KARO

Duhay-ligid nga sakyanan nga guyoron sa kabayo, nga pangunang gimugna alang sa panggubatan inay nga sakyanan sa mga sundalo nga wala sa natad sa panggubatan. Ang tanang upat ka Hebreohanong mga termino nga nagtumong sa karo (mer·kavʹ [1Ha 4:26]; mer·ka·vahʹ [Gen 41:43]; reʹkhev [1Ha 1:5]; rekhuvʹ [Sal 104:3]) naggikan sa lintunganayng berbo nga ra·khavʹ, nga nagkahulogang “sakay.” (Gen 24:61; 1Sa 25:42; 1Ha 18:45) Ang Gregong termino maoy harʹma. (Buh 8:28) Ang karo maoy tulin nga sakyanan sa pagpakiggubat, nga gigamit sa mga sundalo ingong tungtonganan sa ilang pagtiro, ug nga tungod niini kini gikalisangan sa dihang moatake sa mga nagbaktas nga mga sundalo. Daghang mga karo nga lainlain ug disenyo ang makita diha sa karaang mga monyumento, nga nagpamatuod sa pagkakaraan na niini ug sa kaylap nga paggamit niini.

Sa panguna, ang karo sagad nga adunay salog nga gipatong sa usa ka ehe, ug ang mga bungbong sa isigkakilid niini maoy hangtod sa paa ang gitas-on; ang luyo niini walay bungbong mao nga dali ug sayon ang pagsakay. Ang karo adunay usa ka guyoranan ug yugo nga isangon sa tulin nga mga kabayo. Sagad nga ang mga karo butangan ug himan nga maglakip sa udyongan ug busogan, mga taming, ug mga bangkaw. Ang dugang pang hulga sa tigbaktas nga mga sundalo mao ang naandang pagtaod ug puthawng mga sanggot diha sa mga pusodpusod sa mga ligid sa ubang iggugubat nga mga karo. (Jos 17:​16, 18; Huk 1:19) Sa dihang mag-inusara ang magkakaro, ang renda iyang ihigot sa iyang hawak o balat-ang sa dihang makiggubat, aron ang iyang mga kamot makakupot sa mga hinagiban. Ang mas dagko ug mas bug-at nga mga karo nga guyoron sa ubay-ubayng parisan sa mga kabayo adunay sakay nga duha, tulo, o upat ka tawo, diin usa niini mao ang magpadagan uban sa usa o duha ka manggugubat, ug tingali usa ka tigdala sa taming.​—Ex 14:​7, ftn sa Rbi8.

Ang katulin, pagkadaling manehoon, ug kalig-on mao ang unang mga butang nga napauswag tungod sa padayon nga paggama ug karo. Pananglitan, pinaagi sa pagbalhin sa ehe ngadto sa luyong bahin, kini nahimong mas dali nga manehoon ug mas lig-on. Ang pag-ilis sa solidong mga ligid pinaagig mga ligid nga may mga rayos nagpagaan ug nagpatulin niini. (1Ha 7:33) Sa ngadtongadto ang unom-ug-rayos nga ligid nahimong labing komon, bisan tuod ang ubang mga ligid gidisenyo nga may upat o walo o kapin pa nga mga rayos. Tungod sa paggamit ug gaan nga mga kahoy, diin ang mga kahimanan lamang niini ang gama sa panit, bronse, o puthaw, ang mga karo gaan rang mapas-an sa usa o duha ka tawo latas sa gansangong dapit o sa gagmayng mga sapa.

Ang mga karong iggugubat gigamit sa daghang paganong mga nasod nga nakigbatok sa Israel. Didto sa Pulang Dagat niadtong 1513 W.K.P., ang tibuok nga kasundalohan ni Paraon, lakip ang iyang 600 ka espesyal nga mga karong iggugubat ug ang “tanang uban pang mga karo sa Ehipto,” gilaglag ni Jehova. (Ex 14:​6, 7; 15:​4, 19; Jos 24:6) Sa dihang gisakop ang Yutang Saad, giparot sa mga Israelinhon ang kaaway ug gisunog ang daghang nailog nila nga mga karo. (Jos 11:4-9) Si Jabin nga hari sa Canaan nag-ulipon sa mga Israelinhon sulod sa 20 ka tuig hangtod nga giparalisar ug gilaglag ni Jehova ang iyang panon sa 900 ka karo nga tinaoran ug puthawng mga sanggot ug nga gipangulohan ni Sisera, didto sa bul-oganang walog sa Kison. (Huk 4:​2, 3, 13, 15, 16; 5:28) Sa panahon sa mga hari sa Israel, sa lainlaing higayon, ang mga Filistehanon, Ehiptohanon, Etiopianhon, Siryanhon, Asiryanhon, ug mga Babilonyanhon nakiggubat batok kanila pinaagig dagkong puwersa sa mga karo, nga gani sa usa ka higayon miabot ug 32,000 ka karo. (1Sa 13:5; 2Sa 1:6; 1Cr 19:​6, 7, 18; 2Cr 12:​2, 3; 14:9; 16:8; Isa 37:​21, 24) Sa mga pahayag sa kaalaotan, usahay gihisgotan sa mga manalagna ang mga karo nga gipasigarbo sa maong mga nasod.​—Jer 50:37; 51:21; Miq 5:​10, 15.

Ang mas patag nga mga dapit, sama sa Kapatagan sa Filistia ug sa halapad nga Walog sa Jezreel, maoy mas haom nga mga dapit alang sa pagpakiggubat pinaagig mga karo kay sa kabungtoran. Sa usa ka higayon ang mga Siryanhon nanghambog nga ang ilang mga karo makabuntog sa Israel kon ang Israel madani nga molugsong gikan sa kabukiran aron makig-away diha sa patag nga yuta, tungod kay ilang gihunahuna nga “ang Diyos [sa Israel] maoy usa ka Diyos sa mga bukid.” Apan, ang dakong kapildihan nga naagoman sa mga Siryanhon nagpamatuod nga si Jehova usab maoy “usa ka Diyos sa ubos nga kapatagan.”​—1Ha 20:23-30.

Sa Israel, sa panahon lamang ni Solomon nga dihay dakong puwersa sa mga karo diha sa nasod. Sa dakong bahin kini maoy tungod sa pasidaan sa Diyos nga ang hari dili angay magpadaghan ug mga kabayo, nga samag ang nasod nagdepende niini alang sa kasegurohan. Kini nga pagdili naglimite sa paggamit ug mga karo, sanglit ang mga kabayo mao ang gigamit sa pagpadagan niini nga mga sakyanan. (Deu 17:16) Sa dihang si Samuel nagpasidaan sa luwan nga ipapas-an sa tawhanong mga hari nganha sa katawhan, siya miingon kanila: “Magkuha siya sa inyong mga anak nga lalaki ug magbutang kanila ingong iyaha diha sa iyang mga karo.” (1Sa 8:11) Si Absalom ug Adonias, sa pagsulay nga ilogon ang pagkahari, nagpahimo kada usa ug karo alang sa iyang kaugalingon, uban sa 50 ka lalaki nga magadagan sa unahan niini. (2Sa 15:1; 1Ha 1:5) Sa dihang napildi ni David ang hari sa Zoba, iyang gitipigan ang 100 ka kabayo alang sa mga karo.​—2Sa 8:​3, 4; 10:18.

Si Haring Solomon, sa pagpalig-on sa kasundalohan sa Israel, nagpadaghan sa mga karo ngadto sa 1,400. (1Ha 10:​26, 29; 2Cr 1:​14, 17) Gawas pa sa Jerusalem, ang ubang kalungsoran nga gitawag ug mga siyudad sa mga karo adunay linaing mga pasilidad alang sa pag-atiman niining tanang kasangkapan sa gubat.​—1Ha 9:​19, 22; 2Cr 8:​6, 9; 9:25.

Human sa kamatayon ni Solomon, ang mga karo nahimo nang komon sa amihanan ug sa habagatan nga mga gingharian. Ang amihanang gingharian adunay “pangulo sa katunga sa mga karo,” nga nagpakitang dihay duha ka pangunang dibisyon sa mga karo. (1Ha 16:9) Si Haring Jehu nailhan tungod sa iyang kusog kaayong pagpadagan sa karo. (2Ha 9:20) Ubay-ubayng mga hari sa Juda ug Israel, sama kang Ahab, Jehoram, Ahazias, ug Josias, ang grabeng nasamdan diha sa ilang mga karo.​—1Ha 22:34-38; 2Ha 9:​21, 24, 27; 2Cr 18:​33, 34; 35:​23, 24.

Ang manalagnang si Isaias mipahayag ngadto sa masukihong Israel: “Alaot kadtong nanglugsong ngadto sa Ehipto alang sa tabang, kadtong nagsalig sa mga kabayo lamang, ug nagsalig sa mga karo nga iggugubat, tungod kay sila daghan, ug sa mga kabayong iggugubat, tungod kay sila gamhanan kaayo, apan kinsa wala molantaw ngadto sa Balaang Usa sa Israel ug wala mangita kang Jehova.”​—Isa 31:1.

Ang karo sa panguna maoy galamiton sa gubat, ug kini mapuslanon usab sa paggukod sa ihalas nga mga hayop. Dihay mga higayon usab nga kini gigamit sa madaitong mga katuyoan. Si Jose ingong tagdumala sa pagkaon sa Ehipto misakay sa usa ka dungganong karo, nga ikaduha lamang sa karo ni Paraon. Siya misakay sa iyang karo sa pagsugat sa iyang amahan sa dihang si Jacob miabot sa Ehipto. (Gen 41:43; 46:29) Pagkamatay ni Jacob daghang karo ang miduyog sa parada sa paglubong gikan sa Ehipto ngadto sa Makpela, ang lubnganang dapit nga gipalit ni Abraham. (Gen 50:7-14) Ingong galamiton sa transportasyon, ang mga karo gigamit usab ni Haring Rehoboam ug ni Haring Ahab, ni Naaman nga Siryanhong pangulo sa kasundalohan, ug sa Etiopianhong opisyal nga nagdapit sa ebanghelisador nga si Felipe sa pagsakay duyog kaniya diha sa dalan paingon sa Gaza. (1Ha 12:18; 18:​44, 45; 2Ha 5:​21, 26; Buh 8:28-31, 38) Ang puno sa dayandayan ug inatopan nga mga karo maoy gisakyan sa mananaog nga mga magmamando diha sa mga parada. Ang sagradong mga karo ug ang mga kabayo nga nagguyod niini gipahinungod ngadto sa pagsimba sa adlaw sa apostatang mga magmamando sa Juda.​—2Ha 23:11.

Mahulagwayong Paggamit. Diha sa mahulagwayon ug matagnaong diwa, ang mga karo maoy mga simbolo sa gubat sama sa pana ug espada. (Isa 21:​7, 9; Zac 9:10) “Ang mga karo nga iggugubat sa Diyos” giingong “tinagpulo ka libo, libolibo ka linibo,” nga nagpakita sa dili-mabuntog nga gahom sa Diyos sa paglaglag sa iyang mga kaaway.​—Sal 68:17; 2Ha 6:17.