KABAYO

[Heb., sus; reʹkhev (mga kabayo sa karo); reʹkhesh (panon sa mga kabayo; mga kabayong pangkoreyo); Gr., hipʹpos].

Si Jehova, ang Maglalalang niini nga hayop, sa dihang gibadlong si Job, naghubit sa pipila ka pangunang mga kinaiyahan sa kabayo: ang talagsaong kusog niini, ang pagpangusmo pinaagi sa dagkong mga buho sa ilong niini, ang pagpangakha niini tungod sa pagkamadalidalion, ang paghinamhinam niini sa gubat, ug ang pagkadili-mahadlok niini sa panagsingkiay sa mga hinagiban. (Job 39:19-25) Kining iladong hayop, sukad sa karaang kapanahonan, suod kaayo sa tawo, kinsa migamit ug busal ug latigo aron kontrolahon kini.​—Sal 32:9; Pr 26:3; San 3:3.

Gigamit sa Gubat. Gawas nga kini gigamit sa mga hari, mga prinsipe, ug sa mga opisyal sa estado, o alang sa dali nga komunikasyon (2Sa 15:1; Ecc 10:7; Est 6:​7, 8; 8:14; Jer 17:25; 22:4), ang kabayo pangunang gigamit sa pagpakiggubat sa karaang kapanahonan.​—Pr 21:31; Isa 5:28; Jer 4:13; 8:16; 46:​4, 9.

Apan, ang mga kabayo dili kaayo epektibo kon ang gubat sangkaon sa bukiron ug gansangong mga dapit. (Am 6:12) Busa, sa dihang gipildi ni Haring Ahab sa Israel ang kasundalohan sa Sirya, ang mga alagad ni Ben-hadad nangatarongan nga kini tungod kay ang Diyos sa Israel maoy “usa ka Diyos sa mga bukid” ug dili sa kapatagan, diin ang mga kabayo ug mga karo epektibo kaayo. Apan, bisan sa kapatagan, gihatag ni Jehova sa Israel ang kadaogan.​—1Ha 20:23-29.

Ang kabayo maoy usa ka makapalisang nga galamiton sa epektibong pagpakiggubat nga bisan ang dahunog lamang sa usa ka dakong panon sa mga kabayo ug mga karo igo nang makapahadlok ug makapakalagiw sa pundok sa kasundalohan nga nagtuong sila walay bawot sa gidaghanon. (2Ha 7:​6, 7) Ang militaryong kusog sa Ehipto, Asirya, Babilonya, Medo-Persia, ug sa ubang mga nasod nagdependeg dako sa mga kabayo. (Isa 31:​1, 3; Jer 6:​22, 23; 50:​35, 37, 41, 42; 51:​27, 28; Eze 23:​5, 6, 23; 26:​7, 10, 11; Nah 3:​1, 2; Hab 1:​6, 8) Ang mga kabayo nga may mga busal, mga renda, mga dayandayan sa ulo, pangmonturang mga panapton, ug uban pang dayandayan sagad nga gihulagway diha sa karaang mga monyumento.

Apan ang piniling katawhan sa Diyos sa karaang kapanahonan, ang mga Israelinhon, dili sama sa mga Ehiptohanon ug sa uban pang mga nasod nga nag-isip sa mga kabayo ug mga karo ingong kinahanglanon kaayo sa seguridad ug independensiya. Ang mga hari sa Israel gidid-an sa pagpadaghan sa ilang mga kabayo. (Deu 17:​15, 16) Imbes nga mosalig sa gahom sa kasundalohan, mga kabayo, ug mga karo, ang mga Israelinhon angayng molantaw kang Jehova alang sa tabang, ug sila dili gayod angayng mahadlok sa kasangkapan sa gubat sa ilang mga kaaway.​—Deu 20:1-4; Sal 20:7; 33:17; Os 1:7.

Gituman ni Haring David sa Israel ang pagdili ni Jehova sa pagpadaghan sa mga kabayo. Sa iyang kadaogan batok kang Hadadezer sa Zoba, mahimo untang dugangan ni David ang mga kabayo sa iyang kasundalohan, hinuon, siya nagbilin lamang ug gidaghanon nga iyang gihunahunang igo alang sa iyang dihadiha nga mga panginahanglan ug nagsugo nga kitnan ang nahibilin.​—2Sa 8:​3, 4; 1Cr 18:​3, 4; itandi ang Jos 11:​6, 9; tan-awa ang KITING.

Sukad Kang Solomon Hangtod sa Pagbalik Gikan sa Pagkadestiyero. Apan, ang anak nga lalaki ug manununod ni David nga si Solomon nagtipon ug linibo ka kabayo. (1Ha 4:26 [dinhi ang “kap-atan ka libo ka kuwadra sa mga kabayo” sagad nga gituohang maoy sayop sa magkokopya alang sa mga pulong nga “upat ka libo”]; itandi ang 2Cr 9:25.) Gikan sa Ehipto ingon man sa ubang kayutaan, si Haring Solomon nakadawat ug mga kabayo (2Cr 9:28), ug ang mga kabayo maoy lakip sa mga gasa nga gidala niadtong buot mamati sa iyang kaalam. (1Ha 10:​24, 25; 2Cr 9:​23, 24) Kini nga mga hayop gibutang sa mga kuwadra diha sa linaing mga siyudad sa mga karo ug usab sa Jerusalem. (1Ha 9:17-19; 10:26) Ang sebada ug uhot nga kompay sa mga kabayo gisuplay sa rehiyonal nga mga luyoluyo sa hari nga tinugyanan sa pagtaganag pagkaon sa lamesa sa hari.​—1Ha 4:​27, 28.

Sa panahon sa paghari ni Solomon, ang mga negosyante sa hari namaligyag mga kabayo ug mga karo. Ang bili sa usa ka kabayo maoy 150 ka pirasong plata ($330, kon ang mga pirasong plata maoy mga siklo), ug ang bili sa usa ka karo maoy 600 ka pirasong plata (mga $1,320, kon siklo).​—1Ha 10:​28, 29; 2Cr 1:​16, 17.

Sa ulahing katuigan ang mga hari sa Juda ug Israel migamit ug mga kabayo sa pagpakiggubat. (1Ha 22:4; 2Ha 3:7) Mahitungod sa Juda, ang manalagna nga si Isaias nag-ingon nga ang yuta napuno sa mga kabayo. (Isa 2:​1, 7) Bisan tuod may mga panahon sa kasaysayan sa Israel nga ang hulaw, gutom, ug kapildihan sa gubat nagpakunhod pag-ayo sa gidaghanon sa mga kabayo (1Ha 17:1; 18:​1, 2, 5; 2Ha 7:​13, 14; 13:7; Am 4:10), ang katawhan misalig gihapon sa mga kabayo ug naglantaw sa Ehipto alang sa militaryong tabang. (Isa 30:16; 31:​1, 3) Ang daotang mga hari sa Juda nagpahinungod pa gani ug pipila ka kabayo ngadto sa paganong kulto sa adlaw, ug nagdala niini ngadto sa sulod sa sagradong mga dapit sa templo ni Jehova. (2Ha 23:11) Ang kataposang hari sa Juda, si Zedekias, mirebelde batok kang Haring Nabucodonosor sa Babilonya ug unya nagpasugo ngadto sa Ehipto alang sa mga kabayo ug sa militaryong tabang. (2Cr 36:​11, 13; Eze 17:15) Ingong resulta, ang Juda nadestiyero ingong katumanan sa tagna.​—Eze 17:16-21; Jer 52:11-14.

Ang mga kabayo gihisgotan ingong lakip sa mga mananap nga luwananan nga sakyan sa natibulaag nga katawhan sa Diyos paingon sa Jerusalem. (Isa 66:20) Busa makaiikag nga sa unang katumanan sa mga tagna sa pagpasig-uli, ang namalik nga mga Hudiyo nagdalag 736 ka kabayo.​—Esd 2:​1, 66; Neh 7:68.

Masambingayong Paggamit. Sa Kasulatan, ang kabayo subsob nga gigamit sa masambingayong paagi. Ang mananapawng mga anak nga lalaki sa walay pagtuong Jerusalem gipakasama sa “mga kabayong higal kaayo.” (Jer 5:​7, 8) Ang dili-matinumanong Jerusalem namampam sa mga magmamando sa paganong kanasoran, nga nangulag kanila sama sa pagpamiga sa mga puyopuyo niadtong nanagbaton ug labaw sa kasarangang gana sa sekso, nga gipakasama sa laking mga kabayo. (Eze 23:​20, 21) Ang pagkagahian ug ang dili-mahinulsolong tinamdan sa usa ka apostatang katawhan gitandi sa pagkamahinaykon sa usa ka kabayo nga midasdas sa panggubatan nga wala magpakabana sa mga sangpotanan.​—Jer 8:6.

Ang linaing pagtagad ug pagdayandayan sa usa ka kabayo nga iggugubat sa hari mao ang larawan nga gigamit sa paghulagway sa paghatag ni Jehova sa iyang pag-uyon ngadto sa iyang mahinulsolong katawhan, nga naghimo kanila nga samag kabayo nga nakadaog sa gubat.​—Zac 10:3-6.

Sa dihang si Jehova, pinaagi sa manalagnang si Joel, mitagna sa usa ka grabeng hampak nga modangat ngadto sa mga nag-angkon nga iyang katawhan, apan diay mga apostata, iyang gihubit ang nagaut-ot nga dangan nga may “dagway sa mga kabayo.” (Joe 2:1-4) Si apostol Juan nakadawat ug susamang panan-awon bahin sa usa ka dakong hampak sa mga dulon, nga ang maong mga dulon maoy “sama sa mga kabayo nga andam alang sa gubat.”​—Pin 9:7.

Si Juan nakakita usab ug kasundalohang mangangabayo nga duha ka tinagpulo-ka-libo ka tinagpulo-ka-libo (200,000,000) nga gihatagag gahom sa pagpahamtang sa malaglagong mga paghukom sa Diyos. Ang mga kabayo adunay makamatay nga gahom diha sa ilang mga ulo ug mga ikog. Ang tanan niini nga mga kabayo dayag nga ilalom sa pagpanguna sa upat ka manulonda nga gigapos didto sa Suba sa Euprates.​—Pin 9:14-19.

Ang dili-makitang langitnong kasangkapan sa gubat ni Jehova gihulagway pinaagig nagkalayong mga kabayo ug mga karo. (2Ha 2:​11, 12) Sa usa ka higayon si Eliseo nag-ampo nga mabuka ang mga mata sa iyang nahadlok nga tig-alagad aron iyang makita nga “ang bukirong rehiyon napuno sa mga kabayo ug sa mga karong iggugubat nga kalayo nga naglibot kang Eliseo” aron sa pagpanalipod kaniya gikan sa naglibot nga kasundalohan sa mga Siryanhon nga gipadala aron sa pagdakop kaniya.​—2Ha 6:17.

Kasiglohan sa ulahi si Zacarias nakadawat ug usa ka panan-awon labot sa upat ka karo, ang una may pula nga mga kabayo, ang ikaduha may itom nga mga kabayo, ang ikatulo may puti nga mga kabayo, ug ang ikaupat may puntikpuntik, sagolsagol ug bulok nga mga kabayo. Kini mao “ang upat ka espiritu sa kalangitan.”​—Zac 6:1-8; tan-awa usab ang Zac 1:8-11.

Ang tagna ni Zacarias mahitungod niadtong mohimog serbisyo militar batok sa Jerusalem nagpakita nga si Jehova magluwas sa iyang katawhan ug maglaglag sa kaaway ug sa ilang mga kabayo. (Zac 14:12-15; tan-awa usab ang Eze 38 ug 39.) Ingong usa sa mga panalangin nga mosangpot tungod sa maong aksiyon, ang mga kabayo dili na gamiton sa gubat. Hinuon, kini himoong galamiton alang sa kahimayaan sa Diyos, ingon sa gipakita sa mga pulong: “Igabutang diha sa mga kampanilya sa kabayo ‘Ang pagkabalaan iya ni Jehova!’” (Zac 14:20; itandi ang Ex 28:​36, 37.) Dugang pa, ang paglaglag sa karong iggugubat ug sa kabayo nagtumong sa pagpasig-uli sa pakigdait.​—Zac 9:10.

Sa simbolikong panan-awon ni apostol Juan, ang hinimayang si Jesu-Kristo gihulagway nga nagsakay sa usa ka puting kabayo ug uban kaniya ang usa ka panon, nga ang tanan nagsakay ug puting mga kabayo. Kini nga panan-awon gipadayag ngadto kang Juan ingong paghulagway sa pagkamatarong ug hustisya sa gubat nga awayon ni Kristo batok sa tanang kaaway alang sa iyang Diyos ug Amahan, si Jehova. (Pin 19:​11, 14) Una pa niana, ang paglihok ni Kristo ingong hari ug ang misunod nga mga katalagman gihulagway pinaagi sa lainlaing mga mangangabayo ug sa ilang gisakyang mga kabayo.​—Pin 6:2-8.