SINAGOGA

Sa Gregong Septuagint ang duha ka pulong nga ek·kle·siʹa, nga nagkahulogang “katigoman” o “kongregasyon,” ug sy·na·go·geʹ (usa ka pagtigom) gigamit nga baylobaylo. Sa ulahi ang pulong nga “sinagoga” nagpasabot sa usa ka dapit o tinukod diin gihimo ang panagkatigom. Apan, wala gayod mahanaw ang orihinal nga kahulogan niini, tungod kay ang terminong Dakong Sinagoga dili man usa ka dakong tinukod kondili maoy usa ka pundok sa iladong mga eskolar, nga gipasidunggan sa pag-establisar sa kanon sa Hebreohanong Kasulatan alang sa Palestinong mga Hudiyo. Gituohan nga kini nagsugod sa mga adlaw ni Esdras o ni Nehemias ug nagpadayon hangtod sa panahon sa Dakong Sanhedrin, sa mga ikatulong siglo W.K.P. Gigamit ni Santiago kining pulonga sa pagtumong sa usa ka Kristohanong panagkatigom o publikong panagkatigom.​—San 2:2.

Sa Pinadayag 2:9; 3:​9, ang “sinagoga” nagtumong sa usa ka katigoman nga ubos sa pagmando ni Satanas. Dugang pa, mabasa usab nato ang bahin sa “Sinagoga sa mga Tawong Gipagawas.”​—Buh 6:9; tan-awa ang TAWONG GIPAGAWAS, TAWONG GAWASNON.

Wala mahibaloi kon kanus-a gayod natukod ang mga sinagoga, apan lagmit kini natukod panahon sa 70-ka-tuig nga pagkadestiyero didto sa Babilonya sa dihang wala nay naglungtad nga templo, o wala madugay human sa pagbalik gikan sa pagkadestiyero, human nga gipasiugda pag-ayo ni Esdras nga saserdote ang panginahanglan sa pagbaton ug kahibalo bahin sa Balaod.

Sa mga adlaw sa yutan-ong ministeryo ni Jesu-Kristo, ang matag lungsod nga lainlain ug gidak-on didto sa Palestina may kaugalingong sinagoga, ug ang dagkong mga siyudad may kapin pa sa usa ka sinagoga. Dihay daghan niini didto sa Jerusalem. Gani dihay usa ka paghisgot sa Kasulatan bahin sa usa ka sinagoga alang sa mga Hudiyo nga gitukod sa usa ka Romanong opisyal sa kasundalohan. (Luc 7:​2, 5, 9) Ang mga kagun-oban sa usa sa nindot nga mga sinagoga nga sukad nadiskobrehan nakubkoban didto sa Tell Hum (Kefar Nahum), nga lagmit mao ang dapit sa karaang Capernaum. Kini nga tinukod sa orihinal may duha ka andana. Nagkalainlain ang mga petsa nga gituohan sa mga eskolar kon kanus-a natukod kini nga sinagoga, gikan sa ulahing bahin sa ikaduhang siglo K.P. hangtod sa sayong bahin sa ikalimang siglo K.P. Ang estruktura mismo gitukod diha sa luna sa kanhing sinagoga nga sukad pa sa unang siglo K.P. Ang kanhing sinagoga, nga bahin lang niini ang nakubkoban sa dili pa dugay, maoy 24.2 m (79.4 p) ang gitas-on ug 18.5 m (60.7 p) ang gilapdon.

Ang karaang mga sinagoga may usa ka tipiganan alang sa linukot nga mga basahon sa Kasulatan. Dayag nga ang labing karaan nga kostumbre mao ang pagtipig sa linukot nga mga basahon diha sa gawas sa pangunang tinukod o kaha diha sa usa ka bulag nga lawak. Sa ulahi kini gitipigan diha sa usa ka madaladala nga arka, o kaban, nga ipahiluna diha sa sinagoga panahon sa pagsimba. Sa ulahing mga sinagoga, ang arka nahimong bahin sa estruktura mismo, nga gisampak o gipahiluna diha sa usa sa mga bungbong. Sikbit sa arka ug paatubang sa kongregasyon nahimutang ang mga lingkoranan alang sa nagdumalang mga opisyal sa sinagoga ug alang kang bisan kinsang dungganon nga mga dinapit. (Mat 23:6) Ang Balaod basahon diha sa usa ka habog nga plataporma nga naandang nahimutang sa tunga sa sinagoga. Nahimutang sa palibot sa tulo ka kiliran ang mga lingkoranan sa mga mamiminaw, lagmit lakip niini ang usa ka bulag nga seksiyon alang sa mga babaye. Mopatim-awng giisip nga hinungdanon kon unsa ang posisyon sa tinukod aron matino nga ang mga magsisimba mag-atubang sa Jerusalem.​—Itandi ang Dan 6:10.

Programa sa Pagsimba. Ang sinagoga gigamit ingong dapit alang sa pagtudlo, dili alang sa paghalad. Ang mga paghalad gihimo lamang didto sa templo. Mopatim-aw nga lakip sa mga butang nga pagahimoon diha sa sinagoga mao ang pagdayeg, pag-ampo, pag-asoy ug pagbasa sa Kasulatan, maingon man usab ang pagpatin-aw ug pagtambag o pagwali. Lakip sa ilang mga pagdayeg mao ang Mga Salmo. Ang mga pag-ampo, bisan tuod ang kadaghanan gikuha gikan sa Kasulatan, sa ngadtongadto nahimong tag-as ug rituwalistiko ug sagad nga gilitok nga pagpakaaron-ingnon lang o pagpakita ra sa tawo.​—Mar 12:40; Luc 20:47.

Ang usa ka bahin sa pagsimba diha sa sinagoga mao ang paglitok sa Shema, o ang katumbas sa pagpahayag sa mga Hudiyo sa ilang pagtuo. Kini ginganlan pinasukad sa unang pulong sa unang teksto nga gigamit, “Pamati [Shemaʽʹ], Oh Israel: Si Jehova nga atong Diyos maoy usa lamang ka Jehova.” (Deu 6:4) Ang labing hinungdanong bahin sa pagsimba mao ang pagbasa sa Torah o Pentateuko, nga himoon kada Lunes, Huwebes, ug sa matag Igpapahulay. Sa daghang sinagoga, ang Balaod gieskedyul nga basahon tanan sulod sa usa ka tuig; sa ubang mga sinagoga ang maong programa mokabat ug tulo ka tuig. Tungod sa pagpasiugda sa pagbasa sa Torah, ang tinun-an nga si Santiago nakaingon gayod ngadto sa mga membro sa nagamandong lawas sa Jerusalem: “Sukad sa karaang kapanahonan aduna nay nagmantala kang Moises sa siyudad ug siyudad, tungod kay ang iyang basahon ginabasa sa makusog diha sa mga sinagoga sa matag igpapahulay.” (Buh 15:21) Ang Mishnah (Megillah 4:​1, 2) naghisgot usab mahitungod sa naandan nga pagbasa sa mga kinutlo sa mga manalagna, nga nailhan ingong mga haftarah, ug ang matag usa niini adunay pagpatin-aw. Sa dihang misulod si Jesus sa sinagoga sa iyang lungsod nga natawhan sa Nasaret, gitunol kaniya ang usa sa mga linukot nga basahon nga naundan sa mga haftarah nga pagabasahon, ug human niana iyang gipatin-aw kini sumala sa nabatasan.​—Luc 4:17-21.

Human sa pagbasa sa Torah ug sa mga haftarah, lakip sa mga pagpatin-aw niini, mosunod ang pagwali o pagtambag. Atong mabasa nga si Jesus nagtudlo ug nagwali diha sa mga sinagoga sa tibuok Galilea. Sa susama si Lucas nagrekord nga “human sa publikong pagbasa sa Balaod ug sa mga Manalagna” si Pablo ug Bernabe gidapit sa pagsulti ug sa pagwali.​—Mat 4:23; Buh 13:​15, 16.

Pagwali ni Pablo. Human sa Pentekostes sa 33 K.P. ug sa pagkatukod sa Kristohanong kongregasyon, ang mga apostoles, ilabina si Pablo, migugol ug dakong panahon sa pagwali diha sa mga sinagoga. Sa dihang mosulod sa usa ka siyudad, si Pablo kasagaran mosulod una sa sinagoga ug magwali didto, nga maghatag sa mga Hudiyo ug unang kahigayonan nga makadungog sa maayong balita sa Gingharian, ug human niana moadto sa mga Hentil. Sa pipila ka higayon siya mogugol ug taastaas nga panahon, nga magwali panahon sa mga Igpapahulay, diha sa sinagoga. Sa Efeso siya nagtudlo diha sa sinagoga sulod sa tulo ka bulan, ug human motungha ang pagsupak, iyang gilain ang mga tinun-an nga nanagpanuo ug gigamit ang awditoryum sa eskuylahan sa Tirano sulod sa mga duha ka tuig.​—Buh 13:14; 17:​1, 2, 10, 17; 18:​4, 19; 19:8-10.

Si Pablo wala mogamit sa Hudiyohanong mga sinagoga ingong mga dapit nga tigomanan alang sa usa ka Kristohanong kongregasyon. Ni iyang gihimo ang mga tigom sa Dominggo, sanglit iyang gigamit ang Sabado nga Hudiyohanong Igpapahulay, aron sa pagwali sa mga Hudiyo tungod kay sila nagkatigom man nianang adlawa.

Kristohanong mga Kaamgiran. Dili lisod alang sa unang Hudiyong mga Kristohanon sa pagdumalag hapsay, edukasyonal nga mga tigom sa pagtuon sa Bibliya, tungod kay nahibaloan na man nila ang sumbanang pamaagi nga gihimo diha sa mga sinagoga. Atong makita ang daghang kaamgiran. Sa Hudiyohanong sinagoga, ingon man usab diha sa Kristohanong kongregasyon, walay linaing hut-ong sa mga saserdote o klero nga mao ray mosulti. Sa sinagoga, ang pagbasa ug pagpatin-aw mahimo ni bisan kinsang debotadong Hudiyo. Sa Kristohanong kongregasyon, ang tanan kinahanglang mohimog pagpahayag sa dayag ug sa pagdasig sa paghigugma ug sa maayong mga buhat, apan sa mahapsay nga paagi. (Heb 10:23-25) Sa Hudiyohanong sinagoga, ang mga babaye wala magtudlo o maghupot ug awtoridad ibabaw sa mga lalaki; ni sila magbuhat niana diha sa Kristohanong katigoman. Ang Unang Corinto kapitulo 14 naglatid sa mga instruksiyon alang sa mga tigom diha sa Kristohanong kongregasyon, ug kini maoy susama kaayo sa pamaagi diha sa sinagoga.​—1Co 14:31-35; 1Ti 2:​11, 12.

Ang mga sinagoga may nagadumalang mga opisyal ug mga magtatan-aw, sama sa unang Kristohanong mga kongregasyon. (Mar 5:22; Luc 13:14; Buh 20:28; Rom 12:8) Ang mga sinagoga may mga tig-alagad o mga katabang, ug ingon man usab ang mga Kristohanon diha sa ilang pagsimba. Dihay gitawag nga pinadala o mensahero sa sinagoga. Bisan tuod walay makitang katumbas niini diha sa rekord sa unang Kristohanong kongregasyon, ang usa ka susamang termino, ang “manulonda,” makita diha sa mga mensahe nga gipadala ni Jesu-Kristo ngadto sa pito ka kongregasyon sa Asia Minor.​—Luc 4:20; 1Ti 3:8-10; Pin 2:​1, 8, 12, 18; 3:​1, 7, 14.

Lakip sa ubang mga aspekto nga ang sinagoga nahimong sumbanan alang sa Kristohanong mga katigoman mao ang mosunod: Giila sa lokal nga mga sinagoga ang awtoridad sa Sanhedrin sa Jerusalem, maingon nga giila usab sa Kristohanong mga kongregasyon ang awtoridad sa nagamandong lawas sa Jerusalem, sama sa tin-aw kaayong gipakita sa Mga Buhat kapitulo 15. Walay gihimong mga pagpangolekta, apan parehong adunay probisyon nga gihimo labot sa mga amot alang sa katigoman ug sa mga ministro niini ug sa mga kabos.​—2Co 9:1-5.

Kining duha usab nagsilbing mga hukmanan. Ang sinagoga mao ang dapit diin husayon ug sulbaron ang ginagmayng mga kaso sa mga Hudiyo; ug busa gitambagan usab ni apostol Pablo ang mga Kristohanon nga ipahusay sa mga hamtong nga mga igsoon diha sa kongregasyon ang ilang mga buroka o kaso batok sa mga isigka-Kristohanon inay nga modangop sa kalibotanong mga hukmanan aron husayon ang maong mga panagbingkil. (1Co 6:​1-3) Bisan tuod nga gihimo diha sa sinagoga ang pagsilot pinaagig pagbunal, diha sa Kristohanong kongregasyon ang maong pagsilot gihimo lamang pinaagig mga pagbadlong. Susama sa gihimo sa mga Hudiyo diha sa sinagoga, diha sa Kristohanong kongregasyon ang labing grabe nga silot nga ikapahamtang batok sa usa nga nag-angkong Kristohanon mao ang pagpalagpot kaniya, pag-ekskomunikar kaniya, gikan sa Kristohanong kongregasyon.​—1Co 5:1-8, 11-13; tan-awa ang KONGREGASYON; PAGPALAGPOT.

Si Jesus nagtagna nga ang iyang mga sumusunod pagahampakon diha sa mga sinagoga (Mat 10:17; 23:34; Mar 13:9) ug nga sila pagahinginlan, palagpoton. (Ju 16:2) Ang pipila sa mga magmamando taliwala sa mga Hudiyo mituo kang Jesus, apan tungod kay nahadlok nga palagpoton gikan sa Hudiyohanong kongregasyon, wala nila ipahayag ang ilang pagtuo kaniya. (Ju 12:42) Tungod sa pagpamatuod dapig kang Jesus, ang usa ka tawong buta sukad pa sa pagkahimugso nga giayo ni Jesus gipapahawa sa mga Hudiyo.​—Ju 9:​1, 34.