Umaabot sa Relihiyon Tungod sa Iyang Kagahapon

Bahin 2: 2369-1943 W.K.P.—Usa ka Mangangayam, Usa ka Torre, ug Ikaw!

“Duna lamay usa ka relihiyon, bisag dunay ginatos ka bersiyon niana.”—George Bernard Shaw, taga Irlandiyang tigsulat ug drama (1856-1950)

SA PAGLALANG sa tawo, ug human sa Lunop sa mga adlaw ni Noe, tinuod nga dihay usa lamang ka relihiyon. ‘Nan, ngano,’ tingali ikaw nahibulong, ‘nga dunay ginatos—ug dagpan pa—ka bersiyon niana karong adlawa?’

Aron masuta, atong ibali ang atong pagtagad kang Nimrod, usa sa mga apo sa tuhod ni Noe. Bahin kaniya ang Bibliya nag-ingon: “Siya misugod sa pagkahimo mga gamhanan sa yuta. Siya nagpakita nga kusgang tigpangayam nga nagabatok kang Jehova. . . . Ang gisugdan sa iyang gingharian mao ang Babel ug Erech ug Accad ug Calneh sa yuta sa Shinar. Gikan niadtong yutaa miadto siya sa Asiria ug nagtukod sa Ninive ug sa Rehoboth-Ir ug sa Calah.”—Genesis 10:8-11.

Sanglit si Nimrod “misugod sa pagkahimo nga gamhanan sa yuta,” sa dayag duna siyay gisugdang bag-ong butang. Apan unsa man? Ang mga pulong “ang gisugdan sa iyang gingharian” mohatag kanatog ilhanan. Kon si Nimrod dunay gingharian, nan hayan usa siya ka hari, usa ka magmamando. Busa ang Alemang komentaryo sa Bibliya ni Dr. August Knobel tukmang nagtawag kaniya nga “ang unang wala-pay-Lunop nga magmamando,” mibatbat nga walay tawong sama kaniya nga naglungtad niadto. Busa, ang The Bible in Living English naghubad sa Genesis 10:8: “Siya ang una nga nahimong magmamando sa yuta.”

Gipatindog ni Nimrod ang iyang kaugalingon sa pagbatok sa Maglalalang, kinsa wala gayoy intensiyon nga mandoan sa tawo ang ilang kaugalingon. Ug sa dihang “miadto siya sa Asiria,” si Nimrod mipadayon sa pagpadako sa iyang politikanhong gingharian, lagmit pinaagi sa armadong puwersa. Kon mao, kini nakapahimo kaniyang “usa ka kusgang mangangayam” dili lamang sa mga hayop kondili sa mga tawo usab.

Tinuod Bang Naglungtad si Nimrod, Dunay Torre?

“Ang mga eskolar misulay, nga wala molampos,” nag-ingon ang Collier’s Encyclopedia, “sa pag-isip nga sama si Nimrod sa ubay-ubayng karaang mga hari, mga bayani, o mga diyosdiyos, apil kanila si Merodach (Marduk), sa Asirianhon-Babilonyanhong diyosdiyos; kang Gilgamesh, Babilonyanhong bayani nga giilang mangangayam; ug kang Orion, usa ka mangangayam sa Klasikal nga sugilanon.” Busa ang reperensiyang basahong Aleman miadmiter nga sa kamatuoran “kita walay nahibaloan bahin kaniya gawas nianang gihatag sa asoy sa Bibliya.”

Apan, tinuod nga naglungtad si Nimrod. Gihisgotan siya sa Arabiko nga tradisyon. Ang iyang ngalan, isip Nimrod o Nimroud, makita diha sa mga ngalan sa mga dapit sa Duol nga Silangan. Ang Sumeriano-Akkadianhong mga balak nga matun-anon mitaho bahin sa iyang bayanihong mga buhat. Ug ang Hudiyohanong manalaysayng si Josephus naghisgot kaniya sa ngalan.

Ang politikanhong sistema ni Nimrod, nga gituyo aron pulihan ang angay nga pagkamagmamando sa katawhan, busa nakabaton ug relihiyosong kahulogan. Ang mga tawo misugod sa pagtukod ug “usa ka torre nga ang iyang ibubungan moabot sa langit” aron “makabuhat ug ngalan alang sa [ilang kaugalingon],” dili alang sa Diyos.—Genesis 11:4.

Bisan pa nga wala makit-i sa mga arkeologo ang karaang mga kagun-oban sa tinong luna sa Torre sa Babel ni Nimrod, sila nakakaplag ug kapin sa duha ka dosenang nga kaamgid nga mga tinukod sa Mesopotamia. Sa pagkatinuod, kining matanga sa torre maoy kinaiyahan sa arketiktura sa templo didto. Ang librong Paths of Faith nag-ingon nga ang mga Babilonyanhong mga templo “gipahimutang sa sentro sa ziggurat, nga pormag piramide nga tinukod nga dunay ampoanan sa tumoy.” Kini midugang: “Kaamgid sa mga tinukod sa mga piramide sa Ehipto ngadto sa mga stupas sa India o sa mga pagoda sa Buddhistang kalibotan, ang ziggurat . . . hayan maoy halayong kagikan sa panting nga simbahan.”

Ang Alemang arkeologo si Walter Andrae mihimog dakong pagpangalot niining lugara sa sinugdanan sa ika-20ng siglo. Ang ampoanan sa tumoy sa ziggurat, siya misulat, gituohang mao “ang ganghaan . . . nga diha niini ang Diyos sa langit manaog sa hagdanan sa ziggurat aron makaabot sa yutan-ong puloy-anan.” Dili ikatingala nga ang mga molupyo sa Babel nangangkon nga ang ngalan sa ilang siyudad nagkahulogang “Ganghaan sa Diyos,” gikuha gikan sa Bab (ganghaan) ug ilu (Diyos).

Apan dunay dugang katarongan sa dili pagduhaduha sa asoy sa Bibliya bahin kang Nimrod ug sa iyang torre, sumala sa atong makita unya.

Mga Sangpotanan nga Nagakab-ot sa Pagtandog Kanimo

Si Nimrod, ang una nga misagol sa relihiyon uban sa politika, mihatag sumbanan sa tanang nagsunod nga mga alyansa. Makabaton kaha kini sa pag-uyon sa Diyos? Ang prinsipyong gihatag sa ulahi sa Bibliya nga “ang maayong kahoy dili makapamungag mga bungang walay pulos, ug ang kahoyng walay pulos dili makabungag mga maayong bunga” mapadapat.—Mateo 7:18.

Sa sinugdan, ang tanang molupyo sa yuta nagsultig usa lamang ka pinulongan.a Apan sa dihang si Nimrod ug ang iyang mga kaabin misugod sa pagtukod niining maong torre sa Babel, ang Diyos mipakita sa Iyang pagtutol. Atong mabasa: “Busa gipatlaag sila ni Jehova sa halayo ngadto sa ibabaw sa nawong sa tibuok nga yuta, ug gibiyaan nila ang pagtukod sa siyudad. Tungod niini ang ngalan niadto gitawag Babel [gikan sa ba·lalʹ, nagkahulogan “paglahugay”], kay didto gilahugay ni Jehova ang sinultihan sa tibuok nga yuta.” (Genesis 11:1, 5, 7-9) Pagkadako tingali sa gibating kakawangan sa mga magtutukod sa dihang sa kalit lamang sila dili na makasulti kon unsa ang nahitabo, labaw na sa pagkuha sa hunahuna sa tanan kon nganong nahitabo kadto! Sa tino dunay daghang unang mga teoriya, sa ilang pagkadaiya nga nakadugang sa pagkawalay katakos sa mga grupo sa pinulongan sa pakigsulti.

Sa dihang nagkatibulaag kining mga grupoha sa nagkalainlaing mga bahin sa yuta, siyempre ilang gidala uban nila ang ilang relihiyosong mga teoriya. Sa midagan ang panahon, kining mga ideyaha, bisag sa paninugdan managsama, nasambogan sa lokal nga tradisyon ug mga hitabo. Gikan sa “usa lamang ka relihiyon” sa wala madugay mitungha ang “ginatos ka bersiyon niana.” Sa matin-aw, kining unang eksperimento sa relihiyoso-politikanhong kalihokan daotag gisangpotan.

Ang mga resulta niini milawig sa mga kasiglohan nga nagatandog nimo, usa ka kamatuoran nga imong masabtan kon nakasulay ka nag pakighisgot ug relihiyon sa usa ka tawo nga lahi ug pagtuo. Bisag ang komung relihiyosong mga pulong sama sa “Diyos,” “sala,” “kalag,” ug “kamatayon” lainlaig kahulogan sa nagkalainlaing tawo. Tukma ang mga pulong sa Ingles nga eskolar si John Selden, kinsa sa 300 ka tuig sa miagi miingon: “Kon maayong pagkausisa ang usa ka butang, panagsa ka rang makakitag tulo ka [tawo] nga sakop sa usa ka relihiyon nga magkauyon diha sa tanang mga punto.” Mao kini ang panulondon sa katawhan, ang tanan tungod niadtong kusgang mangangayam sa dugay nang panahon kinsa, nga walay panalangin gikan sa Maglalalang, wala makahuman sa pagtukod sa iyang torre.

Ang Modernong mga Pagtuo nga Gikan sa Babel

“Walay usa sa mga relihiyong among nailhan nga dunay hilabihan ka daghang mga diyosdiyos kay sa Sumeriano-Asirianhon-Babilonyanhon,” miingon ang babayeng magsusulat si Petra Eisele. Siya mihisgot bahin sa 500 ka diyos, nga nag-ingon nga ang uban sa taas kaayong mga listahan nasudlan ug mga 2,500 ka ngalan. Sa kataposan, sa pagdagan sa panahon, “gitino sa mga opisyal nga mga teologo sa Babilonya kapin kun kulang ang herarkiya sa mga diyos, gibahin sila sa tulo ka personang mga diyos,” matud pa sa New Larousse Encyclopedia of Mythology. Ang usa ka prominenteng diyos nga tulo ka persona giapilan ni Anu, Enlil, ug Ea. Dunay lain nga giapilan sa planetanhong mga diyos nga si Sin, Shamash, ug Ishtar, nga nailhan usab nga Astarte, ang inahan-nga-diyosa, nga asawa ni Tammuz.

Si Marduk, ang labing prominenteng diyos sa Babilonya, sa ulahi gitawag Enlil o Bel, maoy diyos sa gubat. Ang Paths of Faith nag-ingon nga kini “gihatagag relihiyosong pag-ila sa makasaysayanhong kamatuoran nga ang gubat kusog nga nahimong alatimanon sa Babilonyanhong mga ulipon sa mga diyos.” Ang kusgang mangangayam sama kang Nimrod, kinsa namiktima sa tawo ug sa hayop, sa makataronganon mosimba sa diyos sa gubat, dili “sa Diyos sa gugma ug pakigdait” nga gihisgotan sa Bibliya.—2 Corinto 13:11.

Ang mga diyos sa Babilonyanhon ug ang Asirianhon maoy katingalahang mga “tawo,” nga dunay samang mga panginahanglan ug mga pangibog sa mga tawo. Kini ang nakatultol sa kaugmaran sa relihiyosong mga rituwal ug mga buhat, sama sa pagpamampam diha sa templo, nga dili maisip nga gikan sa Diyos.

Ang pangungo, eksorsismo, ug astrolohiya maoy mga bahin usab sa relihiyon sa Babilonya. Si Petra Eisele nangangkong “posible nga ang gikalingawang mga buhat sa pangungo sa Kasadpan . . . nagagikan sa Caldea.” Ug katingalahang kauswagan ang nahimo sa mga Babilonyanhon diha sa pagtuon sa astronomiya samtang naningkamot sa pagbasa sa umaabot diha sa mga bitoon.

Ang mga taga Mesopotamia nagtuo usab sa imortalidad sa kalag sa tawo. Kini ilang gipaila pinaagi sa paglubong ug mga butang uban sa patay aron ilang magamit sa lain nga kinabuhi.

Karon, palandonga makadiyut ang pila ka dagkong mga relihiyon karong adlawa. May nailhan ka ba nga nagtudlo nga ang kalag sa tawo dili-mamatay, nagtudlo nga trinidad ang Diyos nga tulo ka diyos apan usa, nga nagtugot sa pagkadili-mamatay sa mga membro niini nga wala kapamatud-i, nagaapil sa politika, o dunay mga membro kinsa andam sa paghalad sa ilang mga kinabuhi alang sa diyos sa gubat inay sa Diyos sa kalinaw? Kon mao, nan ikaw nakaila sa moderno samag-anak nga babayeng mga organisasyon sa Babel, nga nagapakaylap gihapon sa relihiyosong mga kabilin gikan sa mga adlaw sa torre ni Nimrod. Sa tukma, ang ngalang “Babilonya” gigamit diha sa Bibliya sa pag-ila sa tibuok kalibotang imperyo sa bakak nga relihiyon.—Tan-awa ang Pinadayag, kapitulo 17 ug 18.

Siyempre, dili tanan sa mga tawo tapos sa Lunop nangahulog sa Babilonyanhong kalibganan sa relihiyon. Pananglitan, si Abraham, natawo nga ulahig napulog ka kaliwatan gikan kang Noe, nagpabilin diha sa matuod nga pagsimba. Ang Diyos mihimog pakigsaad uban ning kaliwat ni Shem, nagsaad niya diha sa Genesis 22:15-18 may kalabotan sa usa ka tinuod nga relihiyon, ang tanang mga pamilya sa yuta pagapanalanginan. Kining pakigsaara natuman sa 1943 W.K.P., nga nagkahulogan nga ang mga linya sa panag-away tali sa “usa ka [tinuod] nga relihiyon” ug sa “ginatos ka bersiyon” sa bakak nga relihiyon karon labi pang nakita ang kalainan. Ang hinungdanong komprontasyon tali sa duha sa dili madugay mahitabo. Basaha kana sa bahin ikatulo sa sunod gula sa Pagmata!: “Ehipto—Natad sa Panggubatan sa mga Diyos.”

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 21]

Mga Sugilanong Tinumotumo nga Nagabanaag sa Asoy sa Bibliya

Ang mga tawo sa amihanang Burma nagtuo nga ang tanan sa sinugdan “nagpuyo diha sa usa ka dakong balangay ug nagsulti sa usa ka pinulongan.” Dayon misugod sila sa paghimog torre sungko sa bulan, nga nagkinahanglan nga sila motrabaho sa nagkalainlaing mga ang-ang sa torre, busa nawala ang pag-ubanay sa usag usa. Sila “sa anam-anam nakabaton ug nagkalainlaing mga batasan, mga kustombre, ug mga paagi sa sinultihan.” Ang mga Yenisei-Ostyak sa amihanang Siberia nag-ingon nga giluwas sa mga tawo ang ilang kaugalingon sa panahon sa baha pinaagi sa pag-utaw-utaw diha sa mga kahoy ug mga balsa. Apan ang kusog nga hangin sa amihan nakapatibulaag kanila nga gumikan niana “sila misugod, human sa lunop, sa pagsultig nagkalainlaing mga pinulongan ug sa pagpormag nagkalainlaing mga katawhan.”—“The Mythology of All Races.”

Ang unang mga Aztec nagtudlo nga “human sa Lunop usa ka higante mihimog artipisyal nga bungtod nga miabot hangtod sa mga panganod, busa nakapasuko sa mga diyos, kinsa nagpaulan ug kalayo o bato gikan sa langit.” Sumala sa Maya, Votan, ang unang tawo, mitabang sa pagtukod ug dakong balay nga miabot ngadto sa kalangitan, nga nahimong “dapit diin gihatagan sa Diyos ang tanang tribo ug iyang partikular nga pinulongan.” Ug ang mga Maidu Indian sa California nangangkon nga “sa panahon sa seremonya sa paglubong, [ang tanang mga tawo] sa kalit misugod sa pagsultig nagkalainlaing mga pinulongan.”—“Der Turmbau von Babel” (Ang Pagtukod sa Torre sa Babel).

Ang mga sugilanong sama niini nakalig-on sa gibarogan ni Dr. Ernst Böklen nga “ang dakong kalagmitan mao nga ang Genesis 11 ug ang nalangkit nga mga estoryang mitungha gikan sa ubang mga tawo gipasukad sa aktuwal historikal nga mga panumdoman.”

[Kahon sa panid 22]

Ang Krus Gikan ba sa Babilonya?

Ang “Babilonya,” “Caldea,” ug “Mesopotamia” ang tanan nagpunting sa samang katibuk-ang luna sa Iraq karong adlawa. Si Julien Ries sa Université Catholique de Louvain-la-Neuve sa Belgium misulat: “Ang krus naglungtad na sa karaang mga kultura sa Asia, Uropa, Norte Aprika, ug Amerika [apil] sa Mesopotamia [diin] ang krus nga may upat ka tupong nga bukton maoy timaan alang sa langit ug sa diyos nga si Anu.’ Ang “Expository Dictionary of New Testament Words” mas espisipiko, nag-ingon nga ang krus “nagagikan sa karaang Caldea, ug gigamit ingong simbolo sa diyos si Tammuz (diha sa porma sa mistikong Tau, ang unang letra sa iyang ngalan).” Busa ang krus sa dayag maoy una-Kristohanon nga sinugdan. Ang uban misugyot nga si Tammuz, nga gitawag usab Damuzi, sa sinugdan maoy usa ka hari ug gihimong diyos human nga namatay. Pananglitan, si O. R. Gurney misulat diha sa “Journal of Semitic Studies”: “Si Damuzi sa sinugdan maoy usa ka tawo, usa ka hari sa Erech.” May posibilidad ba nga naghisgot kini kang Nimrod, kinsa ang Bibliya nag-ingon, “Ang sinugdanan sa iyang gingharian mao ang Babel ug Erech”? (Genesis 10:10) Karong adlawa, wala gayoy paagi nga makatino kita.

[Hulagway sa panid 23]

Mga kagun-oban sa mga ziggurat sa Mesopotamia nakahatag kalig-on sa asoy sa Bibliya bahin sa Torre sa Babel