Cinshi Tukotela no Kufwa?
CIPUSHO ico abasambilila sayansi baipusha pa nshita ntali ca kutila, Mulandu nshi abantu bakotela no kufwa? Aba sayansi bamo batila insandesande shonse mu mubili shalikwata inshita ya kufwilapo. Ala fingi balanda, bamo batila bongobongo alafumya tumo utulenga umuntu atendeka ukukota e lyo na mu kulekelesha afwa. Abasambilila sayansi tabasanga ifishinka ifilanga ukuti ifi abantu balanda pa kukota ne mfwa fya cine, kabili abengi balisumina ukutila tabaishiba icilenga abantu ukukota.
Ilyo muletontonkanya pa fyo aba fya sayansi balanda pali uyu mulandu, mufwile ukwibukisha ukutila abengi tabasumina ukutila Kabumba e wabikako ubumi pe sonde. Balabombesha ukufwaya ukwishiba ico abantu bakotela no kufwa pa kuti baishiba ifya kucita pa kutila abantu baleikala umuyayaya. Balalaba icishinka ca kutila Kabumba umwine e waebele Adamu na Efa ukutila bakalafwa. Kabili abantu balafilwa ukwishiba ifyo ciba pa kuti umuntu afwe. Lelo, Lesa wine alilaya abacetekela Umwana wakwe ukutila akabapeela umweo wa muyayaya.—Ukutendeka 2:16, 17; Yohane 3:16.
Icaleta Imfwa Caishibikwa
Ilyo Lesa abumbile Adamu, abikile “umuti wa mweo” mwi bala lya Edene. (Ukutendeka 2:9) Mu cisabo ca ici cimuti, tamwali icili conse icalepeela umweo, lelo calelangilila fye ukuti Lesa ali no kupeela ubumi bwa “muyayaya” ku bo Lesa aali no kusuminisha ukulyako cilya cisabo. Ilyo Adamu abembwike, balimucilikile pa kutila elya icisabo ca muti ulya. (Ukutendeka 2:16, 17) Yehova atile: “Nomba, epali atambaliko kuboko kwakwe, abuulako na ku muti wa mweo, alya, aba no mweo umuyayaya.” Lyene Yehova abatamfishe mwi bala. Talefwaya onse uushalingile ukuba no mweo ukulaikala muli lilya ibala ilyo alimiine abalungama kabili talefwaya balelya na ku muti wa mweo.—Ukutendeka 3:22, 23.
Adamu ali no kwikala ubumi busuma nga ca kuti aleumfwila Yehova, lelo atendeke ukucula pa mulandu wa lubembu acitile, kabili mu lubembu mwine, e mwafumine ne mfwa. Lelo kwena, amaka yena alikwete. Nangu ca kuti aali no bulanda, kabili balimutamfishe mwi bala ica kuti aleka no kupepa Lesa bwino, Adamu aikeele pa calo myaka 930. Muli iyi yine myaka aikele pa calo, Adamu alifyele na bana, nangu ca kuti tabaleikala umuyayaya. Abengi baikele fye imyaka 700 nelyo 900.—Ukutendeka 5:3-32.
Ico Abantu Bakabila pa Kuti Babe no Bumi
Abasambilila sayansi abengi tabapoosa amano ku kwishiba icalenga abantu ukulafwa, kabili icikalamba ca kuti balisuula ne cingalenga umuntu ukuba no mweo wa muyayaya. Pa kuti umubili wa muntunse utwalilile ukuba bwino, umuntu alingile ukulausunga bwino cila nshita. Umubili ufwaya umwela usuma, ifya kunwa, ne fya kulya. Lelo kwaliba icacindama sana icingalenga ubumi bwa muntu ukutwalilila. Yehova alandile pali ici cishinka ilyo atile: “Te ku cilyo ceka umuntu ekalila no mweo, lelo kuli conse icifuma mu kanwa ka kwa Yehova e ko umuntu ekalila no mweo.”—Amalango 8:3.
Ilyo Lesa abumbile umuntu, amubumbile mu cata ca kwe, ukulingana ne cipasho ca kwa Lesa umwine. (Ukutendeka 1:26, 27) Lelo aya mashiwi tayalolele mu kuti umuntu alipalile Lesa pa cinso no mubili onse, pantu Lesa mupashi, nomba umuntu ena alikwata umunofu. (Yohane 4:24) Aya mashiwi yalolele mu kuti, umuntu alipusene ne “nama ishishaba na mano,” pantu ena aletontonkaya pa kucita ifintu, alikwete imibele iyo na Lesa akwatako, pamo nga ukutemwa, ukuba no mulinganya, e lyo na maka. (2 Petro 2:12; linganyeniko na Abena Kolose 3:10) Umuntu alishibe ico abelele pano calo ne co Kabumba wakwe alefwaya ukuti alecita. Kanshi alekabila ukuba cibusa wa kwa Lesa no kulatasha Kabumba wakwe e lyo no kulamupepa. E ico te fya kulya fye alekabila iyo, lelo alekabila no kulaumfwa Icebo ca kwa Lesa. Umuntu te kuti abe no bumi ubwa muyayaya nga taishiba Yehova Lesa kabili takutika ku Cebo cakwe. Yesu alandile pa mweo wa muyayaya ati: “Awe ubu e bumi bwa muyayaya, ukuti baleishiba imwe, mwe Lesa wa cine mweka, no yo mwatumine, Yesu Kristu.”—Yohane 17:3.
Ukwishiba Icebo ca kwa Lesa kulalenga umuntu aishiba ukuti Lesa alitumine Yesu Kristu uwaishilepeela umweo wakwe “icilubula ku kukabulamo abengi.” (Mateo 20:28) Yesu Kristu bamwita ati “Adamu wa kupelekesha . . . umupashi uupeelo bumi.” (1 Abena Korinti 15:45) Ubusesemo butila, Yesu ni “Wishi wa nshita pe” e lyo “apongolwelele umweo wakwe ku mfwa,” kabili umweo wakwe waba nge ‘lambo lya pa lubembu.’ Alikwata amaka ya kubwesesha abantu ubumi bwapwililika, no kupeela umweo kuli bonse abacetekela mwi lambo lyakwe kabili abakonka amafunde ya kwa Lesa.—Esaya 9:6; 53:10-12.
Inshila fye Yeka iya ku Mweo wa Muyayaya
Umutumwa Yohane alembele amashiwi yalandile Yesu aya kutila: “Pantu Lesa atemenwe aba pano calo ukutemwa kwa kuti apeele Umwana wakwe uwafyalwa eka, ukuti onse uumutetekela eonaika lelo abe no bumi bwa muyayaya.” (Yohane 3:16) Mu cilangililo ca kwa Yesu ica mbushi ne mpaanga, abantu ababa nge mpaanga abakaba ku kwa kulyo kwakwe, bakaya “ku bumi bwa muyayaya.” (Mateo 25:46) Ilyo Adamu bamubumbile fye, aali ‘mwana wa kwa Lesa’ uwapwililika. (Luka 3:38) Icimonwa caba pa Ukusokolola 21:1-4 cilanda pa nshita ilyo kukaba “umuulu upya” ne “sonde lipya” kabili cilanda pa bulayo bwa kutila “imfwa tayakabeko kabili iyo, nangu kuloosha nangu kukuuta nangu kukalipwa.” Ilyo Lesa alandile aya mashiwi, “bantunse” alelaya, te bamalaika iyo. Kanshi kuti twacetekela ukutila abantu abakekala pe sonde lipya, abakalatekwa no “muulu upya,” bakaba na matontonkanyo yasuma ne mibili iituntulu icine cine kabili bakekala umuyayaya. Bakaba ‘abana ba kwa Lesa.’
Ukulingana ne funde Lesa amupeele, Adamu aba ne cumfwila nga tafwile. (Ukutendeka 2:17) Ilyo imfwa, iyaba umulwani wakulekeleshako ikapwa, e pakapwila no lubembu lwaba mu bantunse ululeta imfwa. E ico abacumfwila tabakabale abafwa. (1 Abena Korinti 5:26) Imfwa ikapwa pa mpela ya kuteka kwa kwa Kristu, kabili ibuuku lya Ukusokolola litila Kristu akateka imyaka 1,000. Ibuuku line ilya Ukusokolola lilanda pa bakaba ishamfumu kabili bashimapepo pamo na Kristu ukuti, “babele aba mweo no kuteka pamo na Kristu imyaka ikana limo [1,000].” “Abafwa abasheleko” abashali na mweo mpaka “yasuka yapwa imyaka ikana limo [1,000],” bafwile ni balya abakaba no mweo pa numa ya myaka ikana limo, lelo Satana ninshi tabalamukakula ukuti abeshe umuku wa kulekeleshako. Ku mpela ya myaka ikana limo, abantu pano calo bakaba abapwililika, nga filya fine Adamu na Efa baali ilyo bashilabembuka. Iyi nshita, abantu bakaba no bumi bwine bwine ubwapwililika. Abakacimfya ubwesho bwa kwa Satana ilyo bakamukakula pa nshita inono, bakaba no bumi bwa muyayaya.—Ukusokolola 20:4-10.
Ifyo Yesu asosele filanga fye apabuuta ukutila, amatukuto ya bantu aya kufwaya baleikala ukwabula ukufwa, nelyo kulya ifya kulya fimo ifyo batila filalenga umuntu aleka ukulwala, tafibomba. Kwena, kuti fyatantalishako ubumi, lelo ni pa nshita fye inono. Icingalenga fye umuntu ukuba no bumi bwa muyayaya, kumfwila imbila nsuma no “kwikatisha icebo ca bumi.” (Abena Filipi 2:16) Pa kuba no mweo umuntu afwile ukubika amano ku “fya ku muulu, te pa fya pano isonde.” (Abena Kolose 3:1, 2) Yesu aebele abalekutika Icebo cakwe ati: “Uwaumfwa Icebo candi no kutetekela uwantumine aba no bumi bwa muyayaya, kabili tapingulwa lelo nafuma mu mfwa no kwingila mu bumi.”—Yohane 5:24; 6:40.