Mapukgo ba Nimo ang Kanser?

“Busa, mopatim-awng ang kinabag-an sa kanser sa tawo lagmit masanta.”—The Causes of Cancer.

“Ang paagi sa kinabuhi sa pasyente ug kaandam moapil sa palakaw sa pagkaayo makaapektar ug dako sa lakaw sa iyang maayong panglawas.”—Holistic Medicine.

SA UNSANG PAAGI mapukgo ang kanser? Atong susihon kon unsay ginabuhat sa pagtambal sa sakit o sa pagsumpo sa mga kadaotan niini. Bisan pa niana, ang usa ka panultihon nagaingon nga ang pagsanta maayo pa kay sa tambal. Busa atong hisgotan una ang mga posibilidad sa pagsanta pinaagi sa diyeta.

Ang Diyeta ba Makahimog Kalainan?

Posible bang ang pipila sa pagkaon nga atong ginakaon makatukbil sa kanser? Ang librong Malignant Neglect nagaingon: “Ang hatag-as nga mga proporsiyon sa kanser sa colon o lubot ug suso sa Tinipong Bansa sa dakong bahin gipasangil sa ginakaon.” Busa, ang imong ginakaon latas sa katuigan makaimpluwensiya sa mga posibilidad nga mosugod ang kanser. Sa ingon ang tawong interesado sa maayong lawas magmapilion sa iyang ginakaon ug ginainom.

Ang diyeta nagaapil usab sa likido nga ginainom. Sanglit ang pag-abusar sa alkohol mahimong mosangpot sa nagkadaiyang mga kanser, ang dayag nga tambag mao ang pag-inom nga kasarangan lamang. Apan unsay ginaisip sa mga doktor nga “kasarangan”? Ang tubag tingali makapatingala sa daghan nga nagtuo nga sila kasarangan sa pag-inom: “Duha o mas menos nga pag-inom sa usa ka adlaw, ilabina kon ikaw motabako.” (Diet, Nutrition & Cancer Prevention) Sa maong kahulogan, kon moinom kag kapin sa duha ka pag-inom sa usa ka adlaw, niining konteksto sa pagsanta sa kanser, ikaw dili na kasarangang moinom.

Ang bililhong punto mao nga kita may mahimo bahin sa kanser kon kita sa tinagsa mohimog makapasantang aksiyon. Apan unsay gikinahanglan aron ang makasantang mga lakang makapatandog sa publiko? Ang siruhano sa kanser si Blake Cady nagpahayag niining prangka: “Ang programa sa pag-edukar sa publiko nga . . . maglutas sa mga tawo gikan sa daghag-tambok nga mga karne ngadto sa menos ug tambok, ngadto sa menos-cholesterol nga mga diyeta, labaw pag mahimo kay sa medisina pinaagi sa pagbalda sa pagkunhod sa proporsiyon sa kanser.” (Target: Cancer) Sa maong kahimtang, unsang mga pagkaon ang makatabang sa pagsanta sa kanser?

Ang usa ka ahensiya sa gobyerno maylabot sa panglawas misugyot nga ang imong diyeta angay motaganag labing menos 25-35 gramos (mga usa ka onsa) sa natural nga mga lanot sa usa ka adlaw. Kini motabang sa paglimpiyo sa tinai sa kinaiyanhong paagi. Apan unsaon nimo pagbaton ug lanot diha sa imong pagkaon? Kaon ug daghang prutas, utanon, gisantes, balatong, ug lunlon-trigong tinapay ug cereales. Kaon sa mga pagkaon sama sa patatas, mansanas, peras, ug peaches uban sa ilang mga panit. Ang utanon sa pamilya sa repolyo makapakunhod usab sa riyesgo sa kanser sa colon o lubot.

Ang laing sugyot mao ang paglikay sa mga tambok sa hayop. Ang manok ug isda gisugyot inay sa pulang karne. Kon imo gayong palabihon ang karne, nan tinoa nga kini diyutay rag tambok sa ibabaw o sa sulod. Pilia ang menos-tambok o skim-milk nga mga produkto sa gatas. Iapil ang mga pagkaong dunay mga bitamina A ug C, sama sa dugom berde dahong utanon—broccoli, kale, alugbati, chicory, watercress, beets, ug bisan dandelion nga mga dahon! Ang laing maayong kolor sa pagkaon nga mopadayag sa bitamina A ug C mao ang dalag-orens: utanon—carrots, kamote, pumpkins, kalabasa; prutas—apricots, cantaloupes, papaya, peaches, pinya, ug mga melon, sa pagngalan ug pipila lamang.

Ang Diet, Nutrition & Cancer Prevention nagaingon usab: “Nagauswag ang ebidensiya nga ang pagkaon ug daghan kaayong tambok (makasuhop ug dili-makasuhop) tingali mopauswag sa purohan nimong makabaton ug kanser sa colon, suso, prostate, ug endometrium [hanig sa matris].” Nan unsa ang konklusyon? Nga ang imong diyeta makahimog kalainan diha sa daghang kanser.

Unsang ubang produktor ang angay natong likayan kon buot natong mamenosan ang riyesgo sa kanser? Bisan pag kini tingali dili popular nga sugyot sa pipila, atong susihon ang papel sa tabako.

Ang Ilang Ginasulti Mahitungod sa Tabako Tinuod

Ang mga eksperto sa Oxford University nga si Doll ug Peto misulat: “Walay usa ka lakang ang nasayrang dakog epekto sa gidaghanon sa nangamatay nga gipasangil sa kanser kay sa pagkunhod sa paggamit ug tabako . . . Ang pangunang epekto mao unyay diha sa kanser sa baga, nga sa gulanggulang nga edad maoy kapin sa napulo ka beses ang labaw diha sa regular nga mga tigsigarilyo kay sa tibuok-kinabuhing mga dili-hinabako.”

Ang paghunong sa pagtabako makapakunhod usab sa kasubsob sa ubang kanser. “Ang dayag nga epekto motungha usab diha sa kaso sa mga kanser sa baba, tilaokan, larinhe, esopago, pantog, lagmit sa pancreas, ug tingali sa rinyon.”—The Causes of Cancer.

Mga Kemikal nga Makapatay

Makahanggab ka bag mga produktong kemikal diha sa imong dapit trabahoan, o ang imong panit madapat ba niana? Ang bag-ong panukiduki nagtino nga ang pila ka kemikal makatukbil sa kanser nga reaksiyon. Sumala kang David P. Rall, direktor sa U.S. National Toxicology Program, ang ebidensiya nagapailang “18 ka kemikal ang makapahinabog kanser diha sa tawo ug ang laing 18 gikatahapan.” Ang basahon bahin sa panglawas sa T.B. nga Decade of Discovery nagaingon: “Ang usa ka kemikal makasilbing tigpasugod ug tigpausbaw, o ang duha o kapin pang kemikal magkalambiggit sa pagpatunghag tumor.” Sa maong kahimtang, unsa ang pipila sa peligrosong mga kemikal ug trabaho?

Ang basahong The Causes of Cancer nagalista sa alkylating nga mga substansiya, aromatikong amines, asbestos, benzene, vinyl chloride, ug pila ka compound o ang mga ang-ang sa oxidation sa arsenic, cadmium, chromium, ug nickel. Kini nagapaila usab sa peligrosong mga trabaho nga mao ang paggamag muwebles nga gahing kahoy ug paggamag mga butang nga panit, ingon man ang produksiyon sa isopropyl alcohol. Unya unsay imong mahimo kon kining mga butanga nalangkit sa imong trabaho?

Kasagaran, ang kasaligang mga amo mohimog mga lakang sa paghanaw sa kapeligrohan nga makontaminar. Sa pila ka kaso, ang gipauswagang bentilasyon nakahanaw sa mga alisngaw nga mas dali gikan sa dapit trabahoan. Sa ubang kahimtang, ang mga trabahante nagagugol ug mas mugbong mga yugto sa peligrosong dapit. Gigamit ang makapanalipod nga sinina ug mga respirator. Bisan pa niana, ang pasidaan angay dinhi.

“Ang kadaghanang kompaniya wala gani masayod nga nagalungtad ang maong mga kemikal, o kon nahibalo sila nga kini nagalungtad, nan sila walay ideya nga adunay gitawag nga carcinogen.” (Decade of Discovery) Sa maong mga kahimtang, unsay imong mahimo? Kon ang imong amo dili andam manalipod kanimo, nan kinahanglang imong tulotimbangon ang kaayohan sa pag-ilis sa imong trabaho. Kon buot sabton, ang imong panglawas maoy usa sa imong labing bililhong mga bahandi.

Busa unsay imong mahimo sa pagpukgo sa kanser? Nahauna, tubaga kining mga pangutanaha: Gimahal ba nimo ang kinabuhi, maayong panglawas, ug kabaskog? Nasabtan ba nimo ang kahibulongang gasa sa himsog nga lawas? Buot ba nimong pukgoon ang kanser? Kon motubag kag oo, nan makaugmad ka sa igong panukmod sa paghimog kausaban sa imong paagi sa kinabuhi, mga kausabang makapakunhod sa imong purohan sa pagpasugod sa kanser diha sa imong lawas mismo. (Tan-awa ang laraw sa panid 6.)

Sayo nga Pagrekonosir—Unang Lakang sa Pagtambal

Apan unsa man kon ulahi na kaayo ang pagsanta? Ang magsusulat bahin sa siyensiya si Edward J. Sylvester nag-ingon nga may “maayo gihapong balita alang niadtong nahadlok nga sila makakuhag kanser . . . , apan . . . ang kadaghanang kauswagan sa pagtambal sa kanser nalangkit sa sayo nga pagrekonosir.” Busa, ang tanang eksperto sa natad nagatambag sa pagkaigmat sa posibleng mga pasidaan sa kanser. Unsay imong bantayan ingong sayo nga mga pasidaan sa kanser? Ang pipila kanila mao:

1. Kausaban sa mga sumbanan o batasan sa pagkalibang o pagpangihi.

2. Hubag nga dili maayo.

3. Talagsaong pagdugo o inawas.

4. Paghubag o bugon sa suso o sa laing bahin.

5. Regular nga pagkadili-mahilisan o kalisod sa pagtulon.

6. Dayag nga kausaban sa kalunggo o alom.

7. Kanunay nga ubo o kapagaw.

8. Dili-ikapatin-awng paghugo sa lawas sa dili pa dugay.

Sa unang ebidensiya sa bisan hain sa maong mga simtoma, ang doktor angay konsultahon. Siyempre, ang simtoma dili tingali timaan sa kanser. Apan kon imong madiskobrehang labing sayo, labing maayo.

Ang bag-ong mga kauswagan nahimo sa sayo nga pagkatiktik sa mga tumor pinaagi sa mammography, thermograms, sonograms (ultra sound pictures), CAT scans, Pap smears, ug mga pagsusi sa tai ug ihi. Karon ang mga teknisyan nakapatungha sa labi pang tukmang sistema sa sayo nga pagrekonosir nga gitawag MRI (magnetic resonance imaging). Sumala sa gisaysay sa magsusulat si John Boal, ang MRI scan maoy “dili-modaot, nahigawas-sa-radyasyon, ug dili-sakit nga palakaw.” Kini epektibo kaayo nga “sa usa ka bag-ong pagtuon sa Huntington Medical, ang mga tumor sa utok nakaplagan sa 93 ka pasyente diin ang CAT scans wala makadiskobreg mga abnormalidad sa utok.” (American Way) Bisan pag mahal kaayo, gidahom nga sa kataposan sa 1986, may mga 300 nang ikainstalar sa mga ospital sa T.B.

Imong Tinamdan ug mga Sugyot sa Doktor

Kadaghanan ang unang reaksiyon sa dihang sultihan ang usa nga siya may kanser mao ang pagsalikway, ang dili pagtuo niana. Sa iyang librong The Facts About Cancer, si Dr. McKhann nag-ingon nga ang pagsalikway “maoy hinungdanon kaayong normal ug maayong pangdepensa batok sa mga kahimtang o impormasyon nga makapameligro sa kinabuhi. Kini gibatbat ingong ‘morpina sa kalag’ ug mao ang paagi sa atong pagsalikway sa mga hunahuna nga masakit kaayong antoson. Sa aktuwal kita nagalangaylangay aron malig-on kita sa emosyon sa pag-atubang sa kamatuoran, nga kasagarang itugot nga ang kamatuoran moabot nga inanay kaayo nga kini dili makapagun-ob kanato.”

Bisan pa niana, kini nagahatag ug pasidaan: “Ang kusganon ug tagdugay nga pagsalikway makapugong nimo sa pagpangitag sayo medikal nga pagtagad o magpahinabo kanimo sa pagsalikway sa medikal nga tambag ug tambal pinaagi sa dili pagdawat sa rekonosir.”

Ang laing reaksiyon tingali mao ang kahadlok o kasuko. Makatabang nga masabtan sa tanan nga “ang tumong sa kasuko tingali mao . . . ang pamilya, Diyos, kapalaran, mga doktor, mga nars, ospital o ang sakit mismo.”

Ang pagbati sa sala kadaghanan moukiok sa alimpatakan sa pasyente. Ang masakitong bana mobating sad-an tungod kay siya dili na makabuhi sa tukma sa iyang pamilya; ang asawa, tungod kay siya dili na makaatiman sa panimalay sama sa nangagi. Sumala sa ginatambag ni Dr. McKhann: “Labi pang maayo nga imong bation ang pagbasol nga wala ka nay mahimo inay sa pagbating sad-an.”

Ang dugang kasagarang reaksiyon sa mga pasyente sa kanser mao ang depresyon, nga mahimong motultol sa mga pagbati sa pagkawalay-paglaom ug kaguol. Unsay pag-isip ni Dr. McKhann niining tanang reaksiyon? “Bisan pag kana dili nindot, kining tanang kusganong mga reaksiyon hingpit nga normal. . . . Kini sila maoy mga sanong ngadto sa sakit ug dili kay bahin sa sakit mismo.”

Siya misugyot: “Ang pag-atubang nimo sa kanser magkinahanglan nga imong pakigbisogan ang daghang bugno. Dag-on nimo ang pipila, apan kinahanglang dahomon usab nimong mapildi sa pipila. . . . Aron masabtan kon unsay gikinahanglan, kinahanglang imong tun-an ang imong kaaway. Kini nagkahulogan sa pagkasayod sa unsang paagi ang kanser moatake sa imong lawas, apan labi pang hinungdanon, sa unsang paagi kini moatake sa imong pagkatawo, sa imong pagkamao.”

Pag-atubang sa Pagtambal sa Kanser

Sa pila ka bahin, ang krusada batok sa kanser inanayng may balos, ug sa dili pa dugayng mga dekada ang mga sangpotanan labi pang makapadasig. Ang mga doktor, mga siyentipiko, ug mga tigdukiduki mibati nga ilang makita ang diyutayng kahayag sa tumoy sa tunil. Kini nakapasulod ug bililhong butang sa gubat batok sa kanser—paglaom. Sumala sa giingon ni Dr. McKhann: “Lagmit ang bugtong labing hinungdanong kinahanglanon sa pagkinabuhi uban sa kanser mao ang paglaom . . . , usa sa labing misteryoso ug makapalig-ong mga prinsipyo sa kinabuhi.” Ang pagkaayo molambo sa paglaom samtang ang kanser modahan tungod sa pagkawala sa paglaom. Apan diin makakuhag paglaom ang pasyente sa kanser?

Adunay daghang tinubdan, apan ang tulo ka iladong tinubdan mao: (a) mga doktor ug mga nars nga mabination ug malaomon, (b) imong mga hinigugma, ilabina ang kapikas nga positibog hunahuna, (c) maayog-pasikaranan nga relihiyosong pagtuo. Ang among kataposang artikulo niining serye mokomento bahin sa pagtuo ug sa tinuod nga pasikaranan sa paglaom alang sa umaabot.a

Sa medikal nga mga termino, ang lig-ong pasikaranan sa paglaom anaa sa tulo ka dagkong naandang tambal sa kanser—ang siruhiya, chemotherapy, ug radyasyon. Unsa ba kining tulo ka paagi?

Ang siruhiya nagalangkit sa pagkuha sa mitubong tumor ug tingali sa bahin sa tisyu sa palibot.

Ang chemotherapy (kemikal nga terapiya) mao ang pagtambal sa kanser pinaagi sa mga droga nga makakaylap sa tibuok lawas ug moatake sa mga selula sa tumor. “Kapin sa singkuwenta ka kemikal gamiton sa pagtambal sa kanser ug ang pila ka tumor mamaayo.”—The Facts About Cancer.

Ang radyasyon nga terapiya mao ang paggamit sa high-energy nga radyasyon gikan sa X ray, cobalt, radium, ug ubang tinubdan sa pagpatay sa malignant nga mga selula.

Pag-atubang sa Segundaryong mga Epekto

Dili matarong ang paghisgot sa kalamposan sa pagtambal sa kanser nga dili usab hisgotan ang mga riyesgo o segundaryong mga epekto. Nga ipahayag sa labing yanong mga pulong, “ang mga droga sa chemotherapy maoy mga toxin [mga hilo],” ug “pipila sa maong mga droga makahilo kaayo nga ang mga pasyente mamatay sa ilang segundaryong mga epekto.” (Target: Cancer) Busa, sanglit ang chemotherapy maoy paghilo sa sistema o lawas, kini espada nga duhag sulab. Gilaoman nga kini mopatayg mas daghang selulang malignant kay sa mga maayo. Apan kini mahimong motultol usab sa unang daotang segundaryong mga epekto, sama sa pagkakasukaon, pagsuka, ug temporaryong pagkalarot sa buhok. Hinuon, daghang pasyente mibating ang temporaryo daotang mga segundaryong epekto mas maayo kay sa wala-sa-panahong pagkamatay.

Ang radyasyon nga terapiya sa pagkamatuod usa ka pagsunog nga paagi nga mopatay sa tanang selula nga hidapatan niini. Bisan pa niana, kini ikasentro sa eksaktong bahin sa tumor. Bisan pa niana, ang usa ka awtoridad nag-ingon nga “ang radyasyon nga terapiya kusganong gidahig sa pagpahinabog mga kanser sa ulahi.” Kini nagahawas sa kahimtang sa pagbayloay diin ang pasyente ang maghukom.

Giangkon sa pila ka doktor nga usahay ilang gamiton ang maong mga terapiya bisan pag, sa ilang punto de vista, walay paglaom alang sa pasyente. Sumala sa giadmitir sa taga-Chile nga siruhano si Dr. Villar: “Usahay, ang pagtambal sa kanser mahal kaayo—mahal kaayo—nga matang sa sikoterapiya.” Ang magsusulat bahin sa siyensiya si Sylvester mipunting nga “ang pagsabot ni Villar gituohan sa daghang doktor sa kanser nga mabalak-on nga bisan ang makahilo kaayong mga tambal ginapedido nga walay ebidensiya nga sila nagatabang.” Nan, nganong sila gisugyot man? “Kay gibati sa usa ka doktor, sa mga pulong sa usa ka kritikal medical contologist: ‘Dili ako makatugot nga pasagdang mamatay ang makaluluoy nga babaye.’”—Target: Cancer.

Bisan pa niana, daghang tawo mopalabi sa pagtugot nga matapos ang ilang mga kinabuhi nga wala ang tambal nga mopalugway lamang sa ilang pag-antos. Kini ilabinang matuod dihang ang terapiya dili makatabang kanila ug makadugang pa sa ilang mga kasakit.

Mapukgo ba ang Kanser sa Suso?

Tingali usa sa labing gikahadlokang mga kanser sa mga babaye, ug bisan sa pila ka lalaki, mao ang kanser sa suso—dili lamang tungod sa proporsiyon sa nangamatay niini kondili tungod usab sa mga epektong maylabot sa pagpaanyag ug sa hunahuna. Unsay imong mahimo sa paglikay nga makuha ang suso, nga nailhang mastectomy? Ang hinungdanong butang mao ang sayo nga pagrekonosir.

Bisan pag ang mga babaye gitambagan sa paghimog kaugalingong pagsusi sa mga suso alang sa pagtungha sa bisan unsang bugon, gisugyot nga ang mga babayeng dagkog suso magbaton sa tinuig nga mammography, o pagsusi sa suso sa X ray. Ngano man? Tungod kay lisod ang pagmatikod sa bugon nga anaa sa ilalom sa tisyu pinaagi lamang sa yanong paghilam. Sumala sa gitambag ni Dr. Cory SerVaas: “Ang imong purohan nga isipong apil sa mga bulahan labing maayo kon imong batonan ang imong unang mammogram dihang moabot ka sa edad 35 o 40.” Nganong matuod kana? “Alang sa kadaghanang matang sa kanser sa suso ang proporsiyon sa pagkabuhi sa lima ka tuig maoy kapin sa 85 porsiento alang sa mga kanser nga madiskobrehan samtang anaa sa Ang-ang I.”

Karong mga adlawa adunay mga makina sa X ray nga makahimog mammography nga menos kaayog radyasyon. Kini mopakubos kaayo sa posibilidad sa paghagit sa kanser pinaagi sa sobrang radyasyon.

Ang laing hinabang sa sayo kaayong pagrekonosir mao ang thermogram, nga maoy pagsusi sa temperatura sa suso. “Ang mga tumor nagaugmad sa ilang kaugalingong suplay sa dugo, nga magkinahanglag daghan kaayong enerhiya sa oksiheno diha sa dugo aron sila motubo. . . . [Ilang] pormahon ang init nga mga bahin, nga mobugag enerhiya nga labi pang daghan kay sa normal nga mga selula.” (Target: Cancer) Kini motugot sa sayong pagtiktik sa “init nga bahin” pinaagi sa thermogram.

Sa nangagi, ang siruhiya alang sa kanser sa suso kadaghanan naglangkit sa radikal nga mastectomy—ang makapadaot nga pagkuha sa suso ug sa naglibot nga tisyu sa kaunoran ug sa lymph nodes. Giisip ba gihapon kana nga kinahanglanon? Si Dr. Bernard Fisher, usa ka eksperto sa natad sa kanser sa suso, mihinapos nga dili lamang kasagarang dili makataronganon ang radikal nga mastectomy kondili “ang yanong mastectomy, ang pagkuha sa tanang tisyu sa suso, mipatim-awng wala magpauswag sa kinabuhi kay sa lumpectomies lamang [pagkuha sa bugon lamang] nga uban ug walay tambal sa radyasyon.”

May Lain pa Bang Mapiling Tambal?

Sa pagkakaron, ato lamang nahisgotan ang naandang medikal nga paagi sa pagtambal sa kanser. Matarong lamang ang paghisgot nga ang pila ka pasyente miliso ngadto sa ubang metodong may nagkalainlaing sukod sa kalamposan ug kapakyasan. Mga panig-ingnan niini mao ang Laetrile (Bitamina B₁₇) nga pagtambal, ang Hoxsey nga pagtambal nga magagamit sa mga dahondahon ug pila ka kemikal, ug ang laing paagi nga giestablisar ni Dr. William D. Kelley, usa ka dentista, nga gipasukad sa pagtuo nga ang kanser “nagapaila sa kakulang sa aktibong enzyme sa pancreas.”—One Answer to Cancer.

Dugang pa, sumala sa gipahayag diha sa Target: Cancer: “Adunay daghang tawo, nga apil kanila mga doktor, nga nagtuo sa ‘holistic’ nga ideya sa hinungdan, tambal, ug pagsanta sa kanser ug sa ubang sakit: Ang kanser maoy usa ka sakit nga ‘gipahinabo’ sa dili-tukmang pag-obra sa tibuok tawo, ug ang paningkamot sa bahin sa tawo makapasig-uli sa kahimsog. Daghang dungganong tawo nagtuo niini, ug daghang kanhi mga biktima sa kanser nagapanumpa nga sila naayo pinaagi sa pagsunod sa mga reseta nga gipasukad sa holistic o katibuk-ang panglantaw inay sa reductionist o pinayanong panglantaw sa kahimsog.”

Usa sa maong kanhing mga biktima mao si Alice, usa ka bibohong babaye nga singkuwentahon sa edad, nga taga British Columbia, Canada. Bisan pa niana, 36 anyos kanhi, nabatonan niya ang iyang unang operasyon tungod sa gamayng malignant nga tumor sa iyang kamot. Unom ka tuig sa ulahi, siya may operasyon tungod sa kanser sa obaryo. Unya, sa 1960, siya may hysterectomy (operasyon sa pagkuha sa matris).

Ang kanser misugmat sa 1965, ug gisugyot na usab ang operasyon. Si Alice miingon: “Buot nilang himoon ang colostomy ug mastectomy, ug dili ko kana gusto. Sa maong panahon gipul-an na ako sa operasyon. Busa ako miadto sa Mexico alang sa Hoxsey nga pagtambal. Akong gisunod ang ilang paagi sulod sa 11 anyos. Alang kanako kadto misaler, bisan pag ako nasayod nga kini wala mosaler sa uban. Wala na mosugmat ang akong kanser sukad niadto.”

Ang laing tawo nga milampos sa iyang pakigbisog sa kanser mao si Rose Marie. Siya ang sunod mosugid sa iyang estorya.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 13]

Bisan tuod ang Pagmata! nagahisgot niining lainlaing paagi, kami wala mobarog bahin sa ilang pagkaepektibo. Sumala sa giadmitir ni Dr. Kelley: “Angay ibutang sa hunahuna nga dako ang riyesgo sa bisan unsang paagi [naandan o dili-naandan] nga imong pilion o sa kombinasyon kaha sa mga paagi.” Busa, among gisingkamotan ang pagpahibalo bahin sa presenteng kahimtang, apan among pasagdang ang matag indibiduwal mohimo sa iyang kaugalingong desisyon tapos sa pagtuon ug pagkonsulta sa kuwalipikadong mga doktor.

[Graph sa panid 10]

(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)

SAMPOL NGA PAGTANDI SA NAMATAY TUNGOD SA KANSER SA LALAKING MGA HINABAKO BATOK SA GIDAHOM NGA GIDAGHANON ALANG SA DILI-HINABAKOb

Matag tawo nagahawas sa 100 namatay

KANSER SA BAGA

DILI-HINABAKO 231 Gidahom Mamatay

HINABAKO 2,609 Napanid-ang Namatay

KANSER SA BABA UG TUNLAN

DILI-HINABAKO 65 Gidahom Mamatay

HINABAKO 452 Napanid-ang Namatay

[Mga footnote]

[Mga Letrato sa panid 9]

Kining mga pagkaona motaganag natural nga lanot ug mga bitamina ingong panalipod sa kanser