Mga Batan-on Nangutana . . .
Unsaon Nako Paglikay nga Matakboyan ug AIDS?
“NAKAPASUKO kanako nga gitugotan ko kining mahitabo,” miingon si Kaye. “Tungod sa paagi nga ako mipili sa paglihok, nawad-an ako sa kahigayonan sa paghimog mga pagpili nga ako pa untang mabatonan.” (Newsweek nga magasin, Agosto 3, 1992) Sa edad nga 18, si Kaye nasakit ug AIDS.
Si Kaye usa lamang sa kapin sa milyong tawo sa Tinipong Bansa nga gitakboyan sa makamatayng HIV (Human Immunodeficiency Virus)—ang kagaw nga giingon sa mga doktor nga maoy hinungdan sa gikahadlokang sakit nga AIDS.a Wala gayod ing nahibalo kon pila ka batan-on ang natakboyan, apan ang mga batan-on dayag nga nabalaka. Usa ka surbi nagpakita nga taliwala sa mga batan-ong Britaniko, ang AIDS mao ang ilang kinadak-ang kabalaka. Bisan pa sa maong kabalaka, ang U.S. Centers for Disease Control nag-ingon: “Daghang batan-on nagpadayon sa pagtaho nga nakiglangkit sa mga kalihokan diin ang usa mahimong matakboyan sa HIV.”
Ang AIDS kanunayng makamatay, ug kusog ang pagkaylap niini sa tibuok kalibotan. Unsaon nimo pagpanalipod ang imong kaugalingon?
AIDS—Paglain sa Kabakakan Gikan sa Kamatuoran
Usa ka pulyeto nga giandam sa U.S. Centers for Disease Control nagsaysay: “Ang pagtakboy sa HIV dili kay ‘yanong mahitabo.’ Dili ka ‘mataptan’ niini sama sa sip-on o trangkaso.” Busa, ang kasuwal, matag-adlaw nga pakigkontak sa mga biktima sa AIDS daw dili peligroso. Dili kinahanglang mabalaka ka nga matakdan sa AIDS gikan sa natakboyang klasmet tungod lang kay naglingkod ka duol kaniya. Sanglit ang HIV dili dala-sa-hangin nga kagaw, dili ka mabalaka kon ang biktima sa AIDS moubo o moatsi. Sa pagkatinuod, ang mga pamilya sa nagkasakit ug AIDS naghulamay ug tualya, galamiton sa pagkaon, ug bisan mga sepilyo nga wala magpakaylap sa kagaw.b
Kini tungod kay ang makamatayng kagaw nagpuyo diha sa dugo, binhi sa lalaki, o inawas gikan sa kinatawo sa babaye. Nan, sa kadaghanang kaso, ang AIDS gipasa pinaagi sa seksuwal nga pakigkontak—homoseksuwal o heteroseksuwal.c Daghang biktima natakboyan usab pinaagi sa paghulamay ug mga dagom o mga heringgilya, kasagaran diha sa pag-abuso sa droga, uban sa usa nga natakboyan sa HIV.d Ug samtang ang mga doktor nangangkon nga ang riyesgo “halos mahanaw” pinaagi sa daghang pagsusi, ang AIDS mapasa usab pinaagi sa pag-abuno ug dugo.
Busa bisan kinsa nga nakiglambigit sa sekso sa wala pa maminyo o nag-eksperimento sa iindyeksiyon di-legal nga mga droga mameligro kaayo sa sakit nga AIDS. Tinuod, ang posibleng seksuwal nga kaparis dili tingali masakitong tan-awon. Apan ang pulyetong Voluntary HIV Counseling and Testing: Facts, Issues, and Answers nagpahinumdom: “Dili ka mahibalo pinaagi sa pagtan-aw lang sa usa ka tawo kon siya natakboyan sa HIV o wala. Mahimong himsog kaayong tan-awon ang usa ka tawo ug sa gihapon natakboyan. Tungod niining maong katarongan, kadaghanang tawo nga adunay HIV wala masayod niana.”
“Luwas nga Sekso”?
Busa daghang kawani ug tig-edukar sa panglawas ang nagpasiugda sa paggamit sa condom.e Ang mga panganunsiyo sa TV, mga karatula, ug mga lektyur sa tunghaan nagpakaylap sa mensahe nga ang paggamit niining maong pugong sa pagmabdos nagpahimo sa sekso nga “luwas”—o labing menos “mas luwas.” Ang pila ka tunghaan nag-apod-apod pa gani ug mga condom ngadto sa mga estudyante. Kay naaghat sa maong propaganda, mas daghang batan-on kay niadto ang naggamit niini.
Bisan pa niana, unsa ka luwas ang “luwas nga sekso”? Usa ka brosyur sa American Red Cross nag-ingon: “Ang mga condom makapauswag sa imong mga purohan sa paglikay sa impeksiyon.” Apan mobati ka bang luwas kon ikaw ‘mopauswag lamang sa imong purohan’ sa paglikay sa sakit nga kanunay nga napamatud-ang makamatay? Ang U.S. Centers for Disease Control miadmiter: “Ang latex nga mga condom gipadayag nga motabang sa pagpanalipod batok sa impeksiyon sa HIV ug ubang sakit nga napasa sa pakigsekso . . . Apan sila dili kasaligan.” Sa pagkamatuod, sila mahimong mabitas, magisi, o matangtang panahon sa seksuwal nga pakigkontak. Sumala sa Time, ang mga condom “may purohang mapakyas tali sa 10% ug 15%”! Imo bang ipameligro ang imong kinabuhi sa maong dakong purohan sa kapakyasan? Ug sa pagpagrabe sa kahimtang, menos pa sa katunga sa aktibo sa seksuwal nga mga batan-on sa Tinipong Bansa ang naggamit ug condom.
Busa ang tambag sa Proverbio 22:3 maoy haom: “Maalamon ang usa nga nakakita sa katalagman ug nagtago sa iyang kaugalingon, apan ang walay kasinatian molabay lamang ug kinahanglang mag-antos sa silot.” Usa sa labing maayong mga paagi sa paglikay nga matakboyan ug AIDS mao ang paglikay sa bug-os sa pag-abuso sa droga ug sa imoral nga sekso. Masayon ang pagsulti apan malisod ang pagbuhat? Daghan ang mibatig ingon niana, ilabina maylabot sa hilabihang pagpit-os nga giatubang sa mga batan-on.
Ang mga Pagpit-os
Panahon sa “pagbuswak sa pagkabatan-on,” makusog ang seksuwal nga mga tinguha. (1 Corinto 7:36) Karon, idugang ang impluwensiya sa telebisyon ug mga pelikula. Sumala sa pila ka pagtuon, ang mga tin-edyer motan-aw ug kapin sa lima ka oras nga salida sa TV matag adlaw—kadaghanan niana mahitungod sa sekso. Apan sa handurawang kalibotan sa TV, ang sekso walay mga sangpotanan. Usa ka pagtuon nagpadayag nga diha sa telebisyon sa T.B. “ang dili-minyo heteroseksuwal nga mga parisan nakiglangkit sa seksuwal nga pakigkontak gikan sa 4 ngadto sa 8 ka beses nga labaw ka subsob kay sa minyong mga lalaki ug babaye. Ang mga pugong sa pagmabdos halos wala hisgoti o gamita, apan ang kababayen-an talagsa rang momabdos; ang mga lalaki ug babaye talagsa rang matakboyan sa mga sakit nga napasa sa sekso gawas lang kon sila mga pampam o mga bayot.”—Center for Population Options.
Ang daghan bang ingon nianang programa sa telebisyon makaapektar gayod sa imong kagawian? Oo, sumala sa prinsipyo sa Bibliya sa Galacia 6:7, 8: “Ayaw palimbong: Ang Diyos dili mabiaybiay. Kay bisan unsay ginapugas sa tawo, mao usab kana ang iyang pagaanihon; kay siya nga nagapugas alang sa iyang unod magaanig pagkadunot.” Usa ka pagtuon sa 400 ka batan-on nakadiskobre nga “kadtong nagtan-aw sa daghang ‘seksi’ nga salida sa telebisyon may dakong purohan nga mahimong aktibo sa sekso kay niadtong diyutay ra ang gitan-aw.”
Ang laing kusganong impluwensiya mao ang pagpit-os sa isigkaingon. “Nangita ako sa pundok sa mga tawo diin ako mohaom, ug malisod kana,” misugid ang usa ka tin-edyer nga ginganlag David. “Makadaghan akong nagkasakit. . . . Nakaplagan nga ako may AIDS.” Sa susama, ang mga batan-on sa kapanahonan sa Bibliya sagad nga nailalom sa pagpit-os sa isigkaingon. Ang tambag sa Bibliya? “Anak ko,” nag-ingon ang magsusulat sa Proverbio, “kon ang mga makasasala magadaldal kanimo, ayaw pag-uyon kanila.”—Proverbio 1:10.
Pag-ingong Dili
Ang mga tigpasiugda sa “luwas nga sekso” mangatarongan nga ang paglikay dili makataronganon. Apan sa kataposan, makatabang ba ang pagtugot sa imoralidad? Usa ka tin-edyer miangkon nga kini nakapalibog lamang sa mga batan-on, nga nag-ingon: “Sila nag-ingon kanamo nga moingon lamang ug dili sa sekso ug maayo ang pagpabiling himsog ug putli. Sa samang panahon, sila nag-apod-apod ug [mga condom] ug nagsulti kanamo kon unsaon paglikay sa sekso nga dili mobayad sa mga sangpotanan niini.”
Ayaw pabiktima sa maong moral nga kalibog. Ang Bibliya—bisan daw kinaraan—nag-awhag kanimo sa paglikay sa kagawian nga magpameligro kanimo sa impeksiyon sa AIDS. Kon tumanon nimo ang sugo sa Bibliya nga ‘maglikay sa dugo,’ dili ka matakboyan sa AIDS pinaagi sa pag-abuno sa dugo. (Buhat 15:29) Sunda ang pagdili sa Bibliya batok sa “pagkagiyan sa droga” ug dili ka kinahanglang mahadlok sa impeksiyon pinaagi sa indyeksiyon. (Galacia 5:20; Pinadayag 21:8; The Kingdom Interlinear) Ilabinang magpanalipod kanimo ang kasugoan sa Bibliya sa seksuwal nga moralidad. “Pahilayo sa pakighilawas,” ang Bibliya nagsugo. “Ang tanang ubang sala nga pagabuhaton sa tawo anaa ra sa gawas sa iyang lawas, apan ang tawong makihilawason nagapakasala batok sa iyang kaugalingong lawas.” (1 Corinto 6:18) Ang suliran sa AIDS nagpasiugda sa kaalam sa maong mga pulong.
Sa unsang paagi ang batan-on “makapahilayo” sa imoralidad? Latas sa katuigan ang “Mga Batan-on Nangutana . . .” nga mga artikulo nagahatag ug ubay-ubayng praktikal nga mga sugyot, sama sa pagpakigdeyt nga ginurupo, paglikay sa makapakompromisong mga sirkumstansiya (sama sa pag-inusara kauban sa kaatbang nga sekso sa usa ka lawak o apartment o giparking nga kotse), pagbutang ug limitasyon diha sa mga pasundayag sa pagmahal, paglikay sa paggamit ug alkohol (nga sagad nagpahinay sa maayong pagpanghukom), ug lig-on nga pag-ingong dili kon ang kahimtang nahimong romantiko na kaayo.f Sa bisan unsang kahimtang ayawg tugoti si bisan kinsa nga mopugos kanimo sa kagawian nga dili lamang peligroso sa pisikal apan malaglagon sa espirituwal. (Proverbio 5:9-14) “Buot ba nimong isalig ang imong kinabuhi sa kamot sa laing tawo?” nangutana ang usa ka dalagang ginganlag Amy nga gikutlo sa artikulo sa Newsweek. Siya gitakboyan sa HIV gikan sa usa ka hinigugma sa wala pa mograduwar sa hayskul. Siya direktang nangutana: “Kana bang lalakiha o babayhana takos pakamatyan? Nagduhaduha ako niana.”
[Mga footnote]
a Tan-awa ang artikulong “Mga Batan-on Nangutana . . . AIDS—Nameligro ba Ako?” nga migawas sa Agosto 22, 1993, nga gula sa Pagmata!
b Ang kanhing pangulong siruhano sa Tinipong Bansa nga si Dr. C. Everett Koop mitubag sa mga maduhaduhaon pinaagi sa pag-ingon: “Ang unang mga kaso sa AIDS gikataho niining nasora niadtong 1981. Kita mahibalo na unta karon kon ang AIDS napasa pinaagi sa ordinaryo, dili-seksuwal nga pakigkontak.”
c Kini naglakip sa pakigsekso pinaagi sa baba o pinaagi sa lubot.
d Ang U. S. Centers for Disease Control dugang nagpasidaan: “Kon ikaw nagplano nga magpatusok sa dunggan . . . , segurohang moadto ka sa usa ka takos nga tawo kinsa mogamit ug bag-o o walay-kagaw nga himan. Ayawg kaulaw sa pagpangutana.”
e Nagsaysay ang magasing FDA Consumer: “Ang condom maoy sakob nga nagtabon sa tibuok kinatawo sa lalaki. Kini nagpanalipod batok sa mga STD [sexually transmitted disease] pinaagi sa pagsilbi ingong babag, o pader, aron ang binhi sa lalaki, dugo, ug mga inawas sa kinatawo sa babaye dili mapasa gikan sa usa ka tawo ngadto sa lain.”
f Tan-awa, pananglitan, ang “Mga Batan-on Nangutana . . .” nga mga artikulo sa Abril 22, 1986; Abril 22, 1989; ug Abril 22, 1992, nga mga isyu sa Pagmata!
[Hulagway sa panid 15]
Ang pagpadaldal sa seksuwal nga pagpit-os mahimong motultol sa AIDS