MIZPA, MIZPE
[nagkahulogang “Bantayanang Torre”].
1. Usa ka rehiyon nga gipuy-an sa mga Hivihanon ug nahimutang sa tiilan sa Bukid sa Hermon ug nailhan nga “yuta sa Mizpa.” (Jos 11:3) Labing menos ang usa ka bahin niining dapita, kon dili man ang katibuk-an, gitawag usab ug “patag sa walog sa Mizpe.” (Jos 11:8) Ang “yuta sa Mizpa” lagmit mao ang rehiyon nga naglibot sa Banyas (Cesarea Filipos) dapit sa H sa Bukid sa Hermon o ang patag sa S sa Bukid sa Hermon ubay sa Wadi et-Teim.
2. Usa ka Judeanhong siyudad diha sa Sepela. (Jos 15:33, 38) Apan, ang tukmang lokasyon niini dili pa matino. Usa sa gituohang nahimutangan niini mao ang Khirbet Safiyeh, mga 9 km (5.5 mi) sa H sa karaang Azeka.
3. Usa ka siyudad sa teritoryo sa Benjamin. (Jos 18:26, 28) Bisan tuod giisip sa uban nga ang Nebi Samwil (mga 8 km [5 mi] sa AK sa Jerusalem) lagmit mao ang nahimutangan niini, daghan ang mipabor nga ang Tell en-Nasbeh (mga 12 km [7.5 mi] sa A sa Jerusalem) mao ang nahimutangan sa karaang dapit niini. Ang usa ka pagtuon sa pipila ka arkeolohikanhong mga kaplag daw mipabor nga mao kini ang Tell en-Nasbeh. Pananglitan, nakaplagan ang mga gunitanan sa banga nga may tulo ka Hebreohanong letra nga giisip sa pipila ka eskolar nga mao ang katumbas sa m-s-p, lagmit pinamubo sa Mizpa.
Didto sa Mizpa nga ang tanang manggugubat sa Israel nagtigom ug mihukom nga makiggubat niadtong nalangkit sa tiningob nga krimen sa sekso nga gibuhat didto sa Gibea sa Benjamin. Sa dihang ang mga Benjaminhon midumili sa pagtugyan sa sad-an nga mga tawo nianang siyudara, miulbo ang dakong gubat. Sa kataposan, ang tribo ni Benjamin diriyot nang mapuo; 600 lamang ka lig-on ug lawas nga kalalakin-an ang nakaikyas. (Huk 20:1-48) Una pa niana, didto sa Mizpa, nanumpa ang mga Israelinhon nga dili nila ihatag ang ilang mga anak nga babaye ngadto sa mga Benjaminhon. (Huk 21:1) Busa, human sa gubat, gihimo ang mga lakang aron mapreserbar ang tribo ni Benjamin. Usa niini mao ang paghatag sa 400 ka ulay nga mga babaye gikan sa Jabes-gilead ngadto sa mga Benjaminhon. Ang nahibilin nga katawhan sa maong siyudad gipamatay, kay walay usa sa mga molupyo niini ang miadto sa Mizpa ug mitabang sa pagpakig-away batok sa mga Benjaminhon.—Huk 21:5-12.
Sa ulahi, ang manalagnang si Samuel nagtigom sa tibuok Israel ug nag-ampo alang kanila. Sa maong higayon ang mga Israelinhon nagpuasa ug nagsugid sa ilang mga sala. Sa dihang nabalitaan sa mga Filistehanon nga nagtigom sila sa Mizpa, ilang gipahimuslan ang maong higayon sa pag-atake. Apan gilibog ni Jehova ang mga kaaway, nga tungod niadto gibuntog sa mga Israelinhon ang mga kaaway. Lagmit aron sa paghinumdom niining hinatag-sa-Diyos nga kadaogan, si Samuel nagpatindog ug usa ka bato taliwala sa Mizpa ug Jesana, nga nagtawag niini nga Ebenezer (nagkahulogang “Bato sa Pagtabang”). Human niadto, si Samuel nagpadayon sa paghukom sa Israel ug, samtang kini iyang gibuhat, siya naghimo ug tinuig nga paglibot sa Bethel, Gilgal, ug Mizpa. (1Sa 7:5-16) Sa ulahi, niadtong 1117 W.K.P., sa lain pang panagkatigom sa Mizpa nasaksihan sa katawhan ang pagpaila ni Samuel kang Saul ingong unang hari sa Israel.—1Sa 10:17-25.
Sa ikanapulong siglo W.K.P., ang Mizpa gitukod sa Judeanhon nga si Haring Asa ginamit ang mga materyales gikan sa Rama, usa ka siyudad diin napugos pagbiya ang Israelinhon nga si Haring Baasa. (1Ha 15:20-22; 2Cr 16:4-6) Mga tulo ka siglo sa ulahi, niadtong 607 W.K.P., ang madaogon nga Babilonyanhong hari nga si Nabucodonosor nagtudlo kang Gedalias ingong gobernador sa mga Hudiyo nga nahibilin sa yuta sa Juda. Si Gedalias nagdumala sa mga kalihokan gikan sa Mizpa. Didto nagpuyo ang manalagnang si Jeremias. Labot pa, ang naluwas nga mga pangulo sa kasundalohan ug ang ubang mga Hudiyo nga natibulaag nangadto sa Mizpa. Si Gobernador Gedalias, bisan tuod gipasidan-an nang daan, wala magmabinantayon ug gipatay didto sa Mizpa. Ang mga Caldeanhon ug mga Hudiyo nga uban kaniya didto gipamatay usab. Human niadto ang 70 ka lalaki nga miduaw gipamatay usab. Ang pundok sa mga mamumuno, nga gipangunahan ni Ismael nga anak nga lalaki ni Netanias, nagbihag sa katawhan nga nahibilin. Kay naapsan ni Johanan nga anak nga lalaki ni Karea, si Ismael miikyas kauban sa walo ka tawo, apan ang mga binihag naluwas, ug sa ulahi gidala ngadto sa Ehipto.—2Ha 25:23-26; Jer 40:5–41:18.
Human sa pagkadestiyero didto sa Babilonya, ang mga tawo sa Mizpa ug ang mga prinsipe nga si Salun ug Ezer mitabang sa pag-ayo sa paril sa Jerusalem.—Neh 3:7, 15, 19.
4. Usa ka siyudad sa S sa Jordan sa Gilead (Huk 10:17; 11:11, 29), tingali kining dapita mao ra usab ang Mizpa nga gihisgotan sa Oseas 5:1. Ang Mizpa mao ang pinuy-anan ni Jepte. (Huk 11:34) Giingon sa uban nga nahimutang kini sa o duol sa Khirbet Jalʽad, mga 23 km (14 mi) sa AK sa Raba (ʽAmman). Apan ang tukmang nahimutangan niini dili matino.
5. Usa ka siyudad sa Moab diin gipapuyo ni David ang iyang mga ginikanan samtang siya gigukod ni Haring Saul. (1Sa 22:3) Ang eksaktong nahimutangan sa Mizpe dili matino. Gituohan sa pipila ka eskolar nga kining dapita mao ra usab ang Kir sa Moab. (Isa 15:1) Gituohan usab sa uban nga mao kini ang Ruzm el-Mesrife (nahimutang sa KHK sa Madaba [karaang Medeba]).