Kon sa Unsang Paagi Masanta ang Pagkahilo sa Tingga
BISAN pa sa tanang dili-maayong balita bahin sa pagkahilo sa tingga, ang kahimtang dili bug-os mangiob. Dili sama sa daghan kaayong mga sakit nga kita walay gahom, kini maoy usa ka hulga sa panglawas nga bahin niini ang mga opisyal sa panglawas nakaingon nga kita may mahimo.
“Ang pagkahilo sa tingga bug-os nga mapugngan,” nga gitaho sa Newsweek nga maoy gipahayag sa Kalihim sa T.B. sa Health and Human Services. Ang risgo sa pagkahilo sa tingga “mawagtang sa walay kataposan,” mideklarar ang usa ka iladong toxicologist sa unibersidad. “Igo na ang nahibaloan karon bahin sa mga tuboran ug sa mga agianan sa pagkaladlad sa tingga ug sa mga paagi sa pagsanta sa pagkaladlad niini aron masugdan ang mga paningkamot sa bug-os nga pagpapha niining sakita,” miingon ang CDC (U.S. Centers for Disease Control). Ug sa kataposan, ang U.S. Department of Health and Human Services midugang sa iyang opinyon: “Among nasabtan ang mga hinungdan sa pagkahilo sa mga bata sa tingga ug, labing hinungdanon, kon unsaon sa pagwagtang niini. Ang usa ka hiusang paningkamot sa katilingban makapapha niining sakita sulod sa 20 ka tuig.”
Kon Unsay Imong Mahimo
Sa unsang paagi molampos kini? Una, ang mga eksperto nagkauyon nga ang pintal ug tubig mao ang pangunang mga target. Pananglitan, ang toxicologist nga gihisgotan sa ibabaw nag-ingon nga ang pangunang kinahanglanon aron mawagtang ang hilo sa tingga mao nga ang mga tag-iyag balay ug mga tag-iyag yuta mohimog mabisogong mga lakang sa pag-ilis sa daang pintal ug mga tubo sa tubig. Busa, gustong tinoon tingali sa mga tag-iyag balay kon ang ilang mga balay luwas ba gikan sa kontaminasyon niini.
“Apan ayaw ug katarantar,” misulat ang magasing In Health. “Ang tibuok pa nga pintal dili delikado, apan ang nanghup-ak nga pintal ug abog sa pintal mao ang delikado. . . . Susiha ang imong balay kon may nanghup-ak ba nga pintal sa sulod ug gawas, tan-awa ilabina ang palibot sa kahoyng pultahan ug ang mga marko sa bentana, diin ang klima ug kanunay nga pagkabag-id nagakuskos ug nagapaknit sa pinintalang mga ibabaw.” Ang departamento sa panglawas sa imong nasod o sa estado tingalig makatabang kanimo sa pagtino kon nameligro ba ang imong balay, tingali itudlo ka ngadto sa mga laboratoryo nga gibansay sa pagsusi ug sa pagkuha sa tingga. Usa ka pasidaan: Ayaw pagsulay sa pagkuha niini sa imong kaugalingon. Ang mga bata mahimong mahilo sa tingga sa dihang kagison ug lihaan sa ilang mga ginikanan ang daang pintal gikan sa mga bungbong ug sipilyahan, nga nagpabuga ngadto sa hangin ug abog nga puno sa tingga.
Tubig, Tubig Bisan Asa
Alang sa mga panimalay diin ang tubig maoy tagsala, ang suliran tingali nagagikan sa mga tubo sa tubig nga nagkoneksiyon sa balay ngadto sa tuboran sa tubig. Ang karaan nga balay tingali adunay mga tinggang tubo, usa ka dayag nga tuboran sa kontaminasyon. Bisan ang tumbaga o puthawng mga tubo tingali gisumpay sa tingga nga solda. Diha sa ubang mga nasod makatabang ang pagsusi sa mga lagda sa pagtukod aron masayran ang sukdanan sa sistema sa tubo sa tubig sa imong dapit. Kon may katarongan ka sa pagtuo nga nahugawan ang imong tubig, mahimong mohukom ka nga ipasusi kini. Diha sa kadaghanang nasod adunay mga laboratoryo nga may sangkap sa paghimo niini sa kasarangang bayad.
Komosta kon ang imong tubig may gidaghanon sa tingga nga dili luwas? Unsay imong mahimo niana? Kon buot sabton, dili tanan ang makahimog hinanaling aksiyon, sama sa pagbag-o sa tanang tubo sa tubig. Ang mga opisyal sa panglawas naghatag ug pipila ka yanong mga paagi sa pagkunhod sa gidaghanon sa tingga. Sa dili ka pa mokuhag tubig gikan sa gripo, paagasa una ang bugnawng tubig sa usa o duha ka minuto, ilabina kon ang gripo gisira kapin sa unom ka oras. Kini makatabang sa paghaw-as sa tanang nahugawang tubig. Ug ayaw gayod gamita ang init nga tubig gikan sa gripo sa pag-inom ug sa pagluto. May dakong posibilidad nga mas daghan ang tingga diha sa init nga tubig sa gripo kay sa bugnawng tubig sa gripo.
Kon moinom kag tubig sa eskuylahan, opisina, o sa pabrika gikan sa dekoryente nga mga imnanan, ang tubig ipaagas una sa pipila ka segundo sa matag gamit. Ang ubang mga tubo sa imnanan gisumpay sa solda nga tingga.
Tingga Diha sa Pagkaon ug Ilimnon
Ang Food and Drug Administration (FDA) sa Amerika may mga rekomendasyon labot sa paggamit sa tingga nga bahilyang kristal. Ang magasing Good Housekeeping mitaho: “Samtang walay nagsugyot nga ayaw na gayod paggamit niini, ang FDA nagsugyot sa paglikay sa paggamit sa tingga nga bahilyang kristal aron pundohan sa pagkaon ug mga ilimnon sa dugay nga panahon, ilabina kon asidikong mga pagkaon ang ipundo (sarsa sa tamatis; kahil, tamatis, ug ubang mga duga sa prutas; bino; ug suka) . . . Ang FDA nagsugyot usab nga ang mga masuso ug mga bata dili gayod patutuyon sa tinggang kristal nga mga bibiron . . . o bisan unsang bahilyang kristal nga may tingga.”
Unsay ikasulti bahin sa mga botelya sa bino nga giputos sa ibabaw ug foil nga tingga? Ang ubang mga eksperto sa panglawas mirekomendar sa pagtangtang gayod sa foil ug, human ibton ang sungsong, bas-a ang panapton sa pipila ka tulo sa bino ug unya pahiri ang ngilit sa botelya pinaagi niana.
Mga inahan ug mga ginang sa panimalay, ikaw ba naanad na sa paggamit ug balik sa plastik nga putos sa tinapay aron pundohan sa pagkaon? Ang mga tigdukiduki nakamatikod ug taas nga gidaghanon sa tingga diha sa tinta nga gigamit sa pagpatik sa mga bag, nga mosuhop ngadto sa ubang mga pagkaon. Ang tingga dili makalusot sa plastik ug maghugaw sa tinapay sa sulod; apan, sa dihang balihon sa tiggamit ang bag, ang tinta nga sinagolag tingga mopahinabo sa paghugaw. Kon gamiton ug balik ang bag, seguradoha nga ang printa diha niana dili madapat sa pagkaon.
Sa kataposan, ang magasing Discover naghatag ug mga pulong agig panagana: “Ang mga mobiyahe sa gawas sa nasod, ilabina diha sa mga nasod sa Ikatulong Kalibotan, kinahanglang magbantay sa mga bahilyang seramik; ang tinggang kristal niana tingali wala hurnoha sa taas nga kainiton nga gikinahanglan aron dili matipak, mapakpak, ug magpagawas ug mga partikulong tingga diha sa pagkaon.”
Magmatimbang
Ang usa ka hinungdanong giya nga hinumdoman dihang magpalandong niana o sa bisan unsang makatugaw nga mga suliran karon sa kalikopan: Magmatimbang. Dali ra kaayo ang pagkatarantar, ug ang pagkatarantar dili gayod makatabang. Ang makasubong kamatuoran mao nga ang atong palibot nahugawan sa dili-maisip nga mga tighugaw gawas sa tingga. Aron makabaton ug kinabuhi nga luwas gikan sa hugaw, tingali kinahanglang mobalhin kita sa usa ka dapit nga hilit kaayo. Apan kinsa bay gustong magpahilit sa pagpuyo aron lamang makalikay sa polusyon? Ang timbang lamang nga paagi niining mga sulirana mao ang paghimo sa tanang igong mga panagana nga gikinahanglan aron mapanalipdan ang atong kaugalingon ug ang atong mga anak gikan sa seryosong kapeligrohan. Ang bug-os nga proteksiyon gikan sa pag-abuso sa tawo sa kahinguhaan niining kalibotana kinahanglang moabot pa sa ulahi.
Ug moabot gayod ang bug-os nga proteksiyon! Nahibalo ka ba nga ang Maglalalang niining planetaha nagsaad ug usa ka panahon dihang ang katawhan magkugi pag-ayo sa paghimo niini nga usa ka paraiso? Dili na magpakaylap pa ang tawo ug makapatay nga polusyon ug hugaw bisan asa. Ang Isaias 11:9 nagdugang niini nga saad: “Dili nila [katawhan] pagadaoton o pagagub-on ang tibuok ko nga bukid nga balaan; tungod kay ang yuta mapuno sa kahibalo kang Jehova sama sa mga tubig nga nagatabon sa dagat.” Walay duhaduha nga kana nga “kahibalo kang Jehova” maglakip sa pagsabot kon unsaon sa paggamit sa dakong kahinguhaan niining planetaha sa paagi nga dili makahatag kadaot sa kabataan o sa mga hamtong—ngadto kang bisan kinsa.