Imong mga Rinyon—Usa ka Tigsala sa Kinabuhi

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA IRLANDIA

ANG yuta ug ang tawhanong lawas adunay butang nga gikausahan: Aron mapatunhay ang kinabuhi, ang duha nagkinahanglan ug tigsala. Ang yuta nagkinahanglan ug panalipod gikan sa padayong pagbomba sa makadaot nga mga silaw sa adlaw. Ang ozone layer sa atong atmospera nagsala niini nila, nga nagtugot sa makapatunhay-ug-kinabuhing kahayag nga makalusot sa yuta. Ug komosta ang bahin sa imong lawas? Daghan sa kemikal nga mga proseso sa imong lawas nagpagulag makahilong mga substansiya ug hugaw ngadto sa imong sapasapa sa dugo. Kon tugotang magpabilin, mopahinabo kinig grabeng problema alang kanimo, bisan kamatayon. Kinahanglan kining padayong salaon ug kuhaon.

Kining pagsala maoy usa sa pangunang mga trabaho sa imong mga rinyon. Apan sa unsang paagi kining gagmayng mga bahin sa lawas mag-ila, maglain, ug magkuha sa makadaot nga mga substansiya, nga sa samang panahon makaseguro nga ang hinungdanong mga elemento magpabilin sa pagpakaon ug pagpahimsog sa imong lawas? Ug sa unsang paagi ikaw makatabang sa imong mga rinyon aron mahuptan ang imong kahimsog?

Unsay Sulod sa Imong mga Rinyon?

Ang mga tawo sa normal adunay duha ka rinyon​—nga nahimutang sa matag kilid sa dugokan sa ubos nga bahin sa bukobuko. Ang matag usa maoy mga napulo ka sentimetros ang gitas-on, lima ka sentimetros ang gilapdon, ug duha ug tunga ka sentimetros ang gibag-on ug motimbang ug gikan sa 110 ngadto sa 170 ka gramos. Ang pagpikas sa rinyon gikan sa ibabaw ngadto sa ubos magpadayag ug ubay-ubayng tin-aw nga mga bahin, nga makita diha sa nag-ubang mga dayagram.

Aron mahanduraw kon sa unsang paagi nagaobra ang rinyon, handurawa ang usa ka estadyum nga may libolibong tumatan-aw nga nangabot alang sa usa ka okasyon. Una, ang panon kinahanglang mabahin ngadto sa daghang gagmayng mga linya. Unya, ang mga tawo sa matag linya moagi nga tagsatagsa latas sa binantayang mga ganghaan, diin ang mga indibiduwal nga walay tiket dili pasudlon. Ang mga tumatan-aw nga may mga tiket molahos ngadto sa ilang gitudlong mga lingkoranan.

Sa susama, ang tanan sa daghang elemento nga naglangkob sa imong dugo kinahanglang molibot latas sa tibuok nimong lawas. Samtang buhaton nila kana, hinunoa, sila kinahanglang balikbalik nga mosulod sa imong mga rinyon pinaagi sa dagkong kaugatan, ang mga renal artery, usa sa matag rinyon. (Tan-awa ang ilustrasyon sa panid 24.) Human makasulod sa rinyon, ang renal artery mabahin ngadto sa mas gagmayng mga ugat sa sulod ug sa gawas nga mga sapaw sa rinyon. Ang nagkalainlaing mga elemento sa imong dugo sa ingon moagi sa mas gagmay ug mas madumalang “mga linya.”

Sa kataposan, ang dugo moabot sa gigming nga mga pungpong, nga ang kada usa naglangkob sa mga 40 ka hugot nga galonggalong, gagmay kaayong kaugatan. Ang matag pungpong, nga gitawag ug glomerulus, gilibotan sa duha ka sapaw sa manipis nga hapin nga nailhang Bowman’s capsule.a Kining duha, ang glomerulus ug ang Bowman’s capsule naglangkob sa unang bahin sa ‘binantayang ganghaan’ sa imong rinyon, usa ka nephron​—ang pangunang yunit nga tigsala sa imong rinyon. Adunay kapin sa usa ka milyong nephron sa matag rinyon. Apan kini gagmay kaayo nga magkinahanglan kag mikroskopyo sa pagsusi sa usa niini!​—Tan-awa ang dayagram sa nephron, nga gipadako pag-ayo, sa panid 25.

Duha-ka-Hugna nga Pagsala sa Imong Dugo

Ang mga selula sa dugo ug ang mga protina sa imong sapasapa sa dugo bililhon. Kini nagtagana sa imong lawas sa hinungdanong mga serbisyo sama sa suplay sa oksiheno, panalipod, ug pag-ayo sa daot. Aron dili mawala ang mga selula sa dugo ug ang mga protina, ang unang hugna sa pagsala maglain niini gikan sa tanang ubang mga elemento. Kining linaing trabaho ginahimo sa mga Bowman’s capsule. Apan sa unsang paagi?

Ang kaugatan nga nagasulod sa glomerulus mabahin ngadto sa gigming nga mga kapilarya nga may nipis kaayong mga bungbong. Busa, ang presyon sa dugo makapasulod ug tubig ug ubang gagmayng mga molekula agi sa nipis nga mga hapin niini, gikan sa imong sapasapa sa dugo, ug ngadto sa Bowman’s capsule ug sa naglukong tubo nga gikonektar niana. Kining tuboha gitawag nga convoluted tubule. Ang mas dagkong mga molekula sa protina ug ang tanang selula sa dugo magpabilin sa sapasapa sa dugo ug padayong moagos sulod sa mga kapilarya.

Karon ang pagsala mahimong mas mapilion. Seguroon gayod sa imong mga rinyon nga walay mawala nga hinungdanon sa imong lawas! Ang pluwidong nagalatay sa gamayng tubo niining higayona may pagkatubigon, nga naglangkob sa mapuslanong mga molekula nga natunaw uban sa mga hugaw ug wala kinahanglanang mga substansiya. Ang linaing mga selula ubay sa sulod nga bungbong sa gamayng tubo makaila sa mapuslanong mga molekula, sama sa tubig, asin, asukar, minerales, mga bitamina, mga hormone, ug mga amino acid. Kini sila episyenteng masala sa paaging masuyop pag-usab ngadto sa bungbong sa gamayng tubo ug mapasag balik ngadto sa naglibot nga kutay sa mga kapilarya aron mosulod pag-usab sa imong sapasapa sa dugo. Ang mga kapilarya magtagbo pag-usab ingong gagmayng mga ugat nga nianang higayona mag-usa aron mahimong ugat nga gitawag ug renal vein. Pinaagi niana ang imong dugo, nga karon nasala ug nahinloan na, mobiya sa rinyon ug mopadayon sa pagpatunhay sa kinabuhi sa imong lawas.

Pagpagawas sa mga Hugaw

Apan komosta ang pluwido nga nagpabilin sa gamayng tubo? Dayag kini naundan sa mga substansiya nga wala kinahanglana sa imong lawas. Samtang padayong moagi ang pluwido ubay sa gamayng tubo ngadto sa mas dakong collecting tubule, o collecting duct, ang ubang mga selula sa bungbong sa gamayng tubo mopagulag dugang mga sekresyon ngadto niana, lakip ang amonya, potasyum, urea, uric acid, ug sobrang tubig. Ang kataposang produkto mao ang ihi.

Ang mga collecting duct gikan sa nagkalainlaing mga nephron magtagbo ug mopagulag ihi pinaagi sa mga lutsanan sa mga tumoy sa mga pyramid. Ang ihi moagi ngadto sa renal pelvis ug dayon mobiya agi sa ureter, ang tubo nga nagkonektar sa rinyon ug pantog. Ang ihi mapondo sa imong pantog sa dili pa ipagawas sa imong lawas.

Bisan pa sa gagmay kaayong gidak-on niini, ang kapin sa duha ka milyong nephron sa imong mga rinyon nagahimog dalayegon kaayong trabaho. Ang The New Encyclopædia Britannica nag-ingon: “Ang mga nephron . . . mosala sa enterong lima ka litrong tubig nga anaa sa dugo sa matag 45 minutos.” Sa panahong ang nagkalainlaing mga substansiya gisuyop na pag-usab ug ang daghang proseso natapos, ang normal, himsog nga lawas makapagawas ug mga duha ka litro sa hugaw sa pormang ihi sa matag 24 oras. Pagkakugihan ug pagkabug-os nga sistema sa pagsala!

Ampingi ang Imong mga Rinyon!

Ang imong mga rinyon nagahinlo ug nagamentinar sa kaugalingon, nga makaarang sa pag-obra sa dugayng panahon. Ugaling, ikaw may bahin nga dulaon sa pagtabang niini nila nga buhaton ang ilang buluhaton. Daghang tubig ang kinahanglang mosulod sa imong mga rinyon aron magpabiling himsog ang imong lawas. Sa pagkatinuod, ang hustong gidaghanon sa nainom nga tubig giisip nga pangunang paagi sa pagsanta sa mga impeksiyon sa rinyon ug sa pagkaporma sa mga bato sa rinyon.b Ang pag-inom ug tubig nagatabang usab sa imong mga sistema sa paghilis ug sa kasingkasing, nag-ingon si Dr. C. Godec, tsirman sa Urology Department sa Long Island College Hospital, sa New York.

Unsa ka daghang tubig? Si Dr. Godec ug daghang ubang mga doktor nagrekomendar nga dugang sa pagkaon sa ubang mga pagkaon ug pag-inom sa mga ilimnon, ang matag tawo angayng moinom ug labing menos 2 ka litro sa tubig matag adlaw. “Daghang tawo ang nakulangan ug tubig,” matod ni Dr. Godec sa Pagmata! Siya miingon nga samtang dili pa masakiton ang imong mga rinyon o ang imong kasingkasing, ang tubig maayo alang kanila. “Apan kinahanglang moinom kag igong gidaghanon,” miingon si Dr. Godec. “Ang kadaghanang tawo wala mobuhat niana.”

Ang pipila nakakaplag nga mas lami imnon ang tubig nga may diyutayng sabor nga gidugang, sama sa lemon. Ang uban gusto sa lami sa tubig nga gikan sa tubod o tubig nga gisala pinaagig gipaaktibong uling. Sa bisan unsang kahimtang, ang lunsay o gisaboran ug diyutayng tubig mas maayo alang sa imong mga rinyon kay sa bisan unsang ubang ilimnon. Ngani, ang asukar sa duga sa prutas ug gipatam-is nga mga ilimnon mopadako sa panginahanglan ug tubig sa lawas. Ang mga ilimnon nga adunay alkohol o caffeine magpahinabo sa lawas nga makulangan ug tubig.

Ang pagkaanad sa pag-inom ug 2 ka litrong tubig kada adlaw mahimo gayod nga usa ka hagit. Sa usa ka butang, daghang tawo ang makakaplag nga dili kombenyente o makauulaw ang pagbalikbalik sa kasilyas kay sa naandan. Apan ang imong lawas magpasalamat kanimo tungod sa paghimog dugang paningkamot. Gawas pa sa pagtabang kanimo nga mahuptan ang imong kahimsog, ang pag-inom ug igong gidaghanon sa tubig makapalambo gani sa imong panagway. Gipasiugda sa mga doktor nga ang maayong nutrisyon ug pag-inom ug daghang pluwido mas epektibo sa paghupot sa imong panit nga maayong tan-awon kay sa bisan unsang ubang panghidhid sa panit.

Ikasubo, ang atong mekanismo sa kauhaw dili hingpit, ug mahimong dili na sensitibo samtang kita nagkatigulang. Busa, dili kita makasalig sa kauhaw lamang nga mosulti kanato kon unsa ka daghang tubig ang atong gikinahanglan. Unsaon nimo pagseguro nga makainom ug eksakto? Ang pipila nagsugod sa ilang adlaw sa pag-inom ug duha ka basong tubig, ug unya moinom silag laing usa ka basong tubig sa matag karon ug unya. Ang uban naghupot ug sihag nga sudlanan ug tubig nga makit-an ug daling maabot​—usa ka pahinumdom nga moinom matag karon ug unya sa tibuok nga adlaw. Bisag unsang paagi ang imong gamiton, ang pag-inom ug daghang lunsay, hinlong tubig maoy usa ka paagi sa pagpakitag apresasyon sa imong mga rinyon​—ang katingalahang tigsala nga naghupot kanimo nga buhi.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 25]

Ang Nephron—Ang Pangunang Yunit nga Tigsala

ADUNAY kapin sa usa ka milyong nephron sa matag rinyon. Ang sistema sa gamayng mga tubo nga makita sulod sa tagsatagsa ka nephron moaberids ug mga 3 sentimetros ang gitas-on ug 0.05 ka milimetro lamang ang gibag-on. Bisan pa niana, kon posible ang pagbadbad sa tanang gamayng tubo sa usa ka rinyon, kini sila moabot sa gitas-on nga mga 30 kilometros!

Ang Bowman’s capsule sa aktuwal mao ang tinibhangang tumoy sa convoluted tubule sa nephron. Kining gamayng tubo gilibotan sa usa ka kutay sa gagmay kaayong kaugatan nga gitawag ug mga kapilarya. Ang gamayng tubo moagi ngadto sa usa ka mas dakong collecting duct, nga magpagawas sa hugaw ug makahilong mga substansiya nga nasala sa nephron.

[Diagram sa panid 24, 25]

Ang renal vein magdala sa bag-ong nasalang dugo ngadto sa lawas

Ang renal artery magdala sa wala masalang dugo ngadto sa rinyon

Ang mga renal pyramid maoy samag-kono nga kutay nga magdala sa ihi ngadto sa renal pelvis

Ang cortex naundan sa glomerulus sa matag nephron

Ang renal pelvis mao ang embudo nga magkolekta sa ihi ug magpaagos niini ngadto sa ureter

Ang ureter magdala sa ihi gikan sa rinyon ngadto sa pantog

[Diagram sa panid 25]

Ang mga nephron, nga mga duha ka milyon sa gagmay kaayong mga tubong salaan, ang maghinlo sa dugo

Bowman’s capsule

Glomerulus

Ang ihi kolektahon sa convoluted tubule, dayon moadto sa pantog

Mga kapilarya