Atong Tagamtamon ang Hawaiianong “Luau”

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA HAWAII

ANG mga kuwentas nga bulak, ang sayaw nga hula, ug ang naglubaylubay nga mga kahoyng palma. Hisgoti ang Hawaii ug ang maong mga butang mosantop sa hunahuna. Minilyong bisita gikan sa tanang bahin sa kalibotan moanhi sa Hawaii aron motan-aw niini ug moapil usab sa among kinaham-sa-kalibotan nga luau, o ang Hawaiianong kombira.a

Sa mainit, malinawong kagabhion, samtang mohuyop ang mabugnaw nga hinuyohoy sa dagat, ang dako nga adlaw sa Hawaii hinayhinay nga motunod ngadto sa Dagat Pasipiko. Dali na aron mahimo namong mga bisita sa usa sa mga hotel nga kanunayng nagdalit sa naandang Hawaiianong mga luau. Nakita ko nga andam na kamo, kay kamong mga lalaki nagsul-ob na sa naandang mga kamisetang aloha ug kamong mga babaye, sa maanindot nga tag-as nga mga sininang mumu. Medyo nasayosayo ang atong pag-abot, busa adto na ta ug atong tan-awon kon giunsa pag-andam ang atong pagkaon.

Pagsulod nato sa nataran sa luau, abiabihon kita sa usa ka batan-ong babaye nga nagsaya ug dahon sa ti. Iya dayong sab-ongan ang matag usa kanato ug kuwentas nga bulak ug tropikal nga ilimnon aron mabugnawan ang atong naughang mga tutonlan​—makapatagbaw gayod kanunay human ang usa ka adlaw nga pagsuroysuroy o pagbulad sa init diha sa balasong kabaybayonan. Gibayang sa atong atubangan diha sa mga lamesa ang lamiang mga pagkaong sama sa poi, mga kamote, lomilomi salmon, ug ubang kinaham nga mga pagkaon sa isla.

Madani ang atong pagtagad sa nag-alisngaw nga bungdo sa yuta nga halayo gikan sa kan-anan. Atong mamatikdan ang maskuladong mga lalaki nga nanagsaya, nga maampingong nagbalhin sa yuta ug sa lut-od sa mga dahon ngadto sa kilid sa bungdo. Sa wala madugay atong makita ang tibuok inasal nga baboy nga gikuha gikan sa yuta. Mao unya kana ang atong pangunang sud-an sa atong luau. Basin mangutana ka, ‘Kaonon ba nato kini? Lami simhoton, apan mora man ug makawalag gana o hugaw.’ Apan, sa dili ka pa maghunahuna sa pagbiya, pasaysaya una ako kon giunsa pag-andam ang pagkaon, ug imong makita nga kini hinlo. Nasayod ako nga motilaw ka niining lamiang sampol sa karaang linutoan sa Hawaii kon masabtan na nimo ang paagi niining talagsaong estilo sa pagluto.

Unsa ang Imu?

Ang imu maoy gigamit sa karaang mga tawo sa Hawaii sa pagluto sa ilang nagkalainlaing pagkaon. Sa yano, kini maoy usa ka pugon sa ilalom sa yuta. Dili lamang mga baboy ang giluto diha sa imu, nagluto usab sila ug mga isda, mga manok, ug gagmayng mga langgam maingon man mga kamote, mga unod sa gabi, kulu, ug mga puding. Bisan ang mga dahon sa kamote ug gabi gigamit usab sa pagluto.

Ang ginagmayng mga lutoonon lagmit giputos sa mga dahon sa ti ug gipaisan. Kini nga linutoan gitawag ug laulau. Ang tibuok proseso sa pagluto diha sa imu gitawag ug “kalua,” nga sa literal nagkahulogan ug “ang lungag.” Busa, ang atong pangunang sud-an gitawag ug kalua nga baboy. Kini nga linutoan sa pagkatinuod maoy kombinasyon sa pag-asal ug pagpais, ingon sa atong makita.

Ang karaang mga tawo sa Hawaii maglungag ug dako nga igong kasudlan sa tanang lutoonong pagkaon. Ang pagtrabaho niini sagad magsugod sa sayo sa buntag aron ang pagkaon maandam alang sa panihapon. Ang mga sugnod nga kahoy gihanig sa ilawom sa lungag, sama ra sa paghimo ug usa ka dakong daob. Ang mga ighahaling gipahiluna, ug ang usa ka lut-od sa kahoy maampingong isugnod nga igong mosiga sulod sa tulo o upat ka oras.

Ang mga kahoy gihan-ay palibot sa gipatindog nga ugsok. Sa ulahi ang ugsok gihulbot, ug ang mga agipo gihulog ngadto sa lungag aron mahaling ang kalayo. Ang kalayo mahaling pinaagi sa pagbagnos ug duha ka gagmayng lipak. Dayon ang hamis nga mga batong basalt ipatong sa mga kahoy. Ang basalt maoy gigamit kay kini mahimong pabagahon nga dili magpitipiti. Ang mga bato mahimong ingon kadako sa kumo hangtod sa kadak-on sa bola sa bowling. Daghan kaayong bato ang gikinahanglan, kay kini ug ang ubang mga uling maoy tinubdan sa kainit sa tibuok proseso sa pagluto. Ang mga bato gipainit hangtod nga kini mibaga. Dayon ang wala masunog nga kahoy gikuha.

Human paphaig abo ang mga bato, ang uban niini gisuksok sa tiyan ug dughan sa inasinan nga baboy aron kini seguradong maluto pag-ayo. Ang mas gagmayng talinisong mga bato mahimo usab nga isuksok sa tiyan sa mga manok. Ang ubang mga bato ug nagbagang mga uling giangay-angayg katag sa ilalom ug mga kilid sa lungag ug gitabonan sa lut-od sa mga sagbot ug mga dahon sa ti o saging. Ang mga tuod sa saging mahimo usab nga dugmokon ug ihanig ibabaw sa mga bato. Makapugong kini sa sobrang kainit sa pagsunog o pagpaig sa pagkaon ug makatagana usab ug kaumog aron ang pagkaon, sa baylo, maasal ug mapaisan sa samang panahon.

Human ikapahiluna sa lungag ang igoigong mga dahon, ang baboy itunod ibabaw sa mga dahon, duyog sa uban pang lutoonon. Ang tanan gitabonan na usab sa laing daghang lut-od sa mga dahon. Ang tapa nga panapton nga gigama gikan sa panit sa kahoyng mulberry nga ginahimong papel o mga banig sa gilala nga lauhala maoy gisunod paghanig ibabaw sa mga dahon aron wala gayoy hugaw nga makasulod sa pagkaon. Ang tibuok bungdo gitabonan dayon sa bagang lut-od sa yuta, aron walay hinungaw nga molusot gikan sa imu. Ang tubig usahay iwisik ibabaw sa bungdo aron kini mag-umog kanunay. Usahay, ang usa ka bangagan nga kawayan itusok sa bungdo kon makita sa nagluto nga kini gikinahanglan aron mahimong tib-ogan ug tubig.

Ang gidugayon sa pagluto nag-agad sa nagkalainlaing hinungdan, sama sa gidaghanon ug matang sa pagkaon nga ibutang diha sa imu ug sa gidaghanon sa mga bato nga gigamit. Mahimong dangtag daghang oras una pa maluto pag-ayo ang baboy, depende sa gidak-on niini. Sa dihang gihunahuna nga kini naluto na gayod, ang yuta hinayhinay nga gikuha, gisunod pagkuha ang mga banig ug mga dahon, aron makita ang gilutong pagkaon. Ang pagkaon gibutang diha sa mga sudlanan, gipabugnaw, ug dayon gisirbi nga bugnaw. Ang hilaw nga karne hiwaon ug lutoon sa laing panahon o sa laing paagi, sama sa sinugba o linat-an.

Sanglit ang karaang mga tawo walay mga lutoan nga dili-masunog, ang lat-an nga pagkaon gibutang diha sa mga panaksan nga kahoy nga may tubig, ug ang nagbaga nga mga bato ihulog diha niana. Ang hilaw nga karne lagmit usab nga gikosahos, nga gipreserbar niining paagiha aron lutoon sa sunod panahon. Tungod kay ang pagluto lisod ug hago, ang mga lalaki maoy magluto ug pagkaon. Tungod sa dayag nga mga katarongan, ang imu balikbalik nga gigamit. Kini sagad nga nahimutang ilalom sa usa ka matang sa payag, nga gitukod isip permanenteng kosina aron magamit sa dili-maayong panahon.

Ang Imu sa Pagkakaron

Sa pagkakaron dinhi sa among mga luau imong mamatikdan nga ang mga paagi wala man gayod mausab pag-ayo kon maoy hisgotan ang paggamit sa imu. Ang gisansan nga alambre mahimong gamiton aron magpabiling tibuok ang baboy inighubot niini gikan sa lungag, kay ang kalua nga paagi sa pagluto magpahinabo nga ang unod literal nga mahuslo gikan sa mga bukog. Ang mga sako sa kopras maoy gipuli sa gilala nga mga banig o tapa nga mga panapton. Apan gawas sa maong ginagmay nga mga kausaban, ang imu nagpabilin nga mao gihapon bisan pa sa daghang ubang mga kausaban sa kultura sa Hawaii.

Human mahuslo ang tanang unod gikan sa mga bukog, mahimong timplahan ug asin depende sa panlami. Dayon mahimo nang kaonon ang kalua nga baboy. Sugdan na nato ang luau! Mahimo kang moyaka sa banig diha sa yuta ug mokaon diha sa mubo nga lamesa o molingkod diha sa mas naandang mga lingkoranan ug lamesa sa Kasadpan. Bisag asa ka molingkod, nahibalo kami nga ikaw malipay sa imong pagpabilin sa among kombira.

[Footnote]

[Kahon sa panid 27]

Dili Kinahanglang Maglungag Ka

Kon gusto kang mosulay niining Hawaiianong kombira, lagmit nga kinahanglang moanhi ka sa Hawaii alang sa orihinal nga luau. Apan kon makontento ka na sa maayong pagkasundog nga linuto, mahimo man nga magluto kag kaugalingong kalua nga baboy diha mismo sa imong kosina.

Bisan dinhi sa Hawaii, kami walay igong panahon sa paggamit ug imu matag higayon nga kami gustong mokaon ug kalua nga baboy. Busa, naghimo kami ug mga pagpasibo aron makadaginot ug diyutayng panahon ug kusog. Inay tibuok baboy, basin matagbaw ka na sa dapidapi sa baboy o karne nga maasal. Alang sa walay-tambok nga karne, mahimo kang mogamit ug manok o pabo. Bisag unsang karneha ang imong gamiton, pahiri ang tibuok karne nga maasal ug usa ka kutsarang liquid smoke sa matag medya kilong karne. Kini nga panimpla maoy maghatag sa tinuod-aso nga kahumot ug kalami sa karne.

Kon makakuha kag berde nga mga dahong ti, putsa niini ang karne. Ibutang kini sa slow cooker, kay ang umog-umog nga kainit sa imu halos susama gayod niini. Kon wala kay slow cooker, ang imong naandang oven mahimo ra usab nga gamiton. Aron mahuptan ang igong kaumog sa sulod kutob sa maarangan, taboni ang imong karneng aslonon ug aluminum foil human kini maputos sa mga dahon sa ti. Gamita ang ubos nga temperatura sa oven nga 160 grado Celcius, ug lutoag maayo. Ang unod kinahanglang daling mahuslo gikan sa mga bukog. Kusnitkusnita ang karne, ug idugang niana ang duga nga gikan ra usab sa karne aron kini mag-umog. Karon ang imong linuto sa balay nga kalua nga baboy andam na alang sa imong luau.

Human matilawi kining sampol sa pagluto sa Hawaii, ikaw lagmit maaghat nga moanhi ug motagamtam sa orihinal nga luau sa Hawaii.

[Hulagway sa panid 25]

Pula nga antowanga

[Hulagway sa panid 25]

Ang kinaham nga mga pagkaon sa isla naglakip sa poi, mga kamote, ug lomilomi salmon

[Hulagway sa panid 25]

Ang sayaw nga hula

[Credit Line]

Ron Dahlquist/SuperStock

[Hulagway sa panid 25]

Ang naandang pag-abiabi uban ang mga kuwentas nga bulak

[Hulagway sa panid 26]

Pagkuha sa kalua nga baboy gikan sa “imu”