Ang Katsilang Inkwisisyon—Sa Unsang Paagi Nahitabo Kadto?

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Espanya

HUNYO 5, 1635 kadto, sa gipahibalo nila si Alonso de Alarcón nga naisyu ang mandamiento de aresto alang kaniya. Wala tagda ang iyang mga pagprotesta nga siya walay sala. Siya gipriso nga nag-inusara. Sa katulo siya “giimbitar” sa pagsugid sa iyang mga krimen, apan iyang giproklamar ang iyang pagkainosente.

Sa Abril 10, 1636, siya gisakit sa bitayanan hangtod siya nawad-ag panimuot. Sa Oktubre 12, siya gihukman sa 100 ka latos ug gidistiyero sa unom ka tuig.

“Sa Labawng Kahimayaan sa Maglalalang”

Si Alonso usa ka tighablon sa Toledo, Espanya, (nga gipakita sa ibabaw) amahan sa tulo ka anak babaye, ug paralisado sa pikas nga lawas. Ang iyang doktor nagsulti sa mga tigsukitsukit nga ang paglatos mahimo nga walay kadaotan—labing menos sa bahin sa lawas nga dili paralisado. Si Alonso biktima sa Katsilang Inkwisisyon.

Ang iyang sala? Siya giakusar sa pagkaog karne sa Biyernes (kadto nagpasabot nga siya dapig sa mga Hudiyo) ug sa pagpasipala batok ni Birhen Maria (gikatahong siya mipahayag nga ang usa sa iyang mga anak nga dalaga mas birhen pa kay kang Maria). Ang nag-akusar kaniya mao ang lokal nga pari.

Gitun-an sa mga teologo ang kaso ug gihukom nga ang mga sumbong batok kaniya maoy tin-awng pamatuod sa pagkaerehes. Ang bug-os nga palakaw giangkong ad majorem Dei gloriam (sa labawng kahimayaan sa Diyos), bisan pag si Alonso ug ang 100,000 o kapin pang uban nga gihusay sa Inkwisisyon wala magsabot niana sa maong diwa.

Dili katingad-an, ang Katsilang Inkwisisyon nahimong usa ka sanglitanan sa relihiyosong pagdaogdaog ug pagkapanatiko. Bisan ang pulong “inkwisisyon,” nga sa sinugdan nagkahulogan lamang nga “usa ka buhat sa pagsukitsukit,” karon nagbaton sa mga kahulogan sa pagsakit, inhustisya, ug walay-kaluoy nga dili pagtagad sa tawhanong mga katungod. Sa unsang paagi natukod ang maong madaogdaogong palakaw? Unsa ang mga tumong niadto? Mahimo ba kanang pakamatarongon ingong “kinahanglanong pagkadaotan”?

Ang Inkwisisyon—Ang Dalan Ngadto sa Panaghiusa?

Sa ika-13ng siglo ang Iglesya Katolika nagtukod sa Inkwisisyon sa Pransiya, Alemanya, Italya, ug Espanya. Ang pangunang katuyoan niadto mao ang pagpuo sa rebeldeng mga relihiyosong pundok nga giisip sa klero nga peligroso sa iglesya. Tapos mapuo ang maong mga pundok, mius-os ang impluwensiya niining gipasiugda-sa-iglesya nga Inkwisisyon, apan ang unang hitabo nagbatog daotang sangpotanan alang sa daghang Katsila mga duha ka siglo sa ulahi.

Sa ika-15ng siglo ang Katolikong Hara Isabella ug Haring Ferdinand nagpukan sa kataposang Muslim nga mga Moro nga nag-okupar sa kinadak-ang bahin sa Espanya sa walo ka siglo. Ang maong mga hari nangitag mga paagi sa pagpatunghag panaghiusa sa nasod. Ang relihiyon giisip nga kombenyenteng paagi sa pagkab-ot nianang tumonga.

Sa Septiyembre 1480 ang Inkwisisyon mitungha na usab sa Espanya, apan kadto gigamhan sa Estado. Ang katuyoan niadto maoy “pagputli sa nasod ug ang panaghiusa sa pagtuo.” Ang Katolikong mga magmamando sa Espanya naghaylo kang Papa Sixtus IV sa pag-isyu sa usa ka bula nga mag-awtorisar kanila sa pagngalan sa mga inkwisitor sa tuyo sa pagsusi ug pagsilot sa pagkaerehes. Human niadto, ang Estado ang nagsuportar sa gastos sa Inkwisisyon ug nagtukod sa mga paagi sa kalihokan. Gisugdan ang usa ka krusada nga estriktong ipatuman ang relihiyosong paghiusa sa nasod. Ang institusyon gipalihok sa panguna pinaagi sa Dominicano ug Franciscanong mga prayle apan gidumala sa monarkiya.

Kadto usa ka kaminyoon alang sa kaharuhay tali sa Iglesya ug sa Estado. Buot sa iglesya nga puohon ang kapeligrohan nga nasabot niini gumikan sa libolibong Katsilang Hudiyo ug Moros nga napugos makombertir sa Katolisismo apan gikatahapang nagsunod pa sa ilang kanhing mga tinuohan. Sa ulahi kini migamit sa samang galamiton sa pagpuo sa Protestanteng mga pundok nga mitungha sa sunod nga siglo.

Ang Inkwisisyon napamatud-an usab nga gamhanang hinagiban alang sa Estado. Kadto nagpukgo sa pagrebelde, nagpatunghag dakong kinitaan nga naagaw gikan sa mga biktima niana, ug nagbug-os sa gahom diha sa mga kamot sa monarkiya. Sulod sa kapin sa tulo ka siglo kining gikahadlokang institusyon nagpatuman sa pagbuot niini diha sa Katsilang katawhan.

Si Torquemada—Ang Labing Daotag-Dungog nga Inkwisitor

Niadtong 1483, tulo ka tuig tapos sa pagkabanhaw sa Inkwisisyon sa Espanya, si Tomás de Torquemada, usa ka Dominicanong prayle ug katingad-anang may kagikang Hudiyo mismo, natudlong inkwisitor heneral. Wala hitupngi ang iyang kapintasan ngadto sa gikatahapang mga erehes. Siya gidayeg ni Papa Sixtus IV tungod sa “pagtumong sa [iyang kadasig] sa mga butang makatabang sa pagdayeg sa Diyos.”

Ugaling, sa ulahi si Papa Alexander VI, kay nalisang sa mga paghinobra ni Torquemada, misulay sa pagmenos sa iyang gahom pinaagi sa pagtudlog duha pa ka inkwisitor heneral. Kadto wala magpulos. Si Torquemada nagpadayon sa paggamit sa katibuk-ang awtoridad, ug panahon sa iyang tagal sa pangatungdanan, iyang nasunog ang labing menos 2,000 ka tawo sa estaka—“usa ka makalilisang nga kalaglagan sa prinsipyo sa pagkapanatiko,” sumala sa The Encyclopædia Britannica. Libolibo ang namahawa sa nasod, samtang ang dili-maihap nga uban pa gipriso ug gisakit ug giilogan sa ilang propiedad. Dayag, si Torquemada nagtuo nga ang iyang buluhaton nahimo sa pag-alagad kang Kristo. Sa pagkamatuod, ang doktrina sa iglesya nagpakamatarong sa iyang mga buhat.a

Bisan pa niana, ang Bibliya nagapasidaan nga ang relihiyosong kadasig mahimong masalaag. Sa unang siglo, si Pablo nagbatbat sa mga Hudiyo nga naglutos sa mga Kristohanon ingong mga tawo nga nagbaton sa “kadasig alang sa Diyos; apan dili sumala sa tukmang kahibalo.” (Roma 10:2) Gitagna ni Jesus nga ang nasalaag nga kadasig magpahinabo pa nga ang maong mga tawo magpatay sa inosenteng mga tawo, nga maghunahunang sila ‘nagbuhat sa balaang pag-alagad sa Diyos.’—Juan 16:2.

Ang mga polisa ni Torquemada nagailustrar gayod sa makapasubong mga sangpotanan sa kadasig nga gipagahi sa pagkapanatiko inay kay gitimplahan sa gugma ug tukmang kahibalo. Ang iyang paagi dili mao ang Kristohanong paagi sa pagkab-ot sa panaghiusa sa pagtuo.

Ang Inkwisisyon ug ang Bibliya

Tungod sa mga inkwisitor, sa kasiglohan halos imposible nga ang mga Katsila makabasa sa Bibliya diha sa ilang kasagarang pinulongan. Ang pagbaton lamang niana diha sa kaugalingong pinulongan gihukom sa mga inkwisitor nga pagkaerehes. Sa 1557 ang Inkwisisyon opisyal nga nagdili sa Bibliya diha sa bisan hain sa mga pinulongan sa Espanya. Gisunog ang dili-maihap nga mga Bibliya.

Maoy sa 1791 na lamang nga ang usa ka Katolikong Bibliya sa Kinatsila ang naemprenta sa kataposan sa Espanya, nga gibase sa Latin Vulgate. Ang unang kompletong hubad sa Katsilang iglesya gikan sa orihinal nga mga pinulongan, ang Nacar-Colunga Bible, mitungha lamang sa 1944.

Ang gidak-on sa gahom sa Inkwisisyon niining bahina makita usab sa kamatuorang bisan ang sinulat-kamot nga Romance (unang Katsilang) mga Bibliya diha sa personal nga librarya sa hari, sa El Escorial, gisubli sa inkwisitor heneral. Ang pasidaang “gidili” makita pa sa blangkong panid sa pipila sa maong mga basahon.

Tingali ang pagdili sa Bibliya sa daghan kaayong kasiglohan sa Espanya maoy usa ka hinungdan nga nakaamot sa kaikag sa mga Katsila sa Balaang Kasulatan karong adlawa. Daghan karon ang may Bibliya ug may sinserong tinguha nga masayod kon unsay tinuod ginatudlo niini.

Ang Matuod nga Nawong sa Inkwisisyon

Ang dili-kalikayang resulta sa Inkwisisyon mao ang pagpausbaw sa kadalo ug katahap. Si Papa Sixtus IV mireklamo nga ang mga inkwisitor nagpadayag sa labaw nga kaibog sa bulawan inay kadasig alang sa relihiyon. Si bisan kinsang datong tawo nameligro nga isumbong, ug bisan pag siya tingali “mapasig-uli sa iglesya” panahon sa palakaw sa inkwisisyon, ang iyang mga kabtangan ilogon gihapon.

Ang uban gihukman tapos sa pagkamatay, ug ang ilang mga eredero nahibiling walay nahot, usahay pinasukad sa wala-magpailang mga manunumbong nga makadawat ug porsiento sa nailog nga bahandi. Ang kaylap nga paggamit sa mga espiya ug mga manunumbong nagpatungha sa klima sa kahadlok ug katahap. Subsob gigamit ang pagsakit aron makuha ang mga ngalan sa “kaubang mga erehes” nga misangpot sa pagdakop sa daghang inosenteng tawo pinasukad sa labing huyang nga ebidensiya.

Ang kusog batok-Semitikong mga katahap mitultol sa ubang mga pag-abusar. Pananglitan, si Elvira del Campo sa Toledo giakusar sa 1568 tungod sa pagsul-ob ug hinlong sinina sa Sabado ug paglikay sa pagkaon ug karneng baboy, nga ang duruha gituohang mga pamatuod sa sekretong pagtuman sa Hudaismo. Kay sa kapintas gisakit sa bitayanan, siya nangamuyo: “Mga Ginoo, nganong dili ninyo ako sultihan kon unsay buot ninyong akong isulti?” Sa ikaduhang sesyon sa pagsakit siya mikompisal nga dili tungod sa iyang delikadong tiyan nga dili niya buot mokaon sa karneng baboy apan, hinunoa, sa iyang Hudiyong mga hilig.

Mga Kasingkasing ug mga Kaisipan Wala Makabig

Bisan pa niana, ang maisogong mga tingog sa pagprotesta nadungog, bisan sa tayuktok sa gahom sa Inkwisisyon. Si Elio Antonio de Nebrija, usa sa inilang mga eskolar sa iyang adlaw, gisumbong ngadto sa Inkwisisyon tungod sa iyang tinguha sa pagpauswag sa teksto sa Latin Vulgate Bible. Siya mitutol: “Obligahon ba ako sa pagpahayag nga ako wala mahibalo kon unsay akong nahibaloan? Unsa ba ka pag-ulipon o gahoma ang malupigon sama niini?” Si Luis Vives, laing eskolar kansang tibuok pamilya gipapha sa Inkwisisyon, misulat: “Kita nagapuyo sa lisod nga mga panahon diin kita dili gani makasulti o makahilom nga dili mameligro.”

Sa sinugdan sa ika-19ng siglo, si Antonio Puigblanch, usa ka Katsilang magsusulat ug politiko nga nangampanya sa pagpapas sa Inkwisisyon, miergo: “[Kay ang] Inkwisisyon usa man ka eklesiastikanhong hukmanan, ang kapintas niini wala mahiuyon sa espiritu sa kalumo nga angay magpaila sa mga ministro sa Ebanghelyo.” Bisan karong adlawa, daghang sinserong Katoliko naningkamot gihapon sa pagsabot sa bahin sa iglesya sa Inkwisisyon.

Busa, ang nahiangayng pangutana mao: Ang mga kasingkasing ug mga kaisipan sa katawhan nakabig ba gayod sa maong mga metodo? Usa ka historyano miingon: “Ang Inkwisisyon, bisan tuod nagpatuman sa pagkausa sa doktrina ug panggawas nga mga tulomanon, wala makadasig ug tinuod nga pagtahod sa relihiyon.”

Pananglitan, si Julian, usa ka batan-ong lalaki nga nagtuon sa pagkapari, nakurat sa dihang una niyang nabasa ang bahin sa iglesya sa Inkwisisyon. Ang iyang magtutudlo miergo nga kay gimugna sa Diyos ang impiyerno sa pagsakit sa mga daotan sa walay kataposan, ang iglesya magagamit sa pagsakit kon gikinahanglan. Apan kadtong tubaga wala makahupay sa iyang mga pagduhaduha, ug siya mibiya sa seminaryo. Sa susama, si Julio, usa ka batan-ong Katsilang abogado nga may mga pagduhaduha na bahin sa Katolisismo, nakombinsir nga ang iglesya dili mahimong tinuod nga Kristohanon tapos niya mabasa sa bug-os ang bahin sa Inkwisisyon.

Ang paggamit sa mga panghulga, pagbilanggo, pagsakit, ug bisan kamatayon aron makab-ot ang politikanhon ug relihiyosong mga tumong, napamatud-ang dili makapabunga. Ang Katsilang iglesya, kay namantsahan sa kasaysayan niini sa pagpiot, nagaani pa sa mga bunga sa pagpugas sa kapintasan, dinumtanay, ug katahap.

Ang Tumong Magpakamatarong ba sa Paagi?

Ang ideya sa ‘relihiyosong panaghiusa sa bisan unsang bili’ peligroso. Ang relihiyosong kasibot daling mahimong pagkapanatiko. Kining trahedyaha malikayan pinaagi sa matinumanong pagsunod sa mga prinsipyo sa Bibliya. Ang panig-ingnan sa unang-siglong mga Kristohanon nagapamatuod niini.

Mahitungod sa mga metodong gigamit sa unang mga Kristohanon sa paghupot sa panaghiusa sa doktrina, ang The New Encyclopædia Britannica nagapatin-aw: “Panahon sa unang tulo ka siglo sa Kristiyanidad, ang mga silot batok sa mga erehes maoy bug-os espirituwal, nga kasagarang pag-ekskomunikar.” Kini nahiuyon sa Kasulatanhong mga instruksiyon: “Likayi ninyo ang usa ka tawo nga walay pagtuo, tapos sa una ug ikaduhang pagtambag.”—Tito 3:10, Douay.

Kristohanong Pakiggubat—Alang sa mga Hunahuna sa Uban

Ang Bibliya nagabatbat sa pagwali sa maayong balita ingong espirituwal nga pakiggubat. Ang tumong mao nga “maulipon ang tanang hunahuna aron magmasinugtanon kang Kristo.” Sa pagkab-ot sa malungtarong panaghiusa, ang mga hinagiban gikinahanglan apan dili aron sa pagsakit. Hinunoa, ang espirituwal nga mga hinagiban, “nga gamhanan pinaagi sa Diyos,” mao unya ang galamiton, nga sa kanunay gamiton uban sa “kalumo ug halalom nga pagtahod.”—2 Corinto 10:3-5; 1 Pedro 3:15.

Ikalipay, kita makapanan-aw sa panahon dihang ang relihiyosong paglutos mawala na. Ang saad sa Diyos mao nga sa dili madugay ang panahon moabot dihang “sila dili na magadaot o magalaglag.” Makab-ot ang tinuod relihiyosong panaghiusa, ug ang tibuok “yuta mapuno gayod sa kahibalo kang Jehova sama sa katubigan nga nagatabon sa dagat.”—Isaias 11:9; Pinadayag 21:1-4.

[Mga footnote]

[Mga Letrato sa panid 24]

Lungon diin ang gigapos nga biktima gibutang sa daghang adlaw

[Tinubdan]

Exposición de Antiguos Instrumentos de Tortura, Toledo, Espanya

Hagdan nga bitayan sa pag-inat sa mga bukton ug mga tiil sa biktima

[Tinubdan]

Exposición de Antiguos Instrumentos de Tortura, Toledo, Espanya

[Mga Letrato sa panid 25]

Ang pendulo—biktima gisuspendir pinaagi sa paggapos sa mga kamot sa likod

[Tinubdan]

Exposición de Antiguos Instrumentos de Tortura, Toledo, Espanya

Atob nga butangan sa mga bilanggo, sama kang Alonso de Alarcón

[Tinubdan]

Exposición de Antiguos Instrumentos de Tortura, Toledo, Espanya

[Letrato sa panid 26]

Prisohan sa Balaang Pag-igsoonay, diin ang mga biktima gibutang sa Toledo