Ang Basahon sa Kasaligang Giya

“ANG Bibliya maoy sangpotanan sa panagtapo sa sibilisasyon sa tawo ug mga kasinatian sa kinabuhi ug kini talagsaon,” matod sa mantalaan nga gipatik sa Chung Shang University sa Guangzhou, Tsina. Si Immanuel Kant, usa ka impluwensiyadong pilosopo sa ika-18ng siglo, gikutlo nga nag-ingon: “Ang paglungtad sa Bibliya, ingon nga basahon alang sa mga tawo, mao ang kinadak-ang kaayohan nga nasinati sukad sa tawhanong rasa. Ang matag pagsulay sa pagpakamenos niana . . . maoy krimen batok sa katawhan.” Ang The Encyclopedia Americana nag-ingon: “Ang impluwensiya sa Bibliya dili lamang para sa mga Hudiyo ug mga Kristohanon. . . . Giisip kini karon ingon nga moral ug relihiyosong bahandi diin ang walay kinutoban nga pagtulon-an niini mas mahimong bililhon sa magkadako ang sibilisasyon sa kalibotan.”

² Bisan unsa pay imong relihiyon, dili ka ba maikag nga mahibalo bahin nianang basahona? Sa kataposan sa ika-20ng siglo, ang Bibliya gihubad, sa bug-os o sa bahin, ngadto sa kapin sa 2,200 ka pinulongan. Ang kadaghanang tawo makakaplag ug kopya niana diha sa pinulongan nga ilang mabasa ug masabot. Sukad maimbento ang imprenta, gibanabanang upat ka bilyong kopya sa Bibliya ang napanagtag na sa tibuok yuta.

³ Karon, palihog paklia ang imong Bibliya kon ikaw adunay kopya, ug tan-awa ang kaundan. Imong makita ang ngalan sa mga basahon, sugod sa Genesis hangtod sa Pinadayag. Ang Bibliya sa tinuoray maoy librarya sa 66 ka basahon nga gisulat sa mga 40 ka lainlaing tawo. Ang unang bahin, nga naundan ug 39 ka basahon nga gitawag ug Daang Tugon sa daghang tawo, sa tukma ginganlag Hebreohanong Kasulatan kay sa dakong bahin kini gisulat sa Hebreohanon. Ang ikaduhang bahin, nga nalangkoban sa 27 ka basahon nga gitawag ug Bag-ong Tugon sa daghang tawo, tukma nga ginganlag Kristohanon Gregong Kasulatan, kay kini gisulat sa Grego sa Kristohanong mga magsusulat. Mikabat ug kapin sa 1,600 ka tuig, gikan sa 1513 W.K.P. ngadto sa 98 K.P., ang paghuman sa pagsulat sa Bibliya. Ang mga magsusulat wala gayod magpangutan-anay, ug ang pipila ka basahon dungan nga gisulat sa mga lugar nga libolibong kilometro ang gilay-on sa usag usa. Sa gihapon, ang Bibliya adunay usa ka tema ug bug-os nga nagkahiusa; kini wala magkasumpaki. Busa natural lamang nga kita mangutana, ‘Giunsa man sa kapin sa 40 ka lalaki nga nagkinabuhi latas sa yugto nga 16 ka siglo sa paghan-ay ug usa ka basahon nga nagkaharmonya nianang paagiha?’

⁴ Bisan tuod ang pagsulat sa Bibliya nakompleto kapin sa 1,900 ka tuig kanhi, ang kaundan niini nakaikag sa mga lalaki ug babaye sa modernong mga panahon. Pananglitan, paklia ang imong Bibliya sa Job 26:7. Hinumdomi nga kining tekstoha gisulat sa ika-15ng siglo W.K.P. Kini mabasa: “[Ang Diyos] nagbuklad sa amihanan ibabaw sa dapit nga walay sulod, nga nagbitay sa yuta sa wala.” Dayon, paklia sa Isaias 40:​22, matikdi nga ang basahon sa Isaias gisulat sa ikawalong siglo W.K.P. Kining bersikuloha mabasa: “Adunay Usa nga nagpuyo ibabaw sa kalingin sa yuta, nga ang mga pumopuyo niana samag mga apan-apan, ang Usa nga nagbuklad sa mga langit sama sa usa ka pinong gasa, nga nagladlad niini sama sa usa ka tolda nga pagapuy-an.” Unsay mosantop sa imong hunahuna inigbasa nimo niining duha ka paghubit? Ang hulagway sa usa ka lingin nga butang nga “nagbitay” sa wanang. Lagmit nakakita kanag ingon nianang hulagwaya diha sa mga letrato nga gipadala gikan sa modernong salakwanang. Ikaw tingali mangutana, ‘Sa unsang paagi ang mga lalaki nga nagkinabuhi dugay na kaayo kanhi makasulti nianang tukmang mga pulong sa siyentipikanhong paagi?’

⁵ Atong tagdon ang laing pangutana bahin sa Bibliya. Tukma ba ang Bibliya sa makasaysayanhong paagi? Naghunahuna ang uban nga ang Bibliya maoy hugpong lamang sa mga sugilambong, nga walay makasaysayanhong pasikaranan. Tagda, pananglitan, ang iladong Israelinhong si Haring David. Dili pa dugay, ang bugtong basehanan sa kahibalo bahin sa iyang paglungtad mao ang Bibliya. Bisan tuod ang iladong mga historyano modawat kaniya ingon nga tinuod nga tawo, ang ubang mga maduhaduhaon naningkamot sa pagsalikway kaniya ingon nga sugilambong nga giimbento sa Hudiyong mga tigpropaganda. Unsay gipakita sa mga kamatuoran?

⁶ Sa 1993 ang usa ka sinulat nga nagtumong sa “Balay ni David” nakaplagan diha sa mga kagun-oban sa karaang Israelinhong siyudad sa Dan. Ang sinulat maoy bahin sa nahugnong monyumento gikan sa ikasiyam nga siglo W.K.P., nga nagpasidungog sa kadaogan batok sa mga Israelinhon pinaagi sa ilang kaaway. Sa kalit, dihay karaang reperensiya bahin kang David nga gawas sa mga panid sa Bibliya! Hinungdanon ba kini? Bahin niining maong kaplag, si Israel Finkelstein, sa Tel Aviv University, miingon: “Ang baroganan bahin sa pagkawalay-pasikaranan sa Bibliya daling nahugno sa dihang nakaplagan ang sinulat bahin kang David.” Makaiikag, si Propesor William F. Albright, usa ka arkeologo nga migugol ug mga dekada sa pagpangubkob sa Palestina, kas-a miingon: “Ang sunodsunod nga mga kaplag naglig-on sa katukma sa di-maihap nga mga detalye, ug nakapausbaw sa pag-ila sa bili sa Bibliya ingon nga tinubdan sa kasaysayan.” Sa makausa pa, kita makapangutana, ‘Dili sama sa mga balak ug mga sugilambong, sa unsang paagi kining karaang basahon mahimong tukma kaayo sa makasaysayanhong paagi?’ Apan may dugang pa.

⁷ Ang Bibliya maoy usa usab ka basahon sa tagna. (2 Pedro 1:​20, 21) Ang pulong nga “tagna” mahimong daling magpahinumdom kanimo sa wala-matuman nga mga pulong sa nagtuboy-sa-kaugalingon nga mga manalagna. Apan kalimti una ang bisan unsang pagpihigpihig, ug paklia ang imong Bibliya sa Daniel kapitulo 8. Dinhi gihubit ni Daniel ang panan-awon sa panagbugno tali sa laking karnero nga may duha ka sungay ug sa balhiboong laking kanding nga may “sungay nga tataw kaayo.” Ang laking kanding midaog, apan ang dakong sungay niini nabali. Sa dapit niini upat ka sungay ang mitubo. Unsay ipasabot sa panan-awon? Ang asoy ni Daniel nagpadayon: “Ang laking karnero nga imong nakita nga may duha ka sungay naglarawan sa mga hari sa Media ug sa Persia. Ug ang balhiboong laking kanding naglarawan sa hari sa Gresya; ug kon bahin sa dakong sungay nga diha sa taliwala sa iyang mga mata, kini naglarawan sa unang hari. Ug kanang usa nga nabali, nga sa kataposan dihay upat nga mibarog puli niini, adunay mobarog nga upat ka gingharian gikan sa iyang nasod, apan dili sa iyang kagahom.”​—Daniel 8:​3-22.

⁸ Natuman ba kining tagnaa? Ang pagsulat sa basahon sa Daniel nakompleto sa mga 536 W.K.P. Ang taga-Macedonia nga si Haring Alejandro nga Bantogan, nga natawo 180 ka tuig sa ulahi, sa 356 W.K.P., nagpukan sa Persianhong Imperyo. Siya mao ang “dakong sungay” taliwala sa mga mata sa “balhiboong laking kanding.” Sumala sa Hudiyong historyanong si Josephus, sa iyang pagsulod sa Jerusalem sa wala pa ang iyang kadaogan batok sa Persia, ang basahon sa Daniel gipakita kang Alejandro. Siya nanghinapos nga ang mga pulong sa tagna ni Daniel nga gitumong kaniya nagpunting sa iya mismong pagpanulong nga naglakip sa Persia. Dugang pa, diha sa mga teksbok sa kasaysayan sa kalibotan, imong mabasa ang naagoman sa imperyo ni Alejandro human sa iyang kamatayon sa 323 W.K.P. Upat ka heneral sa ngadtongadto mipuli sa iyang imperyo, ug sa pagka-301 W.K.P., ang ‘upat ka sungay’ nga mibarog puli “sa dakong sungay” nagbahinbahin sa dominyo ngadto sa upat. Sa makausa pa, kita adunay rason nga mangutana, ‘Sa unsang paagi ang usa ka basahon sa tin-aw ug sa tukma kaayong paagi makatagna kon unsay mahitabo mga 200 ka tuig sa ulahi?’

⁹ Ang Bibliya nagtubag sa mga pangutana sa ibabaw: “Ang tibuok Kasulatan inspirado sa Diyos ug mapuslanon.” (2 Timoteo 3:16) Ang Gregong pulong nga gihubad ug “inspirado sa Diyos” sa literal nagkahulogang “hinuypan sa Diyos.” “Gihuypan” sa Diyos ang impormasyon nga atong makaplagan karon diha sa mga basahon sa Bibliya ngadto sa hunahuna sa mga 40 ka magsusulat. Ang pipila ka pananglitan​—siyentipikanhon, makasaysayanhon, ug matagnaon​—nga atong gihisgotan tin-aw nga nagtumong sa usa lamang ka konklusyon. Kining talagsaong basahon, ang Bibliya, maoy produkto, dili sa tawhanong kaalam, kondili nagagikan sa Diyos. Apan, daghan karong adlawa ang maduhaduhaon bahin sa paglungtad sa Awtor niini​—ang Diyos. Komosta ka man?