Imimwene ya Baibolo
Bushe Icalo Cikonaulwa no Mulilo?
UKUSHIKISA mu kulofya imyeo kwa manyukiliya, ukocewa no kusanguke mito ku kasuba kalotoka, nelyo ukocewa no mulungu wakalipa—umusango kuti wapusana, lelo abantu abengi bashininwo kuti planeti we Sonde, umushi wa mutundu wa muntu, ukakumanya impela yauko mwi lungu lya mulilo upwishishisha, ukufisulula kwabamo akayofi.
Bamo bambula ifyalembwa fya Baibolo ifilangisha ulubingu lwatungululwa na bulesa pamo ngo kukanda pa bupulumushi ubo umuntu aacita kwi sonde. Bambi bapashanya imimwene ya kwa Paul Davies, profesa wa pa Yuniversiti ya Adelaide, Australia, uwalemba pa lwa cintu amona pamo ngo kupooswa kushingasengaukwa ukwe sonde mu bonaushi bwa mulilo. Mu citabo cakwe The Last Three Minutes atunganya ati: “Ilintu akasuba kalelotokelako, kakafimbilikisha . . . Isonde mu kati ka cimpangilile cakako ica mulilo. Planeti wesu akasanguke cishikiswa.” Cinshi cabe cine pa lwa nshita ya ku ntanshi iye sonde? Ni shani tulingile ukumfwa ifyalembwa fya Baibolo ifipalo kusobelo kulofiwa mu mulilo?
Bushe Lesa Alasakamana?
Pali Yeremia 10:10-12 twaebwo kuti: “Yehova Lesa wene e Lesa wa cishinka. . . . Uwacita pano isonde ku maka yakwe, uwapampamika pano nse ku mano yakwe, no kwanse myulu ku mucetekanya wakwe.” Lesa apangile isonde no kulipampamika. Kanshi ku mano, ukutemwa, no mucetekanya, mu kusakamana apekenye isonde ukuti libelelele pamo ngo mushi wayemba uwa mutundu wa muntu.
Ku kubumbo mutundu wa muntu ukwa kwa Lesa, Baibolo ishimiko kuti: “Umwaume no mwanakashi e fyo abalengele. Kabili Lesa alibapaalile, Lesa atile kuli bene, Fyaleni, fuleni, kumaneni pe sonde no kupanasha.” (Ukutendeka 1:27, 28) Lintu apwishishe umulimo wakwe uwa kulenga, abilishe mu kushininkisho kuti ‘caliweme.’ (Ukutendeka 1:31) Afwaile ukuti cibelele filya fine. Nga fintu fye abaleenekela ukuba abafyashi bapanga no kupayanya ubusanshi bwa kanya kabo kaleenekelwa, Lesa alimine ibala lyayemba no kubikamo muntu Adamu ku kulikusha no kulisakamana.—Ukutendeka 2:15.
Adamu afutatile ukupwililika ne ncito yakwe iya kusakamana isonde. Lelo bushe na Kalenga afutatile imifwaile Yakwe? Esaya 45:18 alango kuti tafutatileko: “Pantu e fyo asosa Yehova, Kalenga wa myulu, . . .Uwabumbile icalo . . . Wene e wacipampamike, tacilengele cimfulumfulu, acibumbile ku kwikalwamo.” (Moneni na kabili Esaya 55:10, 11.) Nangu cingatilo muntu alekeleshe incito yakwe iya kulinda, Lesa atwalilile ne cipangano cakwe kwi sonde no bumi pali lyene. Ifunde lyapeelwe kuli Israele wa pa kale lyapayenye “isabata ilya kutushamo icalo” umwaka walenga 7 uuli onse. Casanshishemo amafunde ya cikuuku ayapeele icipimo ca kucingilila ku finama. (Ubwina Lebi 25:4; Ukufuma 23:4, 5; Amalango 22:1, 2, 6, 7, 10; 25:4; Luka 14:5) Ifi fyaba fye fya kumwenako finono mu Baibolo ifilangilila mu kulengama ukuti Lesa alasakamana nga nshi umutundu wa muntu na fyonse ifyo alashiikepo umuntu.
‘Isonde lya Ntanshi’
E co ni shani twingawikisha ifyalembwa fya Baibolo ifimoneko kupilikana? Cimo ica fyene ni 2 Petro 3:7, ico, ukulingana na King James Version, citila: “Imyulu ne calo ifya nomba fyabakilwo mulilo ku cebo ico cine, fyabikilwo bushiku bwa kusekwa kabili bwa boni bwa bantu abashipepa.” Na cimbi caba pa Ukusokolola 21:1, apatila: “Namwene umuulu upya ne calo cipya, pantu nafiya umuulu wa ntanshi ne calo ca ntanshi.”
Amashiwi ya kwa Petro nga yali no kusendwa nga ya cine cine na Planeti we sonde nga ali no konaulwa no mulilo wine wine, lyene imyulu ine ine—intanda ne fya mu muulu fimbi—na fyo fili no konaulwa ku mulilo. Iyi mimwene, nangu cibe fyo, ikansana no bulayo ubusangwa mu malembo pamo nga pali Mateo 6:10: “Ukufwaya kwenu kucitwe pano nse nga mu muulu,” ne Ilumbo 37:29: “Abalungama bakapyaninine calo, no kwikalamo inshiku pe.” Ukulundapo, fya kufumamo nshi umulilo wingakwata pa kasuba ne ntanda, ifyaba kale kale ifyakabisha ifilengo kucitikako kwa kupuulika kwa manyukiliya mu kutwalilila?
Lubali lumbi, Baibolo ilingi line ibomfya ishiwi “isonde” mu mampalanya. Ku ca kumwenako, Ukutendeka 11:1 kutila: “Kabili pano isonde ponse pali ululimi lumo ne nsoso imo.” Pano ishiwi “isonde” lilosha ku mutundu wa muntu mu cinkumbawile, nelyo ubwikashi bwa buntunse. (Moneni na kabili 1 Ishamfumu 2:1, 2; 1 Imilandu 16:31.) Amashiwi yashingulukako kuli 2 Petro 3:5, 6 yalosha ku mibomfeshe imo ine iya mampalanya iya “isonde.” Yalosha ku nshiku sha kwa Noa lintu ubwikashi bwabipa ubwa bantunse bwaonawilwe mu Lyeshi lelo Noa no lupwa lwakwe capamo ne cibulungwa cine balibakilwe. (Ukutendeka 9:11) Cimo cine, pali 2 Petro 3:7, pasoso kuti abali no konaulwa “bantu abashipepa.” Iyi mimwene ilasuminishanya na Baibolo yonse. Ubwikashi bwabipa ubwatengelwa ukwisapomonwa na bo bwine bwaba ‘isonde lya ntanshi’ ilyaloshiwako pa Ukusokolola 21:1, ukwambwilwe mu kubangilila.
Mu cituntulu, nga fintu fye wishi wa buntunse uusakamana engacita icili conse ku kushininkisho kuti iŋanda yakwe taisanshilwe, Yehova Lesa alyangwa ububumbo bwakwe mu kuswatuka. Atamfishepo abantu babipa aba bucisenene ukufuma mu mupokapoka wafuundo wa Yordani, no kwebekesha bakasunga bapya aba mpanga ilya, abaali mu cipingo na wene, ukuti nga basungile ifipope fyakwe, ‘impanga tayakabaluke pa mulandu wa kuikowesha nga fintu yalukile nko shabatangilile.’—Ubwina Lebi 18:24-28.
‘Isonde Lipya’
Ilelo, ubwikashi bwabotelela mu kwampana kwa bwamba, ubwa bukatu bwabipisha, no kubola kwa bupolitiki naiboshe sonde. Ni Lesa fye e wingalipususha. Ifyo fine fye e fyo akacita. Pa Ukusokolola 11:18, alayo “konaula abaleonaule calo.” Icalo cabweshiwa kabili icabukululwa cikekalwamo na bantu abatiina Lesa kabili abatemwa abanabo mu bufumacumi. (AbaHebere 2:5; linganyeniko Luka 10:25-28.) Ukwaluka ukukacitika pe samba lya Bufumu bwa kwa Lesa ubwa mu muulu kukabo kukalamba nga nshi ica kuti Baibolo ilanda ulwe ‘sonde lipya’—ubwikashi bupya ubwa buntunse.
Lintu tubelenga amalembo pamo nga Ilumbo 37:29 kabili no kumfwikisha ukulanda kwa kwa Kristu pali Mateo 6:10, tushininwo kuti nangula maka ya cifyalilwa ayashipelulula nelyo umuntu na maka yakwe yonse aya bonaushi te kuti fyonaule planeti wesu. Tafyakapumfyanye mifwaile ya kwa Lesa. (Ilumbo 119:90; Esaya 40:15, 26) Umutundu wa muntu uwa citetekelo ukekala pe sonde mu kati ka kuyemba kwabulo mwa kupelela no buseko bwabule mpela. Ico e cishinka pa lwa nshita ya ku ntanshi iye sonde, pantu ici cili kabili caba e mifwaile ya kwa Kalenga wakwato ukutemwa uwa mutundu wa muntu.—Ukutendeka 2:7-9, 15; Ukusokolola 21:1-5.