Pagpaniid sa Kalibotan
Mga Ilo Gumikan sa AIDS
Ang mga balay sa mga ilo sa probinsiya sa Manicaland, Zimbabwe, nagakahuot tungod sa daghan nga mga ilo gumikan sa AIDS. Nianang probinsiyaha lamang, adunay ‘mga 47,000 ka bata nga ubos sa 14 anyos nga nailo tungod kay ang ilang mga ginikanan nangamatay sa mga sakit nga konektado sa AIDS,’ mitaho ang The Star sa Johannesburg, Habagatang Aprika. Niining mga bataa, mga 10 porsiento namatyan ug duha ka ginikanan. Ang mantalaan mitaho nga sumala sa usa ka pagtuon nga gihimo sa Ministri sa Panglawas, ‘sa 294 ka panimalay nga gipiling sulagma diha sa probinsiya, 29.9 porsiento adunay mga ilo gumikan sa AIDS.’
Gipul-an sa Libreng Panahon
Sumala sa usa ka pagtuon sa BAT Institusyon sa Panukiduki sa Lingawlingaw, ang pila ka tawo sa Alemanya dugang ug dugang nalisdan sa paghukom kon unsay buhaton sa ilang dili-okupado nga oras. Nakaplagan sa pagtuon nga daghan nga nagkinabuhing hamugaway ug adunay daghang libreng panahon nakalimot kon unsaon pagkalipay sa kinabuhi. Daghan ang napul-an o naadikto sa adbentura. Ang pipila nahimong sobra ka agresibo, o mabangison pa. Kining matanga sa tawo kasagaran mamasin sa walay-hinungdan sa iyang pagpangitag kaukyab ug kahinam. Ang mga tigdukiduki nagpahayag nga ang isyu kon unsaon sa paggamit sa libreng panahon sa hustong paagi mahimong usa sa dagkong mga suliran sa sunod napulo ka tuig.
Peligroso nga Kalangan
Ang mga trabahante sa opisina nga matag adlaw mogugol ug daghang oras nga magatutok sa mga eskren sa kompiyutir “maoy kapeligrohan sa ilang kaugalingon ug sa uban sa dihang magdrayb sa magabii,” nangangkon si Propesor Paul Cook sa Brunel University sa London. Ang The Daily Telegraph sa London nagtaho nga tapos sa napulo-ka-tuig nga pagsusi sa pagkadili-makakita sa magabii, nadiskobrehan ni Propesor Cook nga ang mga mata sa mga tawo nga nagtan-aw sa mga displey yunit sa kompiyutir sulod sa daghang oras sa usa ka panahon nagkinahanglag 120 milliseconds sa pagpasag impormasyon ngadto sa utok. Kana siyam ka beses nga mas dugay kay sa normal! Bisan pag kining midakong kalangan manalipod sa utok batok sa pagkamasobrahan ug karga sa impormasyon nga gidispley sa mga eskren sa kompiyutir, sa magabii, tungod sa kakulang sa kahayag, kini makapahinay sa mga reaksiyon sa drayber.
Kadaogan Batok sa mga Insekto
Sulod sa pito ka bulan, ang sunodsunod nga ayroplano milupad ibabaw sa Libya, nga nag-abli sa ilang mga seksiyon sa kargamento, ug nagpagawas sa gamhanan biyolohikanhong hinagiban: dili-mosanay laking mga langaw screwworm. Kadto usa ka “dinalian kaayo nga kampanya sa pagpuo sa New World Screwworm, usa ka peste nga nagpameligro sa mga kahayopan ug katawhan sa Aprika ug sa unahan,” nag-ingon ang magasing New African. Karon, 1.3 ka bilyong langaw sa ulahi, ang kadaogan gimantala sa Organisasyon sa Pagkaon ug Agrikultura sa Hiniusang Kanasoran, sa gastos nga $65 ka milyon—nga kapin lamang sa katunga kay sa gikalkulo sa sinugdan. Sa diha nga ang mga baye makigkasta sa gibuhian nga mga laki nga dili mosanay, walay anak ang ikapatungha. Ingong sangpotanan, ang mga langaw sa inanay mapuo. Ang pagbantay magpadayon hangtod sa ting-adlaw sa 1992.
Pag-abang-ug-Pamilya
Usa ka serbisyo nga motaganag mini nga mga pamilya alang sa mga tigulang nga mamingawon karon mabatonan na sa Hapon. Ang mantalaang Asahi Shimbun mitaho bahin sa usa ka ahensiya sa kalingawan nga nagapadalag mga aktor si kinsa, nga may bayad, modula sa papel nga mga membro sa pamilya. Ang mga aktor giklasipikar gikan sa ikapito hangtod sa primera klase, depende sa ilang katakos sa pagkaaktor. Adunay mas dako nga panginahanglan sa mga aktres nga modula sa papel sa mga anak babaye kay sa mga aktor nga magpakaaron-ingnon nga mga anak lalaki. Ang mantalaan nagpatin-aw nga ang hinungdan niini mao nga ang mga tigulang gusto “ug anak nga patumanan sa ilang gusto ug mamati sa ilang mga reklamo.” Ang tulo-ka-oras nga pagduaw gikan sa mga membro konohay sa pamilya, apil ang usa ka tres-anyos nga apong babaye, mokostar ug abot sa 150,000 yen ($1,200, U.S.).
Kapuol sa Eskuylahan
Ang The Toronto Star mitaho nga sa usa ka tibuok-nasod nga surbi sa mga 9,000 ka nangundang sa hayskul sa Canada, “tulo sa matag 10 ka nangundang mihunong sa pag-eskuyla tungod sa kapuol.” Ang maayong mga grado dili timailhan nga ang mga estudyante magpabilin sa pag-eskuyla, kay kapig 30 porsiento niadtong gisurbi tag-as ug mga grado. Si Jim Livermore, bise presidente sa Pederasyon sa mga Magtutudlo sa Hayskul sa Ontario wala matingala. Siya mipahayag: “Ang kapuol labaw nga usa ka hinungdan karong adlawa kay niadtong 20 anyos kanhi tungod sa telebisyon. Sa pagpaikag sa mga bata ang tanang butang karong adlawa kinahanglang magilakon, abante sa teknolohiya ug mapagawalon.” Gibati ni Gn. Livermore nga ang pipila sa mga lantip nga kaisipan wala mahagit diha sa eskuylahan. Siya midugang nga ang “karaang paagi sa pagtudlo dili na mosaler. Inay sa pagtudlo sa paaging naglektura, kinahanglan nga sa dugang ilakip nato ang mga estudyante sa pagkakat-on.”
Mga Bata Diha sa mga Aksidente
Sa unang panahon, ang mga tigdukiduki sa Argentina nakahipos ug impormasyon mahitungod sa mga aksidente sa mga bata sa maong nasod. Ang pagtuon nagpadayag nga 41 porsiento sa tanan nga naospital nga kabataan sa Argentina naaksidente diha sa kaugalingon nilang mga balay. Daghan ang aksidenteng nahulog. Tapos sa pagbatbat sa peligroso nga palibot nga hikaplagan diha sa daghang kabalayan, ang mantalaan sa Buenos Aires nga Clarín nagpunting sa kasagarang balay sa Argentina ingong “usa ka lit-ag sa pangayam alang sa mga bata.” Ang laing dapit diin daghan sa maong mga aksidente nahitabo mao ang kotse. Ang mantalaan midugang nga sa kadaghanang mga kaso ang mga hamtong ang may tulubagon sa maong mangilngig, ug kasagaran makapatay, nga mga aksidente.
Santaa ang mga Aksidente Pinaagi sa Suga
Sa Pinlandia, Denmark, ug Sweden, ang tanan nga drayber gibaoran sa paggamit ug mga sugang tigsenyal sa maadlaw sa ilang mga kotse ingong usa ka paagi sa pagsanta sa mga aksidente. Kini nga panagana epektibo ilabina diha sa kayutaan diin mangitngit sa dakong bahin sa adlaw panahon sa mga bulang tingtugnaw. Ang usa ka bag-ong pagtuon sa Pinlandia nagpadayag nga panahon sa unom ka tingtugnaw, ang pagdrayb nga nagsiga ang mga suga sa maadlaw nagpakunhod sa mga panagbangga sa maadlaw sa 21 porsiento. Ang pila ka estado sa Tinipong Bansa nagsagop sa mga balaod nga nag-obligar sa paggamit sa pangunahang mga suga sa dihang menos ang makita, sama sa dayon nang salop sa adlaw ug tapos gayod sa pagsilang sa adlaw, ug sa diha nga may dag-om. Sulod sa 1990 may kapin sa 44,000 ka namatay ug 5,000,000 ka naangol nga nalangkit sa mga panagbangga sa kotse sa Tinipong Bansa lamang.
Peligrosong Dugo
Sa Hapon ang katawhan nga nakadawat ug abuno sa dugo sa nangagi dili na kuwalipikado nga modonar ug dugo alang sa mga abuno. Ngano? Ang Krus nga Pula nga Sosyedad sa Hapon naghisgot sa “taas nga porsiento sa impeksiyon sa C-tipo hepatitis nga virus” ingong katarongan, nagtaho ang The Daily Yomiuri. Sumala sa mantalaan, ang gikusgon sa panakod sa C-tipo nga hepatitis gikan sa katawhan nga nakaagig abuno sa dugo maoy 8.31 porsiento, mga 12 ka beses nga mas taas kay sa gikan niadtong wala pa gayod makapaabuno. Sa ingon ang Hapon mao ang unang nasod nga nagsagop sa polisa sa pagsalikway sa dugo ingong peligroso tungod lang kay kini naggikan sa mga tawong giabunohan sa nangagi.
Gihugtan sa Singapore ang Pagkontrol sa Tsiklet
Ang mga bisita sa islang republika sa Singapore kinahanglang magdeklarar na karon diha sa ilang mga pormang pang-aduwana sa tsiklet nga ilang dala. Bisan tuod ang pila ka istik alang sa personal nga gamit itugot, ang daghan ilogon. Sukad sa sinugdanan sa tuig, gidili sa gobyerno ang paggama, pagbaligya, ug importasyon sa tsiklet. Ang mga tigbaligya moatubang ug multa nga abot ug $1,200, samtang ang mga tig-importar mahimong mabalhog sa bilanggoan sulod sa usa ka tuig ug mamulthan ug $6,100. Sa pagkakaron, ang pagbaton dili pa usa ka sala. Ang tsiklet “makapahugaw sa atong publikong pasilidad,” matud sa usa ka tigpamaba sa gobyerno. Ang subway nga mga tren napahunong sa pila ka beses sa miaging tuig sa dihang ang likit sa tsiklet nakapaungot sa mga sera ug nakapugong sa ilang pagtak-op. Ang halin sa tsiklet maoy $5 milyon sa usa ka tuig, bisan pag ang pag-anunsiyo sa tsiklet gidili sa Singapore sukad sa 1984. Sumala sa Asiaweek, ang gobyerno mipahibalo usab ug mga plano “sa mga balaod nga mag-obligar sa mga nakasala sa paghugawhugaw sa paglimpiyo sa publikong mga dapit.”
Babilonyanhong Pagpangluto
Ang Pranses nga magasing Science Illustrée mitaho nga tapos sa napulo ka tuig nga pagbuhat, usa ka tem sa mga tigdukiduki gikan sa Yale University nakabadbad sa butang mopatim-awng pipila sa labing karaang mga resipe sa kalibotan. Ang mga resipe maoy bahin sa usa ka tekstong cuneiform nga nasulat sa ubay-ubay nga papan nga nadiskobrehan sa puwesto sa karaang siyudad sa Babilonya. Ang mga papan naglakip sa mga talaan sa pagkaon ug 25 ka resipe alang sa mga potahe nga lagmit gireserba alang sa mga kombira ug espesyal nga mga okasyon. Bisan tuod ang inadlaw nga kalan-on maoy yano lamang, ang mga resipe nagpadayag nga ang kinaham nga mga pagkaon sa karaang mga taga-Babilonya may panahon nga naglakip sa tanang matang sa karne ug mga panimpla ug nag-apil sa mga “lamiang mga pagkaon” sama sa karne sa karnero nga tinimplahan sa ahos ug sibuyas, nga gidulot uban sa tambok, bagtok nga gatas, ug dugo.
Mga Sugarol sa Kalye sa Alemanya
Ang mga sakyanan sa polis karong bag-o nagpatrolya na sa kadalanan sa Berlin, Alemanya, nga nagbudyong ug talagsaon nga mensahe gikan sa mga trompa: “Ayaw kamo pag-apil sa Hütchenspiel. Dili kamo makadaog. Kini sugal nga may panglimbong.” Sa Hütchenspiel, nga sa literal nagkahulogang “ang dula sa gamay nga kalo” (nga dugay na usab nga nailhang dula sa kinhason), ang magdudula mosulay sa pagtaghap kon hain sa tulo ka gamayng tasa ang nagtago sa usa ka dais, samtang ang abtik ug kamot nga limbongan kalit nga magmaneobra sa mga tasa. Ang usa ka sekretong kauban kasagaran mag-awhag sa panon sa katawhan pinaagi sa paggawas ug pagpakaaron-ingnon nga nakadaog, samtang ang ubang kauban sa tem magbantay sa mga polis. Ang mga polis nagtuo nga ang maong mga tem mokita ug abot sa DM10,000 ($6,000, U.S.) sa usa ka adlaw. Sa pagkakaron ang balaod wala kaayo molampos sa pagpahunong kanila. Ang mantalaang Nürnberger Nachrichten mitaho nga sa unang katungang bahin sa 1991, may 1,500 ka sugarol sa kalye nga nadakpan, apan tungod sa kakulang ug lig-on nga ebidensiya, 25 lamang ang gikiha sa panikas.