Ang Atong Katingalahang Uniberso—Bunga Lang sa Sulagma?
ANG ubang tawo moingon: ‘Oo, ang atong uniberso sulagma lang nga mitungha.’ Ang uban, ilabina kadtong mga relihiyoso, dili mouyon. Ang uban dili pa segurado. Unsay imong gituohan?
Kon unsa man ang imong panglantaw, way-duhaduhang mouyon ka nga kahibulongan ang atong uniberso. Tagda ang mga galaksiya. Gibanabana nga dunay mga 100 ka bilyon niini diha sa maobserbahang bahin sa uniberso. Ang matag usa maoy pundok sa duolag usa ka bilyon ngadto sa kapig usa ka trilyong bituon.
Ang kadaghanang galaksiya gigrupo diha sa mga hugpong gikan sa pipila ka dosenang galaksiya ngadto sa linibo niini. Pananglitan, ang atong silingan nga galaksiyang Andromeda gihubit ingong ang kaluha sa atong galaksiyang Milky Way. Kining duha ka dagko kaayong mga sistema sa bituon dili mahimong magkalayo sa usag usa tungod sa grabidad. Duyog sa pipila ka ubang silingang mga galaksiya, kini nahimong bahin sa usa ka hugpong.
Ang uniberso gilangkoban sa daghan kaayong hugpong sa mga galaksiya. Tungod sa grabidad ang pipila ka hugpong dili mahimong magkalayo gikan sa ubang mga hugpong, nga nahimong dagkong mga hugpong. Apan gikan niana nga sukod palayo, mohinay na ang bira sa grabidad. Nadiskobrehan sa mga siyentipiko nga ang dagkong mga hugpong nag-irog palayo sa usag usa. Sa laing pagkasulti, ang uniberso nagkasangkad. Kining kahibulongang diskobre nagpasabot nga dihay sinugdanan sa dihang ang uniberso mas gamay pa ug mas dasok. Ang pagkahimugso sa uniberso kasagarang gitawag ingong ang big bang.
Ang pipila ka siyentipiko dunay dagkong mga pagduhaduha kon madiskobrehan ba gayod sa tawo kon sa unsang paagi nahimugso ang uniberso. Ang uban nanaghap bahin sa mga paagi nga niana mahimong milungtad ang atong uniberso nga walay intelihenteng tigmugna. Ang magasing Scientific American diha sa Enero 1999 nga isyu niini, naghisgot sa ulohang “Sa Unsang Paagi Nagsugod ang Uniberso?” Ang pipila ka teoriya sa mga siyentipiko nakaplagang depektoso. “Ikasubo,” matod pa sa magasin, “mahimong lisod kaayo . . . para sa mga astronomo nga sulayan ang bisan asa niining mga ideyaha.”
Ang ideya nga ang uniberso sulagma nga mitungha nagkinahanglan nga ang usa motuo sa gihubit sa mga siyentipiko nga daghang “suwerteng mga aksidente” o “mga pagkaatol.” Pananglitan, ang uniberso gilangkoban sa daghan kaayong kinayanohang mga atomo—idroheno ug helium. Apan, ang kinabuhi wala lamang magkinahanglan ug idroheno kondili sa daghan usab kaayong mas komplikadong mga atomo, ilabina sa karbon ug sa oksiheno. Ang mga siyentipiko natingala sa una kon asa gikan ang maong bililhong mga atomo.
Naatol lang ba nga ang komplikadong mga atomo nga kinahanglanon sa pagpatunhay sa kinabuhi gigama diha sa sulod sa pipila ka higanteng mga bituon? Ug sulagma lang ba nga ang pipila niining higanteng mga bituon mobuto ingong mga supernova, nga nagbuga ug bililhong koleksiyon sa talagsaong mga atomo? Si Sir Fred Hoyle, kinsa nalangkit sa paghimo niining maong mga pagdiskobre, miingon: “Ako nagtuo nga si bisan kinsang siyentipiko nga mosusi sa ebidensiya makahinapos gayod nga ang mga balaod sa nuclear physics tinuyong gidisenyo.”
Nan, atong susihon pag-ayo ang butang nga gikan niana gigama ang atong uniberso.
[Kahon/Hulagway sa panid 4]
ANG TEORIYA SA PAGSANGKAD SA UNIBERSO
Ang ubang mga siyentipiko nagtuo nga ang pipila ka kinaiya sa uniberso sa sinugdanan, sama sa tukmang gikusgon sa pagsangkad niini, ikapatin-aw nga dili kinahanglang ilakip ang usa ka intelihenteng tigmugna. Sila midangop sa teoriya o mga teoriya nga gitawag ug pagsangkad sa uniberso. Ugaling, ang teoriya maylabot sa misangkad nga uniberso dili makatubag sa pangutana bahin sa mga sinugdanan. Kini nagkinahanglag pagtuo sa usa ka butang nga naglungtad nang daan nga gikan niana ang atong uniberso aksidenteng nahimugso.
Sumala pa sa teoriya sa pagsangkad, ang uniberso midako gikan sa gidak-on nga mas gamatoy pa kay sa usa ka atomo ngadto sa gidak-on nga mas dako pa kay sa atong galaksiya sa halos usa lang ka segundo. Gikaingon nga gikan nianang puntoha padayon, ang uniberso nagpadayon sa pagsangkad sa mas hinay, normal nga gikusgon. Karon, ang makitang bahin sa atong uniberso giisip nga gamayng tipik sa mas dakong uniberso. Ang mga tigmugna sa teoriya sa pagsangkad sa uniberso nag-ingong sulagma lang nga ang makitang uniberso dunay samang hapsay nga dagway sa tanang direksiyon. Ang mas dakong bahin nga dili makita, matod nila, mahimong lahi, gubot pa gani. “Dili gayod mahimong dunay maobserbahang pagsulay sa teoriya sa pagsangkad sa uniberso,” nagpahayag ang astropisikong si Geoffrey Burbidge. Sa pagkatinuod, ang teoriya sa pagsangkad sa uniberso mosumpaki sa bag-ong mga ideya sa maobserbahang ebidensiya. Nasabtan karon nga kon tinuod ang teoriya, magkinahanglan ug tinumotumo nga laing puwersa sa kontra-grabidad. Usa ka siyentipiko, si Howard Georgi sa Harvard University, naghubit sa pagsangkad sa uniberso ingong “usa ka nindot nga matang sa siyentipikanhong sugilambong, nga sa labing menos ingon ka maayo sa bisan unsang sugilambong bahin sa paglalang nga akong nadunggan sukad.”
[Hulagway sa panid 3]
Halos tanang butang nga makita niining hulagway sa Hubble Space Telescope maoy usa ka galaksiya
[Credit Line]
Mga panid 3 ug 4 (hanap): Robert Williams ug ang Hubble Deep Field Team (STScI) ug NASA
[Mga hulagway sa panid 4]
“Ang mga balaod sa nuclear physics tinuyong gidisenyo.”—Sir Fred Hoyle, gipakita uban sa supernova 1987A
[Credit Lines]
Dr. Christopher Burrows, ESA/STScI ug NASA
Hulagway kortesiya ni N. C. Wickramasinghe