Mga Batan-on Nangutana . . .

Sa Unsang Paagi Makapugong Ako sa Akong Kasuko?

“Ako masuk-anon sa labihan. Ako masuko, ug sa dili ko lang masayran, isulti ko ang mangil-ad nga mga butang ngadto sa mga tawo nga buot ko gayong isulti. Maningkamot ako sa dili pagpakabana sa ginagmayng mga kayugot, apan kana mosamot ra gayod. Tapos mosilaob ang akong kasuko, ako mobati sa sala.”—Usa ka tin-edyer nga babaye.

WALAY duhaduha bahin niini, ang pagpugong sa imong kasuko mahimong usa ka dakong pakigbisog. Nan, dili katingalahang ang pipila diha sa natad bahin sa maayong kaisipan nagaingong maayo nga imong ipahungaw panagsa ang imong kasuko. Kini gituohang ‘mopausbaw sa imong pagtahod sa kaugalingon’ ug ‘magatin-aw sa hangin’ sa imong mga pakiglabot sa uban. Aw, ang pila nagaingon pa nga ang pagpugong sa kasuko makadaot sa imong lawas!

Bisan pa niana, ang Bibliya nagaingon: “Ipahilayo kaninyo ang tanang makadaot nga kayugot ug kasuko ug kapungot ug sininggitay ug mapasipalahong sinultihan.” (Efeso 4:31) Nan, haing tambag ang labing maayo? Posible ba ang pagpugong sa kasuko sa usa dihang may dakong paghagit?

Imong Kasuko—Usa ka Kinaiya sa Tawong Luog?

Anaa sa sentro sa daghang teoriya bahin sa kasuko mao ang pagtuo sa teoriya sa ebolusyon. Nagtuo ang pipila nga ang kasuko mao ang kabilin gikan sa atong mga katigulangang luog, usa ka kinaiyang dili mapugngan. Nagaingon si Carol Tavris diha sa iyang librong Anger: The Misunderstood Emotion: “Ang mga teoriya ni Darwin nagahawas sa labing hinungdanong kinauyokang punto sa Kasadpanhong panghunahuna: kay sa makausang ang pagtuo nga kita makapugong sa kasuko—sa pagkatinuod, kinahanglang magpugong niini—moyukbo sa pagtuo nga kita dili makapugong niini, sa maong panahon kana hamubo na lang nga paglukso ngadto sa presenteng pagtuo nga kita angay magpugong niini.”

‘Ipahayag ang imong kasuko,’ sa ingon motambag ang pipila. ‘Hala ipahungaw ang kasuko.’ Apan napamatud-an bang mapuslanon ang maong tambag? Sa usa ka butang, ang ebidensiya batok sa teoriya sa ebolusyon padayong nagatubo. Ug si Tavris ug ang uban nagahagit sa ‘ipahungaw kana’ nga opinyon bahin sa kasuko. “Akong namatikdang ang mga tawong lagmit mopahungaw sa ilang kasuko mahimong mas suko, dili kay mamenosan ang kasuko,” miingon si Tavris. “Akong napanid-an ang daghang mga pagkasilo taliwala sa mga nagdawat sa kasuko.”

Ang librong Behind Closed Doors: Violence in the American Family nagtahong susama sa usa ka pagtuon sa kapin sa usa ka libong magtiayon. Nadiskobrehan sa mga magsusulat nga ang pagpahungaw sa kasuko dili gayod makapakalma. Sa kasukwahi, ang binaba nga pagkaagresibo kadaghanan mosangpot sa lawasnong pagkaagresibo! Ang katarongan? Ang kasuko masugnoran sa kaugalingon. Ang maong panukiduki sa ingon nagapamatuod sa giingon sa magsusulat sa Bibliya kasiglohan kanhi: “Ang usa ka tawong masuk-anon nagahagit sa pagpakig-away, apan ang usa nga mahinay sa kasuko nagapalinaw sa panagbingkil.”—Proverbio 15:18; itandi ang 29:22.

‘Masuko, Apan Ayaw Pagpakasala’

Ang kasuko sa ingon dili kay dili-kapugngang kinaiyang hayopnon. Kini mahimo ug kinahanglang pugngan. Apan, nagkahulogan bang kita sa usa ka paagi dili maapektahan sa paghagit—nga walay mga pagbati ug mga emosyon? Dili, kay sa Efeso 4:26 ang Bibliya nagaila nga may mga panahong kita matarong nga masuko: “Masuko, apan ayaw pagpakasala.”

[Letrato sa panid 23]

Matikdi, hinunoa, nga ang Bibliya nagatunglo, dili sa kasuko, kondili ang pagtugot nga ang kasuko mogahom sa linihokan sa usa! “Si bisan kinsang makiling sa kasuko daghan ug kalapasan,” nagaingon ang Proverbio 29:22. Busa inay sa paghambin sa kasuko, “dag-a kana.” (Itandi ang Genesis 4:7.) Pananglitan, handurawa nga ikaw anaa sa kahimtang nga mopabukal gayod sa imong dugo. Sa unsang paagi ikaw ‘makahupot sa kalinaw hangtod sa kataposan’? (Proverbio 29:11) Mahimong sulayan una nimo ang karaang tambag nga ‘pag-ihap hangtod sa diyes’—o hangtod sa bisan unsang numero nga ikaw mahupayan.

Ang usa ka artikulo diha sa magasing ’Teen dugang nagasugyot: “Gamita ang bahin nianang enerhiya sa kasuko pinaagi sa pagbaklay ug layo . . . Basin buot nimong buhaton ang buluhatong ikaw marelaks, kon kaha mao ang pagpamati sa honi, pagkaligog init o pagtan-awg sine.” Labi pang maayo, sangpita si Jehova nga Diyos sa pag-ampo, nga pangayoon ang iyang tabang sa pagpabiling kalmado. “Ug ang kalinaw sa Diyos nga molabaw sa tanang hunahuna magabantay sa inyong mga kasingkasing ug inyong mga gahom sa hunahuna.” (Filipos 4:7) Dugang pa, sulayi ang pagbasa sa Bibliya o gipasukad-sa-Bibliya nga mga basahon, sama niining magasina ug sa kauban niining Ang Bantayanang Torre.

‘Pagpahinay sa Kasuko’

Ang Proverbio 19:11 nagaingon: “Ang panabot sa usa ka tawo tinong nagapahinay sa iyang kasuko.” (Itandi ang Proverbio 14:29.) Ang panabot mao ang buhat o gahom sa pagkasabot sa usa ka kahimtang, nga nagbaton sa tanang kamatuoran sa usa ka butang una molihok. Pinaagi sa paggamit sa panabot, basin imong makaplagang walay katarongang ikaw maglagot sa unang bahin.

Pananglitan, handurawa nga ang imong mga higala naulahi sa paghapit kanimo alang sa usa ka sine. Mosugod ka sa paghunahuna sa tanang ubang panahong kini nahitabo kanimo. Sa dugang ikaw maghunahuna, ikaw dugang maglagot! Sa dihang sa kataposan moabot na sila, unsay imong buhaton? Ipahayag kanila kon unsay naa sa imong hunahuna—o susihon kon unsay nahitabo nga sila naulahi kaayo? Lagmit may usa ka maayong hinungdan. Ang pagbatog panabot sa ingon basin makapugong sa pagsilaob sa kasuko.

Ang panabot mahimong mag-apil usab sa paghatag ug panahon sa pagtulotimbang sa mga sangpotanan sa masuk-anong pagpanimalos. Tagda ang usa ka asoy sa Bibliya nga naglangkit kang Haring David. Sa dihang ang usa ka tawong ginganlag si Nabal mitamay sa kalulot ni David, si David madalidaliong nagplano nga manimalos—ang pagpatay! Ugaling, ang asawa ni Nabal si Abigail nangamuyo kang David sa pagpalandong sa sangpotanan sa pag-ulag inosenteng dugo. Si David nasanta sa iyang giplano. “Bulahan ang imong pagkamaalamon,” matud ni David ngadto kang Abigail, “ug bulahan ikaw nga nagpugong kanako niining adlawa sa pagkaagom sa pagkasad-an sa dugo.”—1 Samuel 25:2-33.

Ang pagpalandong sa sangpotanan sa pagsilaob sa kasuko susamang makapanalipod kanimo gikan sa walay-hinungdang pag-usbaw sa pakigbingkil sa usang anaa sa awtoridad, sama sa usa ka magtutudlo o amo. “Kon ang espiritu sa usa ka punoan motindog batok kanimo, ayaw pagbiyai ang imong dapit, kay ang pagkamalinawon mismo nagahupay sa dagkong mga sala,” matud ni Solomon. (Ecclesiastes 10:4) Ug bisan kon ang panimalos ipunting sa usa ka isigkaingon, hinumdomi ang ginaingon sa Bibliya: “Ayaw pag-ingon: ‘Buhaton ko kaniya ang ingon sa iyang gibuhat kanako.’”—Proverbio 24:29.

Ang laing paagi sa pagpahinay sa kasuko mao ang pagbantay kon unsay imong ginapakaon sa imong hunahuna. Daghang salida sa telebisyon maoy puno sa kapintasan. Tinuod, daghan ang nagahunahunang ang kapintasan sa TV ug sa sine moapektar lamang niadtong nakiling na niana. Apan, ang usa ka tem sa panukiduki nag-ingong “ang tanang tumatan-aw lagmit maapektahan.”—How to Live With—And Without—Anger, ni Albert Ellis.

Ang Bibliya dugang nagatambag sa Proverbio 22:24, 25: “Ayaw pagpakighigala sa usa nga daling masuko; ug sa usa ka tawong mapungtanon ayaw pakigkuyog, aron dili ka masinati sa iyang mga alagianan ug makabaton ka ug lit-ag sa imong kalag.” Malipay ka bang makighigala niadtong “daling masuko”? Nan ayaw katingala kon ikaw malisdan sa pagpugong sa imong kasuko. Ang librong How to Live With—And Without—Anger sa ingon nagadasig sa pagpangitag “maayong mga sulundan diha sa imong kinabuhi . . . mga tawo nga mobating determinado sa pagbuntog sa mga kangil-aran sa kinabuhi ug aktibong nagapadayon sa pagbuhat niana. Pakigsulti sa maong mga tawo. Sulayi ang pagkat-on gikan kanila sa unsang paagi sila nakahimo sa pagpabiling mabugnawon nga igo atubangan sa mga kapikalan sa kinabuhi.”

Kasuko Gikan sa Kahiladman

Apan, ang yanong pagpakalma sa kaugalingon mahimong dili makapugong ug dugay sa kasuko. Ang propesor sa sikolohiya si Richard Lazarus misulat: “Ang usa ka emosyon dili kinahanglang pukawon pinaagi sa usa ka butang sa kalibotan sa gawas. Kini mamugna sa mga hunahuna sa usa ka tawo.” Pananglitan, usa ka batan-ong babaye miangkon nga ang iyang kasuko sa kadaghanan maoy tungod sa paghunahuna sa mga butang nga makapalagot kaniya bahin sa usa ka tawo. “Maglumba sa akong hunahuna ang matag detalye, ug akong makaplagan nga ako mas masuko ug mas masuko. Sa kahiladman ako manerbiyos ug dili mahimutang. Ang tibuok kong adlaw madaot. Ako mobati sa kaluya.”

Ang paghisgot sa ulahi sa hitabong makapatunghag kasuko uban sa usa ka higala susamang makabaton sa epekto nga makapatungha na usab sa kasuko. Usahay ang labing maayong buhaton mao ang pag-abot sa tinubdan mismo sa kapikalan ug sulayan ang pagtul-id sa mga butang. May nakapasilo ba kanimo? Kon ikaw dili makalimot sa yano sa butang, duola kanang tawhana ug sulayi ang pagtul-id sa butang. (Itandi ang Mateo 5:23-26.) Kadaghanan mosangpot nga nahitabo ang usa ka yanong dipagsinabtanay.

Tingali daghan ang mga paghagit. Bisan pa niana, uban ang panabot ikaw makaisip sa mga butang sa hustong kahimtang. Makatuon ka sa paghimo sa makadaot nga mga pagbati nga mabungahong mga lihok. Oo, makapugong ka sa imong kasuko!

[Letrato sa panid 23]

Gilikayan mo ba ang pagpakig-uban sa mga daling masuko?