Ang Dungganong Papel sa mga Babaye Taliwala sa Unang mga Alagad sa Diyos
“Si Jehova nga Diyos mipadayon sa pag-ingon: ‘Dili maayo nga mag-inusara ang tawo. Himoan ko siya ug katabang nga angay kaniya, ingon nga kapikas niya.’”—GENESIS 2:18.
1. Giunsa paghubit sa usa ka diksiyonaryo sa Bibliya ang kahimtang sa mga babaye sa karaang mga panahon?
“WALA gayoy dapit sa karaang Mediteranyo o sa Duol nga Sidlakan nga gihatagan ang mga babaye ug kagawasan nga ilang ginatagamtam sa modernong katilingban sa Kasadpan. Ang kasagarang kahimtang mao nga ang mga babaye ubos sa mga lalaki, sama nga ang mga ulipon ubos sa mga tawong may kagawasan, ug mga batan-on ubos sa mga tigulang. . . . Ang anak nga mga lalaki mas gipabilhan kay sa mga babaye, ug ang gagmayng mga batang babaye usahay pasagdang mamatay sa pagkaladlad sa gawas.” Mao kanay pagkabatbat sa usa ka diksiyonaryo sa Bibliya sa kahimtang sa kinabuhi sa mga babaye sa karaang panahon.
2, 3. (a) Sumala sa usa ka taho, unsa ang kahimtang sa kadaghanang babaye karon? (b) Unsang mga pangutana ang gipatugbaw?
2 Ang kahimtang mao gihapon diha sa daghang bahin sa kalibotan karon. Niadtong 1994, sa unang higayon, ang tinuig nga taho sa State Department sa T.B. bahin sa tawhanong mga katungod naghatag ug pagtagad sa pagtratar sa mga babaye. “Ang Impormasyon Gikan sa 193 ka Nasod Nagpakita nga ang Adlaw-Adlawng Pagpihig Maoy Usa ka Kamatuoran,” nagkanayon ang ulohan sa New York Times bahin sa taho.
3 Sanglit daghan kaayong mga babaye nga namatuto sa nagkalainlaing kultura ang nagpakig-uban sa mga kongregasyon sa katawhan ni Jehova sa tibuok kalibotan, motungha ang pipila ka pangutana: Ang matang ba sa pagtratar nga mao pay paghisgot mao ang orihinal nga katuyoan sa Diyos alang sa mga babaye? Giunsa pagtratar ang mga babaye taliwala sa mga magsisimba ni Jehova sa mga panahon sa Bibliya? Ug sa unsang paagi angay pagatrataron ang mga babaye karon?
“Katabang” ug “Kapikas”
4. Unsay giingon ni Jehova human nag-inusara sa taastaas nga panahon ang unang tawo sa tanaman sa Eden, ug unya unsay gihimo sa Diyos?
4 Human nga nag-inusara si Adan sa taastaas nga panahon sa tanaman sa Eden, si Jehova miingon: “Dili maayo nga mag-inusara ang tawo. Himoan ko siya ug katabang nga angay kaniya, ingon nga kapikas niya.” (Genesis 2:18) Bisag hingpit nga tawo si Adan, usa ka butang ang gikinahanglan aron matuman ang katuyoan sa Maglalalang. Aron matagan-an ang maong panginahanglan, gilalang ni Jehova ang babaye ug gihimo ang unang kaminyoon.—Genesis 2:21-24.
5. (a) Sa unsang paagi gigamit kanunay sa mga magsusulat sa Bibliya ang Hebreohanong nombre nga gihubad “katabang”? (b) Unsay gipakita sa kamatuoran nga gitawag ni Jehova ang unang babaye ingong “kapikas”?
5 Ang mga pulong ba nga “katabang” ug “kapikas” nagpasabot nga ang gitudlo-sa-Diyos nga papel sa babaye ubos? Dili. Sagad ipadapat sa mga magsusulat sa Bibliya ngadto sa Diyos ang Hebreohanong nombre (ʽeʹzer) nga gihubad ug “katabang.” Pananglitan, si Jehova napamatud-an nga mao ang “atong katabang ug atong taming.” (Salmo 33:20; Exodo 18:4; Deuteronomio 33:7) Diha sa Oseas 13:9, gitawag pa gani ni Jehova ang iyang kaugalingon ingong “katabang” sa Israel. Bahin sa Hebreohanong pulong (neʹghedh) nga gihubad ug “kapikas,” usa ka eskolar sa Bibliya nagpatin-aw: “Ang tabang nga gipangita dili kay pagtabang lamang sa iyang buluhaton sa adlaw-adlaw o sa pagpanganak . . . kondili sa pagsuportar sa usag usa nga ikatagana sa pag-ubanay.”
6. Unsay giingon human lalanga ang babaye, ug ngano?
6 Busa dili pagpakaubos ang paglarawan ni Jehova sa babaye ingong “katabang” ug “kapikas.” Ang babaye adunay iyang kaugalingon lahi nga kinaiya sa mental, emosyonal, ug pisikal. Siya usa ka angay nga katimbang, usa ka makatagbawng kapikas alang sa lalaki. Ang matag usa lahi, apan ang matag usa gikinahanglan sa “pagpuno sa yuta” sumala sa katuyoan sa Maglalalang. Dayag nga human nalalang ang lalaki ug babaye nga “nakita sa Diyos ang tanang butang nga iyang gibuhat ug, tan-awa! kini maayo kaayo.”—Genesis 1:28, 31.
7, 8. (a) Sa pagsulod sa sala sa Eden, sa unsang paagi naapektohan ang papel sa babaye? (b) Unsang mga pangutana ang gipatugbaw bahin sa katumanan sa Genesis 3:16 taliwala sa mga magsisimba ni Jehova?
7 Sa misulod ang sala, nabag-o ang mga butang alang sa lalaki ug sa babaye. Gipahamtang ni Jehova ang silot kanilang duha ingong mga makasasala. “Dugangan ko pag-ayo ang kasakit sa imong pagsabak,” gisultihan ni Jehova si Eva, nga naghisgot sa kataposang dulnganan nga iyang gitugot ingon nga daw siya ang nagpahinabo. Siya midugang: “Sa kasakit magapanganak ka, ug mangandoy ka sa imong bana, ug siya maoy magbuot kanimo.” (Genesis 3:16) Sukad niadtong panahona, daghang asawa gibut-an, usahay sa mabangison, sa ilang mga bana. Imbes gipakahamili ingong mga katabang ug mga kapikas, sila subsob gitratar samag mga sulogoon o mga ulipon.
8 Nan, unsay kahulogan sa katumanan sa Genesis 3:16 alang sa babayeng mga magsisimba ni Jehova? Gihatagan ba sila ug ubos ug tinamay nga posisyon? Wala gayod! Apan unsay ikasulti bahin sa mga asoy sa Bibliya nga naghisgot bahin sa mga kustombre ug mga batasan nga nag-apektar sa mga babaye nga daw dili-madawat sa pipila ka katilingban karon?
Pagsabot sa mga Kustombre sa Bibliya
9. Kon atong palandongon ang mga kustombre diin nalangkit ang mga babaye sa panahon sa Bibliya, unsang tulo ka butang ang atong ibutang sa hunahuna?
9 Ang mga babaye gitratar ug maayo taliwala sa mga alagad sa Diyos sa panahon sa Bibliya. Siyempre, sa pagpalandong sa mga kustombre nga naglangkit sa mga babaye niadtong mga adlawa, maayong ibutang sa hunahuna ang daghang butang. Una, kon ang Bibliya maghisgot bahin sa dili maayong mga kahimtang nga mitungha tungod sa hakog nga pagmando sa daotang mga lalaki, kana wala magkahulogan nga giuyonan sa Diyos ang maong pagtratar diha sa mga babaye. Ikaduha, bisag gitugotan ni Jehova ang pipila ka kustombre taliwala sa iyang mga alagad sa usa ka panahon, iyang gikontrolar kini aron mapanalipdan ang mga babaye. Ikatulo, kita magbantay gayod nga dili maghukom sa karaang mga kustombre sumala sa modernong mga sukdanan. Ang pipila ka mga kustombre nga daw dili maayo sa mga tawo nga nagkinabuhi karon wala lantawang ubos sa mga babaye niadtong panahona. Atong hisgotan ang pipila ka mga pananglitan.
10. Sa unsang paagi gilantaw ni Jehova ang batasan sa poligamiya, ug unsay nagpaila nga wala gayod niya isalikway ang iyang orihinal nga sukdanan sa pagkausa ray asawa?
10 Poligamiya:a Sumala sa orihinal nga katuyoan ni Jehova, dili ipaambit sa asawa ang iyang bana uban sa laing babaye. Ang Diyos naglalang ug usa lamang ka asawa alang kang Adan. (Genesis 2:21, 22) Human sa rebelyon sa Eden, ang batasan sa poligamiya o daghag asawa unang mitungha sa linya ni Cain. Sa ulahi kini nahimong kustombre ug gisunod sa pipila ka mga magsisimba ni Jehova. (Genesis 4:19; 16:1-3; 29:21-28) Bisan tuod gitugotan ni Jehova ang poligamiya ug nagsilbi kadto sa pagpadaghan sa populasyon sa Israel, siya nagpakitag konsiderasyon sa mga babaye pinaagi sa pagkontrolar sa batasan aron ang mga asawa ug ang ilang mga anak mapanalipdan. (Exodo 21:10, 11; Deuteronomio 21:15-17) Usa pa, wala gayod biyai ni Jehova ang iyang orihinal nga sukdanan sa monogamiya o usa ray asawa. Si Noe ug ang iyang mga anak nga lalaki, diin ngadto kanila ang sugo nga ‘magmabungahon ug pun-on ang yuta’ gisubli, tanan usa ray asawa. (Genesis 7:7; 9:1; 2 Pedro 2:5) Gilarawan sa Diyos ang iyang kaugalingon ingong usa ka bana nga usa ray asawa sa dihang gilarawan ang iyang relasyon sa Israel. (Isaias 54:1, 5) Unya, usab, ang orihinal nga sukdanan sa Diyos bahin sa monogamiya gilig-on pag-usab ni Jesu-Kristo ug maoy gibatasan sa unang Kristohanong kongregasyon.—Mateo 19:4-8; 1 Timoteo 3:2, 12.
11. Nganong nagbayad ug bugay sa panahon sa Bibliya, ug gipakaubos ba niini ang babaye?
11 Pagbayad ug bugay: Ang librong Ancient Israel—Its Life and Institutions nag-ingon: “Kining obligasyona sa pagbayad ug kantidad nga salapi, o sa katumbas niini, sa pamilya sa babaye dayag nga naghatag sa Israelinhong pagminyo ug panagway nga usa ka pagpalit. Apan ang [bugay] daw dili gayod bayad alang sa babaye kondili ingong balos nga gihatag ngadto sa pamilya.” (Italiko amoa.) Busa ang pagbayad ug bugay nagsilbing bayad sa pamilya sa babaye aron balosan ang iyang mawala nga mga pag-alagad ug alang sa paningkamot ug sa gastos nga gikinahanglan sa iyang pamilya sa pag-atiman kaniya. Imbes nagpaubos sa babaye, hinunoa, kini nagpalig-on sa iyang bili diha sa iyang pamilya.—Genesis 34:11, 12; Exodo 22:16; tan-awa Ang Bantayanang Torre, Enero 15, 1989, mga panid 21-4.
12. (a) Sa unsang paagi gihisgotan usahay ang minyong mga lalaki ug mga babaye sa Kasulatan, ug kini bang mga pulonga insulto sa mga babaye? (b) Unsay takos timan-an sa mga termino nga gigamit ni Jehova sa Eden? (Tan-awa ang potnot.)
12 Mga bana ingong “mga tag-iya”: Usa ka hitabo sa kinabuhi ni Abraham ug Sara sa mga 1918 W.K.P. nagpakita nga sa ilang panahon batasan na ang paglantaw sa minyo nga lalaki nga mao ang “tag-iya” (Hebreohanon, baʹʽal) ug ang minyo nga babaye ingon nga mao ang ‘usa nga gipanag-iya’ (Hebreohanon, beʽu·lahʹ). (Genesis 20:3) Kining mga ekspresyona human niana usahay gigamit sa Kasulatan, ug walay timaan nga ang mga babaye sa wala pa ang Kristohanong panahon naglantaw niini nga insulto.b (Deuteronomio 22:22) Apan, ang mga asawa dili ipatagad ingong mga kabtangan. Ang kabtangan o bahandi mapalit, ikabaligya, ug mapanunod pa gani, apan dili ingon niini ang bahin sa usa ka asawa. “Ang panulondon gikan sa mga amahan mao ang balay ug bahandi,” nag-ingon ang sanglitanan sa Bibliya, “apan ang asawa nga maalamon maoy gikan kang Jehova.”—Proverbio 19:14; Deuteronomio 21:14.
Usa ka Dungganong Papel
13. Sa dihang gisunod sa mahinadlokon sa Diyos nga mga lalaki ang panig-ingnan ni Jehova ug nagsugot sa iyang Kasugoan, unsay resulta niini diha sa mga babaye?
13 Nan, unsa ang papel sa mga babaye taliwala sa mga alagad sa Diyos sa wala pa ang Kristohanong panahon? Sa unsang paagi sila gilantaw ug gitratar? Sa yanong pagkasulti, sa dihang gisunod sa mahinadlokon sa Diyos nga mga lalaki ang kaugalingong panig-ingnan ni Jehova ug mituman sa iyang Kasugoan, naampingan sa mga babaye ang ilang dignidad ug nakapahimulos ug daghang katungod ug mga pribilehiyo.
14, 15. Unsay mga timaan nga ang mga babaye gitahod sa Israel, ug nganong tukmang dahomon ni Jehova nga tahoron sila sa iyang lalaking mga magsisimba?
14 Ang mga babaye angay tahoron. Ang Kasugoan sa Diyos sa Israel nagmando nga ang mga amahan ug mga inahan kinahanglang tahoron. (Exodo 20:12; 21:15, 17) “Matag usa kaninyo kinahanglang mahadlok sa iyang inahan ug sa iyang amahan,” nag-ingon ang Levitico 19:3. Sa dihang miduol si Batseba sa iyang anak nga si Solomon sa usa ka higayon, “dihadiha ang hari mitindog ug miyukbo kaniya” sa pagpakitag pagtahod. (1 Hari 2:19) Ang Encyclopaedia Judaica nag-ingon: “Ang matagnaong mga panagtandi sa gugma sa Diyos alang sa Israel sa gugma sa usa ka bana alang sa iyang asawa mahimo lamang diha sa usa ka katilingban diin ang mga babaye gitahod.”
15 Gidahom ni Jehova nga tahoron sa iyang lalaking mga magsisimba ang mga babaye, kay siya nagtahod kanila. Ang mga timaan niini makita diha sa mga kasulatan diin gigamit ni Jehova ang mga kasinatian sa mga babaye sa mahulagwayong paagi ug gipakasama ang iyang mga pagbati nianang sa mga babaye. (Isaias 42:14; 49:15; 66:13) Kini makatabang sa mga magbabasa sa pagsabot kon unsay gibati ni Jehova. Makaiikag, ang Hebreohanong termino alang sa “puangod,” o “kaluoy,” nga gipadapat ni Jehova sa iyang kaugalingon, suod nga nalangkit sa pulong “tagoangkan” ug mahimong mahubit ingong “inahanong pagbati.”—Exodo 33:19; Isaias 54:7.
16. Unsang mga panig-ingnan ang nagpakita nga ang tambag sa diyosnong mga babaye gipabilhan?
16 Ang tambag sa diyosnong mga babaye gipabilhan. Sa dihang ang mahinadlokon sa Diyos nga si Abraham nagpanuko sa pagsunod sa tambag sa iyang diyosnong asawa, si Sara, sa usa ka higayon, gisultihan siya ni Jehova: “Patalinghog sa iyang tingog.” (Genesis 21:10-12) Ang Hitihanong mga asawa ni Esau “maoy tuboran sa kapaitan sa espiritu ni Isaac ug Rebeca.” Sa kataposan, gipahayag ni Rebeca ang iyang kaguol nga iyang antoson kon ang ilang anak nga si Jacob magminyo ug usa ka Hitihanon. Unsay reaksiyon ni Isaac? “Unya,” nag-ingon ang asoy, “gipatawag ni Isaac si Jacob ug gipanalanginan siya ug gimandoan siya ug miingon kaniya: ‘Ayaw pagpangasawa sa mga anak nga babaye sa mga Canaanhon.’” Oo, bisan tuod si Rebeca wala mohatag ug direktang tambag, ang iyang bana mihimog desisyon nga gikonsiderar ang iyang mga pagbati. (Genesis 26:34, 35; 27:46; 28:1) Nalikayan ni Haring David sa ulahi ang pagkasad-an sa dugo tungod kay namati siya sa pakiluoy ni Abigail.—1 Samuel 25:32-35.
17. Unsay nagpakita nga ang mga babaye may igong awtoridad sa pamilya?
17 Ang mga babaye adunay igong awtoridad sa pamilya. Ang mga anak giawhag: “Pamatia, anak ko, ang pahimangno sa imong amahan, ug ayaw pagbiyai ang balaod sa imong inahan.” (Proverbio 1:8) Ang kahubitan sa “may katakos nga asawa” diha sa Proverbio kapitulo 31 nagbutyag nga ang usa ka kugihang babayeng minyo dili lamang magdumala sa panimalay kondili magaatiman usab sa mga transaksiyon sa balay ug yuta, magtikad ug mabungahong uma, magpalakaw ug gamayng negosyo, ug mailhan sa iyang mga pulong sa kaalam. Labing hinungdanon sa tanan mao ang dalayegon masimbahon nga kahadlok sa babaye kang Jehova. Dili ikahibulong nga ang bili sa ingon niana nga asawa “mas mahal pa kay sa mga korales”! Ang mahal nga pulang korales dako kaayog kantidad alang sa alahas ug mga pahiyas.—Proverbio 31:10-31.
Mga Babaye nga Nakadawat ug Linaing Pabor sa Diyos
18. Sa unsang mga paagi gihatagan ug linaing pabor ang pipila ka babaye sa panahon sa Bibliya?
18 Ang pagtamod ni Jehova sa mga babaye gipabanaag diha sa linaing pabor nga iyang gihatag sa pipila kanila sa panahon sa Bibliya. Si Hagar, Sara, ug ang asawa ni Manoa giduaw sa mga manulonda nga nagpadayag sa sugo sa Diyos kanila. (Genesis 16:7-12; 18:9-15; Maghuhukom 13:2-5) Dihay “mga babayeng alagad” sa tabernakulo ug mga babayeng mag-aawit sa palasyo ni Solomon.—Exodo 38:8; 1 Samuel 2:22; Ecclesiastes 2:8.
19. Sa unsang paagi si Jehova migamit usahay ug mga babaye sa paghawas kaniya?
19 Daghang higayon sa kasaysayan sa Israel, si Jehova migamit ug usa ka babaye sa paghawas kaniya o sa pagsulti alang kaniya. Mahitungod sa babayeng manalagna nga si Debora, atong mabasa: “Ang mga anak sa Israel mangadto kaniya aron hukman.” (Maghuhukom 4:5) Human nga gipildi sa Israel ang hari sa Canaan nga si Jabin, si Debora tinuod nga may linain nga pribilehiyo. Dayag nga siya mao ang mihimo, labing menos sa bahin, sa awit sa kadaogan nga sa ulahi nahimong bahin sa dinasig nga rekord ni Jehova.c (Maghuhukom, kapitulo 5) Sa milabay ang mga siglo, aron mangutana kang Jehova, si Haring Josias nagpadala ngadto sa babayeng manalagnang si Hulda ug delegasyon nga naglakip sa hataas nga saserdote. Si Hulda awtoritatibong mitubag: “Mao kini ang giingon ni Jehova nga Diyos sa Israel.” (2 Hari 22:11-15) Nianang higayona gisugo sa hari ang delegasyon sa pag-adto sa usa ka manalagnang babaye, apan kini gibuhat sa pagdawat sa pagtultol ni Jehova.—Itandi ang Malakias 2:7.
20. Unsang mga pananglitan ang nagpakita nga nabalaka si Jehova sa mga pagbati ug sa kaayohan sa mga babaye?
20 Ang kabalaka ni Jehova alang sa kaayohan sa mga babaye dayag gikan sa mga pananglitan diin siya milihok alang sa pipila sa iyang babayeng mga magsisimba. Duha ka higayong nangilabot siya sa pagpanalipod sa matahom nga asawa ni Abraham, si Sara, nga mapanamastamasan. (Genesis 12:14-20; 20:1-7) Ang Diyos nagpakitag pabor sa wala kaayo higugmaang asawa ni Jacob, si Lea, pinaagi sa ‘pag-abli sa iyang tagoangkan’ nga sa ingon siya nanganak ug usa ka anak nga lalaki. (Genesis 29:31, 32) Sa dihang gipameligro sa duha ka mahinadlokon sa Diyos nga mga mananabang nga Israelinhon ang ilang mga kinabuhi aron mabuhi ang Hebreohanong mga anak nga lalaki batok sa pagpamatay sa mga bata sa Ehipto, si Jehova mapabilhong “naghatag kanila ug mga pamilya.” (Exodo 1:17, 20, 21) Gitubag usab niya ang tim-os nga pag-ampo ni Ana. (1 Samuel 1:10, 20) Ug sa dihang ang biyuda sa usa ka manalagna gipanilngan sa nagpautang nga andam sa pagkuha sa iyang mga anak aron mabayran ang iyang utang, wala siya pasagdi ni Jehova. Sa mahigugmaon, gipadaghan sa Diyos pinaagi sa manalagnang si Eliseo ang iyang suplay nga lana aron siya makabayad sa utang. Sa ingon iyang naampingan ang iyang pamilya ug ang iyang dignidad.—Exodo 22:22, 23; 2 Hari 4:1-7.
21. Unsang timbang nga paglarawan ang gipadayag sa Hebreohanong Kasulatan bahin sa kahimtang sa mga babaye?
21 Busa, imbes nagdasig ug ubos nga paglantaw sa mga babaye, ang Hebreohanong Kasulatan nagpadayag ug timbang nga paglarawan sa ilang kahimtang taliwala sa mga alagad sa Diyos. Bisag wala ipalingkawas ni Jehova ang iyang babayeng mga magsisimba gikan sa katumanan sa Genesis 3:16, ang mga babaye gitratar nga may dignidad ug pagtahod sa diyosnong mga lalaki nga nagsunod sa panig-ingnan ni Jehova ug nagpatalinghog sa iyang Kasugoan.
22. Sa dinhi pa si Jesus sa yuta, sa unsang paagi ang papel sa mga babaye nausab, ug unsang mga pangutana ang gisukna?
22 Sa mga siglo human matapos ang Hebreohanong Kasulatan, ang papel sa mga babaye nausab taliwala sa mga Hudiyo. Sa panahong miabot si Jesus sa yuta, ang mga babaye napig-otan kaayo sa ilang relihiyosong mga pribilehiyo ug sa ilang sosyal nga kinabuhi gumikan sa rabbinikong mga tradisyon. Ang mao bang mga tradisyon nakaimpluwensiya sa paagi sa pagpakiglabot ni Jesus sa mga babaye? Sa unsang paagi angay pagatrataron ang Kristohanong mga babaye karon? Hisgotan kining mga pangutanaha sa sunod nga artikulo.
[Mga footnote]
a Sumala sa Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, ang “poligamiya” nagpasabot sa usa ka “kaminyoon diin ang kapikas sa bisan haing sekso adunay kapin sa usa ka kapikas sa samang panahon.” Ang mas espisipikong terminong “polygyny” gibatbat ingon nga “ang kahimtang o batasan sa pagbaton ug kapin sa usa ka asawa o babayeng kapikas sa usa ka panahon.”
b Sa tibuok Hebreohanong Kasulatan, ang minyong mga lalaki ug mga babaye sagad gihisgotan ingong “bana” (Hebreohanon, ʼish) ug “asawa” (Hebreohanon, ʼish·shahʹ). Sa Eden, pananglitan, ang mga terminong gigamit ni Jehova maoy, dili “tag-iya” ug ‘usa nga gipanag-iya,’ kondili “bana” ug “asawa.” (Genesis 2:24; 3:16, 17) Si Oseas nagtagna nga human namalik gikan sa pagkabihag, mahinulsolong tawgon sa Israel si Jehova nga “Akong bana,” ug dili na “Akong tag-iya.” Kini mahimong nagsugyot nga ang terminong “bana” may mas malumo nga kahulogan kay sa “tag-iya.”—Oseas 2:16.
c Talagsaon ang paggamit sa unang persona labot kang Debora diha sa Maghuhukom 5:7.
Unsaon Nimo Pagtubag?
◻ Unsay gipaila sa mga pulong “katabang” ug “kapikas” bahin sa tinudlo-sa-Diyos nga papel sa babaye?
◻ Kon hisgotan ang mga kustombre nga nag-apektar sa mga babaye sa panahon sa Bibliya, unsay angay natong ibutang sa hunahuna?
◻ Unsay nagpakita nga ang mga babaye adunay dungganong papel taliwala sa mga alagad sa Diyos sa unang panahon?
◻ Sa unsang mga paagi naghatag si Jehova ug linaing pabor sa mga babaye sa wala pa ang Kristohanong panahon?