Ang Balaang Ngalan sa Hebreohanong Kasulatan

Ang balaang ngalan, nga ang pagkasulat maoy יהוה (upat ka Hebreohanong letra nga consonant), makita sa halos 7,000 ka beses sa Hebreohanong Kasulatan. Kining upat ka letra nga gitawag ug Tetragrammaton gihubad nga “Jehova” niini nga hubad. Sa tanang ngalan nga gihisgotan sa Bibliya, ang ngalang Jehova ang kinadaghanan. Ang mga magsusulat sa Bibliya naggamit ug daghang titulo ug termino para sa Diyos, sama sa “Labing Gamhanan,” “Labing Hataas,” ug “Ginoo,” apan ang Tetragrammaton mao lang ang ngalan nga ilang gigamit para sa Diyos.

Si Jehova mismo ang naggiya sa mga magsusulat sa Bibliya sa paggamit sa iyang ngalan. Pananglitan, iyang gigiyahan si propetang Joel sa pagsulat: “Ang matag usa nga motawag sa ngalan ni Jehova maluwas.” (Joel 2:32) Gigiyahan sab sa Diyos ang usa ka salmista sa pagsulat: “Ang katawhan makaila unta nga ikaw, kansang ngalan maoy Jehova, ikaw lamang ang Labing Hataas ibabaw sa tibuok yuta.” (Salmo 83:18) Gani, ang ngalan sa Diyos makitag mga 700 ka beses sa basahon lang sa Salmo—basahon nga balak ang pagkasulat, nga awiton ug i-recite sa katawhan sa Diyos. Kon mao, nganong ang ngalan sa Diyos wala man sa daghang hubad sa Bibliya? Nganong gigamit niini nga hubad ang ngalang “Jehova”? Ug unsay kahulogan sa balaang ngalan nga Jehova?

Nganong ang ngalan sa Diyos wala man sa daghang hubad sa Bibliya? Lainlain ang rason. Para sa uban, dili na kinahanglan nga dunay ngalan ang Labing Gamhanang Diyos. Ang uban sab naimpluwensiyahan sa tradisyon sa mga Hudiyo nga dili litokon ang ngalan sa Diyos, tingali sa kahadlok nga kini mapasipalahan. Para pod sa uban, kay wala may nahibalo sa eksaktong paglitok sa ngalan sa Diyos, mas maayo nga mogamit na lag titulo sama sa “Ginoo” o “Diyos.” Apan ang maong mga pangatarongan dili husto tungod niini nga mga rason:

• Kadtong nag-ingon nga ang Labing Gamhanang Diyos wala magkinahanglag ngalan nagbalewala sa ebidensiya nga ang ngalan sa Diyos makita sa karaang mga kopya sa iyang Pulong, lakip na niadtong gisulat sa wala pa ang Kristo. Sa gikaingon na, ang Diyos maoy naggiya nga ang iyang ngalan masulat sa iyang Pulong mga 7,000 ka beses. Klaro nga gusto niya nga atong mailhan ug gamiton ang iyang ngalan.

• Ang mga maghuhubad nga nagtangtang sa ngalan sa Diyos tungod sa tradisyon sa mga Hudiyo nagbalewala sa importanteng kamatuoran. Tinuod, ang maong ngalan wala litoka sa ubang Hudiyong mga eskriba, apan wala nila kana tangtanga sa ilang mga kopya sa Bibliya. Ang karaang mga linukot nga basahon nga nakit-an sa Qumran, duol sa Dead Sea, kadaghan naggamit sa ngalan sa Diyos. Gipaila sa ubang maghuhubad nga makita ang balaang ngalan diha sa orihinal nga mga sinulat pinaagi sa paggamit sa titulong “GINOO” sa dagkong letra. Apan ang pangutana, Nganong nakaako sila sa pagpuli o pagtangtang sa ngalan sa Diyos nga nahibalo man sila nga makita kinig libolibo ka beses sa Bibliya? Kinsay naghatag nilag katungod sa paghimo niana? Sila ray makatubag.

• Kadtong nag-ingon nga ang balaang ngalan dili angayng gamiton kay walay nahibalo sa eksaktong paglitok niini mogamit man sa ngalang Jesus. Apan ang paglitok sa unang siglong mga tinun-an sa ngalan ni Jesus lahi kay sa paglitok sa kadaghanang Kristohanon karon. Ang Hudiyong mga Kristohanon lagmit naglitok sa ngalang Jesus nga Ye·shuʹa‛. Ug ang titulong “Kristo” ilang gilitok ug Ma·shiʹach, o “Mesiyas.” Ang mga Kristohanon nga Grego ug sinultihan nagtawag kaniya nga I·e·sousʹ Khri·stosʹ, ug ang mga Kristohanon nga nagsultig Latin nagtawag kaniya nga Ieʹsus Chriʹstus. Gigiyahan sa Diyos ang pagrekord sa Gregong hubad sa ngalan ni Jesus diha sa Bibliya, nga nagpakita nga ang mga Kristohanon sa unang siglo naggamit sa ngalan nga natural sa ilang pinulongan. Sa susama, ang New World Bible Translation Committee nagtuo nga haom ang paggamit sa ngalang “Jehovah,” bisan tuod dili kana parehas sa paglitok sa balaang ngalan sa karaang Hebreohanong pinulongan.

Nganong gigamit sa Bag-ong Kalibotang Hubad ang ngalang “Jehova”? Sa Cebuano, ang upat ka letra sa Tetragrammaton (יהוה) gitumbasag mga letrang YHWH. Sa karaang Hebreohanong pinulongan, ang tanang pulong, lakip ang Tetragrammaton, gisulat nga walay mga vowel (a, e, i, o, u). Dihang ang karaang Hebreohanong pinulongan gigamit adlaw-adlaw, ang mga magbabasa nahibalo kon unsang vowel ang gamiton.

Mga 1,000 ka tuig human makompleto ang Hebreohanong Kasulatan, ang Hudiyong mga eskolar naghimog sistema sa paglitok nga magpaila kon unsang vowel ang gamiton dihang magbasag Hebreohanon. Apan nianang panahona, daghang Hudiyo dunay patuotuo nga sayop nga litokon ang ngalan sa Diyos, mao nga migamit silag kapuling mga ekspresyon. Busa dihang gikopya nila ang Tetragrammaton, lagmit nga gigamit nila ang mga vowel sa kapuling mga ekspresyon diha sa upat ka letra nga nagrepresentar sa balaang ngalan. Busa ang maong mga manuskrito nga gigamitag sistema sa paglitok dili makatabang sa pagtino kon unsa ang orihinal nga paglitok sa ngalan diha sa Hebreohanong pinulongan. Ang uban nagtuo nga gilitok kinig “Yahweh,” pero ang uban nagsugyot ug ubang paagi sa paglitok. Ang Dead Sea Scroll nga naundan ug usa ka bahin sa Levitico sa Gregong pinulongan naghubad sa balaang ngalan nga Iao. Ang karaang Gregong mga magsusulat nagsugyot sab nga Iae, I·a·beʹ, ug I·a·ou·eʹ ang paglitok niini. Apan walay rason nga ipamugos kini. Wala gyod ta mahibalo kon giunsa kini paglitok sa karaang mga alagad sa Diyos sa Hebreohanong pinulongan. (Genesis 13:4; Exodo 3:15) Ang ato lang nahibaloan mao nga balikbalik nga gigamit sa Diyos ang iyang ngalan dihang nakig-estorya siya sa iyang katawhan, gitawag siya sa iyang katawhan nianang ngalana, ug gigamit nila kini dihang makig-estorya sa uban.—Exodo 6:2; 1 Hari 8:​23; Salmo 99:9.

Apan nganong “Jehova” man ang gigamit niini nga hubad? Kay sa daghang pinulongan, apil sa Cebuano, kining ngalana dugay nang gigamit.

Ang ngalan sa Diyos sa Iningles nga Bibliya unang gigamit niadtong 1530 sa hubad ni William Tyndale sa Pentateuko. Iyang gigamit ang ngalang “Iehouah.” Paglabay sa panahon, ang pinulongang Iningles nausab mao nga ang espeling sa balaang ngalan nausab pod. Pananglitan, sa 1612, gigamit ni Henry Ainsworth ang ngalang “Iehovah” sa iyang hubad sa Salmo. Dayon, sa 1639, dihang girebisar ang maong basahon ug giimprenta uban sa Pentateuko, “Jehovah” na ang gigamit. Niadtong 1901, ang mga maghuhubad sa Bibliyang American Standard Version naggamit sa ngalang “Jehovah” diha sa mga teksto diin makita ang balaang ngalan sa Hebreohanong Kasulatan.

Sa pagpatin-aw kon nganong “Jehovah” ug dili “Yahweh” ang iyang gigamit sa basahong Studies in the Psalms sa 1911, ang tinahod nga eskolar sa Bibliya nga si Joseph Bryant Rotherham miingon nga gusto niyang gamiton “ang ngalan nga mas nailhan (ug dinawat) sa kadaghanang magbabasa sa Bibliya.” Susama niana ang giingon sa eskolar nga si A. F. Kirkpatrick niadtong 1930 bahin sa paggamit sa ngalang “Jehovah.” Siya miingon: “Ang mga batid sa gramarya karon nangusog nga ang saktong pagbasa maoy Yahveh o Yahaveh; pero ang JEHOVAH dugay nang gigamit sa Iningles, ug dili ang hustong paglitok ang labing importante kondili ang pag-ila nga kini Personal nga Ngalan, dili kay titulo lang sama sa ‘Ginoo.’”

Unsay kahulogan sa ngalang Jehova? Sa Hebreohanon, ang ngalang Jehova gikuha sa verb nga nagkahulogang “mahimong,” ug para sa daghang eskolar kini maoy causative form nianang Hebreohanon nga verb. Busa nagtuo ang New World Bible Translation Committee nga ang ngalan sa Diyos nagkahulogang “Iyang Ipahinabo nga Mahimong.” Lainlain ang hunahuna sa mga eskolar mao nga dili namo ipamugos kini nga kahulogan. Apan kini nga kahulogan haom sa papel ni Jehova ingong Maglalalang sa tanang butang ug ingong Usa nga nagatuman sa iyang katuyoan. Gawas nga iyang gipahinabo nga molungtad ang uniberso ug ang mga persona sa langit ug yuta, padayon niyang gipahinabo nga matuman ang iyang kabubut-on ug katuyoan.

Busa ang kahulogan sa ngalang Jehova dili lang limitado sa giingon sa Exodo 3:14: “Mahimo Kong Bisan Unsa nga Gusto Nako.” Gipadayag niining mga pulonga ang usa lang ka bahin sa personalidad sa Diyos, nga siya mahimong bisan unsa nga gikinahanglan sa matag kahimtang aron matuman ang iyang katuyoan. Bisan tuod ang ngalang Jehova naglakip niana nga ideya, kini dili limitado sa kon unsay gusto niyang himoon sa iyang kaugalingon. Kini naglakip sab sa iyang himoon maylabot sa iyang mga linalang ug sa katumanan sa iyang katuyoan.