Pagpaniid sa Kalibotan

Diyutay Kaayo, Ulahi Kaayo

Ang Aprika nagaatubang na sab sa kagutmanan​—tingali ang labihang kagutmanan masukad, matud sa mantalaan sa Paris nga Le Figaro. Gibanabana nga mga 20 milyones ngadto sa 29 milyones ka mga tawo nameligro sa kakuraw. Ang direktor sa Pundo Alang sa Kabataan sa Hiniusang Kanasoran nag-ingon nga usa ka gatos ka milyones dolyares ang gikinahanglan aron matagan-an ang panginahanglan sa pagkaon. Ugaling, ang hangyo alang sa hinabang duna lamay diyutay nga epekto tungod kay kini giawhag sa dihang ang dakong pagtagad sa kalibotan natumong didto sa bag-ohay pa lamang nga panagkaaway sa gubat sa Gulpo sa Persia. Ingong sangpotanan, diyutay ra kaayong tabang ang ming-abot ug ulahi na kaayo. Ang Pranses nga magasing Le Nouvel Observateur nagtaho nga sa katibuk-an ang publiko naanad na sa pagkakita ug mga hulagway sa gikurawan nga mga tawo nga ang trahedya sa gutom morag nahimo nang naandang hitabo.

Ebolusyon Gibista

Si Phillip Johnson, usa ka propesor sa balaod kriminal sa Unibersidad sa California sa Berkeley sa Tinipong Bansa, dugay nang nahingangha sa paagi sa mga biologo sa pagdepensa sa teoriya sa ebolusyon. Sila morag mapanalipdanon ra kaayo ug magahomon sa ulohan nga si Johnson nakahunahuna sa pagdiskobre sa “kon unsay huyang nga mga punto niini nga ilang ginatinguha sa pagpanalipod.” Ang resulta sa iyang panukiduki maoy usa ka libro, Darwin on Trial, nga gihubit sa The Sacramento Bee ingong “ang pagsusi sa usa ka abogado, tinipik ngadto sa tinipik, sa mga lohiko ug ebidensiya luyo sa teoriya sa ebolusyon.” Ang mantalaan nagsumada: “Si Darwin nahagbong.” Si Johnson nangangkon nga iyang nadiskobrehan nga daghang iskolar, lakip mga biologo, ang nangahadlok sa pagbutyag sa publiko batok sa ebolusyon. “Usa sa mga butang nga akong nasayran gikan ning kasinatiana,” tug-an niya sa San Francisco Chronicle, “mao nga sa pagtukod ug usa ka gikauyonan nga salabotan ug sa pagpahilayo niana sa pagsaway, dili nimo kinahanglan ang mga kampo konsentrasyon ug sekretong mga polis. Ang imo lang buhaton mao ang pagsulti nga ang mga tawo mokatawa kanimo ug mawad-an ka ug dungog. Kini dunay dakong epekto diha sa kinabuhi sa eskuylahan.”

Ang Suliran sa Finland sa Pag-inom

Ang Finland may kinatas-ang paggamit ug alkoholikong ilimnon matag tawo sa tibuok kalibotan. Matud sa mantalaan nga The European, sa Finland ang “langkit-alkohol nga mga aksidente sa trapiko maoy nagausbaw ug ang taho sa polis nagpakita nga ang pagkahubog maoy pangunang hinungdan sa pintas nga mga kinaiya gikan sa pagbukbok ug asawa ngadto sa pakig-away sa kadalanan.” Nga naay populasyon nga mga lima ka milyones ka tawo, ang Finland nakahurot ug 250 milyones ka litros sa alkoholikong ilimnon sa 1990. Kini wala maglakip sa mga 50 milyones ka litros sa walay buhis alkoholikong ilimnon nga mapalit o mainom samtang sakay sa Baltic nga mga bapor pangsuroy ug mga lantsa. Ang The European nagpahayag nga “ang pag-inom ug daghan giisip sa daghang taga-Finland ingon nga paagi aron mabuhi diha sa usa ka nasod nga tugnaw ug ngitngit sa hapit katunga sa tuig.”

[Mapa sa panid 28]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

FINLAND

Ang Bayad sa Gidiling-Pagminyo

Ang pagpugos sa mga pari sa pagpabilin nga dili-minyo “misangpot sa mga sumbong sa pagkaamahan, sa mga kerida, sa nagkataas nga sukod sa homoseksuwal nga kalihokan diha sa klerigo ug mga seminaryo, sa kamingaw ug sa pila ka mga kaso sa unodnong pagkaibog sa mga bata.” Kana, matud sa National Catholic Reporter, mao ang unod sa gipasidaan ni Joe Sternak, kanhi usa ka Katolikong pari sa arsidiosisis sa Chicago sa Tinipong Bansa, nga gipagula bahin sa ulohan sa pagdili-sa-kaminyoon sa bag-o pa lamang tinuig nga komperensiya. Si Sternak, kinsa sa pagkakaron nagasulat ug libro bahin sa pedophilia, nag-akusar nga ang mga diosisis diha sa kapin ug 20 ka estado nagagamit sa mga amot alang sa simbahan sa pagbayad alang sa mga kaso ug gawas-sa-korte nga panagsabot sa mga kaso sa seksuwal nga pag-abuso sa mga pari sa kabataan.

Mga Paghikog sa Homoseksuwal

Ang usa ka bag-ong pagtuon nakadiskobre nga di-kasagaran ang gitas-on sa proporsiyon sa paghikog diha sa batan-ong mga bayot, ang The Boston Globe nagtaho ning bag-o pa. Ang pagtuon naglangkit ug 137 ka lalaking homoseksuwal ug biseksuwal nga naay pangedaron tali sa 14 ug 21 nga nanagpuyo sa amihanang-kasadpan sa Tinipong Bansa. Mga 30 porsiento kanila nakasulay sa paghikog​—ang daghan pinaagi sa pag-oberdos sa droga o pinaagi sa paghiwa sa ilang mga pulso. Nianang 30 porsiento, katunga nakasulay pagtapos sa ilang kinabuhi ug kapin sa makausa. Matud sa mga awtor sa maong pagtuon, kining proporsiyon sa paghikog maoy mga duha ngadto tulo ka pilo ang labaw kay sa nianang ilaha sa mga heteroseksuwal. Samtang ang mga tigdukiduki sa maong pagtuon wala mohatag ug bisan usa nga hinungdan niining sukora sa pagpatay-sa-kaugalingon, sila nakamatikod nga daghan sa ilang mga ginatun-an nasamok sa ilang kaugalingon nga pagkahomoseksuwal. Ang uban nakasinati ug seksuwal nga pag-abuso sa bata pa, ug ang uban pa gayod may suliran sa droga.

AIDS sa Malawi

Matud sa The Daily Telegraph sa London, ang World Health Organization nagtaho karong bag-o nga 37 porsiento sa populasyon sa Malawi natakdan sa HIV, ang virus nga nagapahinabog AIDS. Kana nagkahulogan ug hapit tulo ka milyon ka tawo nga nagadala sa virus; kapin nag pito ka libo ang namatay sa AIDS. Usa ka reporter alang sa Telegraph nagsulat gikan sa Blantyre, Malawi, nga 90 porsiento sa mga pampam sa nasod gihunahuna nga natakdan, ingong hapit sab 75 porsiento sa mga sundalo ug polis sa nasod, ug mga 60 porsiento sa mga inahan nga nanganak diha sa daghang tawo nga dapit. Ang Telegraph reporter mibisita sa usa ka ospital sa habagatang Malawi diin katunga sa mga pasyente nagaantos gikan sa langkit-AIDS nga mga sakit. Siya misulat: “Kay may usa ka nars sa matag 100 ka pasyente, ang mga biktima gipasagdan nga mamatay sa labing maayo nga mahimo.”

Usa ka Makapasubong Leksiyon

Sa Tinipong Bansa, diin ang pagmaneho samtang hubog nakapahinabog usa ka kamatayon matag 23 ka minutos, ang polis mingdangop sa pipila ka makusganong mga lakang sa pagtisok diha sa mga sad-ang batan-on kon unsa ka seryoso ang maong krimen. Ilang dalhon ang mga batan-on sa morge. Ang programa nagapadayon na sa pipila ka tuig sa Los Angeles County, California, diin ang droga o pagkahubog sa alkohol may bahin diha sa kapin sa ikatulong bahin sa mga makamatay nga aksidente sa trapiko nga nagalangkit sa mga batan-on. Human makabisita sa morge ug sa sentro sa kaguol sa ospital ug pagtan-aw sa makalilisang nga salida sa mga aksidente sa trapiko, daghang batan-on sa kataposan nakakita sa kalabotan tali sa mga nagkaputolputol nga lawas sa minatay sa mga biktima sa aksidente ug sa ilang kaugalingong pamatasan. Sa 375 ka batan-on nga nakahuman niining programaha, walay mausa ang nakadangat pag-usab sa korte. Dunay mga plano sa pagpakaylap sa programa sa tibuok nasod.

Mga Aksidente sa Kariton sa Pinalit

Ang pinakaulahing tinuig nga taho gikan sa Komisyon Alang sa Kaluwas sa Pangonsumong Produkto sa Tinipong Bansa nagpakita nga 32,866 ka tawo ang nasamdan sa mga aksidente langkit ang mga kariton sa pinalit sa mga tindahan. Kapin sa 58 porsiento kanila maoy kabataan. Matud sa The New York Times, “kapin ug 19,000 ka bata nga 4 ka tuig ang edad o ubos kinahanglan dalhon sa kuwarto sa emerhensiya aron tambalan ang mga samad.” Ang mga tigdukiduki nakadiskobre nga sagad sa mga kaso sa nasamad nga kabataan mahitabo sa dihang pasagdahan sa mga ginikanan ang ilang mga anak o sakay sa mga kariton sa pinalit.

Garing Gikan sa Nangapuo Nang Dagkong mga Elepante

Sa dihang gilista ang elepante uban sa nameligrong-espesye, ang iyang garing nawala gikan sa baligyaan sa kalibotan. Hinuon, inay kay moatubang ug pagkapuo mismo, kadtong mga negosyante ug garing nakakita ug bag-ong tinubdan sa butang: ang balhiboong napuo nang dakong elepante o mammoth. Kining dako balhiboong hayop daghan kaayo sa amihanang dapit sa yuta hangtod kini sila nangamatay mga kaliboan ka tuig sa miagi. Apan matud sa The Wall Street Journal, ang mga eksperto nanaghap nga dunay mga napulo ka milyon ka mammoth nga nagpabilin nga gahi sa yelo ug sa permanenteng gahi-sa-tugnaw nga kahiladman sa Siberia; mao nga kasagaran nga sila maligid, tibuok gihapon, gikan sa nagakatumpag nga pangpang sa suba ug nagabalhin nga yelo sa Arctic. Ang mga magkukulit sa garing karon nagapangibot sa mga sungo sa mammoth, ug ang prisyo sa garing sa mammoth mingtaas pag-ayo. Ang mga konserbasyonista, ugaling, nabalaka nga ang ingon nga pagpabuhi sa baligyaan sa garing dugang magpameligro sa nanghibilin nga mga elepante.

Makadesisyon ba ang mga Tin-edyer?

Ang mga tin-edyer ba duna nay igong kahamtong sa paghimo ug mga desisyon labot sa ilang kaugalingong medikal nga pagpatambal? Kining pangutanaha subsob motungha sa dihang ang mga batan-ong mga Saksi ni Jehova modumili sa mga pag-abuno ug dugo. Bisan pag ang pila ka mga legal ug medikal nga mga propesyonal maghunahuna nga ang tubag maoy sa katibuk-an dili, usa ka bag-o pang pagtuon sa Carnegie Council on Adolescent Development nagpaila ug kaatbang. Matud sa Science nga magasin, pito ka mga pagtuon nagtandi sa unsang paagi ang mga tin-edyer ug mga hingkod-hingkod na misagubang sa mga medikal nga kahimtang sa tinuod ug sa pananglitan. Ang mga tigdukiduki nakakaplag nga dunay diyutay kaayong kalainan sa katakos sa panghukom sa “mga tin-edyer nga nag-edad ug 14 o 15” kon itandi sa mga hingkod-hingkod na (gikan 18 ngadto 25 ka tuig ang edad). Sila nagpakita ug samang “kamabug-oson ug ‘kalidad’ sa pangatarongan” ingon sa ilang gulang-gulang nga mga kaatbang, ang pagtuon nakadiskobre.

Hepatitis Gikan sa Dugo

Usa ka bag-ong pagtuon sa Hapon nag-usisa sa kapeligrohan nga matakdan sa Tipo-C nga hepatitis pinaagig pag-abuno ug dugo. Kining tipoha sa kagaw maoy gikaingon nga nakapahinabo ug katunga sa mga kaso sa kanser sa atay ug sirosis sa atay sa Hapon. Sumala sa maong pagtuon, 8.3 porsiento sa 962 ka tawo kinsa nga nakabaton ug pag-abunog dugo nagadala sa Tipo-C hepatitis nga mga kagaw, samtang 0.7 porsiento lamang sa 1,870 ka tawo nga wala gayod makabaton ug abuno ang naa. Makapakurat, 40 porsiento sa mga nagadala sa kagaw wala matiktiki sa dihang sila nagpasusi sa ilang dugo pinaagi sa Sosyedad sa Red Cross sa Hapon.