Helo—Kucululusha kwa Ciyayaya Nelyo Ni Nshishi ya Munsaunte?

BUSHE walyebwa ukuti baShibo be Calici lya kwamba, abasambi ba fya butotelo aba nkulo ya pa kati, na ba Kwaluka bapaashishe ukuti ukulunguluka kukumanishiwa mu helo kwa ciyayaya? Nga ni fyo, kuti pambi ca kupapusha ukwishibo kuti bamo abasambi bacindikwa aba Baibolo balesonsomba iyo mimwene. Mu Britain, umo uwa bene, John R. W. Stott, alembo kuti “Amalembo yasonta mu ntunga ya kulofya, no kuti ‘ukulungulusha kwa ciyayaya ukwa mu butuntulu’ cishilano icili no kunakila ku bulashi bwapulamo ubwa Malembo.”—Essentials—A Liberal-Evangelical Dialogue.

Cinshi camutungulwile ukusondwelela ukuti ukulungulusha kwa ciyayaya takwashimpwa pali Baibolo?

Isambililo lya Lulimi

Ukupaasha kwakwe ukwa kubalilapo kusanshamo ululimi. Alondolola ukuti lintu Baibolo ilosha ku mibele ya kupelako iya kusenukilwa ku kukanda (“Gehena”; mona umukululo pe bula 8), ibomfya ilingi line ishiwi lya “ubonaushi,” “verbu [ya ciGreek] apollumi (ukonaula) kabili nauni apòleia (ubonaushi).” Bushe aya mashiwi yalosha ku kulunguluka? Stott asontako ukuti lintu verbu ikwetemo kabomba kabili umulimo ulebombwa, “apollumi” ipilibula “ukwipaya.” (Mateo 2:13; 12:14; 21:41) Muli fyo, pali Mateo 10:28, apo King James Version ilumbulula Lesa ukonaula “fyonse fibili umweo no mubili mu helo,” imfundo ya cifumanda ya konaula mu mfwa, te mu kucula kwa ciyayaya. Pali Mateo 7:13, 14, Yesu acilanya “inshila iitwala ku mweo ya kamfyemfye” ku “nshila yapabuka iitwala ku boni.” E fyalandapo Stott ati: “Kuti camoneka iceni, muli ifyo, nga ca kuti abantu abasoswa ukucula ubonaushi mu kushininkisha tabonawilwe.” Mu kuba no mulandu usuma afika ku nsondwelelo ya kuti: “Nga ca kuti ukwipaya kupusula umubili ubumi, helo kuti yamoneka ukuba ukupusula kwa fyonse fibili ubumi bwa ku mubili no bwa ku mupashi, uko e kuti, ukulofya kwa kubako.”—Essentials, amabula 315-16.

Ukwilula Ifipasho fya Mulilo

Nalyo line, abantu abengi aba butotelo bakasuminishanya na presidenti wa Southern Baptist Convention Morris H. Chapman, uwatile: “Nshimikila helo wa cine cine.” Alundileko ati: “Baibolo ita yene ‘bemba wa mulilo,’ kabili nshiletontonkanya ukuti ubo bupilibulo kuti bwawamishiwa.”

Ca cine, ifipasho fya mulilo ifyabomfiwa muli Baibolo kuti fyapeela icikope ca muntontonkanya ica kulungulusha. Nangu cibe fyo, icitabo Essentials cilandapo ukuti: “Tacili ca kutwishika apantu bonse twalikumanyapo ubukali bwa kocewa, ica kuti umulilo walundanishiwa mu mintontonkanya yesu no ‘kulungulusha kwa mu butuntulu’. Lelo umulimo ukalamba uwa mulilo tauli wa kulenga ubukali, lelo kuletako bonaushi, nga fintu bonse abonaula ifintu ku mulilo bacitilo bunte.” (Ibula 316) Ukusunga uko kupusana kwacindama mu muntontonkanya kukakwaafwa ukubelenga icintu cimo mu Malembo ico mu kushininkisha cishabamo. Ifya kumwenako fimo:

Ukulosha kuli abo abapooswa mu Gehena, Yesu asosele ukuti “umutiti wabo taufwa, no mulilo taushimiwa.” (Marko 9:47, 48) Ukusongwa na mashiwi mwi buuku lya Apocryphal ilya kwa Judith (“Aali no kutuma umulilo ne ŋonyo mu minofu yabo kabili bakaloosha mu kukalipwa ku ciyayaya.”—Judith 16:17, The Jerusalem Bible), ukulandapo kumo ukwa pali Baibolo kulwisha ukuti amashiwi ya kwa Yesu yaletubulula ukulungulusha kwa ciyayaya. Nalyo line, ibuuku lya Apocryphal ilya kwa Judith, ilishapuutwamo kuli Lesa, talili e ca kupiminako ubupilibulo bwa kulemba kwa kwa Marko. Esaya 66:24, ilembo lintu Yesu mu kushininkisha alosesheko, lisoso kuti umulilo no mutiti fileonaula imibili yafwa (“ifitumbi,” e fisosa Esaya) iya balwani ba kwa Lesa. Takwaba ukutubulula kwa kulungulushiwa kwa ciyayaya ukwa mu butuntulu atemwa mu mashiwi ya kwa Esaya nelyo ayo aya kwa Yesu. Ifipasho fya mulilo filangilila ubonaushi bwakumanina.

Ukusokolola 14:9-11 kulanda ulwa bamo “[abakalungulushiwa] ku mulilo na ku libwe lya mingu . . . Ne cushi ca kulunguluka kwabo cilenina umuyayaya umuyayaya.”a Bushe ici cishinina ukulungulushiwa kwa mu butuntulu ukwa ciyayaya mu mulilo wa helo? Mu kushininkisha, ico umutande uyu ulandapo ca kuti ababifi balalungulushiwa, te kutila balalungulushiwa ku ciyayaya. Ilembo lilondolola ukuti cili cushi—ubushininkisho bwa kuti umulilo naubomba umulimo wa uko uwa konaula—e citwalilila ku ciyayaya, te kulungulusha kwa mulilo.

Ukusokolola 20:10-15 kusosa ukuti “muli bemba wa mulilo kabili wa libwe lya mingu, . . . ku kulungululwa akasuba no bushiku umuyayaya umuyayaya.” Pa kubelenga kwa kubalilapo, ici kuti caumfwika kwati bushinino bwa kulungulusha kwa mu butuntulu ku mulilo, lelo mu kushininkisha takuli eko. Mulandu nshi? Pa kati ka milandu imbi, “iciswango na kasesema wa bufi” ne “Mfwa na ku Mbo” fikapwila mu caitwa pano “bemba wa mulilo.” Nga fintu pambi wingasondwelela mu kwanguka, iciswango, kasesema wa bufi, imfwa, ne Mbo tafili bantu ba cine cine; na muli fyo, te kuti fikumanye ukulungulushiwa kwa mu butuntulu. Mu cifulo ca ico, e filemba G. B. Caird muli A Commentary on the Revelation of St. John the Divine ati, “bemba wa mulilo” cipilibula “ukuloba kabili ukuluba umupwilapo.” Uku kwiluka kulingile ukumfwika mu kwanguka, pantu Baibolo iine ilondolola pa lwa uyu bemba wa mulilo ukuti: “Iyi ni mfwa ya cibili, bemba wa mulilo.”—Ukusokolola 20:15.

Ukupaatulula ba Mpundu ba Fisambilisho fya Butotelo

Te mulandu no ku kupaashanya, abasumina abengi bapampamina pa kuti “ubonaushi” tabupilibula ico ishiwi lisosa lelo bupilibula ukulungulusha kwa ciyayaya. Mulandu nshi? Ukutontonkanya kwabo kwasongwa kuli mpundu wa butotelo uwa mulilo wa helo—icifundisho ca bumunshifwa bwa mweo wa buntunse. Kabili apantu icalici lyabo kuti pambi e lyafyele aba bampundu pa myanda ya myaka, kuti pambi bayumfwa ukuti amalembo ayo yalanda ulwa bonaushi mu kushininkisha yapilibulo kulungulusha kwa ciyayaya. Na kuba, umweo wa bumunshifwa uwa buntunse te kuti ufumishiwepo—nelyo fintu cipelululwa ku bengi.

Lelo mona icishinka calandwa na shibutotelo wa Anglican Philip E. Hughes: “Ukusumino kuti umweo wa buntunse waba umunshifwa mu cifyalilwa cili kusungilila icifulo icishasuminishiwa apali ponse mu kusambilisha kwa Malembo, pantu mu kulondolola kwa Baibolo imibele ya buntunse imonwa lyonse ukupangwa mu kwampana kwa fyonse fibili umupashi no mubili. . . . Ukusoka kwa kwa Lesa pa kutendeka, ukulosha ku cimuti cabindwa kwa kuti, ‘Mu bushiku walyako ukafwa,’ kwalungatikwe ku muntu pamo nge cibumbwa ca ku mubili nelyo ica ku mupashi—nga aliile cene, cali ukuti aali no kufwa. Takuliko ukutubulula ukuti ulubali lwakwe lwali ulushifwa na muli fyo ukuti ukufwa kwakwe kwali no kuba mu lubali epela.”—The True Image—The Origin and Destiny of Man in Christ.

Mu kupalako, uwasambilila ifya butotelo Clark Pinnock alandapo kuti: “Iyi mfundo [ya kuti umweo wa buntunse ni umunshifwa] yalisonga amasambililo ya fya butotelo pa nshita yalepa nga nshi, lelo taili ya mu Baibolo. Baibolo taisambilisha bumunshifwa bwa mweo ubwa cifyalilwa.” Esekiele 18:4, 20 na Mateo 10:28 yashinina ici. Mu kulundapo, Yesu umwine alandile ulwa kwa cibusa wakwe uwafwile Lasaro nga ‘uulelo tulo,’ nelyo ukusendama. Yesu asosele ukuti aali no ‘kuyamushibusha.’ (Yohane 11:11-14) E co umuntunse, nelyo umweo wa buntunse, Lasaro alifwile, lelo nelyo fye pa numa inshita imo yapitilepo, aali no kubuushiwa, ukubweshiwa ku bumi na kabili. Ifishinka fishinina ico. Yesu abuushishe Lasaro ukufuma ku bafwa.—Yohane 11:17-44.

Ni shani fintu ifi fishinka fyambukila icifundisho ca kulungulushiwa kwa ciyayaya? Ku numa mu mwanda wa myaka uwalenga 17, kalemba wa malyashi William Temple amwene ukuti: “Kwalibako [amalembo] ayalanda ulwa kupooswa mu mulilo uushishima. Lelo nga ca kuti tatubebetele aya mu kuba no kutunganishisha libela ukuti icapooswamo muli fyo cili icishonaulwa, tuli no kukwata ukwebekeshiwa, te kwa kuti cili no kocewa kuli pe na pe, lelo ukuti cili no konaulwa.” Uko ukubebeta kwalungama kucili ukwa cine, pantu cili fye e cintu Baibolo mu cine cine isambilisha.

Ukwabulo kukaanako, walikwata imilandu yakosa ku kutwishika imfundo ya kulungulushiwa mu butuntulu ku ciyayaya muli helo. Nelyo pambi ulefwaya ukucila pa kutwishika fye kabili no kukonka ukupanda amano kwa kwa profesa wa fya butotelo Pinnock, uwatile: “Umutande onse uwa fisumino fyashinguluka helo, ukusanshako ukulunguluka kwabule mpela, . . . ulingile ukufubulwa mwi shina lya cifundisho cawama.” Ee, imibele isuma, ubulungi, kabili—icacindamisha—Icebo ca kwa Lesa, Baibolo, fikweba ukucita fye ico.

Nga ca kuti wacita, ukamona ukuti imibele ya cine iya helo yawaminwa ukucetekela. Kuti wasanga ifyebo fya kwaafwa pali uyu mutwe mu citabo ca Kuti Waikala Kuli Pe na pe muli Paradise Pe Sonde.b Twapaapaata ipusha cene lintu wakumanya Inte sha kwa Yehova. Belenga ifipandwa “Cinshi Cicitika pa Mfwa?” “Musango Nshi uwa Cifulo Helo Aba?” na “Ukubuuka—Kwa Bani, Kabili Kwi?” Ukasanga ukuti imibele ya cine cine iya helo taili fye iyawaminwa ukucetekela lelo na kabili iyabamo icilayo.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 8]

UKULONDOLOLA INUMBWILO

Muli ici cipande inumbwilo “helo” na “umulilo wa helo” nga fintu shibomfiwa na basambilila ifya butotelo mu Kristendomu shilosha kwi shiwi lya ciGreek geʹen·na, ilimoneka imiku 12 mu “Cipingo Cipya.” (Mateo 5:22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Marko 9:43, 45, 47; Luka 12:5; Yakobo 3:6) Nangu ca kuti amabupilibulo yalekanalekana aya Baibolo yapilibula ili shiwi lya ciGreek nga “helo,” amabupilibulo yambi yalembulula lyene “Gehena.” Lyaampana ku “mfwa ya cibili, bemba wa mulilo,” icimpashanya ca bonaushi bwa ciyayaya ubusangwa mwi buuku lya kulekelesha ilya Baibolo.—Ukusokolola 20:14.

Ukulosha ku mashiwi yambi yabili inshita shimo ayapilibulwa “helo,” A Dictionary of the Bible (1914), iyalembelwe kuli William Smith, ilandapo ukuti: “Helo . . . lishiwi ilyo mu cinkumbawile kabili ku ca bulanda ilibomfiwa kuli bakapilibula besu ukupilibula ishiwi lya ciHebere Sheol. Napamo nga caliweme ukusha ishiwi lya ciHebere Sheol, nelyo pambi lyonse ukupilibula lyene ‘inshishi’ nelyo ‘icilindi’. . . . Mu C[ipingo] C[ipya], Ishiwi Hades, ukupala Sheol, inshita shimo lipilibula fye ‘inshishi’ . . . Cili ni muli aya mano ifisumino fisosela ulwa kwa Shikulwifwe ati ‘Aile muli helo,’ ukupilibula imibele ya bafwa mu cinkumbawile.”

Ukukanapala Gehena, iimininako ubonaushi bwa kupelako, Sheol na Hades yalosha ku mfwa mu nshishi ya munsaunte iya mutundu wa muntu, mu kuba ne cilolelo ca kubuushiwa ku bumi na kabili.—Ukusokolola 20:13.

[Icikope pe bula 9]

Yesu abuushishe Lasaro ukufuma ku tulo twa mfwa