Kristu Alanda Ku Filonganino

“Ifi e fyo asosa uwaikata intanda cinelubali (7) mu lupi lwakwe lwa ku kulyo.”—UKUSOKOLOLA 2:1.

1, 2. Mulandu nshi tulingile ukwangilwa ku fyo Kristu aebele ifilonganino 7 ifya mu citungu ca Asia Minor?

UMWANA wa kwa Yehova uwafyalwa eka, Yesu Kristu, e Mutwe wa Cilonganino ca Bwina Kristu. Pa kuti asungilile icilonganino ca bakonshi bakwe abasubwa ukwabula akalema, Kristu abomfya bumutwe bwakwe ku kubatasha no kubalungika. (Abena Efese 5:21-27) Kwaba ifya kumwenako fya ifi mu Ukusokolola ifipandwa 2 na 3, umo tusanga ubukombe bwa kwa Yesu ubwaluma kabili ubwabamo ukutemwa ubo aebele ifilonganino 7 ifya mu citungu ca Asia Minor.

² Ilyo umutumwa Yohane ashilaumfwa amashiwi Yesu aali no kweba ifilonganino 7, atalile apeelwa icimonwa ca “bushiku bwa kwa Shikulu.” (Ukusokolola 1:10) Ubo “bushiku” bwatendeke ilyo Ubufumu bwa kwa Mesia bwapampamikwe mu 1914. Kanshi ifyo Kristu aebele ifilonganino fyalicindama nga nshi muno nshiku sha kulekelesha. Ukukoselesha kwakwe no kufunda filatwafwa ukwishiba ifya kucita pa fintu tupitamo muli shino nshiku shaibela.—2 Timote 3:1-5.

 3. Ukulandila mu mampalanya, “intanda,” “bamalaika,” ne ‘fya kutekapo inyali ifya golde’ ifyo umutumwa Yohane amwene fipilibula nshi?

³ Yohane amwene Yesu Kristu wakatamikwa, “uwaikata intanda cinelubali (7) mu lupi lwakwe ulwa ku kulyo” kabili “uwenda mu kati ka fya kutekapo inyali cinelubali ifya golde,” nelyo ifilonganino. “Intanda” ni “bamalaika ba filonganino cinelubali.” (Ukusokolola 1:20; 2:1) Inshita shimo intanda shimininako bamalaika, ifibumbwa fya ku mupashi, lelo Kristu teti abomfye umuntunse ukulembela ifibumbwa fya ku mupashi ubukombe. E ico, nacilolamo ukutila ishi “ntanda” shimininako bakangalila basubwa no mupashi, nelyo amabumba ya baeluda. Ishiwi lya kuti “bamalaika” lyakuma ku mulimo babomba nge nkombe. Apo ukuteyanya kwa kwa Lesa kwalikula, “kangalila wa cishinka” alisonta na baume bafikapo aba mu “mpaanga shimbi” isha kwa Yesu ukuba bakangalila.—Luka 12:42-44; Yohane 10:16.

 4. Bushe baeluda banonkelamo shani pa kwangwa ku fyo Kristu alesosa ku filonganino?

⁴ “Intanda” shili mu kuboko kwa kulyo ukwa kwa Yesu—e kutila mu maka yakwe, e ushitungulula, alishisenamina, kabili alashicingilila. Kanshi, bali no kulubulula kuli wene. Baeluda ba muno nshiku nga baleumfwila amashiwi yakwe ku cilonganino cimo na cimo, kuti bamona ifyo bengabombela pa fintu fyapalako. Lelo kwena, Abena Kristu bonse bakabila ukukutika kuli Mwana Lesa. (Marko 9:7) Cinshi twingasambilila kanshi pa kwangwako ilyo Kristu alelanda ku filonganino?

Kuli Malaika wa ku Efese

 5. Bushe Efese wali musumba wa musango nshi?

⁵ Yesu alitashishe icilonganino ca mu Efese e lyo no kucebaula. (Belengeni Ukusokolola 2:1-7.) Itempele lyalulubala ilya kwa lesa mwanakashi Artemi lyali muli uyu musumba umwalecitilwa amakwebo ayengi kabili umwali imipepele iingi. Uyu musumba wali ku masamba ya lulamba lwa Asia Minor. Nangula mu Efese mwaiswile bucisenene, ukupepa kwa bufi, no kucita amalele, Lesa alipaalile ubutumikishi bwa mutumwa Paulo na bambi muli ulya musumba.—Imilimo, icipandwa 19.

 6. Bushe Abena Kristu ba busumino lelo bapalana shani na ba mu Efese wa ku kale?

⁶ Kristu atashishe icilonganino ca mu Efese ati: “Nalishiba imilimo yobe, no kucucutika kobe no kushipikisha kobe, no kuti tawingatekelesha ababi, no kuti waeseshe abatila batumwa, lelo tabali iyo, kabili wabasangile ukuti ba bufi.” Ilelo, ifilonganino fya bakonshi ba cine aba kwa Yesu na fyo fyaishibikilwa ku milimo isuma, ukupikintika, no kushipikisha. Tabatekelesha aba bwananyina ba bufi abafwaya ukumonwa nga batumwa. (2 Abena Korinti 11:13, 26) Nga filya fyacitile abena Efese, Abena Kristu ba cishinka ilelo ‘tabengatekelesha ababi.’ Kanshi, pa kuti ukupepa kwa kwa Yehova kusungwe ukwasanguluka ne cilonganino cicingililwe, tababishanya na basangu abashilapila.—Abena Galatia 2:4, 5; 2 Yohane 8-11.

7, 8. Bwafya nshi bwabipisha bwali mu Efese, kabili kuti twacita shani nga kwali ubwafya bwapalako lelo?

⁷ Lelo, Abena Kristu ba mu Efese bali no bwafya bwabipisha. Yesu atile: “Ndi ne ci ica kukushinina, ukuti nuleka ukutemwa uko wakwete pa kubala.” Aba mu cilonganino balekabila ukubukulula ukutemwa kwabo ukwa kuli Yehova ukwa pa kubala. (Marko 12:28-30; Abena Efese 2:4; 5:1, 2) Ifwe bonse tufwile ukuibaka pa kuti twileka ukutemwa Lesa ukwa pa kubala. (3 Yohane 3) Ni shani nga ca kuti ukutemwe fyuma nelyo ukusupila umusamwe fyapulamo mu mikalile yesu? (1 Timote 4:8; 6:9, 10) Lyene tulingile ukupepela ukwafwa kwa kwa Lesa no mukoosha ukuti tutaluke uko kufwaisha lyene tutemwe sana Yehova no kutasha pa fyo wene no Mwana wakwe batucitila.—1 Yohane 4:10, 16.

⁸ Kristu acincishe abena Efese ati: “Ibukisha ku fyo wawiile, kabili lapila no kucita imilimo ya ntanshi.” Ni shani nga tabacitile fi? Yesu atile: “Nga wakaana, ndeisa kuli iwe, kabili nkafumya ica kutekapo inyali cobe mu cifulo ca ciko.” Nga ca kuti impaanga shonse shaleka ukutemwa kwa shiko ukwa pa kubala, “ica kutekapo inyali,” atemwa icilonganino, tacali no kubako na kabili iyo. E ico nga Bena Kristu bapimpa, kanshi natulebombesha pa kuti icilonganino ciletwalilila ukusanika lwa ku mupashi.—Mateo 5:14-16.

 9. Bushe ifyakaniko filingile ukumonwa shani?

⁹ Abena Efese balitashiwe ico bapatile “imilimo ya cakaniko ca kwa Nikola.” Takwaba fimbi ifyaishibikwa pa lwa ntuntuko, ifisambilisho, ne micitile ya ici cakaniko kano fye ifyalandwa mu Ukusokolola. Lelo, apantu Yesu alisuushishe ukukonka abantu, tulekabila lyonse ukupata ifyakaniko, nge fyo na Bena Kristu ba mu Efese bafipatile.—Mateo 23:10.

10. Cikaba shani ku bomfwila ifyo umupashi ulesosa?

¹⁰ Kristu atile: “Uuli no kutwi omfwe ico umupashi ulesosa ku filonganino.” Ilyo Yesu aali pe sonde, alelandila mu mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa. (Esaya 61:1; Luka 4:16-21) Kanshi tulingile ukwangwa ku fyo Lesa alesosa nomba ukupitila mu mupashi wa mushilo. Pa kutungululwa no mupashi wa mushilo, Yesu alaile ati: “Uwacimfya nkamupeela ukulyako ku muti wa bumi, uwaba mu paradaise wa kwa Lesa.” Ku basubwa abomfwila ifisosa umupashi, ici cikaba ni bumunshifwa muli “paradaise wa kwa Lesa” uwa mu muulu, nelyo pa cinso ca kwa Yehova umwine. “Ibumba likalamba,” na bo abomfwa ico umupashi usosa, bakaipakisha paradaise wa pe sonde umo bakanwa mu “mumana wa menshi ya bumi” kabili bakondapwa ku “mabuula ya iyi miti” ayaba mu lulamba lwa uyu mumana.—Ukusokolola 7:9; 22:1, 2; Luka 23:43.

11. Kuti twacita shani pa kutwala pa ntanshi ukutemwa Yehova?

¹¹ Abena Efese balilekele ukutemwa kwabo ukwa pa kubala, lelo ni shani nga icintu capalako cilelunduluka mu cilonganino ilelo? Shi ifwe umo umo natuletwala pa ntanshi ukutemwa Yehova ukupitila mu kulanda pa mibele yakwe iya kutemwa. Kuti twatasha pa kutemwa alangile pa kutupeela icilubula ukubomfya Umwana wakwe uwatemwikwa. (Yohane 3:16; Abena Roma 5:8) Nga calinga, kuti twalanda pa kutemwa kwa kwa Lesa ilyo tuleasuka na mu kulongana. Kuti twalanga ifyo pa lwesu twatemwa Yehova ukupitila mu kulumbanya ishina lyakwe mu butumikishi bwa Bwina Kristu. (Amalumbo 145:10-13) Cine cine, ifyo tusosa ne fyo tucita kuti fyayafwilisha sana ukubukulula nelyo ukukosha ukutemwa kwa pa kubala ukwa ba mu cilonganino.

Kuli Malaika wa ku Smurna

12. Cinshi ilyashi lya kale lisokolola pa lwa musumba wa Smurna ne mipepele yalimo?

¹² Icilonganino ca ku Smurna calitashiwe kuli Kristu, “‘Uwa ntanshi kabili Uwa kulekelesha,’ uwafwile no kwisaba umumi kabili” pa kubuushiwa. (Belengeni Ukusokolola 2:8-11.) Umusumba wa Smurna (uwitwa nomba Izmir, mu Turkey) wakuulilwe ku lulamba lwa ku masamba ya citungu ca Asia Minor. AbaGriki e baikelemo, lelo abena Ludi balionawile napamo mu 580 B.C.E. Impyani sha kwa Alekesandere Mukalamba shakuulile Smurna cipya cipya pa ncende imbi. Yaishileba ulubali lwa citungu ca bena Roma ica Asia kabili cali cifulo ca bukwebo ubwingi icalumbwike pa mulandu wa fikuulwa fya cintubwingi ifisuma. Itempele lyalimo ilya kwa Tiberi Kaisare lyalengele ukupepa kateka kufukile. Bakapepa bale-ebwa ukusansa icinunkilo pa mulilo no kusosa ati “Kaisare e Shikulu.” Abena Kristu balikeene pantu kuli bena “Yesu e Shikulu.” Ico calengele babe no bucushi.—Abena Roma 10:9.

13. Nangula Abena Kristu ba ku Smurna bali abapiina mu fya ku mubili, kuti casoswa shani ukuti bali ne cuma?

¹³ Ukulunda pa bucushi, Abena Kristu ba mu Smurna baleshipikisha ubupiina, napamo pa mulandu wa kuti balibabindile ukucitako ifya makwebo ico balekaana ukupepako kateka. Ababomfi ba kwa Yehova aba muno nshiku na bo kuti baponenwa ne fya kwesha fyapalako. (Ukusokolola 13:16, 17) Nangula bali abapiina mu fya ku mubili, abo baba nga Bena Kristu ba ku Smurna baba ne cuma ica ku mupashi, kabili ico e cacindamisha!—Amapinda 10:22; 3 Yohane 2.

14, 15. Cisansamushi nshi abasubwa bengasanga pa Ukusokolola 2:10?

¹⁴ AbaYuda abengi mu Smurna baali “lisunagoge lya kwa Satana” pantu basumine ifishilano fishali fya mu malembo, bakeene Mwana Lesa, kabili balepontela abakonshi bakwe abafyalwa ku mupashi. (Abena Roma 2:28, 29) Lelo abasubwa kuti basansamushiwa nga nshi ku mashiwi ya kwa Kristu ayakonkapo! Atila: “Witiina ifyo walaswa uculeko. Moneni! Kaseebanya akulapoosa bamo pali imwe mu cifungo ukuti mukeshiwe umupwilapo, no kuti mukabe mu bucushi inshiku ikumi (10). Ube uwa cishinka ukufika na ku mfwa, na ine nkakupeela icilongwe ca bumi.”—Ukusokolola 2:10.

¹⁵ Yesu taali no mwenso wa kufwila pa kusumbula bumulopwe bwa kwa Yehova. (Abena Filipi 2:5-8) Nangu ca kuti Satana nomba alelwa na bashalapo basubwa, tabatiina ifyo balaswa baculeko bonse capamo—e kutila ubucushi, ukupooswa mu fifungo, nelyo ukufwa imfwa ya bukatu. (Ukusokolola 12:17) Bakacimfya pano calo. Kabili mu cifulo ca kupokelele cilongwe ca maluba icibonsa ico abacimfya mu mangalo ya basenshi balepeelwa, Kristu alaya abasubwa abakabuushiwa “icilongwe ca bumi” ilyo bakaba ifibumbwa fishifwa mu muulu. Mwandini bupe bwaumisho mutengo!

16. Nga twaba mu cilonganino nge ca ku Smurna wa ku kale, ni pa mulandu nshi tufwile ukwangwa sana?

¹⁶ Ni shani nga ca kuti twaba mu cilonganino caba nge ca mu Smurna wa pa kale, nampo nga twaba ne subilo lya ku muulu nelyo ilya pe sonde? Ninshi tufwile ukwafwa abasumina banensu ukwangwa sana ku mulandu ukalamba uo Lesa asuminishisha ukupakaswa, e kutila umulandu wa fikansa fya wakwata insambu sha kuteka ububumbo bonse. Inte ya kwa Yehova onse uwa mpomfu ashinina Satana ukuti wa bufi no kulanga ukuti nangu fye umuntunse ulepakaswa kuti atwalilila ukulandilako Lesa ukuti e Mulopwe wa Bubumbo bonse. (Amapinda 27:11) Natukoseleshe Abena Kristu bambi ukushipikisha ilyo balepakaswa ne co cikalenga twakwata “ishuko lya kubombela [Yehova] umulimo washila ukwabula umwenso muli bucishinka na mu bulungami ku menso yakwe inshiku shesu shonse”—na ku ciyayaya fye.—Luka 1:68, 69, 74, 75.

Kuli Malaika wa ku Pergamo

17, 18. Pergamo yali cifulo ca mipepele ya musango nshi, kabili umo nga akaana ukupepako utulubi cinshi cali no kucitika?

¹⁷ Icilonganino ca ku Pergamo calitashiwe no kulungikwa. (Belengeni Ukusokolola 2:12-17.) Umusumba wa Pergamo wali amakilomita 80 ku kapinda ka ku kuso ka Smurna, kabili wayandatilwe ne mipepele ya cisenshi. Cimoneka kwati bakapendula wa ntanda abena Kaldi e ko bafulumukile ukufuma ku Babele. Abalwele baleya kwi tempele lyalumbuka ilya mu Pergamo ilya kwa lesa wa bufi Asclepius, lesa wa kuundapa kabili uwa muti. Pergamo, na matempele yakwete yatatu aya kupepelamo Kaisare Augusti, itwa “icifulo cikalamba ica kupepelapo kateka mu buteko bwa kubalilapo.”—Encyclopædia Britannica, 1959, Volume 17, ibula 507.

¹⁸ Mu Pergamo ulufuba lwa kupepelapo Seu. Uyu musumba na kabili mwali ukupepa abantu ukwaleluminishiwa na Kaseebanya. Te ca kupapa kanshi ukuti cilya cilonganino casoselwe ukuti caikele ukwali “icipuna ca bufumu ica kwa Satana”! Umuntu ulesumbula bumulopwe bwa kwa Yehova kuti aipaiwa pa kukanapepako kateka. Icalo na nomba calaala mu maka ya kwa Kaseebanya, kabili ifipasho fya fyalo nomba e fipepwa. (1 Yohane 5:19) Ukufuma fye mu nshiku sha batumwa ukufika na lelo, Abena Kristu ba busumino abengi balifwila pa cisumino cabo, nge fyafwile umo untu Kristu aitile ati “Antipa, inte yandi, iya cishinka, uwaipaiwe mupepi na imwe.” Yehova Lesa na Yesu Kristu ukwabula no kutwishika balebukisha ababomfi ba busumino nga bo.—1 Yohane 5:21.

19. Cinshi Balaamu acitile, kabili ni kuli finshi Abena Kristu bonse balingile ukuibaka?

¹⁹ Kristu alandile na pe “sambilisho lya kwa Balaamu.” Kasesema wa bufi Balaamu pa kufunukila icuma, aeseshe ukutiipa Israele. Ilyo Lesa alengele icitiipu cakwe ukuba ipaalo, Balaamu abombeele pamo ne Mfumu Balaki iya Moabu ku kubeleleka abena Israele abengi ukuitumpa mu kupepo tulubi no kucita bucilende. Baeluda ba Bwina Kristu balingile ukushangilila ubulungami nge fyali Finehasi, uwabombelepo ku kucincintila imilimo ya kwa Balaamu. (Impendwa 22:1–25:15; 2 Petro 2:15, 16; Yuda 11) Na kuba, Abena Kristu bonse bafwile ukuibaka pa kuti ukupepo tulubi na bucisenene tafisokelele mu cilonganino.—Yuda 3, 4.

20. Nga ca kuti Umwina Kristu uuli onse atendeka ukukwata amano ya busangu, cinshi alingile ukucita?

²⁰ Icilonganino ca mu Pergamo cali mu bwafya ubukalamba apo casuminishe “abaikatisha isambilisho lya cakaniko ca kwa Nikola” ukuba pa kati kabo. Kristu aebele ici cilonganino ati: “Lapila. Nga wakaana, ndeisa bwangu kuli iwe, kabili nkalwa na bo ku lupanga ulutali ulwa mu kanwa kandi.” Aba fyakaniko bafwaya ukonaula Abena Kristu lwa ku mupashi, kabili abapampamina pa kutwala pa ntanshi amalekano ne fyakaniko tabakapyane Ubufumu bwa kwa Lesa. (Abena Roma 16:17, 18; 1 Abena Korinti 1:10; Abena Galatia 5:19-21) Nga ca kuti Umwina Kristu uuli onse atendeka ukukwata amano ya busangu kabili alefwaya ukuyasalanganya kuli bambi, afwile ukuumfwila ukusoka kwa kwa Kristu! Pa kuipususha ku kayofi, alingile ukulapila ukulomba ubwafwilisho bwa ku mupashi kuli baeluda ba mu cilonganino. (Yakobo 5:13-18) Icakatama kubombelapo mu kampampa, pantu Yesu aleisa bwangu bwangu ku kupingula.

21, 22. Ni bani balyako “mana uwafiswa,” kabili cinshi alangilila?

²¹ Abena Kristu basubwa aba busumino na banabo ba cishinka tabakabila ukutiina ubupingushi buleisa. Bonse abomfwila ukufunda kwa kwa Yesu ukwaishile ukupitila mu kutungulula kwa mupashi wa mushilo uwa kwa Lesa bakakwata amapaalo. Ku ca kumwenako, abasubwa abakacimfye calo bakalaalikwa ukulyako “mana uwafiswa” kabili bakapeelwa “akalibwe kabuuta” akalembwapo “ishina lipya.”

²² Lesa apeele abena Israele mana ukuti balelya mu lwendo lwabo ulwa myaka 40 mu matololo. “Icilyo” cilya casungilweko na mu nongo ya golde iyali mu cibokoshi ca cipingo, e ico cafishilwe mu muputule we hema Umwashilisha, umo ulubuuto lwa cipesha amano lwaleishibisha ukubapo kwa kwa Yehova. (Ukufuma 16:14, 15, 23, 26, 33; 26:34; AbaHebere 9:3, 4) Tapali uwasuminishiwe ukulya ulya mana wafiswa. Lelo, abakonshi basubwa aba kwa Yesu pa kubuuka kwabo bafwala bumunshifwa, ubulangililwa ku kulya “mana uwafiswa.”—1 Abena Korinti 15:53-57.

23. Bushe “akalibwe kabuuta” ne “shina lipya” fipilibula nshi?

²³ Mu filye fya Roma nga bakupeela akalibwe kafiita ninshi e mfwa yobe, lelo nga bakupeela akabuuta ninshi taukwete mulandu. Apo Yesu apeela Abena Kristu basubwa abacimfya “akalibwe kabuuta” cilepilibula ukuti abamona nga ba kaele, abasanguluka, kabili aba busaka. Apo abena Roma balebomfya utu tumabwe nge tikiti lya kwingilila ku fya kucitika fyacindama, “akalibwe kabuuta” kuti kapilibula ukusuminisha uwasubwa ukwingila mu muulu ku bwinga bwa Mwana wa mpaanga. (Ukusokolola 19:7-9) “Ishina lipya” ukwabula no kutwishika lilangilila ishuko lya kwikatana na Yesu nge mpyani shinankwe mu Bufumu bwa mu muulu. Ifi fyonse cine cine filakoselesha abasubwa pamo na banabo mu mulimo wa kwa Yehova, abasubila ukwisaikala muli paradaise wa pe sonde!

24. Kuti twacita shani pa lwa busangu?

²⁴ Cili bwino ukwibukisha ukuti icilonganino ca Pergamo calisanshilwe ku basangu. Nga ca kuti icintu capalako casansa bumupashi bwa cilonganino ico tulonganamo, natukaaninine ubusangu no kutwalilila ukulaenda mu cine. (Yohane 8:32, 44; 3 Yohane 4) Apo bakasambilisha wa bufi na bantu balemenena ku busangu kuti babosha icilonganino conse, tufwile ukutwalilila ukwiminina abakosa ndi mu kulwisha ubusangu, ukukanasuminisha nangu panono ababifi ukutulesha ukumfwila icine.—Abena Galatia 5:7-12; 2 Yohane 8-11.

25. Bukombe bwa kwa Kristu ubwa ku filonganino nshi tuli no kulandapo mu cipande cikonkelepo?

²⁵ Mwandini fyali fyebo fya kutasha no kufunda ifya kutulenga ukutontonkanya ifyo Yesu Kristu wakatamikwa aebele ifilonganino twalandapo fitatu pa filonganino 7 ifya mu Asia Minor! Lelo, nga fintu atungulwilwe no mupashi wa mushilo, kwali na fimbi ifingi ifyo ali no kweba ifilonganino fyashalako fine. Ubu bukombe, ubwa ku Tuatira, ku Sarde, ku Filadelfia, na ku Laodikea, e bo tuli no kulandapo mu cipande cikonkelepo.

Kuti Mwayasuka Shani?

• Mulandu nshi tufwile ukwangilwa ku fyo Kristu asosa ku filonganino?

• Kuti twacita shani pa kwafwa ukubukulula ukutemwa kwa pa kubala ukwa cilonganino?

• Mulandu nshi cingasoselwa ukuti Abena Kristu baali abapiina lwa ku mubili mu Smurna wa pa kale mu cishinka bali ne cuma?

• Ukutontonkanya pa mibele ya mu cilonganino ca mu Pergamo, tufwile ukumona shani imitontonkanishishe ya busangu?

[Mapu pe bula 10]

(Nga mulefwaya ukumona mapu, moneni muli magazini)

GREECE

ASIA MINOR

Efese

Smurna

Pergamo

Tuatira

Sarde

Filadelfia

Laodikea

[Icikope pe bula 12]

“Ibumba likalamba” likaipakisha paradaise wa pe sonde

[Ifikope pe bula 13]

Abena Kristu bapakaswa balacimfya icalo