi kwa ishi ntandala shine mu cine cine kwafuminemo ukufimbula pa mibele yapomonwa ne ilenge mfwa ya Kristendomu. Ulubali lwakwe ulwa “calo” lwasansalikwe ngo lwawaminwe ubupingushi bwa kwa Yehova. Amakamfulumende ya bumwaluka yaimine mu fyalo fyakwe no kuli konse kumbi yalangilwe ukuba aya bulwani ku bumi bwa ku mupashi. Imibele yawa iya bashibutotelo bakwe yalifimbwilwepo, ne mfifi ya cinkumbawile ya mibele yakwe ya ku mupashi yalisansalikwe ukuti bonse baimone. Kristendomu mu cine cine e lubali lwacilapo ukutungwa akabi ulwa micitile ya kwa Satana iya fintu.

41. Mu kati ka kushikatala mu kukonkana kwa kulila kwa ntandala, cinshi Yohane amona no kuumfwa?

⁴¹ Finshi fimbi filiko ifya kusokolola? Pa ntanshi tatulasanga casuko kuli ubu bwipusho, kwabako ukushikatala kwipi mu kukonkana kwa kulila kwa ntandala. Yohane alondolola cintu amona mu kukonkapo ati: “Kabili naliloleshe, naumfwile kapumpe alepupuka mu kati ka mulu, alesose shiwi likalamba, ati, Kalanda, kalanda, kalanda, ku baikala pe sonde, pa mulandu wa kulila ukwashalako kwa ntandala sha bamalaika batatu abalaswa balishemo.”—Ukusokolola 8:13.

42. Cinshi cingalangishiwa ku kupupuka kwa kwa kapumpe, kabili bushe ubukombe bwakwe cinshi?

⁴² Kapumpe apupuka apasumbuka mwi ulu, ica kuti abantu mu ncende yasaalala kuti bamumona. Akwata ukumona kwatwa kwaibela kabili kuti amona apalepesha ku ntanshi yakwe. (Yobo 39:29) Cimo ica fya mweo fine fya bukerubi fyashinguluka icipuna ca bufumu ca kwa Lesa capashanishiwe kuli kapumpe alepupuka. (Ukusokolola 4:6, 7) Nampo nga ni uyu kerubi nelyo mubomfi wa kwa Lesa umbi uumwena apatali, mu kupongomoka abilisha ubukombe bwabamo ulupikwe ati: “Kalanda, kalanda, kalanda”! Lekeni abekashi ba pe sonde beshibe, lintu ukulishiwa kwa ntandala shitatu shashala kwaumfwika, imo na imo iya shiko ukulundana no tu tulanda.

[Amafutunoti]

[Charti pe bula 139]

Amenshi ya Kristendomu Yasokololwa Ukuba ica Malulu

[Icikope pe bula 132]

Ukwisulwa kwa fikakatikilo cinelubali kwatungulula ku kulishiwa kwa ntandala cinelubali

[Icikope pe bula 140]

“Ukusonsomba ku Ntungulushi sha Calo.” (1922)

Uku kusuminishanya kwakosa kwaafwilishe ukusabankanya icinkunka ca kwa Yehova ukulwisha “pe sonde”

[Icikope pe bula 140]

“Ukusoka ku Bena Kristu Bonse.” (1923)

Ubupingushi bwa kwa Yehova bwakosa ukulwisha “icakaniko ca pali fitatu ica bemba” kwabilishiwe mu kusaalala kuli uku kusuminishanya kwakosa

[Icikope pe bula 141]

“Bashibutotelo Bapeelwo Mulandu.” (1924)

Ukusalangana mu kusaalala kwa uyu trakiti kwaafwilishe ukubika abantu pa cishibisho ca kuti “ulutanda” lwa bashibutotelo ba Kristendomu lwaliwile

[Icikope pe bula 141]

“Ubukombe bwe Subilo” (1925)

Uku kusuminishanya kwakosa kwalungatika kwabomfiwe ku kusansalika ifyatunganishiwe ukube ntulo sha lubuuto lwa Kristendomu ukuba mu cine cine intulo sha mfifi